Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 1998

De schenking Teding van Berkhout
In zijn lange geschiedenis heeft het Rijksmuseum
vele kunstwerken ten geschenke
ontvangen. Binnen ieder deelgebied van de
verzamelingen treft men talrijke meer of
minder aanzienlijke schenkingen aan. De
enorme gevarieerdheid van die verzamelingen
is voor een groot deel te danken aan
deze voortdurende traditie van vrijgevigheid.
Ook voor de verzamelingen van de afdeling beeldhouwkunst
en kunstnijverheid zijn schenkingen
van groot belang geweest. Het bekendste voorbeeld
is wellicht de schenking door de erven
John F. Loudon van diens grote verzameling Delfts
aardewerk in 1916, die nog steeds het hoofdbestanddeel
vormt van het Delfts in het Rijksmuseum.
In 1998 is wederom een belangrijke schenking
gedaan van een aantal kunstvoorwerpen door
jonkvrouwe A.C. Teding van Berkhout en
S.F. barones van Höevell-Teding van Berkhout. De
schenksters hebben een oude band met het
Rijksmuseum en met andere Nederlandse musea.
Verschillende van de objecten zijn afkomstig uit de
verzameling van hun vader, jonkheer H. Teding
van Berkhout, die van 1913 tot 1934 directeur van
het Rijksprentenkabinet was. Een grote groep
tekeningen, prenten en andere voorwerpen met
dezelfde herkomst is door de schenksters in 1988
ondergebracht in de Stichting Jhr. H. Teding van
Berkhout Sr. en Jr. en geplaatst in het Teylers
Museum te Haarlem.
Een aantal van de in 1998 geschonken voorwerpen
bevond zich al enkele jaren in het museum.
Een voorbeeld is de glazen fles uit Silezië, die dan
ook al in de in 1995 verschenen bestandscatalogus
van de verzameling glas van het museum is op
genomen (het was ons toen reeds bekend dat het
de bedoeling was het stuk uiteindelijk te schenken).
Dit zeldzame voorwerp is exemplarisch voor
het bijzondere karakter van de schenking Teding
van Berkhout. Het Rijksmuseum bezit een kleine
maar goede verzameling Duits gegraveerd glas uit
de 17de en 18de eeuw – veel van de fraaiste stukken
vormen onderdeel van de grote glasverzameling
die de heer A.J. Enschedé in 1896 aan het
museum legateerde. De prachtige fles die een
ongewone vorm paart aan een bijzonder rijke radgravure
en die bovendien geheel gaaf en compleet
met zijn schroefdop bewaard bleef, voegt een
hoogtepunt toe aan het kleine ensemble Duitse
glazen dat daardoor in zijn geheel sterk aan betekenis
wint.
Het pronkstuk van de schenking is het sublieme
ivoren reliëf dat omstreeks 1660 door een van de
vaardigste ivoorsnijders uit Zuid-Duitsland of
Oostenrijk is vervaardigd. Van deze meester, wiens
uitgesproken stijl duidelijk herkenbaar is, bevinden
zich werken in de grote, uit vorstelijke
Kunstkammern ontstane verzamelingen, zoals in
Wenen en Liechtenstein, en in diverse andere
musea, maar zijn identiteit is nog niet achterhaald.
Hij wordt met de noodnaam Meester van de
Sebastiaansmartyriën aangeduid naar twee reliëfs
met dat onderwerp in Wenen en Linz. De kenmerken
van zijn stijl, de grote vaart in de voorstellingen,
de expressieve gelaatsuitdrukkingen en de
gedetailleerd uitgewerkte haarpartijen, worden
prachtig gedemonstreerd op het reliëf. Hier geldt
in nog sterkere mate wat werd opgemerkt met
betrekking tot de fles uit Silezië: een kleine deelverzameling
is op spectaculaire wijze verbeterd.
Het Rijksmuseum bezit een respectabele collectie
ivoren uit het tijdperk van de barok. Onlangs is
deze, dankzij steun van de Vereniging Rembrandt,
met een Nederlands hoofdwerk verrijkt: de Mars
van Van Bossuit (zie p. 37). Met het reliëf van de
Meester van de Sebastiaansmartyrien is veruit het
fraaiste niet-Nederlandse werk aan de verzameling
toegevoegd, een voorbeeld van de Europese ivoorsnijkunst
op het allerhoogste niveau. Een ge-lukkiger
samengaan van bewuste aankooppolitiek en bij-
38