MIND magazine inleverversie

Past religie wel in
de ideale samenleving?
Een verklaring voor het onverklaarbare, een onzichtbaar
klankbord of een leidraad voor het goede leven. Dit is slechts
een kleine, uit de enorme, greep redenen die mensen ertoe
beweegt om te geloven. Religie biedt voor vele
gelovigen houvast en zingeving in onze snel veranderende
wereld. De excessen van godsdiensten die de laatste jaren
het nieuws domineren, doen echter ook bij velen de wenkbrauwen
fronsen. Is religie niet de bron van geweld en is
onze wereld eigenlijk niet veel beter af zonder?
44
Om deze vraag te beantwoorden, is het van belang om te
begrijpen waarom wij eigenlijk geloven. Jan Willem van
Henten, hoogleraar religiewetenschappen aan de UvA,
stelt dat ‘gelovig zijn’ een vage term is. “Mensen kunnen
al heel snel zeggen dat ze ergens in geloven, maar waar
geloof je dan in? Het is onmogelijk om één beschrijving te
geven.”
Het onverklaarbare
Volgens Caroline Kraaijvanger, journalist een medeoprichtster
van Scientias, de grootste populairwetenschappelijke
nieuwssite van Nederland, denken wij vaak
ten onrechte dat wij als mens zijnde heel rationeel zijn ingesteld.
Bovendien stelt Kraaijvanger dat we geneigd zijn
te denken dat wij louter rationeel handelen. Toch moeten
we hier volgens haar al snel op terugkomen wanneer we
kritisch naar ons eigen gedrag en onze gedachten kijken.
Want waarom vereren wij dan goden waarvan het bestaan
niet eens bewezen kan worden? En waarom doen we dan
toch nog even snel dat ene schietgebedje voor we het
examen voor ons neus krijgen, waarvoor we wellicht net
iets minder goed hebben gestudeerd dan we ons eigenlijk
hadden voorgenomen? Kraaijvanger stelt dat dergelijke
gedragingen van een gemeenschappelijke oer-neiging
getuigen. Om het onverklaarbare te verklaren, geloven
we maar al te graag in iets onverklaarbaars. Decennia geleden
kon men bijvoorbeeld niet verklaren waarom het
’s nachts donker werd, daarom werd dit toegeschoven
aan de Zonnegod. Zo ontstonden er vele verschillende
goden voor allerlei onverklaarbare verschijnselen. De
wetenschap heeft echter gedurende de afgelopen jaren
aangetoond dat het vroegere onverklaarbare kan worden
verklaard. Zo verdwenen er een heleboel goden, simpelweg
dus omdat wetenschappers een verhelderend licht
lieten schijnen. Toch zijn er ook een heel aantal goden
gebleven, waarvan een deel als basis voor religie en/of
godsdienst dient.
Filosofische gedachten
Ideeën over een betere, of zelfs
ideale, wereld zijn niet nieuw.
De vraag of religie hierin past
evenmin. Al eeuwenlang wordt
er door diverse grote denkers
nagedacht over het bestaan van
de utopie, de fundamenten van
de staat en samenleving en de
manier waarop wij die het beste
in kunnen richten. Volgens Plato,
een van de meest invloedrijke
filosofen uit de geschiedenis,
moeten wij altijd streven naar
perfectie. Hij stelt dat voor alles
een perfect voorbeeld is. “Wie
wijs wil zijn, moet het perfect
goede voor ogen houden”, luidt
dan ook een van zijn bekendste
uitspraken. Zijn ideeën over de
ideale staatsvorm baseerde hij
op zijn eigen ideeënleer. In de
Republiek van Plato had iedere
burger een eigen, vaste taak. De
Republiek werd geleid door een
groep bestuurders, de filosofen.
Volgens Plato mogen enkel zij
beslissingen nemen, omdat filosofen
volgens Plato de meeste
kennis hebben en bovendien het
meeste afweten van besturen en
theorieën. De rest van het volk