Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 1998

De rarekiek van Willem van Mieris (1662-1747)
maakte zijn (tijdelijke) opwachting in het museum
in 1989 toen het paneel als bruikleen van een
Engelse verzamelaar deel uitmaakte van de tentoonstelling
‘De Hollandse fijnschilders. Van
Gerard Dou tot Adriaen van der Werff’. Dankzij
een afgewogen keuze van kunstwerken maakte de
tentoonstelling de uitzonderlijke kwaliteiten aanschouwelijk
van lang miskende meesters als
Adriaen van der Werff, Frans van Mieris en diens
zoon Willem van Mieris. Het werk van Willem van
Mieris was slechts matig in de collectie vertegenwoordigd;
het opmerkelijkste stuk in de verzameling
bleek bovendien niet door hem maar door
een navolger geschilderd te zijn. Dankzij de steun
van de Vereniging Rembrandt en het Rijksmuseum
Fonds kon nu een belangrijk werk van zijn hand
worden verworven.
De rarekiek is in 1717 door de Leidse verzamelaar
Allard de la Court bij Willem van Mieris
besteld. Het was, zo schreef De la Court in een
door hemzelf opgestelde inventaris van zijn kunstbezit,
niet alleen ‘seer uytvoerig en vol werk’ maar
ook het ‘caapitaalste modernste’ dat van de kunstenaar
bekend was. De la Court had er dan ook
1000 gulden voor betaald, de hoogste prijs voor
een schilderij in zijn kabinet. De kwitantie is overigens
nog bewaard gebleven. Daaruit blijkt dat
Van Mieris zijn werk zelf ’t Fraay Curieus noemde.
Deze uitdrukking kan met behulp van 18de-eeuwse
woordenboeken worden verklaard als de aanduiding
voor ‘een savoyaard die een poppe-spel of
andere aardigheid te kyken draagd’. Ongetwijfeld
zijn fraai en curieus de kreten waarmee de
Savooiaards of andere rondtrekkende Franstalige
speellieden hun kijkkasten en andere bezienswaardigheden
aanprezen bij het publiek. In ons
geval vertoont de kijkkast een religieus onderwerp:
de passie van Christus is duidelijk te herkennen.
In zijn Rarekiek toont Willem van Mieris zich
op zijn allerbest. Naast de geslaagde compositie is
zeker ook het zeldzame onderwerp de reputatie
van het schilderij ten goede gekomen. Nu eens
niet een van Van Mieris’ traditionele thema’s maar
juist een geheel eigentijds onderwerp. Het werk is
daarmee een van de schaarse schilderijen waarin
een poging is ondernomen om het traditionele
genre-repertoire te vernieuwen.
Vanwege zijn onderwerp is De rarekiek bovendien
bij uitstek geschikt om in de geplande nieuwe
opstelling van het Rijksmuseum, die een geïntegreerde
opstelling van schilder-, beeldhouwkunst
en kunstnijverheid beoogt, een centrale rol te vervullen.
Met dit schilderij is een ideale aansluiting
gevonden bij twee topstukken uit de kunstnijverheidsverzameling:
de bij velen geliefde poppenhuizen
van de dames Dunois en Oortman.
44