Dans Magazine 1 2024

RAFELRANDEN
Een van de programma’s tijdens het 20ste verjaardagsfeest van
Cinedans, hét festival voor dans gerelateerde films, is Breaking
the Chains. De tijd is rijp voor een duik in de rijkdom van
rituelen die koloniale machthebbers afdeden als afgoderij.
tekst Mirjam van der Linden
Het is een trend: films die op de een of andere
manier refereren aan het koloniale verleden
en aan voorouderlijke rituelen stammend
uit de tijd van (voor) de slavernij. Ideaal voor
Cinedans dit gegeven, want in veel van deze films
speelt dans een hoofdrol: geesten van voorouders,
aangeroepen met drums en zang, zijn volgens
Afrikaanse en Afro-Caribische tradities immers graag
te gast in een dansend lichaam.
Films over rituelen zijn niet nieuw. Vanuit een
westers (koloniaal) perspectief is vaak gekeken naar
culturele gebruiken van – voor de kolonisator – verre
en onbekende volken. Nieuwsgierige regisseurs traden
in de voetsporen van nieuwsgierige antropologen en
zo is ook op dansfilmfestivals menig dans- en tranceritueel
voorbijgekomen. Toch is er nu wat anders aan
de hand. De meeste films in Breaking the Chains zijn
niet gemaakt door buitenstaanders, maar door direct
betrokkenen. Door kunstenaars van kleur die hun
eigen roots onder de loep nemen, of gebruiken als
inspiratiebron.
Het programma bewandelt ook net een ander
spoor als de special Black Dance Matters die Cinedans
in 2022 bracht. Het vuur van de internationale
protestbeweging Black Lives Matter was twee jaar
eerder weer volop opgelaaid na de racistische moord
op George Floyd in Minneapolis. In de films stond
de reflectie op diversiteit in maatschappij en dans
centraal. Breaking the Chains kun je zien als een
volgende stap in het proces van heling, passend in
een tijd waarin slavernij en ketikoti – de ketenen
zijn gebroken – volop onderwerp van gesprek zijn.
Programmeur van Cinedans Iris Roblès verwoordt het
als volgt: ‘Pas als je de strijd voorbij bent, kun je echt
vrij zijn. In plaats van bezig te zijn jezelf steeds maar
weer te bewijzen aan de ander, kun je jezelf zijn en
krijgen bewustwording en het nadenken over de eigen
identiteit een nieuwe dimensie. Dan kun je werkelijk
putten uit eigen rijkdom. Dat is empowerment. Daar
getuigen deze films van.’
Lichaam als tempel
Een eerste rode draad zijn die films waarin de makers
op zoek zijn naar hun roots, hun identiteit. Het
lichaam draagt sporen van het verleden met zich mee;
the body keeps the score, aldus een populaire zienswijze.
Vanuit deze veronderstelling is het fascinerend
om te bedenken dat de voorouderlijke rituelen die de
kunstenaars willen leren kennen vaak dansrituelen
zijn, en daarin staat het lichaam centraal. Niet alleen
als instrument om te dansen, maar ook weer – Droste-effect
– als ‘tempel voor de voorouders’, zoals Imogene
“Queenie” Kennedy (1928-1998) uitlegt. Deze
priesteres van Kumina, een Jamaicaanse religie met
Congolese roots, heette de geesten van overledenen
van harte welkom in haar lichaam. Als we Queenie
zien dansen en zingen, is het niet Queenie die danst
en zingt, maar een voorouder. Het verhaal gaat dat ze
als klein meisje de Congolese taal en dans als vanzelf
binnenkreeg toen zeven bloeiende lelies haar in
trance brachten.
In Kumina dans je met de voeten zo plat mogelijk
op de grond. Dan heb je het meeste contact met de
aarde, waar de geesten rusten. Het is wonderlijk om
te zien hoeveel zeggingskracht Queenie’s ingetogen
cirkelen en voorwaarts kantelen van het bekken heeft,
Kite Zo A: laisse les os
La Última Ascensión
FEBRUARI 2024 | DANS MAGAZINE 13