Zijn wijverantwoordelijkvoor onze daden?
VERDIEPINGHet was een grote bestseller in 2010, neurowetenschapper Dick Swaabschreef in zijn boek “Wij zijn ons brein” dat wij al heel vroeg in onze ontwikkelingeen beschreven blad zijn. Maar zoals dat bij zo ongeveer alle groteontdekkingen zo is, kan ook Swaab rekenen op tegengeluid. Hoogleraarcognitieve neuropsychologie Andre Aleman is het dan ook hartgrondig metSwaab oneens. “Met ons bewuste denken kunnen we in belangrijke mate derest van ons brein aansturen.” Twee neurobiologen met ieder een totaal anderevisie. Wie moeten wij geloven, en hoe luidt de filosofische verklaring?Op een dag ontwikkelt een Amerikaanse leraar, laten wehem voor het gemak even David noemen, uit het niets debehoefte om kinderporno te kijken. Daar blijft het niet bij,ook bezoekt hij prostituees en maakt hij seksuele avancesjegens zijn stiefdochter. Van de een op de andere dagverandert Davids leven in een ramp. Zijn vrouw zet hemuit huis en klaagt hem aan. Een dag voor de rechterlijkeuitspraak, meldt David zich bij de spoedeisende hulp metzeer ernstig hoofdpijn en evenwichtsstoornissen. Artsenontdekken een hersentumor en opereren hem. Na deoperatie verdwijnt de behoefte om kinderporno te kijken.De zaak tegen de man wordt geseponeerd, het gezondeverstand dicteert namelijk dat niet David de schuldige is,maar zijn tumor. In Davids geval kunnen we dus concluderendat hij door zijn tumor niet verantwoordelijk wasvoor zijn handelen, maar hoe zit dit eigenlijk in het algemeen?Zijn wij überhaupt wel verantwoordelijk voor onshandelen of heeft Swaab gelijk, en zijn wij enkel ons brein?De evolutionaire ontwikkeling van ons breinOm deze vraag te kunnen beantwoorden, is het belangrijkom te weten waar ons brein eigenlijk uit bestaat enhoe het de afgelopen eeuwen is ontwikkeld. Dat ‘die grijzemassa’ belangrijk voor ons is, daar staat niemand meervan te kijken. Volgens hoogleraar klinische neuropsychologieMargriet Sitskoorn is ons brein louter ontwikkeldom te overleven. Het is dus absoluut niet ontwikkeld omjou gelukkig te maken of om jou helemaal zen door hetleven te loodsen. Sterker nog, het is daar niet eens in geïnteresseerd.Het is enkel ontwikkeld om jou te waarschuwenbij existentieel gevaar. Het menselijke brein is verderdoorontwikkeld dan dat van alle andere organismen opaarde. Volgens Paul MacLean, de auteur van ‘The TriuneBrain in Evolution’, is ons brein grofweg in te delen in drieverschillende breinen die bij ons allemaal aanwezig zijn:het reptielenbrein, het zoogdierenbrein en het menselijkbrein. Niet geheel verrassend heeft het eerstgenoemdeeen vergelijkbare functie met het brein van een reptiel.Het bestaat voornamelijk uit de hersenstam en is verantwoordelijkvoor onze primaire overlevingsmechanismen.MacLean beschrijft dat dit brein cognitief impenetrabelis, wat betekent dat het vrijwel niet toegankelijk is voorde neocortex en de vrije wil. Verslavingen, zoals drugs enroken 'bevinden' zich bovendien in dit deel van het brein.Dit verklaart waarom het zo moeilijk is om van drugs ofsigaretten af te komen. Om het reptielenbrein vormt zicheen laag wat we het zoogdierenbrein noemen. Dit deel vanons brein is verder ontwikkeld en is deels verantwoordelijkvoor de ontwikkeling van ons geheugen en onze persoonlijkheid.Het zoogdierenbrein is bovendien ook bijziend inde tijd. Daarom stellen wij verplichtingen uit, maar sluitenwij ook een lening af bij de bank, aldus MacLean. Tot slot beschikkenwij nog over de jongste, meest ontwikkelde laagvan ons brein: de neocortex. Het vermogen om rationeelen intelligent te denken, te redeneren en om informatiebewust te kunnen verwerken, danken wij aan dit deel vanons brein. De prefrontale cortex, een belangrijk deel van deneocortex, is zelfs in staat om als manager van ons functionerendienst te doen. Om enigszins op niveau te kunnenfunctioneren, hebben wij alle drie deze breinen hard nodig.Ondanks dat veel filmpjes op internet (lees: Dumpert) onsmisschien anders doen geloven, is de mens volgens MacLeangelukkig prima in staat om deze drie te combineren.Twee denksystemenMet dit ontwikkelde brein ondernemen wij ons leven langallemaal dingen. Tussen het moment dat wij worden geborenen sterven, gebeurt er van alles. Dit is afhankelijkvan de stappen die wij besluiten te nemen. PsycholoogDaniel Kahneman beschrijft hoe wij deze verschillendestappen baseren op twee soorten denksystemen. Systeeméén is een halfbewust, reflexmatig en snel denksysteem.Het is dit systeem dat je in staat stelt om een automatischereactie te geven. Wanneer jij een slok van jenog veel te hete koffie neemt en als reactie daarop eenniet zo zorgvuldig gekozen scheldwoord eruit gooit, issysteem één actief. Het is ook dat systeem dat ervoorzorgt dat je achteruitspringt wanneer er opeens een autovoorbij komt razen. Niet geheel onmisbaar dus dat snelledenksysteem, want wanneer je niet reageert op acuutgevaar duurt je leven immers niet zo lang. We kunnen diteerste systeem maar moeilijk controleren. Voor je er ergin hebt, ben je immers al achteruitgesprongen of heb jedie lelijke kreet al losgelaten. Systeem twee kun je zienals je ratio. Het is evolutionair gezien jonger, bewuster eneen stuk intelligenter dan ons eerste denksysteem. Doordatwe met dit systeem echt nadenken en weloverwogenbeslissingen nemen, kunnen we waar nodig ons eerstedenksysteem onderdrukken. Je mate van zelfbeheersingis hier een goed voorbeeld van. Nadat je baas onterecht35
Change language