Belafonte magazine Spring 2016

interview
CHARLES GROENHUIJSEN
Ik maak weer een sprong. Naar 2008. Barak Obama wint,
na een lange reeks verbeten bevochten voorverkiezingen,
van Hillary Clinton. De Democratische partijconventie is
in Denver. Het hoogtepunt van zo’n driedaagse politieke
feest is natuurlijk de toespraak van de kandidaat.
Het overdekte basketbal stadion waar de conventie
plaatsvindt is veel te klein. Er willen veel meer mensen
naar Barack Obama komen luisteren. De partij huurt het
stadion van Denver Bronco’s, dat plaats biedt aan maar
liefst 80.000 mensen. Het is binnen de kortste keren
uitverkocht.
Ze hadden gemakkelijk een extra voorstelling kunnen
organiseren; ook dan zou het stadion waarschijnlijk tot
de laatste stoel bezet zijn geweest. De campagne van
Obama elektrificeert zijn aanhang. Het gescandeerde
“Yes, we can” is de strijdkreet wanneer het opgewekte
zelfvertrouwen doorklinkt dat Amerika na acht barre,
rechtse jaren onder George Bush aan de vooravond staat
van een heuse linkse lente. We kennen intussen de afloop.
Obama wordt president, maar die linkse lente…Acht jaar
later is Amerika voor een deel een ander land geworden.
De Verenigde Staten is ietsje progressiever geworden.
Kijk maar naar de erkenning van het homohuwelijk (
dat was 20, en ook 10 jaar geleden totaal ondenkbaar),
legalisering van marihuana (ontelbare Amerikanen
zijn nu nog opgesloten vanwege bezit van en handel in
marihuana), de ontkerkelijking gaat snel en er groeit een
jonge generatie op – de Millennials - die niks moeten
hebben van ouderwetse ideologie.
Voor Barack Obama is het akelig, dat deze veranderingen
bijna allemaal hebben plaatsgevonden zónder actieve
politieke inbreng vanuit Washington. De vooruitgang
rond het homohuwelijk en marihuana komt voort uit
referenda in de diverse staten. Daar gaat de politiek in
Washington helemaal niet over. En die opgroeiende
nieuwe generatie: De gevestigde politici staat erbij
en kijken ernaar. Het enige politieke grote wapenfeit
van Barack Obama is Obamacare, waardoor nu zo’n
15 miljoen onverzekerde Amerikanen eindelijk een
ziekteverzekering hebben. Obama mag daar trots op
zijn. Maar voor Amerika is het nogal treurig dat het
land op dit vlak vergeleken met andere rijke landen zo
verschrikkelijk achteraan sjokt.
En nog erger: terwijl een ziekteverzekering voor alle
burgers in Europa bij links en rechts onomstreden is,
blijft het in Amerika voor conservatieven een doodzonde.
De Republikeinen hebben in het congres al meer dan 55
pogingen gedaan om via slinkse stemmingen Obamacare
alsnog onderuit te schoffelen. De Republikeinse
presidentskandidaten beloven keer op keer dat ze
Obamacare om zeep zullen helpen.
DONALD
TRUMP
‘Iedereen houdt van mij’
Als ze de vraag krijgen: “Hoe dan? En wat gaat dat
kosten? En wat doe je met die miljoenen burgers die
nu eindelijk, vaak voor ‘t eerst, een ziekteverzekering
hebben?” Dan blijven ze het antwoord schuldig, maar
in campagnetoespraken klinkt het goed en krachtdadig:
we gaan een radicaal einde maken aan dit socialistische
gehobby van Barack Obama en zijn ultralinkse vrienden.
Tijdens het presidentschap van Obama hebben de
Republikeinen met veel succes twijfel gezaaid over
alles wat de Democraten voorstellen en elke keer
weer gaat het over de volgens hen desastreuze invloed
van de overheid. Politici zijn je vijand, niet je vriend.
Ambtenaren zijn bureaucratische sukkels. Belasting
betalen staat zo ongeveer gelijk aan gelegaliseerde
diefstal. In opiniepeilingen zie je het glashelder terug:
het vertrouwen van Amerikaanse burgers in overheid en
politiek is minimaal. Een paradijs voor populisten.
In dit politieke klimaat is het voor Donald Trump
makkelijk oogsten. Hij tamboereert met succes op de
trom van de overheidshaat. Politici met uitgebreide
ervaring bijvoorbeeld als gouverneur als congreslid
hebben geen schijn van kans tegen deze politieke totaal
onervaren miljardair. Het ervaren establishment is uit,
lawaaiige nieuwkomers als Trump zijn populair.
De Republikeinen zijn in blinde paniek aan het zoeken
naar een manier om van die – volgens hen - vreselijke
Trump af te komen. Tot nu toe zonder succes. De
boosheid en frustratie waar Donald Trump zo handig
gebruik van maakt, zijn voor een groot deel veroorzaakt
door de Republikeinen. In Amerikaanse sport is het
begrip ‘rookie’ populair. Het is de jonge atleet die er
ineens is en ineens een held kan worden in baseball,
ijshockey of American football. In de predidentiële race
is het nu het tijdperk van de ‘rookies’, al is bijvoorbeeld
Donald Trump er met zijn 69 jaar wel een beetje oud
voor. Hij had grootvader kunnen zijn van menige rookie
in de sport.
Deze politieke outsiders trekken kiezers die veelal ook
buitenstaander zijn. Ze willen niks met traditionele
politiek te maken hebben. Het is het deel van het electoraat
dat wel wat oneerbiedig aangeduid wordt als de ‘fuck you
boys’: Ze zijn boos op iedereen, voelen zich gefrustreerd,
genegeerd. Niemand luistert naar hen. Niet voor niets
praat Donald Trump graag over de ‘Silent Majority’. Dat
is natuurlijk een beetje overdreven, maar hij heeft wel
een punt. Je kunt zittende politici verwijten deze groep
te lang te hebben verwaarloosd. Kijk simpelweg naar de
inkomensverdeling in Amerika. Je hoeft geen radicale
linkse ideoloog te zijn om te constateren dat de verdeling
tussen arm en rijk totaal scheef gegroeid is. Armen en
de middenklasse gaat er voortdurend op achteruit. De
rijksten worden intussen nog rijker. Dat valt niet meer uit
te leggen.
Voeg daarbij het gevoel van veel werknemers met
lage inkomens dat hun banen worden gestolen door
de Aziaten en Mexicanen en het beeld is compleet.
Republikeinen dragen een zware verantwoordelijkheid
voor deze schrijnende scheefgroei. De campagne slogan
van Donald Trump “Let’s make America great again”
slaat bij deze kiezers goed aan. Dat de beloften van
Trump totaal niet realistisch zijn, doet in zo’n campagne
amper ter zake. Het gaat om het onderbuikgevoel dat
Trump zijn belofte (‘Let’s make America great again’) kan
inlossen. Als ik hem bezig zie moet ik vaak terugdenken
aan al die zalen waar ik zelf campagnebijeenkomsten
bijwoonde. Het valt me elke keer weer op: democratie
leeft in Amerika. Kijk maar hoeveel mensen de moeite
nemen om naar zo’n bijeenkomst toe te komen. Donald
Trump is wat dat betreft een kampioen.
Vijf of 10.000 mensen is niks voor hem. Ze komen van
heinde en verre, en staan er soms uren voor in de rij. Dan
kun je van alles vinden van de inhoudelijke boodschap
van Donald Trump, maar hij maakt wel wat los bij mensen.
Hij geeft hen hoop. Even eerlijk: hoeveel Nederlandse
kiezers komen opdagen wanneer op een zaterdagmiddag
Waddinxveen, Wormerveer of Winterswijk een politicus
komt spreken? Komen ze dan met z’n duizenden?
Campagne voeren in Amerika is Big Business. Om een
presidentiële campagne tot het einde te voeren heb je
ongeveer een miljard dollar nodig. Kandidaten halen deze
kolossale bedragen binnen door bijvoorbeeld geld aan
te nemen van banken, oliemaatschappijen, vakbonden,
milieuorganisaties en dure advocaten. Die kunnen
meestal grote bedragen aan een kandidaten schenken.
Maar er zijn ook vele duizenden gewone kiezers die een
bedrag naar de kandidaat van hun keuze overmaken.
In de verkiezingsrace van 2016 is Donald Trump ook in dit
opzicht een uitzondering. In elke toespraak zegt hij het
weer: “Wat zo leuk is aan mij, is dat ik zo verschrikkelijk
rijk ben”. Hij schaamt zich er ook bepaald niet voor. En
het geeft hen de vrijheid een campagne te voeren zonder
zichzelf afhankelijk te maken van die grote geldgevers.
Daar wordt het politieke systeem corrupt van, zegt
Donald Trump terecht.
Reken maar dat als hij de Republikeinse kandidaat wordt
hij het op dat vlak Hillary Clinton heel lastig gaat maken.
Ik zie het al voor me: Trump met een lijstje van de grote
bedrijven die geld hebben geschonken in de campagne
van zijn tegenstanders. “Zij zijn corrupt. Ik als enige niet”.
Daarmee heeft Trump een krachtig argument in handen,
dat kiezers vast heel goed begrijpen.
Wordt Trump de Republikeinse kandidaat? President
zelfs? Tot nu toe (ik schrijf dit half december) lijkt de
politieke zwaartekracht geen vat op Trump te hebben.
Maar door al zijn gescheld maakt hij zich wel kwetsbaar.
Hoeveel bevolkingsgroepen kun je ongestraft beledigen?
Of blijft de combinatie van klare taal en humor
aantrekkelijk voor boze kiezers?
Zeker is nu al dat Trump er in geslaagd is de politieke
agenda ondersteboven te schoffelen. Hij heeft immigratie
en politieke verlamming keihard op de agenda weten
te zetten. Dat geeft hoop aan wanhopige burgers die in
hem een politieke verlosser zijn. Wordt de Silent Majority
eindelijk gehoord? ■
Charles Groenhuijsen
162|Belafonte
Belafonte|163