participeren in <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische samenleving zijn volgens <strong>de</strong> Raadvoor Cultuur bepaal<strong>de</strong> kennis, vaardighe<strong>de</strong>n en attitu<strong>de</strong>s nodig metbetrekking tot media. Samen bepalen <strong>de</strong>ze het menselijk gedrag.Mediawijsheid uit zich dus ook in een bewuste, kritische en actievehouding, wat voor on<strong>de</strong>rwijzers een pedagogisch streven is. ‘Actief’is te lezen als participatie in media als gebruiker én maker, <strong>de</strong> consumentis tegenwoordig een prosument. Aspecten <strong>van</strong> mediawijsheidzijn techniek, creativiteit, analyse en reflectie. 10De Ne<strong>de</strong>rlandse overheid volgt <strong>de</strong> Raad voor Cultuur in haar adviezenom <strong>de</strong> burger mediawijzer te maken: ‘<strong>Het</strong> on<strong>de</strong>rwijs krijgt eengrote rol toegedicht bij het bevor<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> mediawijsheid <strong>van</strong><strong>de</strong> toekomstige burgers.’ 11 Mediawijsheid is een on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> burgerschapsvorming.Echter <strong>de</strong> competenties die beschreven zijn in <strong>de</strong>Doorlopen<strong>de</strong> Leerlijn Mediawijsheid op www.mediawijsheid.nl zijngeen verplichte on<strong>de</strong>rwijsdoelen.In <strong>de</strong> afgelopen jaren zijn er vele initiatieven ontstaan rondom mediawijsheid.Vanuit het ministerie <strong>van</strong> OC&W is het expertisecentrumMediawijzer.net opgezet. Ver<strong>de</strong>r zijn er online vele lessen te vin<strong>de</strong>n,zijn er (online) workshops en bestaat er een speciale cursus om mediacoachte wor<strong>de</strong>n. Er wordt veel on<strong>de</strong>rzoek gedaan en er zijn boekenover mediawijsheid voor peuters tot bejaar<strong>de</strong>n. Bibliotheken proberenhun plek te verwerven als centraal punt voor mediawijsheid.Jenaplanon<strong>de</strong>rwijsUit on<strong>de</strong>rzoek (Mijn Kind Online) is gebleken dat opvoe<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>nkendat zij hun kin<strong>de</strong>ren niets meer over media en internet kunnen leren.<strong>Het</strong> is echter slechter gesteld met <strong>de</strong> competenties <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>ren danwordt veron<strong>de</strong>rsteld. Opvoe<strong>de</strong>rs moeten hun rol niet on<strong>de</strong>rschattenen hun ervaring, hun voorsprong weer durven innemen. Jongerenmet betrokken opvoe<strong>de</strong>rs gedragen zich min<strong>de</strong>r risicovol op Internet,ze zijn zelfstandig in hun mediawijze gedrag. De media-invloed neemtpas schrikbarend toe als het toezicht <strong>van</strong> volwassenen wegvalt, zoalsbij <strong>de</strong> WIFI-generatie 12 . Zij gebruiken media namelijk niet meer alleenin <strong>de</strong> huiskamer, maar ook op hun mobiel met internet. Belangrijk isom juist vóór <strong>de</strong> puberteit mediawijsheid als on<strong>de</strong>rwijsdoel te stellen.Vanuit <strong>de</strong> neurologie is er namelijk geconclu<strong>de</strong>erd dat het maken<strong>van</strong> keuzes bij pubers in bepaal<strong>de</strong> fasen <strong>van</strong> <strong>de</strong> hersenontwikkelingmogelijk negatief beïnvloed wordt. Ook <strong>de</strong> peergroup voert druk uit.Opvoe<strong>de</strong>rs moeten hen helpen bij het maken <strong>van</strong> keuzes. Als ze voor<strong>de</strong> pubertijd een grotere morele ontwikkeling hebben doorgemaakt,heeft dat ook weerslag op het mediagedrag.Binnen mediawijsheid zijn er vier niveaus <strong>van</strong> mediawijsgedrag te noemen:mediabewustzijn (<strong>de</strong> rol <strong>van</strong> media in ons leven), mediabegrip(<strong>de</strong> invloed en totstandkoming <strong>van</strong> media), mediahouding (het kritischevermogen), mediagedrag (stilstaan bij consequenties <strong>van</strong> gedrag). 12Ervaringsleren 2.0Om <strong>de</strong> na<strong>de</strong>len <strong>van</strong> media te lijf te gaan, moet je media juist nietontwijken maar kin<strong>de</strong>ren er mee leren omgaan. Wel is het <strong>de</strong> vraag ofmediawijsheid een on<strong>de</strong>rwijstaak is. Ik <strong>de</strong>nk dat het on<strong>de</strong>rwijs, in hetbijzon<strong>de</strong>r het jenaplanon<strong>de</strong>rwijs, zichzelf tekortdoet door mediawijsheidniet als taak te zien. In lessen mediawijsheid leren <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>rennamelijk meer dan alleen mediagebruik; ze zijn ook bezig met hetontwikkelen <strong>van</strong> vaardighe<strong>de</strong>n in taal, communicatie, sociaal, analytischen reflectief <strong>de</strong>nken. Zie het als ervaringsleren 2.0.Enkele adviezen• Bespreek met het team het mediagebruik en <strong>de</strong> publicatie <strong>van</strong>media op school. Stel gezamenlijk prioriteiten vast en verwoordwaarom bepaal<strong>de</strong> keuzes zijn gemaakt. Maak beleid op mediaon<strong>de</strong>rwijsen geef dit vorm. <strong>Het</strong> Handboek Mediawijsheid en <strong>de</strong>media wijsheidcirkel kunnen daarbij helpen.•● Zorg voor ethisch en veilig media-aanbod, waarin het kind kansenheeft te ont<strong>de</strong>kken en te ervaren. Werk aan zelfstandigheid enzelfverantwoor<strong>de</strong>lijkheid bij kin<strong>de</strong>ren. Maak keuzes over bijvoorbeeldhet gebruik <strong>van</strong> een internetfilter, een speciale kin<strong>de</strong>rbrowser(MyBee) of een kin<strong>de</strong>rzoekmachine.•● Organiseer een ou<strong>de</strong>ravond over mediaopvoeding en mediawijsheid.Dat kan met een informatief karakter zijn, maar even zo goedcoöperatief.• Geef lessen mediawijsheid binnen het ritmische weekplan. Gesprek,spel en viering kunnen zich richten op mentaliteit, werk op mediakennisen -vaardighe<strong>de</strong>n. Gebruik <strong>de</strong> ervaringen <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>ren omon<strong>de</strong>rwerpen <strong>van</strong> mediawijsheid aan te kaarten. Toon interesse inhun belevingswereld. Ga het gesprek in zon<strong>de</strong>r direct een oor<strong>de</strong>elte geven.•● Zet wereldoriëntatie in om <strong>de</strong> informatievaardighe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>rente vergroten. Leer kin<strong>de</strong>ren zoeken in ou<strong>de</strong> en nieuwe media; leerze bronnen selecteren en beoor<strong>de</strong>len; leer ze informatie or<strong>de</strong>nen engebruiken. Leer ze dat niet het vele goed is, maar het goe<strong>de</strong> veel.26M E N S E N K I N D E R E N 128 september 2011
•● Bespreek in <strong>de</strong> stamgroep samen met <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren het gebruik <strong>van</strong>ou<strong>de</strong> en nieuwe media. Stel gezamenlijk prioriteiten en verwoordwaarom jullie keuzes maken. Geef dui<strong>de</strong>lijkheid over keuzes enprincipes: ‘Zo doen we dat hier en daarom’.•● Laat kin<strong>de</strong>ren participeren in het ontwikkelen en handhaven <strong>van</strong>leefregels omtrent het gebruik <strong>van</strong> media in <strong>de</strong> stamgroep. Op <strong>de</strong>eerste plaats voor het gedrag in <strong>de</strong> stamgroep, op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaatsook in <strong>de</strong> privésituatie.•● Let op <strong>de</strong> aandacht voor lijfelijk-zintuiglijke ervaringen <strong>van</strong> <strong>de</strong> dingenals tegenwicht voor media. Houd <strong>de</strong> tijdsduur <strong>van</strong> digitaalmediagebruik in <strong>de</strong> hand, hoewel je moet beseffen dat je helemaalverliezen in een boek ook niet als ernstig wordt ervaren! Zorg vooreen voldoen<strong>de</strong> aanbod <strong>van</strong> aandachtig werken, communiceren enwaarnemen (observatiekring). Zorg voor gebruik <strong>van</strong> media als mid<strong>de</strong>lom tot fysiek contact te komen.•● Maak <strong>de</strong> lessen zo praktisch mogelijk en laat <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren ervaren enont<strong>de</strong>kken. Let op <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> media als communicatiemid<strong>de</strong>l;hoe communiceer je in gesproken taal, in geschreven taal, in beeldtaal?Bespreek bij <strong>de</strong> diverse media telkens basisvragen als: wie is <strong>de</strong>maker, wat is het doel, wat is <strong>de</strong> boodschap, hoe is het gemaakt envoor wie?•● Neem je voorbeeldfunctie serieus: ‘Teach what you preach’. Zorgervoor dat je zelf mediawijs bent of ga gezamenlijk, met <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren,collega’s of in een werkgroep, <strong>de</strong>ze uitdaging aan!Merel Beunk is stamgroeplei<strong>de</strong>r op <strong>de</strong> Jenapleinschool te Zwolle.In augustus 2011 is zij afgestu<strong>de</strong>erd als Master of Education in <strong>de</strong>richting mediapedagogiek.Voor meer informatie: merelbeunk@gmail.com enwww.merelbeunk.nlFotografie: Merel BeunkWebsiteswww.mediawijzer.net De website <strong>van</strong> het lan<strong>de</strong>lijke expertisecentrummediawijsheid.www.mediawijsheid.nl Een website <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re EYE Filminstituut,waar doorverwezen wordt naar <strong>de</strong> doorlopen<strong>de</strong> leerlijn.www.kennisnet.nl <strong>Het</strong> expertisecentrum voor ICT en on<strong>de</strong>rwijs.www.mediaenmaatschappij.nl Biedt <strong>de</strong>skundigheidsbevor<strong>de</strong>ring aanvoor professionals over mediawijsheid.www.medialessen.nl Lessen over media en mediawijsheid.www.wikiwijs.nl Een onafhankelijk platform voor docenten waarlesmateriaal ge<strong>de</strong>eld kan wor<strong>de</strong>n, opgericht in opdracht <strong>van</strong> hetMinisterie <strong>van</strong> OC&W. Zoek naar ‘mediawijsheid’.www.mijnkindonline.nl Een stichting die heel actief is rondommediawijsheid. Op <strong>de</strong>ze website zijn on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> boeken‘Handboek Mediawijsheid; praktische gids en inspiratie voor heton<strong>de</strong>rwijs’ en ‘App Noot Muis; peuters en <strong>kleuter</strong>s op internet’ tedownloa<strong>de</strong>n of bestellen.www.puberbrein.nl De site bij het boek ‘Puberbrein binnenstebuiten’.Voor docenten en ou<strong>de</strong>rs met kin<strong>de</strong>ren <strong>van</strong>af 10 jaar.Bronnen1. Kennisnet Vier in Balans Monitor 2010 en het Wikiwijsvervolgon<strong>de</strong>rzoek mei 2011, op basis <strong>van</strong> TNS NIPO 20112. Van Acht, S (2011). ‘Leren met Nieuwe Media’. Mensenkin<strong>de</strong>ren,26/5, mei 20113. Doorlopen<strong>de</strong> Leerlijn Mediawijsheid via www.mediawijsheid.nl4. Both, K (1997). ‘Jenaplan, op weg naar <strong>de</strong> 21e eeuw; Een conceptvoor Jenaplanbasison<strong>de</strong>rwijs’. Uitgever CPS, Amersfoort.5. Carr, N (2010). ‘<strong>Het</strong> ondiepe; Hoe onze hersenen omgaan metinternet.’ Uitgever Maven Publishing, Amsterdam.6. McLuhan, M (1964). ‘Un<strong>de</strong>rstanding media. The extensions ofmen.’ New York: McGraw-Hill. Via: De Boer, C & Brennecke, S(2009). ‘Media en publiek; Theorieën over media-impact.’ UitgeverBoom on<strong>de</strong>rwijs.7. Johnson, S (2005). ‘Alle slechte dingen zijn goed voor je.’Meulenhoff, Amsterdam8. McGonigal, J (2011). ‘Reality is broken; Why games make us betterand how they can change the world.’ Uitgever Vintage UK. http://www.ted.com/speakers/jane_mcgonigal.html9. Raad voor Cultuur (2005). ‘Mediawijsheid, <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong>nieuw burgerschap; Advies Raad voor Cultuur.’ Van http://www.mediawijsheidinperspectief.nl10. Pardoen, J & Zwanenberg, F (2010). ‘Handboek Mediawijsheid;praktische gids en inspiratie voor het on<strong>de</strong>rwijs.’ Uitgave <strong>van</strong>Stichting Mijn Kind Online.11. Ministerie <strong>van</strong> On<strong>de</strong>rwijs, Cultuur en Wetenschap (2008).‘Kamerstuk Mediawijsheid.’ Te vin<strong>de</strong>n op 12. Hop, L. & Delver, B. (2009). ‘WIFI-generatie, De jeugd op hetmobiele Internet, Vliegensvlug en Vogelvrij.’ Nationale Aca<strong>de</strong>mievoor Media & Maatschappij, in samenwerking met HUB uitgevers.M E N S E N K I N D E R E N 128 september 201127