muziek en jenaplan

Taal zi ng e nGezongen taal helpt bij het leren van een nieuwe taal. Dat vermoeden bestond al, omdat ouders in een typisch zingtaaltjetegen hun jonge kinderen praten. Nu is het bewezen. Getest werd het kunnen herkennen van losse woorden. Wat ze zevenminuten lang te horen kregen, was: sipygygimisypymisopogogysisysi enzovoorts. De eindeloze en monotoon door een stemcomputeruitgesproken of gezongen reeks was zo gekozen dat de proefpersonen losse woorden als gimisy of pogysi kondenonderscheiden, omdat die drie lettergrepen altijd in die volgorde staan. Uit eerder onderzoek was bekend dat proefpersonenna 21 minuten redelijk goed kunnen aangeven of een bepaald ‘woord’ een echt woord uit deze serie is of niet. Men ontdektedat ditzelfde na zeven minuten al lukt als de stroom klanken wordt gezongen. De verklaring is dat muziek de aandacht trekten de concentratie verhoogt. De verklaring voor het grotere effect met de vaste tonen per lettergreep zoekt men in eengemeenschappelijke verwerking van muziek en taal. (NRC, 21 februari 2008)Het brein is van nature nieuwsgierig, wil zich ontwikkelenen wil verbindingen maken. Daartoe moet de leef- en leeromgevingvertrouwd, voorspelbaaren controleerbaarzijn, zo blijkt uit onderzoek.Als dat zo is, ervaart hetkind positieve emoties. Hetspeelt, experimenteert enonderzoekt op een natuurlijke,zelfgemotiveerde wijze.Daarnaast is een sociaal netwerknodig dat aan het kindde garantie biedt van veiligheiden betrouwbaarheid.Bovendien blijkt samen spelen,werken en leren de leerprestatieste bevorderen.Opvoeding en onderwijsUit deze gegevens kunnen weer consequenties voor opvoedingen onderwijs worden getrokken:• Sluit zoveel mogelijk aan bij de natuurlijke motivatie van kinderenom te spelen, te onderzoeken en te experimenteren.Doe dat in een betrouwbare en veilige omgeving.• Richt een rijke leef- en leeromgeving in, maar niet te overdadig.Dat betekent dat middelen en materialen gevarieerdaanwezig moeten zijn, maar ook moeten passen bij degeplande activiteiten, niet meer en niet minder.• De school zou samen met andere betrokkenen een gemeenschapmoeten zijn, waarin men elkaar wederzijds stimuleertom van elkaar te leren en met elkaar te spelen. Dat geldtvoor oud en jong.Hersenen en muziekOns brein is dus een groot netwerk met patronen erin. Hetkoppelt zintuiglijke ervaringen aan elkaar. Geluiden die wehoren, zijn daarom verbonden met andere ervaringen, zoalsgevoelens en bewegingen. Al in de baarmoeder ervaart defoetus vibraties door veranderingen in de stem van de moeder.Er vormen zich dan al netwerken die hoorervaringen koppelenaan gevoelens van veiligheid of stress. Na de geboortezet dit proces zich sterk door en worden de koppelingen gevarieerder.Moeder zingt en schommelt de wieg, terwijl haargezichtsuitdrukking betrokkenheid toont. Al deze signalenkomen in bepaalde netwerken samen.Uit onderzoek is gebleken dat een gelijkmatige ritmischestructuur in zang of muziek een gevoel van geborgenheid encontinuïteit biedt. ‘Door het luisteren naar aangenaam klinkendemuziek of door het vrije zingen vindt in het brein eenharmonisering en synchronisatie van de netwerken plaats’,stelt de bekende Duiste neurobioloog Hüther (2007, p. 9).Men beleeft daardoor een eenheid van denken, voelen enhandelen. Dat geldt zowel voor passieve als actieve muziekervaringenen voor individueel en groepsgewijs musiceren.Opvoeding en onderwijsUit deze gegevens kunnen weer consequenties voor opvoedingen onderwijs worden getrokken:Het lijkt goed om in school ook ruimte te geven aan het beluisterenvan muziek, zowel samen als individueel, zowel geplandals onbedoeld. Zo weet ik dat kinderen zich in de Iederwijsschoolin Tiel in een geïsoleerde ruimte met gedempt lichten kussens kunnen terugtrekken om naar rustige muziek teluisteren en daarbij weg te dromen. Dat wegdromen is ondermeer belangrijk voor deervaring van harmonie.Muziek met een regelmatigritme en een eenvoudigestructuur leentzich voor deze ervaring.Actieve muziekbeoefeningmet elkaar versterktnetwerken in hetbrein. Het trommelenop verschillende ritmeinstrumentenschept een band. Improviseren zorgt voor actiefen affectief luisteren naar elkaar en synchroniseert netwerkenin het brein. Daardoor ontstaat een gevoel van saamhorigheiden innerlijke tevredenheid.Kees Vreugdenhil was onder meer schoolleider van eenjenaplanschool, directeur van het APS en lector aan eenhogeschool. Hij werkt momenteel als internationaal consultantvoor onderwijsontwikkeling.Fotografie: Felix MeijerLiteratuurHüther, Gerald (2008). Die Bedeutung von Musikerfahrungenfür die Herausbildung und Stabilisierung komplexer neuronalerBeziehungsmuster im menschlichen Gehirn: Implikationen für dieSalutogenetischen Wirkungen musiktherapeutischer Interventionen.(in druk).Munnik, Cees de, Kees Vreugdenhil (2007). Kennis over onderwijs.Groningen: Wolters-Noordhoff18M E N S E N K I N D E R E N 114 november 2008