Infecties lijk<strong>en</strong> bij patiënt<strong>en</strong> met diabetes <strong>mellitus</strong> nietonev<strong>en</strong>redig vaker voor te kom<strong>en</strong>, maar het is duidelijkdat vasculaire ziekte, neuropathie <strong>en</strong> de hyperglykemie <strong>en</strong>inflammatie die zijn geassocieerd met diabetes <strong>mellitus</strong>,tot gevolg hebb<strong>en</strong> dat bepaalde infecties ernstigerverlop<strong>en</strong>. 17 Desondanks zorg<strong>en</strong> perifere vasculaireproblem<strong>en</strong>, die vaak voorkom<strong>en</strong> bij diabetes, wel voor e<strong>en</strong>verhoogd infectierisico.Figuur 2. Pathofysiologie van de diabetische voet. E<strong>en</strong>complexe interactie van e<strong>en</strong> aantal risicofactor<strong>en</strong>. Neuropathieveroorzaakt zwer<strong>en</strong> als gevolg van trauma of overdruk in devoet. Diabetische ulcera in ischemische gebied<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> totbacteriële kolonisatie van diepe weefsels. Dit wordt medegecompliceerd door perifeer vaatlijd<strong>en</strong>, hyperglykemie <strong>en</strong> e<strong>en</strong>gestoorde celgemedieerde immuniteit. 60Infecties geassocieerd met diabetesInfecties van weke del<strong>en</strong>Patiënt<strong>en</strong> met diabetes hebb<strong>en</strong> vaker huidinfecties.Naast perifeer vaatlijd<strong>en</strong>, neuropathie <strong>en</strong> hyperglykemiezijn cellulitis, droge huid, oedeem <strong>en</strong> trauma’s vanbuit<strong>en</strong>af belangrijke risicofactor<strong>en</strong> voor de ontwikkelingvan weke del<strong>en</strong> infecties (figuur 1). Wekedel<strong>en</strong>infectieszoals erysipelas <strong>en</strong> necrotiser<strong>en</strong>de fasciitis k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> bij desuikerzieke patiënt e<strong>en</strong> hogere incid<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> verlop<strong>en</strong> heftiger.Figuur 1. Diabetische voet.LonginfectiesLuchtweginfecties met Streptococcus pneumoniae,Legionella, <strong>en</strong> influ<strong>en</strong>zavirus k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> bij DM e<strong>en</strong> verhoogdemorbiditeit <strong>en</strong> mortaliteit. <strong>Het</strong> feit dat tot 30% van depatiënt<strong>en</strong> met diabetes <strong>mellitus</strong> drager is van S. aureus inde neus in vergelijking met 11% van de gezonde person<strong>en</strong>maakt aannemelijk dat diabet<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> verhoogd risicohebb<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> pneumonie met S. aureus. Zeker is datpatiënt<strong>en</strong> met diabetes <strong>mellitus</strong> vier keer meer kanshebb<strong>en</strong> om te sterv<strong>en</strong> aan longontsteking of griep danperson<strong>en</strong> zonder onderligg<strong>en</strong>d lijd<strong>en</strong>. 21,22Bron: www.podiatrytoday.comInfecties bij diabetische voetDe meest voorkom<strong>en</strong>de infectie die optreedt bij DM is dieaan de onderste extremiteit. Infecties beginn<strong>en</strong> vaak nae<strong>en</strong> klein trauma <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich ontwikkel<strong>en</strong> tot cellulitis.In e<strong>en</strong> deel van de gevall<strong>en</strong> ontwikkelt zich, als gevolg vanischemie, weefselnecrose <strong>en</strong> zelfs gangre<strong>en</strong> (figuur 2). Ookkan osteomyelitis optred<strong>en</strong> al dan niet leid<strong>en</strong>d tot sepsis.De belangrijkste micro-organism<strong>en</strong> die uit necrotischweefsel gekweekt word<strong>en</strong> zijn groep-A- streptokokk<strong>en</strong>(GAS) <strong>en</strong> S. aureus. Chronische wond<strong>en</strong> zijn vakerpoly microbieel van aard met gramnegatieve stav<strong>en</strong> <strong>en</strong>anaerob<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> gaat dan om anaerobe streptokokk<strong>en</strong>,Bacteroides <strong>en</strong> Clostridium species. 18-20 Eerdere antibiotischebehandeling kan micro-organism<strong>en</strong> uitselecter<strong>en</strong> die hetwondoppervlak koloniser<strong>en</strong> maar ge<strong>en</strong> directe klinischebetek<strong>en</strong>is hebb<strong>en</strong>. 7Urog<strong>en</strong>itale infectiesHoewel er ge<strong>en</strong> verschil is in de ontwikkeling van symptomatischeurineweginfecties, komt asymptomatischebacteriurie drie keer vaker voor bij diabetici dan bij nietdiabetischevrouw<strong>en</strong>. 23 Mede als gevolg van e<strong>en</strong> hoog glucosegehaltein de urine, is de incid<strong>en</strong>tie van gecompliceerdehoge-urineweginfecties, zoals pyelonefritis, bij diabet<strong>en</strong>verhoogd.E<strong>en</strong> zeldzame, gecompliceerde infectie die vrijweluitsluit<strong>en</strong>d bij diabet<strong>en</strong> voorkomt is emfysemateuze pyelonefritis,die wordt gek<strong>en</strong>merkt door de aanwezigheid vangas in de blaaswand, hematurie <strong>en</strong> chronische buikpijn.Abdominale infectiesHoewel cholecystitis bij diabet<strong>en</strong> waarschijnlijk nietvaker voorkomt, word<strong>en</strong> fulminante infecties met vooralgasvorm<strong>en</strong>de organism<strong>en</strong> (Enterobacteriaceae, anaerob<strong>en</strong>)wel vaker gezi<strong>en</strong>. Deze infectie kan gepaard gaan metgangre<strong>en</strong> <strong>en</strong> perforaties <strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> mortaliteit van15%; opvall<strong>en</strong>d is dat dit niet altijd gepaard gaat met e<strong>en</strong>klinische peritonitis.Ned Tijdschr Med Microbiol 2012;20:nr4174
Hart- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong>Als gevolg van chemische verandering<strong>en</strong> in het bloedkunn<strong>en</strong> zowel diabetes type 1 als type 2 leid<strong>en</strong> tot ernstigegezondheidsproblem<strong>en</strong> zoals hoge bloeddruk <strong>en</strong> hart- <strong>en</strong>vaatziekt<strong>en</strong>, die op hun beurt weer bijdrag<strong>en</strong> aan hetontstaan van atherosclerose. Uit onderzoek van Bertoniet al. blijkt dat volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> met diabetes e<strong>en</strong> drie keergroter relatief risico hebb<strong>en</strong> op aan infectie gerelateerdemortaliteit t<strong>en</strong> gevolge van hart- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong>. 24 <strong>Het</strong>chronische proces waarbij <strong>en</strong>dotheeldisfunctie resulteertin complicaties als atherosclerose, kan word<strong>en</strong> veroorzaaktdoor klassieke risicofactor<strong>en</strong> zoals rok<strong>en</strong>, hypercholesterolemie<strong>en</strong> systemische hypert<strong>en</strong>sie <strong>en</strong> diabetes of anderefactor<strong>en</strong> zoals persister<strong>en</strong>de ontsteking. 25,26 Chronischeinfecties kunn<strong>en</strong> directe vaatschade maar ook systemischeontstekingsreacties tot gevolg hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> laaggradigechronische ontsteking zoals die voor komt bij obesitas,diabetes <strong>en</strong> metabool syndroom kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong>versnelling van de cellulaire <strong>en</strong> humorale immunologischerespons. Verschill<strong>en</strong>de micro-organism<strong>en</strong>, hormon<strong>en</strong> <strong>en</strong>ontstekingsfactor<strong>en</strong> zijn in verband gebracht met ziekt<strong>en</strong>zoals obesitas, atherosclerose <strong>en</strong> DM 2. 27Obese patiënt<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verhoogd risico op deontwikkeling van atherosclerose, de ontwikkeling vanDM 2 <strong>en</strong> hartinfarct<strong>en</strong>. Hoewel de exacte pathofysiologischemechanism<strong>en</strong> nog niet duidelijk zijn, blijk<strong>en</strong> aanovergewicht gerelateerde insulineresist<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> ontstekingbelangrijke compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te zijn. 28,29Obesitas <strong>en</strong> het metabool syndroom hebb<strong>en</strong> chronischeinflammatie tot gevolg. Hieruit vloei<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>deprotrombotische markers voort, die in verband word<strong>en</strong>gebracht met e<strong>en</strong> verhoogd risico op het ontwikkel<strong>en</strong> vanDM 2 <strong>en</strong> daaropvolg<strong>en</strong>de hart- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong>. 30,31Bijgevolg blijkt inflammatie van abdominaal vetweefselgecorreleerd te zijn met hart- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong>, hogebloeddruk <strong>en</strong> diabetes, waarbij adipocyt<strong>en</strong> disfunctie in hetvetweefsel e<strong>en</strong> cruciale rol speelt. 32 Ook het ontstaan vanobesitas is in verband gebracht met het optred<strong>en</strong> van viraleinfecties. Hiervoor is de term ‘Infectobesity’ ontworp<strong>en</strong>. 33,34In zijn proefschrift beschrijft Bouwman dat diverse microorganism<strong>en</strong>niet alle<strong>en</strong> vetcell<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> infecter<strong>en</strong>,maar ook <strong>en</strong>dotheelcell<strong>en</strong>, hepatocyt<strong>en</strong> <strong>en</strong> monocyt<strong>en</strong>.<strong>Het</strong> c<strong>en</strong>trale concept is dat disfunctioneel weefsel alsgevolg van deze infecties leidt tot (over)productie vanontstekingsmediator<strong>en</strong>. Dit ondersteunt de hypothesedat micro-organism<strong>en</strong> mogelijk e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> in hetontstaan <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> chronisch sluimer<strong>en</strong>dontstekingsproces dat ook gezi<strong>en</strong> wordt bij atherosclerose<strong>en</strong> diabetes. Deze bevinding<strong>en</strong> verschaff<strong>en</strong> meer inzichtin de manier waarop infecties op afstand e<strong>en</strong> oorzakelijkverband zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> obesitas <strong>en</strong> deverhoogde kans op het ontstaan van hart- <strong>en</strong> vaataando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><strong>en</strong> diabetes. 35Biofilms <strong>en</strong> persist<strong>en</strong>te infectiesInitiatie <strong>en</strong> progressie van biofilmsE<strong>en</strong> biofilm is voor te stell<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> dunne, aan hetoppervlak van organische of anorganische structur<strong>en</strong>gehechte slijmachtige laag waarin micro-organism<strong>en</strong>ingebed zijn in e<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> zelf geproduceerde matrixvan extracellulaire polymeersubstanties (EPS) (figuur 3).<strong>Het</strong> bek<strong>en</strong>dste voorbeeld van e<strong>en</strong> biofilm is tandplaque,maar biofilms zijn ook betrokk<strong>en</strong> bij infectiegerelateerdeproblem<strong>en</strong> met hartklepp<strong>en</strong> <strong>en</strong> katheter- of prothesematerial<strong>en</strong>.Biofilms huisvest<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele specifiekebacteriesoort, maar ze zijn polymicrobieel; in tandplaquezijn bijvoorbeeld meer dan 300 bacteriesoort<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>tificeerd.Door de vorming van e<strong>en</strong> biofilm ontstaat e<strong>en</strong> soortverdedigingsbolwerk teg<strong>en</strong> invloed<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>af, zoalsuv-straling, mechanische stress of trauma <strong>en</strong> dehydratie.Maar de ontwikkeling van biofilms impliceert ook dat deaanwezige microflora op deze wijze e<strong>en</strong> overlevingsmechanismecreëert <strong>en</strong> beschermd is teg<strong>en</strong> gastheerimmuniteitzoals fagocytose door granulocyt<strong>en</strong> <strong>en</strong> macrofag<strong>en</strong>.Biofilms zorg<strong>en</strong> er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voor dat micro-organism<strong>en</strong>resist<strong>en</strong>t zijn teg<strong>en</strong> antibiotica; ze blijk<strong>en</strong> ongevoelig tezijn voor het 100- tot 1000-voudige van de antibioticumconc<strong>en</strong>tratiedie vrij lev<strong>en</strong>de bacteriën remt. Dit verklaartwaarschijnlijk ook de discrepantie die kan optred<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>in vitro-gevoeligheidsbepaling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de in vivo-responsop antibiotische therapie. 36 Biofilmvorming gebeurt inverschill<strong>en</strong>de stapp<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong> hechting, celdeling, differ<strong>en</strong>tiatie<strong>en</strong> loslating. <strong>Het</strong> ontstaan van e<strong>en</strong> biofilm begintmet de hechting van <strong>en</strong>kele bacteriën aan e<strong>en</strong> meestalvochtig oppervlak. Hierbij ondergaan bacteriën velemetabole, f<strong>en</strong>otypische <strong>en</strong> fysiologische verandering<strong>en</strong>.Adhesie induceert <strong>en</strong> activeert de transcriptie van g<strong>en</strong><strong>en</strong>die de synthese van de kleverige extracellulaire polymeersubstantiein gang zet die uiteindelijk 85% van de biofilmFiguur 3. Stafylokokk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> biofilm.Elektron<strong>en</strong>microscopische opname van stafylokokk<strong>en</strong>, ingebedin <strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> plakkerige substantie.Bron: www.wet<strong>en</strong>schap24.nlNed Tijdschr Med Microbiol 2012;20:nr4175