19 -eeuwse liefdadigheid in de praktijk - Faro

Gijs De Boeck, Negentiende-eeuwse liefdadigheid in de praktijk
.
3.2.3.5. Belang voor de armen?
Voor het leeuwendeel van de Europese bevolking school armoede steeds in een klein
hoekje. De geringste tegenslag kon de balans in ellende doen omslaan. De industrialisatie had
met zich meegebracht dat steeds meer Europeanen loonafhankelijk werden. 67 Wanneer hun
broodwinning om de een of andere reden wegviel, hadden ze weinig om op terug te vallen.
Het netwerk van liefdadige en filantropische verenigingen kon nooit iedereen op vangen,
maar ook fabrieksdirecteurs hadden hun bestaan intussen opgemerkt. Ze gebruikten de
bijstand als excuus om lonen te drukken, daar het verschil wel door de onderstand wel werd
verrekend. Het merendeel van hun inkomen besteedden ze aan voedsel, waardoor ze erg
kwetsbaar waren voor misoogsten en of prijsstijgingen. Er was nauwelijks speling om
fluctuaties in de prijzen op te vangen, een daling gaf hooguit wat ademruimte.
Het zou niet volledig correct zijn om de armenzorg louter als top-downmodel te
bekijken. Volgens Van Leeuwen was het aanvaarden van onderstand slechts een van de
mogelijke overlevingsstrategieën die men kon aannemen. De vraag om bijstand stond in het
rijtje tussen legale vrouwen- en kinderarbeid, het verpand van goederen, op krediet kopen in
buurtwinkels (waarop hoge intresten werden gerekend, wat hen meesleepte in een vicieuze
cirkel), het maken van schulden zoals bij de huisbaas (die calculeerde het vaak tevoren al in),
vragen van hulp bij buren, streekgenoten, familieleden of bekenden, migratie en illegale of
semi-illegale bezigheden zoals bedelarij, prostitutie, heling, smokkelarij en diefstal. 68 Vooral
prostitutie genereerde relatief hoge verdiensten. Ook bedelarij was wijdverspreid, waarbij je 3
vormen had: bedelen omdat je niet kon werken, omdat je geen werk had, of omdat je niet wou
werken. In elk geval werd de praktijk officieel verboden op 15 oktober 1793. Bedelarij kon,
ondanks de kans op arrestatie op twee manieren: enerzijds had je ‘beroepsbedelaars’, die
gedurende een hele periode van hun leven terugvielen of moesten terugvallen op bedelarij.
Het moest de weinige uitgaven die ze hadden dekken. Anderzijds had je ook
‘gelegenheidsbedelaars’, die enkel op bedelarij terugvielen wanneer ze ertoe genoodzaakt
waren, bijvoorbeeld wanneer ze niet rond kwamen met hun budget of ze tijdelijk zonder
inkomsten kwamen te zitten.
In Frankrijk en Duitsland zien we sterke gelijkenissen tussen de prijs van het graan en
diefstallen. Het begrip diefstal kan wel worden geproblematiseerd. Je had enerzijds het stelen
an sich, het verwerven van andermans goed zonder dat er een of andere vorm van ruil heeft
67 Van Damme, D.,“arbeid en armenzorg. Elementen voor historisch onderzoek naar de functies van de openbare
armenzorg in België gedurende de eerste helft van de 19de eeuw” [in] Handelingen der Konklijke Maatschappij
voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis. 39(1985).p.209-233.
68 Van leeuwen, p.31
42