Download PDF - vakbladvitruvius.nl

R ecentVITRUVIUS NUMMER 6 JANUARI 2009TITELLandschapsatlas WalcherenInspirerende sporen van tijdAUTEUR Kees Bos (eindred.), bijdragen van Gerrie Andela, Jan Willem Bosch,Jan van Mourik en Jan ZwemerRECENSENT Henk BaasUITGAVE Bos & Böttcher, Koudekerke.DETAILS Te bestellen via www.landschapsatlas.nl. Prijs € 269,50V erschenenVierhonderdzestien pagina’s diken drie kilo zwaar is deze prachtiguitgegeven Landschapsatlasvan Walcheren. De atlas geeftvooral een overzicht van deontstaansgeschiedenis vanWalcheren, maar ook een handreikingvoor hoe om te gaan metcultuurhistorie in gebieden meteen bijzondere ontstaansgeschiedenis.De atlas ontleend eengroot deel van zijn waarde aande prachtige illustraties: ruim230 (historische kaarten), prenten,figuren en oude en nieuwe foto’s.Met name het gebruik van oudefoto’s geven het boek een prettigeuitstraling, het nodigt uit totwegzakken in een luie stoel,met een lekker glas wijn erbij. Indie zin is het de op één na bestemanier voor een eerste kennismakingmet het landschap vanWalcheren.Als lezer ben je uiteraard geïnteresseerdin de inhoud van hetboek, maar evenzeer in de doelstellingen achtergronden ervan.Waarom ligt dit lijvige boek er?Normaliter staat in een voorwoordwel iets over doel en aanleiding,maar de Zeeuwse gedeputeerdevoor Water, Natuur enLandschap, Frans Hamelink,heeft het daar niet over. Eenbeetje speuren op internet leertdat dit boek voortkomt uit eenBelvedere-kennisproject vanBosch&Slabbers, een landschapsarchitectenbureauuit Middelburg.Vanuit de Belvedere-regelingheeft het bureau € 90.000euro ontvangen, met namebedoeld om zicht te geven op hetomgaan met cultuurhistorie inplanvorming en inrichting. Hetis dan ook goed om met namehierop te letten: in hoeverre is48het aardkundig en cultuurhistorischerfgoed inspiratiebrongeweest voor de toekomstvisievoor het landschap vanWalcheren?Het boek heeft een chronologischeopzet, lopend van 600 naChristus tot de huidige tijd. Deperiode daarvoor wordt vanuitgeologisch en fysisch-geografischperspectief behandeld. Hoewelhet archeologisch perspectief welwordt genoemd, krijgt dit nauwelijksenige verdieping. Dat isjammer, want er ligt genoegmateriaal dat met weinig moeitegeïntegreerd had kunnen wordenmet dit aardwetenschappelijkperspectief. Daarmee kom ikdirect op een ander (klein) kritiekpunt:het noten en literatuurapparaat.Het is duidelijk geenwetenschappelijk werk. Er wordtniet aan literatuurverwijzinggedaan, en er ontbreekt ook eenliteratuuroverzicht. Weliswaarkent het boek 88 eindnoten, metdaarin ook de nodige literatuurverwijzingen,maar het had deleesbaarheid goed gedaan als ditaspect wat nadrukkelijker aandachthad gekregen. Zoals gezegdis het geen wetenschappelijkboek, maar een echt overzichtswerk,geschreven voor een breedpubliek.Goed, over tot de inhoud vanhet boek. Waar lezen we allemaaliets over? Zoals gezegd begint hetboek met een uitgebreid hoofdstukover de geologische enfysisch-geografische landschapsgeschiedenis.Aan de hand vanreconstructiekaartjes wordt delezer meegenomen door de laatste10.000 jaar, de periode van zeespiegelstijgingen de daarmeesamenhangende vernatting, metals gevolg een kustopbouw metgetijdeafzettingen, de vormingvan strandwallen en duinen ende vorming (en latere afslag) vanveen. Deze ontwikkeling wordtin een zestal paleogeografischekaarten gepresenteerd. Opvallendis dat bij de verantwoording vandeze kaarten wordt verwezennaar Zagwijn uit 1986 (Nederlandin het Holoceen). Het is mij nietduidelijk waarom hier niet delatere (1997) en meer gedetailleerdekaarten van Vos en VanHeeringen zijn gebruikt.Verdiende aandacht in dit hoofdstukkrijgen de kreekruggen,poelgronden en gemoerneerdepoelen, een landschappelijkverhaal dat bij veel mensen nietbekend zal zijn, maar dat ontegenzeggelijk‘typisch’ is voorZeeland. Het hoofdstuk sluit afmet een verhaal over ‘landschappelijkewaarden’, een soortsamenvatting waarbij gefocust isop de nog in het huidige landschapzichtbare sporen van dezelange landschapsgeschiedenis.In het volgende hoofdstuk wordthet middeleeuwse erfgoed (600-1500) nader beschouwd. Dit opde inleiding na kortste hoofdstukfocust op de oudste geschiedenisdie nu nog in het landschapzichtbaar is, die van de strijdtegen het water, de vliedbergen,de steden en de dorpen.Algemene lijnen worden doorillustraties tastbaar, zoals dereconstructie van de inpolderingenten noorden van Oostkapelleen Serooskerke, waar het eenkomen en gaan was van dijken.Het reconstructiekaartje toontaan dat het een dynamische tijdwas, waarbij land werd en gewonnenmaar ook weer prijs werdgegeven. Debet hieraan was(deels) ook het moerneren, hetwinnen van turf ten behoevevan de zoutwinning.De periode van 1500 tot 1650wordt in het hoofdstuk ‘Een laatmiddeleeuwspanorama’ behandeld.Dit hoofdstuk is wel heelletterlijk opgepakt door hetopnemen van het landschappelijkdeel (20 bladzijden!) van hetPanorama dat (vermoedelijk)Anton van den Wijngaerde rond1550 van het eiland Walcherenmaakte. Het panorama laat ziendat het een drukke boel was in dehavenstadjes, met name door deaanwezigheid van talrijke koopvaardijschepen.Het is dan ook deperiode van bloei voor Walcherenen voor Middelburg in het bijzonder.Dit hoofdstuk gaat verderin op de periode van de Opstandtegen de Spaanse vorst, die eenaanvang had in 1568. Deze strijdtoonde zich ook in het landschap,door de bouw van vestingwerkenrond Veere, Arnemuiden, Middelburgen Vlissingen. Minder teweten komen we over de gevolgendie de strijd had voor de kleinenederzettingen.De periode 1650-1800 wordtgekenmerkt door de opkomst vande buitenplaatsen. De belangrijksteimpulsen voor het ontstaanhiervan was de handel, eerst inde VOC en later in de WIC.Het hoofdstuk heeft als titel ‘eentijdelijke buitenplaatscultuur’meegekregen, hetgeen directhet kenmerk al weggeeft: op eenaantal buitenplaatsen na, kenthet huidige landschap nognauwelijks sporen van deze bijzondereperiode. Een groot aantalprachtige prenten en kaartenlaat deze verdwenen pracht enpraal in al haar glorie goed zien.Met de sprekende titel ‘Van