18.Sayı - Hacibektaslilar

Kýzýlbaþ Alevilikte (Alevi = Elevi =
Elawi = Alawi = Iþýk, aydýnlýk,
ateþ), farkýndalýk’ýný biraz canlý
tutan her “Yol Evladý” bilir ki, Kýzýlbaþlýktan
söz edildiði her yerde,
onu nitelerken, din ya da mezhep ya da inanç gibi kavramlardan çok,
“Yol” kavramý kullanýlýr. Daha doðrusu, daha öncesine gitmeðe gerek
yok, son dört ya da beþ asýrlýk sürecin Âþýklýk geleneðine bakan her insan,
Âþýklarýn ait olduklarý yapýyý açýklarken kullandýklarý esas kavramýn
“Yol” olduðunu görürler ve bu son derece harika bir seçimdir.
Söze “Yol” kavramýyla girmem nedensiz deðil. Kýzýlbaþ Aleviler olarak,
sözgelimi bundan on beþ yýl önceki, konumda deðiliz. Hem kendimizi
tanýmak ve tanýdýðýmýz þeyi bilgiye dökmek bakýmýndan hem de
örgütlenmek ve maddi ve manevi etkinliðimizi yeniden yaþama durdurmak
bakýmýndan, on beþ yýl öncesinden daha anlamlý bir yerdeyiz ve
daha anlamlý birikime sahibiz. En azýndan önümüze çýkan her sorunda
önce birbirimizin gözüne bakýp ne diyeceðimizi kestirmeðe çalýþmak
durumundan, birilerinin bir diðerlerine göre yanlýþ görülse bile anýnda
verebileceði bir cevabý var artýk.
“Kendini bilme” deyimi, Alevilikte baþlý baþýna bir öðretidir ve tabii
ki ahlaki bir öðreti deðildir. Ya da ahlaki olanla sýnýrlandýrýlamaz. Maddi
ve manevi etkinliðin tamamýna iliþkin öðretinin ana halkasýný oluþturur.
Her edinimin yürüyeceði yol güzergâhý ve ulaþacaðý her merhale hedefinde,
“Kendini Bilme” edinimi vardýr. Bu baðlamda, genel eðilimini saptadýðým
geliþmenin bu aþamasýnda açýktýr ki, “kendini bilme” yolundaki
farkýndalýk’ýmýz, yeni aþamayý gerçekleþtirmenin eþiðindedir. Yolun aþýlacak
ve bir üst evrede yeniden kendini üretecek kýsmýna girebilmek için,
birikim, kendine uygun çözümleyici anahtarlara, kavramlara, kategorilere
gereksinim duyar. Zaten eðer yeni bir evreye aþma, tespiti doðruysa,
sözünü ettiðim kavramlar, kategoriler ya da anahtarlar da ortaya çýkmýþ
demektir.
Bir baþlangýç olmasý bakýmýndan gelinen aþamanýn temel özelliklerinin
ana hatlarýný birkaç ara baþlýkla ifade etmeye çalýþacaðým. Kavramlar
ve anahtarlar ise anlatýmýn içine serpiþtirilecektir. Yöntem olarak insanlara
kalýp sunmaktan elimden geldiði kadar uzak durmaktayým. Çünkü
Kýzýlbaþlýk hiçbir kalýba, hiçbir tanýma, hiçbir karara, bu baðlamda dine
ve diyanete sýðmaz. Sýðdýðýný sananlar ise artýk Kýzýlbaþ deðil baþka bir
þeydir!..
Bu açýklamadan sonra baþladýðým yerden devam etmek istiyorum:
Yol, Bir Süreði, Bir Geçmiþi ve Bir Geleceði
Anlamlandýrýr
Yukarda, Âþýklýk geleneðinde, Âþýklarýn, ait olduklarý yapýyý tanýmlamak
için kullandýklarý esas kavramýn “Yol” olduðunu ve bunun son derece harika
bir seçim olduðunu belirttim. Harikadýr, çünkü kavramý tayin eden
zihniyet, “Marifet Makamý”nýn hüner sahibi bilgeliðine dayanýr ve bu,
baþka bir halin dýþavurumudur. Kýzýlbaþ Aleviliðe giriþ yapmanýn ya da
üye olmanýn temel tanýmý, “Yola Girmek” olarak verilir. Bu bile süreði
anlamlandýran son derece önemli bir tanýmlama örneðidir. Yol’a, yolun
bir yerinden Yolcu olarak katýldýðýnýzý belirler ve bu ifadede Yolculuk,
sonsuzluk ereðine doðru yol alýr. “Ölüm ölür biz ölmeyiz” diyen günümüz
Yol Âþýðý, iþte bu süreðe iþaret eder. Çünkü “Hakk’a Yolculuk” süreði,
geçmiþten geleceðe “don deðiþtirerek” kesintisiz sürer.
Eðer “Yol” kavramýnýn baþýna sözgelimi, kýsa, uzun, ince, geniþ, vb.,
sýfatlar getirilmemiþ ve “Yol” çýrýlçýplak “Yol” olarak kullanýlmýþ ise
“Yol” kavramý, baþlangýcý ve sonu olmayan bir kesintisizliði, bir süreði
ifade eder. Tabii ki “Yol” bir duruþu deðil bir yürüyüþü, bir hareketi,
devinimi de ifade eder. Niçin? “Kamâlata giden yol” budur da onun
için!.. Erenler bu yüzden;
“Âlemde meþhûd olan bu devran
Tekâmül içindir kemale doðru”
buyurmuþlardýr.
Bu baðlamda, Kýzýlbaþ Alevilik bir “Yol”dur ve gerisinde býraktýðý
geçmiþ, insanlýðýn yaþama duruþu kadar eskiye gider. Bu nedenle,
Kýzýlbaþlýktan söz ettiðimiz her yerde; “Kadim”likten ve yine bu baðlamda,
insanlýðýn bu güne kadar ürete geldiði bir ayrý ama kendine özgü
uygarlýk çizgisinden söz etmekteyiz. Kuþkusuz ki gerideki ucu açýktýr ve
SERÇESME
¸
Yol ve Sürek ya da Ýki Zýt Uygarlýk Çizgisi
Bölüm - I
Haþim Kutlu
“Mezhebimizi ne sorarsýn be birader
Biz mezhep bilmeyiz yolumuz vardýr”
Kul Nesimi
bu güzergâhtan yürüyenlerin tarih içinde
uðradýklarý her durakta, kendine özgü koþullarla
çevrimlenen her tarihi evrede ona uygun
muhtevalar, ona uygun biçim ve adlandýrmalar
almýþ da olsa, “Yol” gerçekliði deðiþmemektedir...
Nasýl ki içinden geçmekte olduðumuz tarihsel uðrak noktasýnda adý
Kýzýlbaþ Aleviliktir ve geçmiþe ucu açýk bir güzergâhla baðlýdýr; kimsenin
kuþkusu olmasýn ki Yol’un geleceðe yönelik ucu da açýktýr. Daha
sonra açýklayacaklarým da göz önünde bulundurulduðunda, insanlýk,
tarihin belli bir evresinde uðradýðý “yabancýlaþma” ve “doðal güzergâh”tan
sapmaya önünde sonunda son vermeyi baþaracak ve bu güzergâhta
buluþacaktýr. Evveli baþtan kendini bilmeme; ikincisi, “Yol”u
bilmeme nedeniyle içinden geçmekte olduðumuz uðrakta görülen
daðýnýklýk, baþka baþka din ve tarikatlara savruluþ, kimilerinde “acaba
Aleviliðin geleceði olacak mý” kaygýsýný yaratmaktadýr. Bu kaygý bana
göre boþunadýr.
Herkese Ýhtiyacýna Göre Ýlkesi Evrenseldir
ve Yol Kadar Kadimdir
Sosyal-toplumsal baðlamda Kýzýlbaþlýk, kadim “Ortaklýk Toplumu”
olarak tarih sahnesindeki yerini alýr. Âlem olarak, On Ýki Âlem’den
Dünya’ya baðlý olarak ortaya çýktýðý anlayýþýyla hareket eden bu topluluk,
baþlangýcýndan itibaren, dünyanýn doðal yasalarýný keþfetmeye,
onunla kendisi arasýnda bað kurmaya çalýþmýþtýr. Dünyanýn da diðer
Âlemler gibi kâinata, Evrene baðlý bir temel yasa üzerine hareket ettiðini
gören kadim topluluk insaný, “Kendini Bilmek”, “Doðayý Bilmek” ve
“Evreni Bilmek” þeklindeki üçlü bilgi kapýsýný kadim öðretisinin temeline
koymuþtur. Ona göre bu üçlü bilme kapýsý arasýnda müthiþ bir illiyet
ve özdeþlik vardýr. Kendinin varlýk ve hareket yasalarýný, doðanýn ve
evrenin varlýk ve hareket yasalarý olarak görmüþ, “Kendini Bilme” ereðini
tekmil bilmelerin merkezine oturtmuþtur. Onun yolu ya da onun dini;
bu nedenle, bir “Ýnsan Yolu/Dini”; buradan hareketle bir “Doða Yolu ya
da Dini”; ve nihayet buradan da hareketle bir “Evren Yolu ya da Dini”
olarak biçim ve öz kazanmýþtýr.
Bu baðlamda, telakkisini ya da düþünme þeklini, mantýðýný bu zemine
oturtan, dünyayý, evreni ve nihayet kendisini bu zeminde algýlayýp,
anlayýp açýklama yolunu benimseyen bu topluluk, Sosyal-toplumsal düzenini
de bu temelde inþa etmiþtir.
Ona göre, “Güneþin altýndaki hiçbir þey hiç kimsenin deðildir, herkesindir.
Yetmiþ iki topluluk, onsekiz bin âlem bu zeminde, ihtiyacýna göre
yaþar. Ýhtiyacýna göre hakkýný alýr.” Ýhtiyaç sahipleri bir tekmil “Hak”týrlar
ve “Can”dýrlar. Ayný Âlem üzerinde olduklarý için de ayný özdendirler
ve kardeþtirler.
Yol’un bu özelliðini dünden bugüne sürek halinde belirleyen çok sayýda,
kavrama ulaþmak mümkündür. “Rýzalýk Þehri”, “Ocak”, “Ýmece”,
“Kom”, “Komal”, “Mir-Miri” gibi kavramlar, hep bu süreði ve bu toplumsal
zemini anlatan kavramlardýr. Tabii ki bu kavramlar otantik olarak
kadim tarihe deðil yakýn tarihine iliþkindir.
“Yol” gibi daha kapsayýcý olan, kesintisiz bir süreði belirleyen bir
kavramýn yanýnda, daha dar ama içinden geçmekte olduðumuz uygarlýk
kavrayýþýnýn ürettiði bir kavram olarak “Din” kavramýný da kullandým.
Çünkü din ve devletin tarih sahnesinde yer alýþlarý, ayný tarihsel sürece
denk gelir ve birbirlerinin varlýk nedeni olarak belirirler. Bu baðlamda,
eðer din, insanýn siyasi ve ruhani etkinliðinin tamamýný ifade edecek þekilde
ortaya çýkýyorsa -ki çýkýyor- o halde din, devlet aygýtýnýn bir kurumu
deðil bizzat kendisidir. Onu “inanç” olarak tanýmlamak suretiyle,
siyaset dýþý ilan eden, modern toplum dini olan milliyetçiliktir. Günümüzün
tekmil analizlerini ise Millet Dinin kavramlarý ve mantýðý belirlemektedir.
Bir baþka açmaz da buradadýr.
Kýzýlbaþ Alevilik için, hemen üstte, bir doða dini olarak kendini açýða
vuran “Yol”un sahipleri, “sosyal-toplumsal düzenlerini de bu temelde
inþa ettiler” derken de kastettiðim þey buydu. Kýzýlbaþlýk da din olarak
tanýmlandýðý ölçüde, Kýzýlbaþlýðýn maddi ve manevi etkinliðinin tamamýný
kapsayan organizasyonun yani devletin adýdýr. Bir farkla ki o, “devlet
olmayan devlet”tir. Çünkü sözcüðün siyasi ve ideolojik anlamýyla
devlet, hangi biçimle ortaya çýkarsa çýksýn, bir sýnýf çýkarý olarak kendini
açýða vurur. Kýzýlbaþlýk ise sýnýfý deðil sýnýfsýzlýðý, özel mülkü deðil
16 Sayý 18