1 türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü ...

değerlendiremeyebileceğine dikkat çekmektedir. Dolayısıyla referans bilişsel teori,
örgütsel adalet yazınında bireylerin subjektif algılamalarını ön plana çıkarmaktadır.
Referans bilişsel teori, adalet yargılamalarına ilişkin olarak hem süreci hem de
çıktıları kapsamaktadır. Bu teorinin işyerinde çalışan davranışları üzerinde etkisi olan
dağıtım, işlem ve etkileşim adaleti süreçlerini açıkladığı varsayılmaktadır (Goldman,
2003, s.707). Örneğin dağıtım adaletine göre işyerine katkısı en az olan çalışan işten
çıkarılır, ancak söz konusu katkı dikkate alınmazsa, diğer çalışanlar arasında hırsızlık,
sabotaj, iş yavaşlatma gibi istenmeyen örgütsel çıktılar ortaya çıkar. Referans bilişsel
teori, zarar verenin değil, adaletsiz uygulamalar ile suçsuz çalışanların zarara
uğratılması durumunda çalışan tepkilerinin daha olumsuz olacağına dikkat çekmektedir.
İşten çıkarmalara karşı çalışanların tepkilerini inceleyen Goldman (2003, s.720) referans
bilişsel teoriye paralel olarak işten çıkarmalarda adil süreçlerin uygulanmasının yasal
şikayetlerin yanı sıra diğer çalışanların olumsuz davranışlarını da azalttığına dikkat
çekmektedir.
Referans bilişsel teori, dağıtım adaletine ilişkin algıların psikolojik temelini
incelemektedir (Folger, 1987, s.144). Teori, adalet algılamasının bireyin beklentileri
çerçevesinde şekillendiğini iddia etmektedir. Folger (1986), bireyin çıktıların memnun
olmamasıyla, çıktıların adil olmamasını düşünmesinin farklı durumlar olduğunu
belirtmektedir. Her ne kadar girdi-çıktı arasındaki adaletsizlik memnuniyetsizlik yaratsa
da, özellikle moral bozukluğu ve kırgınlık duygularına neden olmaktadır. Referans
bilişsel teori, bu kırgınlık duygusunu, temel elemanları açısından değerlendirmektedir.
Bunlar daha tatmin edici olabilecek başka referansların veya çıktıların dikkate alınması
ve olabilecek çıktıya ilişkin ahlaki değerlendirmedir. Ahlaki değerlendirme, gerçekte
olan ile olması arzulananı vurgulamakla birlikte, dağıtımdan sorumlu tarafların ahlaki
yönden değerlendirilmesini de kapsamaktadır. Bir başka anlatımla, dağıtım kararını
verenlerin konumu adil bulunmuyorsa, ilgili tarafın yaptığı her türlü dağıtım adaletsiz
olarak değerlendirilmektedir. Bu bakış açısıyla terfi ve atamalarda alınan kararlar
dağıtım adaleti üzerinde de dolaylı etkilerde bulunabilmektedir.
Referans bilişsel teori, işlem adaleti ile dağıtım adaleti arasında bireylerin
duyguları açısından ilişki kurmaktadır. Teoriye göre insanların dağıtıma ilişkin öfke
duygularını arttıran iki durum dikkat çekmektedir. İlk olarak daha iyi bir çıktının
alınması mümkünse, ikinci olarak daha iyi bir çıktının elde edilmesini engelleyen
durumların, olayların uygunsuz olduklarını düşünmeleri veya istenen çıktının başka
birinin suistimali sonucu engellendiğini düşünmeleridir. Özellikle dağıtım adaletine
32