19 -eeuwse liefdadigheid in de praktijk - Faro

Gijs De Boeck, Negentiende-eeuwse liefdadigheid in de praktijk
.
3.2.3. Armenzorg in het Nederlands en Belgisch kader
Op 21 juni 1814 werd op de Conventie van Londen beslist om België opnieuw met het
Koninkrijk der Nederlanden samen te voegen onder heerschappij van Willem van Oranje.
Nadat op 18 juni 1815 Napoleon verslagen werd konden de plannen daadwerkelijk vorm
krijgen. Toen onze streek onder Nederlands bewind kwam, werden de Franse structuren
grotendeels overgenomen, zij het in Nederlandse termen: Commission d’hospices civiles werd
Commissie der Burgerlijke Godshuizen en Bureau de bienfaisance veranderde in Bureel van
Weldadigheid. Op enkele uitzonderingen na had elke gemeente een Bureel van Weldadigheid
en was er een Commissie der Burgerlijke Godshuizen te vinden in 334 gemeenten (waar er
geen was, nam het Bureel haar taken over). De gemeente bleef de spilfiguur en had te
beslissen over de inrichtingen die ten gunste van de inwoners werden opgericht. Er moest
enkel jaarlijks op de staten-generaal door de regering rekenschap afgelegd worden over de
administratie van de weldadigheidsinstellingen. Ook na de onafhankelijkheid van België
bleven deze instellingen in werking. De principes van het Franse regime leefden door in het
beleid dat voortaan werd gevoerd: de staat was verantwoordelijk voor de hulpverlening, maar
kon nu wel aangevuld worden door private initiatieven. Het was de taak van de gemeente om
te zorgen voor opvang van bejaarden, ziekenzorg, begeleiding van ex-gedetineerden, gratis
onderwijs bezorgen, opvang voor wezen, daklozen, bedelaars en krankzinnigen, etc. Dit
enorm breed scala van activiteiten zorgde ervoor dat enkel grootsteden zoals Antwerpen, Gent
of Brussel konden instaan voor nagenoeg alle vormen van opvang. Onder de behoeftigen
werden gerekend: dagloners, werklieden, handlangers en allen die niet ingeschreven waren op
de rollen van de grondbelasting en de patenten. Ook zij die slechts loon en inkomsten trokken
door handarbeid of op de lijst stonden van de parochie.
Op het vlak van onderwijs bezat de stad een erg sterke positie: “Ainsi, bien que la loi
oblige chacune des 2627 communes du pays à avoir au moins une école communale (I), le
nombre des écoles à créer en plus de ce minimum est fixé uniquement par les autorités
locales. Les communes ont également le pouvoir de fixer le nombre d’instituteurs, les
methodes d’enseignement à employer par eux, le nombre des heures de classe par jour et la
longeur des vacances.” 30 Bijgevolg kon de verkiezingsuitslag een kleine schokgolf betekenen
op het beleid van de scholen en konden er tussen verschillende gemeenten erg verschillende
niveaus van onderwijs te onderscheiden zijn. Gemeenten die meerdere scholen bestuurden, of
verschillende discours wouden aanbieden, konden gebruik maken van een zogenaamde
30 Rowntree, B.S., 1910. p.277.
24