muziek en jenaplan

Hersenonderzoeken Jenaplan Kees VreugdenhilHet eerste artikel, dat in Mensenkinderen september 2008 is opgenomen, behandeldecomplexe netwerken en patronen die zich tijdens het leren in onze hersenen vormen.Bestaande patronen kunnen zich versterken, maar verdwijnen ook als we ze nietgebruiken. Emoties spelen een grote rol in leerprocessen.Dit tweede artikel gaat over het lange-termijn-geheugen, de leeromgeving enmuziekervaringen.GeheugennetwerkenNog niet zo lang geleden vergeleek een bekende Amerikaanseleerpsycholoog ons geheugen met een ladenkastje. Als je delaadjes goed hebt voorzien van een etiket met een begrip datde lading dekt, kun je een reeks van herinneringen ophalendie allemaal met dat begrip te maken hebben. Anderen hebbenons lange-termijn-geheugen (LTG) welvergeleken met een videotheek. Er zoudenallemaal beelden in liggen opgeslagen. Alsje maar de goede beeldcode weet, kun jeeen film in je hoofd afdraaien.Deze twee metaforen voor het LTG kloppenniet met de hedendaagse inzichtenin de werking van de hersenen. Wat welklopt, is dat je ‘sleutels’ nodig hebt om ietsuit je LTG weer in bewustzijn te halen. Die‘sleutels’ kunnen begrippen of beeldenzijn, maar ook geuren, bewegingen, klankenof muziekflarden. Kortom, alle zintuiglijkeervaringen kunnen een sleutel vormenom je LTG te openen. Daarom is het ookzo belangrijk dat kinderen in school op veel verschillendemanieren actief ervaren wat ze moeten leren: visueel, verbaal,tactiel, auditief, met geuren en kleuren. Ja inderdaad, het concept‘meervoudige intelligentie’ is in het onderwijs nuttig voorhet laten ontstaan van rijke leerprocessen.Het LTG lijkt dus niet op een ladenkastje en ook niet op eenvideotheek. Het LTG bestaat uit de patronen die zich in deverbindingen tussen de hersencellen hebben gevormd. Vrijwelelke ervaring die we opdoen en belangrijk genoeg vinden omin ons LTG op te slaan, bestaat uit verschillende signalen, zoalsbeelden, begrippen, gevoelens en bewegingen. Die komenelk in verschillende netwerken terecht. Een voorbeeld uit hetboek ‘Kennis over onderwijs’: ‘Vroegerdacht men dat jonge kinderentaal leerden verwerken in een apartdeel van hun hersenen. Daar zat hettaalcentrum en als moeder tegenhaar peuter sprak, brabbelde die dewoordjes na en daarmee kwamendie woordjes in het taalcentrum. Alshet kind een half uurtje later naarde bal wees en tegen moeder zei:‘Bal, bal’, dan zouden die woordendirect uit het centrum komen. Datblijkt niet zo te zijn volgens de Nijmeegse hoogleraar cognitieveneurowetenschap Peter Hagoort. Het woordje ‘bal’ dathet kind uitspreekt, komt uit verschillende netwerken in dehersenen: uit het talige netwerk, maar ook uit het netwerkwaarin ligt opgeslagen wat het kind al weet van zijn wereldje,én uit het netwerk waarin hij de gebaren die zijn moeder tijdenshet gesprek met hemmaakte, heeft bewaard’ (DeMunnik/Vreugdenhil, 2007, p.74, 75).In de figuur zie je schematischhoe bij een bepaalde herinneringnetwerken in verschillendedelen van de hersenen wordengeactiveerd.Opvoeding en onderwijsUit deze gegevens kunnenenkele consequenties vooropvoeding en onderwijs wordengetrokken:• Zorg ervoor dat kinderen tijdenshet leren zoveel mogelijkverschillende ‘sleutels’leren hanteren. Probeer minstensdrie zintuigen aan tespreken. Gebruik praktische ideeën uit het concept ‘meervoudigeintelligentie’.• Sluit aan bij bestaande patronen door die bij de kinderenop te roepen met verschillende ‘sleutels’. Gebruik in kringgesprekkennaast woorden ook beelden en voorwerpen.Soorten geheugensOns lange-termijn-geheugen (LTG)is dus een verzameling netwerkenen patronen tussen hersencellen.Die verbindingen veranderen voortdurend,dus ons LTG ook. Er zijn vijfgeheugenfuncties. In de volgendeopsomming staan ze geordend vanheel bewust tot onbewust:• episodisch geheugen: vooral metgegevens uit ons persoonlijk leven;• semantisch geheugen: meer objectievekennis uit onze leefwereld;16M E N S E N K I N D E R E N 114 november 2008