Amsterdam Waterbestendig (pdf) - Waternet

door een waterkering en heeft verbinding met het boezemwater via poldergemalen
die het overtollige water (neerslag en kwel) op het boezemstelsel uitmalen. Het
waterpeil in de boezemwateren is hoger dan in de polderwateren. Een tekort aan
water in de polders wordt aangevuld vanuit de boezem.
De regio Amsterdam bestaat voor een groot deel uit polders die ontstaan zijn door
droogmaking (Haarlemmermeer, Beemster), indijking (delen van het Havengebied)
en ontginning (de veenpolders). De meeste polders zijn (voormalige) veengebieden
die in de loop der eeuwen steeds lager zijn komen te liggen, vaak tot enkele meters
beneden zeeniveau. Dit is het gevolg van turfwinning, inklinking en de afbraak van
veen door ontwatering (zie deel 1 Van moeras tot metropool). Droogmakerijen zijn
in de loop der tijd drooggelegde meren en plassen met een kleiige ondergrond.
Ze liggen doorgaans dieper dan de meeste polders en zijn vaak omringd door een
ringvaart (boezem) en een ringdijk (boezemkade).
Het unieke van de boezemsystemen in de Amsterdamse regio is dat ze in principe
met elkaar in open verbinding staan. Als het nodig is worden ze afgesloten door
middel van sluizen en (nood)keringen.
In de Amsterdamse regio zijn de volgende boezemsystemen met deels verschillende
waterpeilen te onderscheiden:
Amstellandboezem (waterpeil NAP -0.40m); onderdeel daarvan is de stadsboezem
Amsterdam (waterpeil NAP -0.40m);
Rijnlandboezem (waterpeil NAP -0.60m);
Waterlandse boezem (waterpeil NAP -1.50m NAP);
Markermeer/IJmeer (waterpeil: zomer NAP -0.20m, winter NAP -0.40m);
Amsterdam-Rijnkanaal en Noordzeekanaalboezem (waterpeil NAP -0.40m).
Systematische voorstelling polder en boezem
Het Amsterdamse grondwater
Naast het oppervlaktewater en de daarmee samenhangende waterbodems, speelt
ook het grondwater een belangrijke rol in het systeem. Als het regent, infiltreert
het regenwater in de bodem en stijgt de grondwaterstand in het ophoogmateriaal.
Hierdoor treedt grondwaterstroming op. Het grondwater stroomt dan als gevolg
van een drukverschil naar het open water of een ander ontwateringmiddel zoals
drains, of naar de diepere bodemlagen. De snelheid is afhankelijk van de grootte van
het drukverschil en de doorlatendheid van het materiaal. Zand is goed doorlatend,
klei en veen zijn slecht doorlatend. Bij verdamping gebeurt het omgekeerde: de
grondwaterstand zakt. In het algemeen bereikt de grondwaterstand aan het einde
van de winter de hoogste stand en aan het einde van de zomer de laagste stand.
Infiltratie is, bij hevige buien, op veel plekken in Amsterdam problematisch door
de hoge grondwaterstand. Water dat op hoger gelegen delen is geinfiltreerd en
door de slecht doorlatende laag is gepasseerd, heeft een grotere stijghoogte. Door
drukverschil treedt het diepe grondwater als kwel aan de oppervlakte.
Voor de grondwaterzorg in Amsterdam is vooral de horizontale (freatische) stroming
in de top van het bodemprofiel (ophoogmateriaal) van belang. De freatische grondwaterstand
in het stedelijk gebied wordt niet alleen bepaald door hydrologische
factoren (neerslag, verdamping, kwel en infiltratie), maar vaak nog meer door allerlei
andere factoren zoals een sterk heterogeen bodemprofiel (door menselijk ingrijpen),
doorsnijding van het gebied met slecht doorlatende barrières (zoals parkeergarages,
funderingen, kelderconstructies, damwanden, kademuren e.d.), lekkages van waterleidingen
of regenpijpaansluitingen, lekke riolen, bouwputbemalingen en grondwateronttrekkingen.
Door een te grote of geforceerde onttrekking en afvoer van grondwater kan
grondwateronderlast ontstaan dat tot schade aan funderingen leidt, zoals paalrot
en verzakkingen. Tegenwoordig is paalrot een probleem dat zich voordoet in de
Amsterdamse buurten rond de oudere, niet opgehoogde stadsparken.
Andersom kan bijvoorbeeld te dichte bebouwing ondergronds de afstroming
van grondwater belemmeren, hetgeen juist voor grondwateroverlast zorgt. De
voornaamste oorzaak van de grondwateroverlast in de Watergraafsmeer is de grote
kweldruk die door de nabijheid van de ringvaart en het grote hoogteverschil met
het omliggende gebied zoals de overgang naar Diemen (opgehoogd veengebied,
NAP +1m) ontstaat. Ook in gebieden waar in het verleden gebrekkig of met slechte
materialen is opgehoogd is sprake van grondwateroverlast zoals water in kruipruimten,
natte kelders, vochtige begane grondruimten of drassige tuinen.
29