2013-21e jaargang juni 2013-nummer 2.pdf

citeit in mensen, proefdieren of celkweek in de speciespoliovirussen (PV), Coxsackie A (CVA) en CoxsackieB-virussen (CVB) en ECHO-virussen. Tegenwoordigwordt echter een classificatie gehanteerd op basis vansequenties en genetische verwantschap, waarbij de PV,CVA en B en ECHO-virussen zijn onderverdeeld in vierspecies: enterovirus A-D. Nieuwe typen worden doorgenummerdals EV68, EV69, tot inmiddels EV119 (tabel1, zie ook www.picornaviridae.com). Sequentieanalysetoonde aan dat de ECHO-virussen 22 en 23 niet tot hetgenus Enterovirus behoren maar tot het nieuwe genusParechovirus. Deze virussen zijn dan ook hernoemdtot HPeV1 en 2, respectievelijk. Momenteel zij er 16HPeV-typen beschreven (www.picornaviridae.com/).De laatste jaren is er een aantal ontwikkelingengeweest in de mogelijkheden en methoden voor EV-enHPeV-diagnostiek, -typering en -surveillance. Zo is hetvoor het RIVM niet meer mogelijk de veelgebruiktetertiaire apennierscellen (TAN-cellen) aan te biedenvoor diagnostiek en wordt inmiddels de meeste EV- enHPeV-diagnostiek verricht met moleculaire technieken.In dit artikel geven we de essentie van deze veranderingenweer.Kweek en neutralisatie: vroeger en post-TANTot enkele jaren geleden was de standaardmethode voorEV-diagnostiek een viruskweekmethode. Meestal werdensuspensies van klinische materialen (zoals feces, keeluitstrijkjes,bloed of liquormonsters) geënt op minimaal drieverschillende celculturen. 1,3,4,5 Een van de meest gebruiktecelculturen was de tertiaire apenniercelcultuur (TAN),waarvoor een grote gevoeligheid voor vele verschillendevirussen is beschreven. 6 Deze cellen werden door hetRIVM aan alle laboratoria uit één batch geleverd, waardoorer voor deze cellen binnen Nederland een hoge mate vanstandaardisatie mogelijk was.De tertiaire apenniercellen (TAN-cellen) die sinds dejaren zeventig gebruikt zijn voor onder andere de enteroviruskweekin Nederland werden geleverd door het RIVM.Primaire apeniercellen werden geïsoleerd uit cynomolgusmacaques en vervolgens ‘één passage vermeerderd opmicrocarriers. De oogst van deze microcarrierkweek werdna trypsiniseren ingevroren (secundaire apenniercellen).Deze cellen werden opgeslagen en verstuurd; na ontdooienen enten op buizen of celkweekclusters ontstaat er eenmonolayer van TAN-cellen die standaard in de viralediagnostiek werden gebruikt. 7 De TAN-cellen kunnennog zeker 10 passages worden doorgezet maar het is nietbekend of de diagnostische gevoeligheid gehandhaafdblijft.Andere celculturen die werden gebruikt voor het kwekenvan enterovirussen waren onder andere de humaneembryonale longcellijnen HEL of GaBi, en de Verocellijn(African Green Monkey, nier) (tabel 2). Deze cellijnenkonden per laboratorium verschillen, hetgeen kon leidentot verschillende gevoeligheden in de detectie van verschillendeEV’s. Meestal was het cytopathologische effect (CPE)dat EV’s veroorzaken niet voldoende typisch om op gronddaarvan te typeren maar het isolaat kon worden gekarakteriseerdmet behulp van neutralisatie met specifiekeEV-antilichaam-pools. 8 De gewone diagnose van een viraleencefalitis op basis van kweek kon op die manier zeker vijftot zeven dagen duren en tweemaal zo lang als er moestworden getypeerd.Mede vanwege de veel kortere tijd-tot-resultaat zijnde laatste jaren de meeste laboratoria overgegaan opmoleculair-biologische methoden voor de detectie vanvele virussen, waaronder de EV’s en HPeV’s. Hierdooris de noodzaak voor de infrastructureel en financieelbelastende kweekfaciliteiten voor virologische laboratoriaenorm afgenomen en is er sinds 2005 een sterke daling inhet aantal laboratoria dat nog EV-kweek verricht (figuur 1).Vanwege de afgenomen noodzaak voor kweek is ook debehoefte aan secundaire apenniercellen verminderd endaarmee ook reden om nog apen te offeren voor dit doel.Na enkele vooraankondigingen op voor- en najaarsvergaderingenvan de Nederlandse Werkgroep KlinischeVirologie (NWKV) is het RIVM per januari 2011 gestoptmet de uitgave van de secundaire apenniercellen. Omeen goede inschatting te kunnen maken of de laboratoriadie nog wel kweken, ook zonder de TAN-cellen een goedeTabel 1. Indeling van enterovirusserotypen in de genetisch bepaalde Enterovirus-A- tot D-species (aangepast van Van der Sanden). 19Species A Species B Species C Species DPolioviruses 1-3Coxsackie-A-virussen 2-8, 10, 12, 14, 16 9 1, 11, 13, 15, 17-22, 24Coxsackie-B-virussen 1-6ECHO-viruses 1-9, 11-21, 24-27, 29-34Enteroviruses 71, 76, 89-92, 114, 119 69, 73-75, 77-88, 93,97-98, 101, 106-10795-96, 99, 102, 104-105,109, 113, 116-11868, 70, 94, 111Ned Tijdschr Med Microbiol 2013;21:nr251