Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 1998

Schatten uit Venetië
Van tempera naar olieverf
54
Het Rijksmuseum wordt vaak gezien als de
schatkamer van vooral Nederlandse kunst.
Er wordt nogal eens vergeten dat het ook
kan bogen op Franse, Spaanse, en Italiaanse
schilderijen van indrukwekkende kwaliteit.
Om dit onder de aandacht te brengen presenteert
het museum regelmatig hoogtepunten
van de buitenlandse scholen uit de eigen
verzameling.
In de zomer van 1997 toonde het Rijksmuseum
een selectie Italiaanse, met temperaverf
beschilderde paneeltjes uit de 14de en 15de eeuw.
Daarop aansluitend is in 1998 een selectie topstukken
uit Venetië getoond die tussen ongeveer
1460 en 1560 zijn gemaakt. In die tijd vonden in
Venetië in de schilderkunst belangrijke stilistische
veranderingen plaats die samenhingen met een
veranderd materiaalgebruik. De stilistische veranderingen
hadden alles te maken met de nieuw
ontdekte olieverftechniek, die het gebruik van
ei-tempera op paneel geheel verdrong. Samenhangend
met deze ontwikkeling werd het paneel
verdrongen ten gunste van het doek. Temperaschilderijen
kenmerken zich door het gebruik van
dekkende verf op een gladde witte ondergrond,
waarmee lineair en uiterst precies gewerkt kon
worden. Volumes en kleurovergangen werden
meestal door gradaties van effen kleurvlakken en
met een netwerk van arceringen aangegeven.
Olieverfschilderijen daarentegen kenmerken zich
door een grotere nadruk op transparante laklagen
waarbij vooral atmosferisch en tonaal gewerkt kon
worden. Geleidelijke overgangen werden bereikt
door verschillende toetsen natte verf in elkaar te
laten vervloeien.
Deze ontwikkeling werd getoond aan de hand
van 17 schilderijen uit de Veneto. De schilderijen
zijn hiervoor wetenschappelijk onderzocht en in
sommige gevallen gerestaureerd. De restauratiewerkzaamheden
leverden veel bijzonders op.
De mooiste verrassing was het Portret van een
edelman in harnas. Hoewel dit schilderij in het verleden
zelfs in de Eregalerij had gehangen, was het
in de loop der tijd ongeschikt beschouwd voor de
vaste opstelling. De ware kwaliteiten van het stuk
waren niet meer herkenbaar vanwege de staat en
de afgebeelde figuur was nauwelijks meer zichtbaar
onder de donkere, vuile vernis. Bij het restauratie-onderzoek
bleek met name het harnas van de
edelman geschilderd met een bewonderenswaardig
gevoel voor illusie. In eerste instantie leek het
alsof dit harnas in één gang, alla prima was geschilderd.
Het onderzoek liet ondermeer zien dat de
verf juist heel systematisch in verschillende lagen,
Giovanni Moroni
Portret van een edelman in harnas
Doek, 92,5 x 70 cm.
Inv. nr SK–A–3035
Aanwinst 1925