Lektorbladet #1 2017

Aktuelt
Reiserute til
Olav sitt DNA
Lærarane som deltok i prosjektet sende
inn sine prøver litt tidlegare enn elevane.
Prosjektleiaren, Gunnar Sigve Aurdal, og
historielærar Ragnar Didrik Osdal kom begge
austfrå, og det same gjorde Olav Myklebust,
lektor i biologi.
- Eg hadde eigentleg eit håp om at eg høyrde
til R1b, men min stamfar kom vandrande inn
med den indoeuropeiske kulturen som kom
etterpå, altså R1a, seier Olav Myklebust.
Frå vår felles stamfar i sentral-Afrika (haplogruppe A) har forfedrane til Olav Myklebust vandra til Sibir (R), sørover via
den arabiske halvøya, innom Sentral-Asia før dei så har vandra nord og vestover (R1a).
Kva er det ein kan måle gjennom spyttet?
Vi kan følge kvinnelinjene gjennom analysar av mitokondrie-DNA, difor vert denne siste urmora
populært kalla for den mitokondriale Eva. Ein antek at ho levde i Afrika for omlag 150 000 år sidan.
På same måte kan vi analysere DNA knytt til Y-kromosomet, som berre blir vidareført frå far
til son, og finne ut kvar og når vår felles «urfar» eller Y-kromosom-Adam levde. Det moderne
mennesket er utvikla frå stammar som levde i Afrika for 100 000–200 000 år sidan, og som
seinare utvandra og spreidde seg over hele jorda. Ein kan spore den opprinnelege Homo
Sapiens til Afrika for omlag 200 000 år sidan. Det er ein ung art, med lite genetisk variasjon,
men det er nok mutasjonar til at ein kan spore kvar stamfedrane kom til Noreg frå med hjelp
av ein liten spytteprøve.
Via mor og via far
I menneskeleg genetikk er haplogrupper oftast studerte gjennom Y-kromosom eller mitokondrielt
DNA. Y-DNA følgjer den mannlege linja, medan mtDNA følgjer den kvinnelege linja. Det
er i hovudsak tolv mtDNA-haplogrupper for folk med europeisk bakgrunn. Nær halvparten av
dei er i haplogruppe H. Dei tre store Y-DNA-haplogruppene i Noreg er R1a, R1b og I1.
Aldri før har vidaregåande skular tatt i bruk elevar sitt
DNA for å få innsikt i vandringsrutene til forfedrane til dei
som bur i Noreg i dag. På Volda vidaregåande skule har
26 elevar sendt sitt DNA for å finne kvar stamfedrane og
stammødrene kom frå.
Tre store Y-grupper i Noreg
Dei fleste som har budd i Norge i fleire generasjonar, har forfedrar som hovudsakleg kom til
Noreg frå Afrika via tre ulike reiseruter. Dette tilsvarer dei tre Y-DNA haplogruppene som er
mest dominerande i den norske befolkninga: R1a, R1b og I1.
Haplogruppa R1a er å finne i nesten kvar fjerde nordmann. Dei har forfedrar som har kome
til Noreg austfrå i neolittisk tid og som revolusjonerte jordbruket. I1 er haplogruppa til dei
som følgde etter isen etter kvart som denne trakk nordover. Over 1/3 av etniske nordmenn
er berarar av denne. Den største andelen av denne haplogruppa finn vi på begge sider av
Oslofjorden, det sentrale Austlandet og innlandet, og minst på Sør- og Vestlandet og lengst
i nord. R1b kom inn i Europa frå det nære Asia for kring 4 500 år sidan. Om lag ein fjerdedel i
Noreg stammar frå desse, og det er flest med denne haplogruppa i kystområda i sør og vest,
og så vert det lågare førekomst innover i landet og lengst nord.
Haplogruppe N1 utgjer ikkje så mange totalt i Noreg, men denne har stor førekomst i dei
nordlegaste fylka. N1 dominerer i Finland, og det er også ein stor andel i dei baltiske landa,
og N1 oppstod i Sibir for kring 10 000 år sidan.
(Kjelder: snl.no, eupedia.com, norwaydna.no)
01/2017 21