Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 1998

Adriaen de Vries
Het ontwerp van de tentoonstelling
62
Van weinig 16de- of 17de-eeuwse kunstenaars
is bekend hoe ze over de plaatsing van
hun kunstwerken dachten. De beeldhouwer
Adriaen de Vries (1556–1626) heeft zich één
keer, in een brief uit 1620 aan een potentiële
koper, expliciet uitgelaten over de ideale
opstelling van zijn werk. Naar aanleiding van
de bronzen beeldengroep De Farnesische
stier (Gotha, Schlossmuseum) stelde de
beeldhouwer voor om dit werk op te stellen
in een zaal zonder tapijten. Kortom, een
pleidooi voor een ruimte die minimaal met
de sculptuur concurreert: alle aandacht van
de beschouwer moet onmiddellijk gericht
worden op het bronzen beeld.
Voor de vormgeving van de tentoonstelling
‘Adriaen de Vries, keizerlijk beeldhouwer
1556–1626’ was deze opvatting het uitgangspunt:
de architectuur van de presentatie moest sober en
helder zijn om de bronzen beelden volkomen tot
hun recht te laten komen. De Vries’ formulering
bleek een bruikbaar historisch vertrekpunt voor
een vormgeving die zelf uitdrukkelijk vrij van historiserende
aspecten moest zijn. Er werd een
moderne, abstracte ruimte geschapen waarin de
beeldhouwkunst van De Vries in al haar frisheid en
radicaliteit tot recht kon komen. Voor het tentoonstellingsontwerp
werd Walter Nikkels
gevraagd. Met zijn ruimtelijke ontwerp werd een
passende, eigentijdse vorm gevonden voor de presentatie
van de bronzen beelden van De Vries in
het van historisme doortrokken Rijksmuseumgebouw.
Andere uitgangspunten van de presentatievorm
waren: de gekozen locatie (de Eregalerij
van het museum), een ruime en overzichtelijke
opstelling van de beelden, de centrale plaats van
de circa zes meter hoge reconstructie van de fontein
die Adriaen de Vries omstreeks 1616–1620
maakte voor koning Christiaan IV en tenslotte
de belichting, die daglicht-condities zou moeten
nastreven.
Nikkels ontwerp had als belangrijkste ingrediënten
een grote, perspectivisch werkende vista
op de fontein in het midden van de zaal, een reeks
kabinetten en een loggia-achtige ruimte voor de
groep bronzen uit de tuin van het Waldsteinpaleis
in Praag. Een groot halfrond scherm achter de
fontein werkte als een coulisse die de achterliggende
ruimte onzichtbaar maakte voor de bezoeker.
In de rugzijde hiervan was een gefacetteerde band
uitgespaard waarop de tekeningen van De Vries
werden getoond. Het totale ontwerp was gebaseerd
op een moduul van 450 x 450 cm, een maatvoering
die tot in de sokkels werd doorgevoerd.
Voor de blokvormige voetstukken koos Nikkels een
bekleding van lood, een materiaal dat massiviteit
verleent en bovendien door zijn dofgrijze oxidatie
en gebruikssporen fraai combineert met het gepatineerde
brons. In twee kabinetten werden vier
gelijke sokkels opgesteld die door middel van een
verhoogd, loden podium verbonden werden tot
Inrichting tentoonstelling met reconstructie fontein