Jenaplan en Merel BeunkmediapedagogiekAan het jenaplanon<strong>de</strong>rwijs ligt eenpedagogisch concept ten grondslagdat <strong>de</strong> tand <strong>de</strong>s tijds kan doorstaan.De jenaplankernkwaliteitengeven richting aan een actuele enhe<strong>de</strong>ndaagse on<strong>de</strong>rwijspraktijk.Doordat <strong>de</strong> omgeving waarinkin<strong>de</strong>ren opgroeien sterkgemedialiseerd is, zijn groepslei<strong>de</strong>rsen ou<strong>de</strong>rs genoodzaakt hunopvoedingstaak hierin temo<strong>de</strong>rniseren.LevenslesRuim twaalf jaar gele<strong>de</strong>n stond groep 7/8 <strong>van</strong> jenaplanbasisschool<strong>Het</strong> Tweespan rond meester Hans en <strong>de</strong> schoolcomputer. De groepging voor het eerst online. Met veel gekraak, geping en geduld wer<strong>de</strong>r ingebeld voor een verbinding met het wereldwij<strong>de</strong> web. MeesterHans vertel<strong>de</strong> enthousiast over alle mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> een internetverbinding.Hij leg<strong>de</strong> uit hoe je een mailtje moet sturen naar hete-mailadres <strong>van</strong> iemand an<strong>de</strong>rs. <strong>Het</strong> bleek een les voor het leven.Pedagogiek en ICTIn <strong>de</strong> afgelopen jaren is er veel veran<strong>de</strong>rd. Inbellen voor een internetverbindinghoeft niet meer. Op praktisch elke hoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> straat kunje met je laptop, smartphone of tablet online, mits je niet al constantconnected bent. Locatiegegevens en statusupdates wor<strong>de</strong>n getoondop je online profiel. Op school is er gemid<strong>de</strong>ld een computer voorelke vier kin<strong>de</strong>ren aanwezig en steeds meer kin<strong>de</strong>ren hebben huneigen laptop. In 2010 was het gebruik <strong>van</strong> digitaal leermateriaal inhet hele on<strong>de</strong>rwijs in vergelijking met 2009 bijna verdrievoudigd naar45%. 1 Bovenop gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze digitale leermid<strong>de</strong>len komt nog hetcomputergebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> standaard kantoortoepassingen zoals tekstverwerker,internetbrowser en e-mailverkeer. Dit betoog sluit aan ophet artikel in Mensenkin<strong>de</strong>ren door San<strong>de</strong>r <strong>van</strong> Acht 2 in mei 2011,maar gaat dieper in op <strong>de</strong> pedagogiek. Want wat doet dit met onzemanier <strong>van</strong> <strong>de</strong>nken, han<strong>de</strong>len en communiceren? Wat moeten wijermee doen in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijspedagogiek?In <strong>de</strong> stroomversnelling <strong>van</strong> ontwikkelingen in informatie- en communicatietechnologie(ICT) en nieuwe media lijkt het zo langzamerhandalsof je achterblijft als je er niet aan meedoet. In die snelheid<strong>van</strong> ontwikkelingen is het een zoektocht naar <strong>de</strong> zin en onzin <strong>van</strong><strong>de</strong>ze mid<strong>de</strong>len. Er ligt een opvoedingstaak aangaan<strong>de</strong> mediagebruiken -gedrag. Ik pleit voor meer bewustwording <strong>van</strong> onze attitu<strong>de</strong> tenopzichte <strong>van</strong> media en <strong>de</strong> invloed <strong>van</strong> media op ons mens-zijn encommunicatie. De rol <strong>van</strong> pedagogiek in ICT en mediatoepassingenmoet namelijk vooropstaan, juist in <strong>de</strong> jenaplanschool.Definitie media (meervoud <strong>van</strong> medium): mid<strong>de</strong>len ominformatie (content) over te dragen voor communicatie metvelen. Er is een on<strong>de</strong>rscheid tussen eenwegcommunicatiemid<strong>de</strong>lenen tweewegcommunicatie-mid<strong>de</strong>len. Media diefunctioneren als informatiezen<strong>de</strong>rs zijn <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong>‘ou<strong>de</strong>’ media: krant, radio/podcast, fotografie, film entelevisie. Media waarbij een mate <strong>van</strong> interactiviteit met hetsysteem of met mensen wordt verlangd zijn <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong>‘nieuwe’ media: mobiele telefoon, games, internet. 324M E N S E N K I N D E R E N 128 september 2011
Invloed <strong>van</strong> nieuwe mediaEr wordt door verschillen<strong>de</strong> wetenschappers en <strong>de</strong>skundigen getwistover <strong>de</strong> mate waarin <strong>de</strong> media invloed hebben op ons leven én of datpositieve of negatieve gevolgen heeft. Zo ook in het boek ‘Jenaplan,op weg naar <strong>de</strong> 21e eeuw’ (1997) door Kees Both. 4 Daarin wordtbij <strong>de</strong> trend Informatie omschreven dat <strong>de</strong> informatiedichtheid groterwordt en informatie overal verkrijgbaar is via media en computers. Indie toekomstvisie heeft hij gelijk gekregen. Een voor<strong>de</strong>el is dat het <strong>de</strong>mondigheid <strong>van</strong> mensen heeft vergroot, meer tegenwicht biedt tegenmanipulatie en dat men beter geïnformeerd is.Nicolas Carr beweert in het onlangs vertaal<strong>de</strong> boek ‘<strong>Het</strong> ondiepe,wat internet met onze hersenen doet’ dat Internet ons oppervlakkigmaakt. 5 Carr stelt dat wij onze hersenen trainen om snel <strong>van</strong> aandachtte wisselen en te multitasken. Langzamerhand raken we onsvermogen kwijt om lang en geconcentreerd te werken en rustig endiep na te <strong>de</strong>nken. Dit komt overeen met <strong>de</strong> theorie <strong>van</strong> <strong>de</strong> communicatiewetenschapperMarshallMcLuhan. 6 Hij schrijft <strong>de</strong>media ook een grote invloedtoe en beschrijft een mediumals een verwijding <strong>van</strong> <strong>de</strong>menselijke capaciteit diealtijd in <strong>de</strong> plaats komt <strong>van</strong>iets. Daarmee verliezen we <strong>de</strong>vaardigheid zelf. Zo verleer<strong>de</strong>bijvoorbeeld <strong>de</strong> ont<strong>de</strong>kking<strong>van</strong> het wiel ons op an<strong>de</strong>remanieren voort te bewegen;<strong>de</strong> wegenkaart verleer<strong>de</strong> ons<strong>de</strong> sterren te gebruiken alsoriëntatiepunt; het huidigenavigatiesysteem verleert onsom zelf een route te vin<strong>de</strong>n.Ver<strong>de</strong>r voorspel<strong>de</strong> Both <strong>de</strong> trend dat er een gevaar is voor manipulatievia <strong>de</strong> media. Actuele voorbeel<strong>de</strong>n daar<strong>van</strong> zijn een soapserie, waarinbepaal<strong>de</strong> merken wor<strong>de</strong>n gebruikt, of ANP Capital die reclames alsactualiteiten verpakt. Deze gesponsor<strong>de</strong> ‘actualiteiten’ staan ook in <strong>de</strong>krant of op een nieuwssite. Daarmee wordt dui<strong>de</strong>lijk dat informatienog geen kennis is, laat staan wijsheid. An<strong>de</strong>rzijds willen mensen zichgraag verbin<strong>de</strong>n aan merken. Merken willen op hun beurt door mid<strong>de</strong>l<strong>van</strong> reclame hun waarheid of werkelijkheid tegen een prijs verkopen.Een an<strong>de</strong>r geluid over nieuwe media komt <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re StevenJohnson. Hij beoogt in zijn boek ‘Alle slechte dingen zijn goed voorje’ 7 dat <strong>de</strong> populaire cultuur ons juist slimmer maakt. In tv-series engames zijn steeds meer verhaallijnen door elkaar gaan lopen en is <strong>de</strong>inhoud <strong>van</strong> die lijnen verdiept. Naast Johnson geeft ook Jane McGonigalin haar boek ‘Reality is broken’ 8 voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> positievekanten die games hebben. Gamers <strong>van</strong> over <strong>de</strong> hele wereld kunnenvia multiplayer role games samenwerken om problemen op te lossen.Ook op an<strong>de</strong>re vlakken is samenwerking via nieuwe media mogelijk.Crossmediaal wor<strong>de</strong>n mensen op nationaal en internationaalniveau geactiveerd te participeren, zoals bij ‘<strong>Het</strong> glazen huis’ <strong>van</strong>3FM. Een sms-oproep op <strong>de</strong> radio, berichten die langskomen op <strong>de</strong>tv-uitzending, sociale profielen die gebruikt wor<strong>de</strong>n om donaties teverzamelen. Grote internationale bedrijven maken intensief gebruik<strong>van</strong> nieuwe media voor scholing en <strong>de</strong> interne communicatie, zoalschat en virtuele werel<strong>de</strong>n.Daarnaast wordt er via sociale media veel gediscussieerd en helpenmensen elkaar ver<strong>de</strong>r. Helaas komt een verkeer<strong>de</strong> interpretatie viaeen medium regelmatig voor, er zijn veel vaardighe<strong>de</strong>n nodig omgoed te communiceren. Ook kennen <strong>de</strong> (sociale) media, net als inhet echte leven, zwarte kanten, zoals geweld, pesterijen en privacybeschadiging.Media en pedagogiekDe didactiek en organisatie in <strong>de</strong> school zijn met <strong>de</strong> jaren veran<strong>de</strong>rddoor nieuwe mediavormen en het schoolbeleid is hierop aangepast.De mid<strong>de</strong>len die we gebruiken, wor<strong>de</strong>n steeds praktischer en steedsvaker digitaal. <strong>Het</strong> digitale leerlingvolgsysteem en crossmediale educatieveprogramma’s zijn niet meer weg te <strong>de</strong>nken. Begrijpend lezenis bijvoorbeeld veel interessantermet nieuwsitems alsbasismateriaal. Een projectover een ver land is levendigermet beeldmateriaal evenalseen live vi<strong>de</strong>ogesprek metkin<strong>de</strong>ren aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant<strong>van</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong>. Beleef <strong>de</strong> lentelive door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> webcamsin <strong>de</strong> nesten <strong>van</strong> diversewil<strong>de</strong> dieren.Geweldige kansen om <strong>de</strong>leefwereld <strong>van</strong> het kind enactualiteiten beter in heton<strong>de</strong>rwijs te betrekken. Ener is nog steeds veel winst tebehalen door efficiënter en effectiever gebruik <strong>van</strong> ICT. Echter, <strong>de</strong>kwaliteit <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rwijs is meer dan alleen het effectief en efficiëntaanleren <strong>van</strong> kennis en vaardighe<strong>de</strong>n. Belangrijk is dat nieuwe mediaen ICT niet het doel, maar het mid<strong>de</strong>l zijn waar ie<strong>de</strong>reen mee moetleren omgaan. Formuleer als jenaplanschool eerst een pedagogischevisie op het gebied <strong>van</strong> nieuwe media en ga vervolgens aan <strong>de</strong> slagmet <strong>de</strong> uitwerking daar<strong>van</strong> in didactiek en organisatie. Pas <strong>de</strong> basisprincipestoe in het licht <strong>van</strong> media. Een voorbeeld bij punt 3 kan zijn:Media, zoals foto, film, websites, chat en online sociale profielen, zijnin <strong>de</strong> huidige cultuur nodig bij <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> eigen i<strong>de</strong>ntiteit.Deze visie zal bijdragen aan <strong>de</strong> vorming <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>ren tot zelfstandigeen zelfverantwoor<strong>de</strong>lijke personen in hun mediagedrag.MediawijsheidMediawijsheid duidt op het geheel <strong>van</strong> kennis, vaardighe<strong>de</strong>nen mentaliteit, waarmee burgers zich bewust, kritisch enactief kunnen bewegen in een complexe, veran<strong>de</strong>rlijke enfundamenteel gemedialiseer<strong>de</strong> wereld. 9Aandacht voor <strong>de</strong> werking en invloed <strong>van</strong> media speelt al jaren eenrol in het on<strong>de</strong>rwijs. De term media-educatie is in 2005 door <strong>de</strong>Raad voor Cultuur verbreed tot ‘mediawijsheid’. Mediawijsheid iseen theorie om mediapedagogiek vorm te geven. Om te kunnenM E N S E N K I N D E R E N 128 september 201125
Change language