DE BEDRIJVEN VERGISSEN ZICH VAN DOELWIT - aclvb

COMBINATIEMODEL ALS BASIS VOOR EEN
DEMOCRATISCHE ARBEIDSVERDELING
Al 20 jaar voert Walter Van Dongen onderzoek naar de
dagelijkse arbeidsverdeling van vrouwen en mannen.
In zijn nieuwste boek wordt het Combinatiemodel
gepresenteerd als een wetenschappelijk instrument voor
de studie ervan en, in het verlengde daarvan, voor de
ontwikkeling van een geïntegreerd beleidsprogramma.
Via workshops met de Vlaamse beleidsorganisaties wil Walter Van Dongen
aantonen dat het Combinatiemodel voor alle democratische landen een solide
basis vormt voor een geïntegreerd beleid voor de toekomstige verdeling
van beroeps- en gezinsarbeid. Met ACLVB vond de eerste sessie van de workshop
plaats op 9 februari 2009.
Conceptuele benadering
Tijdens de voorbije decennia was er een fundamentele kentering in het denken
over de mens, de maatschappij en de natuur van de duale mens- en
maatschappijmodellen naar geïntegreerde complexiteitsmodellen.
In een geïntegreerde benadering van het dagelijks leven worden alle actoren
(individuen, gezinnen, bedrijven, verenigingen, publieke instellingen) en hun
activiteiten beschreven binnen eenzelfde theoretisch kader dat alle basiscomponenten
van het maatschappelijk systeem omvat.
Het uitgangspunt is dat àlle menselijke activiteiten productieve arbeidsprocessen
zijn die een maatschappelijke meerwaarde kunnen opleveren.
Normatieve benadering
De studie stelt een nieuwe brede normatieve benadering voor met een aantal
varianten, waarbij het concept democratie wordt verruimd tot het overkoepelende
normatieve concept voor de werking van de maatschappij. Democratie
drukt een bepaalde combinatie uit van de basiswaarden die in de maatschappij
in zekere mate moeten worden gerealiseerd : vrijheid, gelijkheid, solidariteit
en efficiëntie.
Een sterk democratisch marktsysteem streeft naar een volwaardig evenwicht
tussen deze basiswaarden. Een democratische arbeidsverdeling impliceert
dat tegelijk iedereen voldoende keuzevrijheid heeft, dat er voldoende gelijkheid
en solidariteit is onder de mensen en dat de capaciteiten van alle mensen
voldoende efficiënt worden ingezet in het beroeps- en gezinsleven.
Feitelijke ontwikkeling van de arbeidsverdeling
Het kostwinnersgezin is historisch gezien meer uitzondering dan regel. De
meeste gezinnen met twee volwassen partners hadden altijd al meer dan één
baan en inkomen nodig om te overleven. De toenemende beroepsparticipatie
van vrouwen ging hand in hand met een stijgende participatie van mannen
in gezinsarbeid maar de evolutie naar een gelijke arbeidsverdeling is de laatste
jaren enigszins vertraagd zodat de kloof nog vrij groot blijft. De noodzakelijke
faciliteiten voor combinatiegezinnen worden immers in hoge mate uitgehold
door de resterende kostwinnersfaciliteiten.
De centrale indicator voor de voorstelling van de toekomstmodellen is de verdeling
van het aantal uren beroepsarbeid en gezinsarbeid. Bij mannen is de
verdeling van de uren beroepsarbeid bijna niet gewijzigd, het aantal vrouwen
zonder baan is gedaald. De kloof tussen het aantal uren gezinsarbeid van
vrouwen en mannen is kleiner geworden. Bij vrouwen is er een significante
vermindering van het aantal uren gezinsarbeid terwijl er bij mannen een kleinere
toename is.
Voor de vrije tijd en de persoonlijke verzorging zijn er weinig verschillen tussen
vrouwen en mannen.
Beleidsmodellen voor een democratische arbeidsverdeling
De studie verdedigt de stelling dat het Volledig Combinatiemodel (VCM) het
meest geschikt is in de democratische landen. Het uitgangspunt is dat bijna
alle vrouwen en mannen in de beroepsbevolking voldoende tijd besteden aan
vrouw en vakbond11
De studie verdedigt de stelling dat het Volledig Combinatiemodel het meest geschikt is in de
democratische landen. Essentieel daarin is dat alle vrouwen en mannen in de
beroepsbevolking permanent hun beroeps- en gezinsverantwoordelijkheid opnemen.
beroepsarbeid, gezinsarbeid en de andere basisactiviteiten. Op die manier
kunnen ze in alle levensfasen een gepaste combinatie tot stand brengen van
persoonlijke, sociale, materiële en financiële middelen. Essentieel is dat alle
vrouwen en mannen in de beroepsbevolking permanent hun beroeps- en
gezinsverantwoordelijkheid opnemen.
Het model impliceert een gemiddelde, normale voltijdse baan van ongeveer
35 uur per week. Het biedt een maximale diversiteit van banen rond die nieuwe
norm, in overeenstemming met de noden van de individuen, gezinnen en
organisaties. De verschillen in aantal uren worden dan vooral bepaald door
de leeftijd (levensfase) en de aanwezigheid van kinderen (gezinsfase) en niet
langer door onderwijsniveau of sociale afkomst.
Op lange termijn moeten ook voldoende vrouwen en mannen deelnemen aan
de gezinsarbeid. De gemiddelde, normale gezinstaak omvat ongeveer 25 uur
gezinsarbeid per week, ook weer met een brede variatie rond die norm.
Voor een paar gezinnen streeft het VCM ook naar voldoende gelijke verdeling
van beroeps- en gezinsarbeid tussen de partners zodat de combinatiegezinnen
de grote meerderheid vormen, maar met voldoende ruimte voor gezinnen
die wegens specifieke gezinsomstandigheden een minder gelijke taakverdeling
hebben.
Het VCM veronderstelt ook een nieuwe visie op de leefsituatie, de opvoeding
en de maatschappelijke positie van kinderen. Het uitgangspunt is dat kinderen
en jongeren een evenwichtige tijdsverdeling kunnen ontwikkelen en voldoende
actief zijn in de diverse leefvormen van de samenleving.
Het eigen gezin is uiteraard de draaischijf voor de opvoeding en ontwikkeling
van elk kind. De externe, maatschappelijke educatie is van bij de geboorte
evenwel een volwaardig onderdeel van de brede ontwikkeling van kinderen,
als aanvulling op en verrijking van de opvoeding/verzorging binnen het gezin.
De conceptuele en normatieve benadering en de empirische modellen leiden
tot de centrale beleidsgerichte vraag : welke verdeling van beroeps- en
gezinsarbeid tussen vrouwen en mannen is op lange termijn de meest wenselijke
en meest haalbare in een democratische maatschappij en welke
beleidsperspectieven zijn nodig om die arbeidsverdeling te realiseren ?
Hierover zal ook de ACLVB zich moeten buigen. Een tweede sessie zal daarop
gericht zijn.
Gary SCHAMPAERT
VRIJUIT/MAART 2009