AIR-LIEU - Canons Regular Blog

D. R. R. POST, Kerkelijke Verhoudingen in Nederland voor de Reformatie van
c* 1500 tot c 1580, Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1954.
In dit magistrate werk toont S. rustig, gedegen en zeker aan, dat de massale geloofsafval
in Noord-Nederland niet veroorzaakt is door de vele tekorfcen en fouten van
katolieken en clerus. S. ontleedt in talrijke voorbeelden die gebreken: afhankelijkheid
van de clerus van staat en leken, geringe ontwikkeling, concubinaat, geldzucht, lauwheid
en overladen eredienst; gebreken die werden geduld en ihoogstens aanleiding
maar geen oorzaak tot afval waren. De Noord-Nederlandse Kerk zou niet zo getroffen
zijn, als de geest van Trente boven de Mberdijk evenveel tijd gekregen nad om clerus
en volk te doordringen als in het zuiden. We wijzen hier slechts op wat S. terloops
over de Kruisheren zegt, feiten die hij met tientallen andere aanhaalt am zijn canclu-
'sies te staven.
In het le hfdst. § 3 over de synoden vermeldt S., dat op de buitengewone synode
van 1549 te Utrecht de prior der Kruisheren van Goes aanwezig was. We weten
uit J(X)STB>TGh1vI1ULLER, Provindale en synodalc statuten, biz. 260, dat prior
Jasper van Kloetingen daar, nadat versdhillende kapittels en pastoors de Formula
Reformationis, door Karel V uitgevaardigd, thadden aanvaard, de Formula ,,pro se
et dicto suo conventu acceptat, salvis privilegiis et exemtionibus". Hij was sohijnbaar
de enige van de regulieren, die op deze synode voor de exemptie op kwam.
Pelgrom Pullen, 'n voortreffelijk seculier priester, begon de taak van geestelijk
leidsman onder leiding van 2 Kruisheren bij de reg. kanonikessen te Venray (144),
waarsohijnlijk Jan Haenen van Linden en Gerrit van Nijmegen of van Gelder, beiden
van St. Agatha.
S. waarschuwt bij het begin van het 3de hfdst. voor vergissingen over het aantal
kloosters, aard en naam der kloosterlingen en levert het bewijs, ho© zelfs de beste
historici in deze doolhof moeten verdwalen, als hij ons mededeelt, dat de Kruisbfoeders
(van Hoe!) te Culemborg een klooster hadden. (159, 360).
Gaarne had S. aanvullingen en verbeteringen op zijn vroegere studie over het
,,Aantal en de roeping tot het kloosterleven in de 16e eeuw" ontvangen. We zijn
zo gelukkig aan dit verlangen te hebben voldaan in dit tijdschrift 9 (1951), 82 evv
en konden aan z'n visie over de N.-Ned. Kruisherenkloosters weinig verbeteren (146).
Op bldz. 192-196 bespreekt S. de ekonomische positie der kloosters en zegt van
het Kruisherenklooster te Scharmer b. Groningen dat het 96 ha grond exploiteerde
en 281 ha verpachtte; het klooster Ter-Apel kon buiten de zelf geexploiteerde grond
nog 500 ha verhuren. Vergeleken bij de kloosters van Aduard, Selwerd en Heiligerlee,
die resp. 3334, 220 en 354 ha exploiteerden en 5510, 1455 en 890 «ha verhuurden,
■hadden Ter-Apel en Scharmer niet veel te bieden. Niet te verwonderen dat de
leken maatregelen namen tegen dit grootgrondbezit zodat Ter-Apel sinds 1568
steeds renten en gronden moest verkopen, zonder nog schenkingen te verwerven (222).
Over de opheffing van ihet klooster te Goes spreekt S. op biz. 240; over de observatie
der Kruisheren op biz. 360 ev; op biz. 385 over den gebedsbroederschap tussen
de zusters van het Old Convent te Zwolle en de Kruisheren, wat we beter een participatie
dier Zusters aan de orde van het H. Kruis kunnen noemen dan een broederschap,
zoals uit het originele dokument blijkt. (Clairlieu, 1955, p. 85).
De donaten der Kruisheren mochten slechts vier maal per jaar communiceren, weinig
vergeleken met andere kloosterlingen, die 't eens in de maand of om de 14 dagen
deden (409). Dat leke-broeders op jaargetijden van ordesgenoten 500 Pater-nosters
baden (463), geschiedde niet uit bijzondere devotie voor dit aantal Pater-nosters maar
uit nood, omdat deze broeders meestal analpihabeten, in geen psalter of gebedenboek
konden lezen of mediteren en toch moesten bidden. L. H.
64