Waar wij trots op zijn - Ontdekker van het jaar - Universiteit Leiden

Ewa Snaar-Jagalska
36
waardoor je bijvoorbeeld de kankercellen, of juist de immuuncellen
of de bloedvaten, perfect groen of rood kunt zien oplichten.
Een ander voordeel van zebravisembryo’s is dat je ze gemakkelijk,
snel en goedkoop kunt kweken. Er kleven minder ethische
bezwaren aan dergelijk onderzoek, waardoor je geen ingewikkelde
aanvraagprocedures hoeft te doorlopen. “Voor ons is het
verder belangrijk dat kanker zich bij zebravissen vergelijkbaar
ontwikkelt als bij de mens”, zegt Snaar. “Ook het immuunsysteem
vertoont veel gelijkenissen met dat van ons. Daarnaast kunnen
we menselijke tumorcellen inbrengen in de embryo’s zonder dat
ze worden afgestoten. Daarvoor is het immuunsysteem van de
embryo’s nog niet ver genoeg ontwikkeld.”
Onder de microscoop ziet Snaar precies wat er gebeurt na injectie
van embryo’s met humane kankercellen. Al na één dag vormen
zich nieuwe bloedvaatjes rond de cellen. Die groeien uit tot een
duidelijke tumor. Binnen een paar dagen maken de eerste cellen
zich daaruit los, en bewegen zich via de bloedbaan door het hele
lichaam. Na zes dagen zijn de eerste uitzaaiingen zichtbaar, in het
weefsel van de staart. Ook de vorming van nieuwe bloedvaten in
en rond de primaire tumor kan Snaar tot in detail volgen. “Al na
drie dagen stroomt er bloed in die tumor”, vertelt ze. “Niemand
had dat ooit nog op dat niveau gezien.”
Enthousiast tovert de onderzoekster allerlei foto’s en filmpjes
tevoorschijn op haar computer. Ze zijn gemaakt, zo vertelt ze,
met behulp van geavanceerde microscopie met heel intens licht.
Daardoor zie je niet alleen de fluorescerende cellen die door het
lichaam bewegen, maar ook de structuur van het omliggende
weefsel: parallelle vezels van collageen. “Ik kan hier uren naar
kijken”, zegt ze. “Kijk, daar zie je hoe de neutrofielen dwars
door het weefsel heen gaan. Ze breken de collageenstructuur af.
Waarom? Dat weten we niet. Maar we weten nu wel dat die plaats
precies correleert met waar even later de tumorcelleninvasie
plaatsvindt.” Een griezelig idee, vindt ze: onze eigen immuuncellen
prepareren de plek waar tumorgroei gaat ontstaan.
“Al deze kennis heeft gigantische potentie voor de farmaceutische
industrie”, stelt Snaar.
Maar waarom dan? Hoe kan deze kennis nu bijdragen aan betere
medicijnen? “Nu we dit allemaal kunnen waarnemen, kunnen
we gaan proberen die processen heel gericht te beïnvloeden”, legt
ze uit. “We kunnen bijvoorbeeld genen één voor één gaan uitschakelen
om te zien welk effect dat heeft op deze processen.
Als we de genetische basis ervan begrijpen, ben je al een stapje
verder in de richting van het sturen ervan. Of we kunnen zebravisembryo’s
gebruiken om potentiële nieuwe medicijnen te testen
die uitzaaiingen blokkeren.”
Op die manier kunnen farmaceuten er bijvoorbeeld voor zorgen
dat angiogeneseremmers alleen hun positieve werking uitoefenen,
en geen extra uitzaaiingen veroorzaken. “Maar zo ver is het nog
lang niet”, besluit Snaar. “Je kunt bijvoorbeeld niet zomaar de
migratie van immuuncellen gaan remmen. Je weet immers niet
welke andere gevolgen dat kan hebben. Eerst moeten we het
achterliggende mechanisme verder ontrafelen. Ons model kan
daarbij helpen.”
Nienke Beitema