MIND magazine inleverversie

Adam Alter, sociaalpsycholoog en auteur van ‘Superverslaafd’
schrijft in zijn boek dat uit wetenschappelijk onderzoek
is gebleken dat Facebook, online-spelletjes en
datingapps zijn ontworpen om gebruikers verslaafd te
maken. De makers ervan voegen namelijk bewust trucjes
toe om jou terug te laten keren naar de app. De blauwe
vinkjes op WhatsApp zijn hier een goed voorbeeld van.
Je zal de app immers vaker openen als je kan zien of iemand
je berichtje al heeft gelezen, dan wanneer dit niet
mogelijk is. Andersom geldt natuurlijk precies hetzelfde.
Wanneer jij weet dat iemand kan zien wanneer je zijn
berichtje hebt gelezen, zal je toch wat sneller reageren
omdat je de ander niet het gevoel wil geven dat je diegene
negeert. Dit controlemechanisme zorgt ervoor dat je
net wat sneller reageert en dus terugkeert naar de app.
Als de techniek ons zo in zijn greep heeft, zijn wij er dan
geen slaaf van geworden ? Een slaaf kenmerkt zich doordat
hij bezit is van zijn meester. Nieuwe technologische
ontwikkelingen kunnen de mens het gevoel geven dat hij
door de techniek wordt overheerst zoals een slaaf door zijn
meester. Maar, het staat ons nog altijd vrij om die apps te
verwijderen of het controlemechanisme te negeren, een
privilege dat een slaaf niet heeft. Is het dus niet gewoon
onze eigen verantwoordelijkheid en ligt de schuld van
verslavingen gewoon bij onszelf en niet bij de techniek?
Heidegger
De bekende Duitse filosoof Martin Heidegger behoort
duidelijk tot de groep techniekpessimisten. Volgens Heidegger
maakt de techniek ons wel degelijk tot slaaf: “De
menselijke macht is door techniek enorm groot geworden,
maar tegelijkertijd is de individuele mens machtelozer
dan ooit tevoren, omdat we voortdurend in alles
wat we doen en laten, aangewezen zijn op anderen,
op allerlei diensten, op dat hele technische veld.” Hij
stelt dat de mens er niet is zonder techniek, maar dat
vice versa hetzelfde geldt: zonder mens, geen techniek.
Latour
Waar Heidegger een duidelijk negatief standpunt inneemt
tegenover de macht van de techniek, is de Franse filosoof
Bruno Latour een stuk minder uitgesproken. We kunnen
volgens hem geen duidelijk standpunt innemen tegenover
technologie, waarmee hij zich aansluit bij de uitspraak
van historicus Melvin Kranenbergs “Technology is neither
good nor bad; nor is it neutral”. Terug naar de veiligheidsriem
in de auto. Deze riem is uiteraard bedoeld om jouw
veiligheid in de auto te vergroten. Toch ontneemt het ook
je vrijheid. Dit klinkt wellicht vreemd, maar zodra je de
auto instapt, gehoorzaam je het knipperende lichtje dat
op je dashboard verschijnt en aangeeft dat je je gordel om
moet doen. Het bijkomende, steeds sneller terugkerende
piepje zorgt ervoor dat je de voorgeschreven gedragsregel
waarschijnlijk ook nog eens zo snel mogelijk gehoorzaamt.
Latour stelt dat techniek dus ingebouwde normen
bevat en ons voorschrijft hoe we ons moeten gedragen.
Latour stelt bovendien dat hij techniek als een uitbreiding
van onze moraal ziet. Doordat mens en techniek samenwerken,
kunnen morele doelen worden bereikt. Het
irritant knipperende en piepende lichtje op je dashboard,
zorgt er immers wel voor dat je gehoorzaamt en de regels
volgt om zowel je eigen veiligheid als dat van anderen te
waarborgen. Latour beweert ook dat techniek ervoor zorgt
dat we steeds minder autonoom zijn. Het grote verschil
met Heidegger is dat we volgens Latour nooit helemaal
autonoom zijn geweest, en het ook nooit zullen worden.
Volgens de Duitse filosoof Marshall McLuhan moeten we
ons verzoenen met het feit dat technologie ons omgeeft
en ons leven vormgeeft. Techniek bemiddelt immers ons
denken en doen, versterkt bepaalde capaciteiten en verzwakt
andere. Technologie is volgens hem dan ook niet
goed of slecht, maar ook geen neutraal doorgeefluik van
informatie. “Techniek bemiddelt, doet dingen en heeft effecten.
Het gaat uiteindelijk om vrijheid tot, niet om vrijheid
van techniek.”
Er is dus sprake van een grote afhankelijkheidsrelatie. Heidegger
stelt dat we gestuurd worden door techniek, zonder
dat we er weerstand tegen kunnen bieden. Op deze
manier zetten we volgens hem onze autonomie op het
spel. De moderne techniek overkomt ons en zou volledig
zijn eigen gang gaan. Het grootste gevaar schuilt volgens
Heidegger in het gegeven dat techniek alles omvat en er
voor de mens geen ontsnappen meer aan is. De ‘echte’
wereld zou verloren raken zonder dat we ons daar bewust
van zijn.
Martin Heidegger Bruno Latour Marshall McLuhan
21