Bladwijzer 4 (pdf, 1,9 mb) - Heemkunde Vlaanderen

ten uit de driedelige atlas zouden ten slotte als laatstezijn gerealiseerd.In het jargon van de Nederlandse kaarthistoriciworden zijn stadsplannen omschreven als ‘plattegrondenmet opstallen in scheve parallelprojectie’.18 Om misverstanden te vermijden, verkiezenwij eerder ‘topografische plannen met driedimensionaleweergave van de belangrijke gebouwen’. Debelangrijkste gebouwen van de stad en haar omgevingwerden afgebeeld vanuit een vogelperspectief(afbeelding 9). Andere topografische elementenzijn daarentegen gestandaardiseerd en vereenvoudigdweergegeven (afbeelding 10). Uiteraard verschiltde inhoud van kaart tot kaart, maar grossomodo komen steeds hetzelfde type elementen terug.Bij wijze van voorbeeld geven we hier een typologischeontleding van de inhoud van het stadsplanvan Zoutleeuw (zie onderstaande tabel).OnderzoekspotentieelVaak wordt het uitzonderlijke karakter van Jacobvan Deventers stadsplannen onderstreept. Binnende Nederlanden springt de collectie in elk geval ommeerdere redenen in het oog. Voor vele steden gaathet om de oudste stadsplattegrond en dus om eenkaartbeeld dat het dichtst bij het middeleeuwsestadslandschap aansluit. De kaarten zijn dus nietalleen interessant voor de studie van de zestiendeeeuwsetopografie van stad en omliggende platteland,maar vormen tevens een onmisbare bron voorregressief onderzoek naar het middeleeuwse landschap.De kaarten zijn immers een palimpsest: zegeven een verzameling van topografische elementenweer die in de loop der eeuwen zijn ontstaan.Zo kan men op Jacob van Deventers stadsplannenniet alleen bouwwerken uit de vijftiende of zestiendeeeuw, maar ook relicten van Karolingischeversterkingen of tracés van pre-stedelijke wegen terugvinden(afbeelding 11).| 8 | onderzoek - 04 2012water wegennet omwallingen doorsneebebouwing-waterlopen-stilstaandwater-straten-pleinen-muren-torens-poorten-grachten-huizenmarkantebebouwing-kerken-spuien-molens-torens-kruis-galgfysischlandschap-struiken-grasvelden-bosgebied-motteJacob van Deventer werkte ook met vaste kleurencombinaties(zie onderstaande tabel) en symbolen(bijvoorbeeld een voor doorsnee huizen, krullenvoor bosjes). 19kaartelementdoorsnee bebouwingmarkante bebouwingzandgronden en hogergelegen gebiedenbossenweilanden en lagergelegen gebiedenwaterbeplantingen langs de wegstruikgewaskleurroodwitte gevelsmet blauwe dakenbeigedonkergroenlichtgroenblauwdonkergroene strokendonkergroene stippenop lichtgroene ofbeige achtergrondKijken we naar de collectie in haar geheel, danspringen vooral de uniformiteit van het kaartbeelden de geometrische accuratesse in het oog. Jacobvan Deventer maakte steeds gebruik van dezelfdecodes en kleuren en tekende zijn stadsplannen namelijkin +/- dezelfde schaal. Een steekproef toondedat de schaal van een derde van de stadsplannentussen 1:7900 en 1:8100 ligt, waardoor het verdedigbaaris te stellen dat de cartograaf streefde naareen schaal van 1:8000. 20De collectie van 221 stadsplannen vormt dus eencoherent corpus en is in die zin uiterst geschikt voorsystematisch en comparatief onderzoek. Vooral inNederland is daar reeds werk van gemaakt: historicihebben de kaartencollectie aangewend om destedelijke topografie en de vorming van het laatmiddeleeuwseNederlandse stedenlandschap te