OM Mei 2017

ARTIKEL
Goed, beter, best: prestatiedrang of prestatiedwang?
“Als iedereen president wil worden, haalt niemand de kinderen van school”. Deze zin, een kop van een artikel
van de NRC twee jaar geleden, vat goed samen hoe de generatie er uit ziet waartoe het merendeel van de
huidige studenten behoort: generatie Y, ook wel de prestatiegeneratie genoemd. Generatie Y wordt vaak
gekenmerkt als de generatie die authentiek, speciaal en creatief wil zijn. Deze jongeren groeien veelal op in
luxe en hebben grenzeloze ambities. Dit zie je terug in een groeiend aantal jonge ondernemers, ambitieuze
werknemers en allerlei bijzondere prestaties van jongeren op verschillende gebieden. Alles is mogelijk voor
deze generatie, zo lijkt het. Tegenover dit rooskleurige beeld staat dat veel jongeren, die tot deze generatie
behoren, een grote prestatiedruk van de omgeving ervaren. Constant wordt hen verteld dat ze vele kansen
krijgen, daar dankbaar voor moeten zijn en deze dan ook met beide handen aan moeten grijpen. De studie
wordt vaak betaald door de ouders/verzorgers en daar mogen ze heel blij mee zijn. Tegelijkertijd worden de
jongeren gepusht om het maximale uit zichzelf te halen en hebben ze het gevoel constant te moeten uitblinken
en er voor te zorgen dat ze zo hoog mogelijk presteren.
“Succes is maakbaar:
dus het is je eigen
schuld als je niet
succesvol wordt”
Een dergelijk hoge prestatiedruk kan zelfs leiden tot psychosociale problemen,
zoals een burn-out. Hoewel er niet een direct verband tussen een hoge prestatiedruk
en een burn-out getrokken kan worden, wordt er toch in de cijfers van de
HBSC-studie – een internationale studie naar psychisch welbevinden, gezondheid
en risicogedragingen in relatie tot de dagelijkse leefomgeving van schoolgaande
jongeren – teruggevonden dat psychosociale problemen onder Nederlandse
jongeren in het voortgezet onderwijs in 2013 zijn toegenomen ten opzichte van
2009. Dit geldt voor alle opleidingsniveaus. Tegelijkertijd wordt er geen significante
toename van werkdruk op school gevonden. Ook in de praktijk ziet men terug
dat het aantal psychosociale problemen onder jongeren toeneemt. Zo geeft Ybe
Meesters, klinisch psycholoog, aan dat ze tien jaar geleden vooral 55-plussers behandelde
die moeite hadden met de werkdruk en vernieuwingen niet bij konden
houden, maar dat ze tegenwoordig ook meer mensen van rond de negentien
jaar oud ziet in haar praktijk.
Over de oorzaken en verklaringen van deze toename is weinig bekend, maar hier en daar wordt wel gespeculeerd
over waarom juist déze generatie bezwijkt onder druk. Volgens psycholoog Jan Derksen ligt het
aan het feit dat deze generatie onvoldoende draagkracht heeft ontwikkeld. De opvoeding kan daarbij een
grote rol spelen: ouders zijn te lief en te makkelijk. Verwende kinderen groeien op als kwetsbare jongvolwassenen,
die bij het minste of geringste verkrampen. Paul Verhaeghe, schrijver van het boek ‘Identiteit’, is het
daar niet mee eens en denkt juist dat de invloed van opvoeding tegenwoordig beperkt is, maar dat vooral
sociale media er voor zorgen dat de grens tussen de binnen- en buitenwereld grotendeels verdwenen is. De
buitenwereld speelt een steeds dominantere rol en heeft grote invloed op de vorming van een weerbare
identiteit. Verhaeghe geeft aan dat succes maakbaar is, maar dat tegelijkertijd falen óók een persoonlijke
verantwoordelijkheid is. Dan zou het dus je eigen schuld zijn als je niet succesvol wordt in het leven. Juist de vrijheid
en mogelijkheid om te doen wat we willen maakt ons bang. We zijn bang om te falen, omdat we telkens
denken: dit is mijn schuld. Want wie was er om je tegen te houden? Je had alle denkbare mogelijkheden
en kansen. Verhaeghe spreekt in dit verband zelfs over de ‘droomwereld’ waarin jongeren tegenwoordig
opgroeien.
TEKST GEERTJE KOEHOORN
De boodschap van ‘maakbaar succes’ en het accent op de eigen verantwoordelijkheid leidt er toe dat we
vaak te horen krijgen dat we constant moeten uitblinken en optimaal moeten presteren. We moeten excelleren
en onze potenties tot het uiterste benutten. Het is uit den boze om te blijven hangen in een zesjes-mentaliteit;
we moeten juist alle kansen aangrijpen die onze ouders en grootouders niet hadden. Vooral moeten
we beter en bijzonderder zijn dan alle anderen: onze medestudent lijkt meer een concurrent dan een gelijkwaardige
gesprekspartner te zijn geworden. Wij hebben zelf niet het gevoel dat we per se bijzonderder
of beter zijn dan anderen, of dat we dat moeten zijn, maar we voelen een toenemende druk vanuit de
maatschappij en economie van generaties voor ons dat we dat wel moeten zijn. Het voelt alsof we unieker
moeten zijn dan anderen om ons heen en dat de hele wereld dat ook moet vinden.
8