Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 1998

Anne-Louis Girodet-Trioson Portret
van koningin Hortense de Beauharnais
46
In de afdeling Nederlandse geschiedenis
zijn portretten of beelden opgenomen van
vrijwel alle stadhouders, vorsten en vorstinnen
en hun echtgenotes of echtgenoten.
Tot voor kort ontbrak echter een afbeelding
van de eerste koningin van Nederland.
Dankzij de Grote Sponsor Loterij kan het
Rijksmuseum nu een prachtig portret tonen
van koningin Hortense de Beauharnais
(1783– 1837) van de hand van Girodet.
Hortense was de dochter van Alexandre en
Josephine de Beauharnais. Na de dood van haar
vader, onthoofd tijdens de Franse revolutie, hertrouwde
haar moeder met Napoleon Bonaparte en
werd zij keizerin van Frankrijk. Hortense werd in
1802 uitgehuwelijkt aan Napoleons broer
Lodewijk. De keizer wilde hiermee zijn opvolging
door een Bonaparte veiligstellen – zijn eigen verbintenis
dreigde kinderloos te blijven. In dat
opzicht voldeed het huwelijk aan de verwachting:
in 1808 beviel Hortense in Parijs van Napoleon
Louis Charles. Hij werd inderdaad keizer van
Frankrijk (als Napoleon III) maar pas in 1852.
Het Rijksmuseum bezat al wel een portret van
haar echtgenoot koning Lodewijk Napoleon, die
ons land tussen 1806 en 1810 bestuurde. Zijn portret
ten voeten uit door Charles Hodges dateert
uit 1809, dus kort nadat Lodewijk Napoleon
Amsterdam had uitgeroepen tot hoofdstad van het
koninkrijk en het stadhuis op de Dam liet verbouwen
tot koninklijk paleis.
De aankoop van het portret van Hortense is
niet alleen van belang omdat een afbeelding van
haar nog ontbrak, maar ook omdat de afdeling
Nederlandse geschiedenis de Bataafs-Franse
periode meer nadruk wil geven. In die tijd is de
basis gelegd voor de moderne, op een grondwet
gefundeerde, eenheidsstaat. Het regiem van
Lodewijk Napoleon heeft daarom een politieke en
culturele betekenis voor Nederland die veel groter
is dan de korte duur ervan doet vermoeden.
Lodewijk Napoleon was bijvoorbeeld de grondlegger
van het Koninklijk Museum, de voorloper van
het huidige Rijksmuseum.
In recente literatuur wordt het aangekochte
portret steeds omstreeks 1805 gedateerd, waarschijnlijk
omdat Lodewijk Napoleon in dat jaar
door Girodet werd geportretteerd. Een datering
omstreeks 1808 ligt echter meer voor de hand. In
de beschrijving die P.A. Coupin maakte van het
leven en werk van Girodet, na diens dood in 1824,
wordt namelijk onder de in 1808 vervaardigde
schilderijen het Portret van Madame Louis Bonaparte
genoemd. Het portret werd door de schilder nooit
verkocht. Wellicht vormt of het korte bestaan van
het Koninkrijk Holland of de slechte relatie tussen
Hortense en Lodewijk Napoleon de reden. Al in
1809 was de verhouding zo verslechterd dat er
sprake was van een scheiding; enkele jaren later
gingen zij definitief uit elkaar. Nederland heeft
voor koningin Hortense niet veel betekend. Haar
huwelijk was haar opgedrongen en Parijs trok haar
meer dan Amsterdam: gedurende de vierjarige
periode van Lodewijk Napoleons koningsschap
verbleef zij niet langer dan zeven maanden in
Nederland.
Girodet moet dus ruimschoots gelegenheid
hebben gehad om de koningin in Parijs te laten
poseren. Dankzij zijn schilderkunstige principes –
‘een portret moet altijd juist, maar flatterend zijn:
zoals het is, maar mooier’ – en zijn technische
kracht is het Rijksmuseum nu in het bezit van een
schitterend portret.