18.Sayı - Hacibektaslilar

SERÇESME ¸ 

BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

BU SAYIDA 

HAÞÝM KUTLU Yol ve Sürek ya da 

Ýki Zýt Uygarlýk Çizgisi - Bölüm I 

FÝKRET OTYAM Camide Farz 

Olmayan, Evde Nasýl Olur? 

ESAT KORKMAZ Asyada Hayvan 

ve Bitki Tapýmý - Bölüm III 

ÝSMAÝL KAYGUSUZ Alevilik Ne 

Ýslam’ýn Dýþýdýr Ne De 

Ta Kendisidir - Bölüm II 

LÜTFÝ KALELÝ Bu Nasýl 

Muhammet Ümmeti Olmak 

MEHMET TURAN Hep Birlikte Pir Yolunda, 

Özümüzü Yumaya Geldik 

ALÝ BALKIZ Salmanpakoðlu’nu Anlamak Ne Zor 

VAHAP ERDOÐDU Humeyni Radikalizmi - Bölüm I 

HASAN HARMANCI Edebiyatýmýzda Modus Vivendi 

Sorunu ve Alevilik 

ÝSMAÝL OZMEN Mistisizmin Beyinsel Kaynaðý - III 

HÜSEYÝN ÝLBEY Müjdeler Olsun Dimiz Yenileniyor... 

ERGÜL ÞANLÝ Kalender Çelebi Ayaklanmasý 

ALÝ AKSÜT Çanakkkale Pir Sultan Derneði Etkinliði 

BÝLDÝRÝLER AABK ve ABF Basýn Açýklamalarý 

RIZA AYDOÐMUÞ Hukuksuz ve Þeriatçý Çeþitlemeler 

LÜTFÝ KALELI Cem ve Semah Beþ Bin Yýl Öncesi 

Türklerin Kültüründen Geliyor 

AHMET KOÇAK Davut Sulari-Ali Ekber Çiçek 

Geceleri 

ZAFER DOÐAN Buca’da Birlik Cemi 

ÜNSAL ÖZTÜRK Gözünde Kara Perde Olanlara 

AYLIK DERGÝ 

Genel Yayýn Yönetmeni: Esat Korkmaz 

Sahibi: Genel Ajans Basým Daðýtým Organizasyon Ltd. Þti. 

adýna Ahmet Koçak 

Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü: Ahmet Koçak 

Yönetim Yeri: Divanyolu Cad. No: 54, 

Erçevik Ýþhaný 102, 34110 Eminönü - Ýstanbul 

Tel/Faks: +90.(0)212.519 5635 

E-posta: sercesme_dergisi@yahoo.com 

Baský: Mart Matbaacýlýk, Ceylan Sk. No 24, Nurtepe, 

Kaðýthane, Ýstanbul - 0212.321 23 00 

Yayýn Türü: Yerel - Süreli 

FÝYATI: YTL 3 / € 3 / £ 3 

OCAK 2006 SAYI: 

ISSN 1304-986 

9 771304 986000 

18 

ALEVÝLÝK HALK ADINA DÜNYAYI YORUMLAMAKTIR 

Alevilik Bir Hümanizmdir 

Esat Korkamaz, Genel Yayýn Yönetmeni 

Aleviliði özümsemiþ bir kimse, 

sistemdeki çürümenin kokusunu alýr 

. 

Anadolu doðumlu olan Alevilik-Bektaþilik, her þeyden önce hümanist (1) bir 

evren görüþüdür. Bu evren görüþünün görevi, yaþamýn ve toplumun entelektüel 

ilkelerini araþtýrmaktýr. Halk adýna dünyayý yorumlamak, dünyanýn ve 

yaþamýn anlamýný temellendirmek ama bütün bunlarý felsefeleþtirilmiþ bir din 

aracýlýðýyla, yani mistik bir mayayla sunmak. Anadolu coðrafyasýnda Aleviler; 

tektanrýcý üç dinin (Ýbrahim-Ýsa-Muhammet dinleri) þeriatýyla kendinden “kopartýlýp” 

gökyüzüne çýkarýlan insaný, önce felsefesinin ve öðretisinin yorumuyla kuþattý. Akýldan 

inanca atlanýlan zeminde kendi ürünü inanç yaratýsýnca zincire vurulan ve zavallýlaþan 

insaný, inançtan akla inilen çizgi üzerinde “yukarýdan aþaðýya uçurarak” yere, ait olduðu 

topraða indirdi. Ýndirir indirmez de hümanizmin bireysel-kitlesel tabanýný yaratmýþ oldu. 

Toprak üzerinde gezindirdiði insaný; önce bireyselleþtirdi, sonra toplumsallaþtýrdý. Onu 

bir inanç varlýðýndan bir yorum ve yetenek varlýðýna dönüþtürdü: Ýnsan ya da insanlýk sorunlarýna 

akýlcý çözümler bulma yolunda hizmetli yaptý. Hizmetli olmanýn aydýnlýðýnda, devletin 

ve þeriatýn uzaðýnda, ona karþý kanalda, hümanizmi yaratan/ üreten asýl toplumsal tabaný 

yakalamýþ oldu. Ýçinde yer aldýðý toplum katýnda; uygarlýk öncesi eþitlikçi toplum deðerlerinin 

taþýyýcýsý durumunda bulunan muhalefet insanýnýn yaþama yordamý olarak algýladýðý 

hümanizmi, devlete karþý halkla taraf etti. 

Aydýnlanma dünyasýnda: Gökyüzünden yeryüzüne indirildiðine inanýlan Tanrý buyruklarýna 

göre bedenleþen ve egemenin güdümünde canavarlaþan insana karþý üretici/yaratýcý 

insaný; konuþan Tanrý durumunda ve halk kimliðinde kiþilendirdi. Bu potada, yani mazlumlar 

katýnda 72 milleti eritti; bir yaptý. Ýnsan-evren-Tanrý sorununu yeniden irdeledi: Ýnancýn 

yerini akýl aldý. Ýnanca dayanan tanrýbilimin karþýsýna, inancý aklýn denetimine veren bâtýni 

felsefeyi yerleþtirdi. Tanrý-evren sorunu inanç sorunu olmaktan çýktý, bir insan sorunu durumuna 

geldi. 

Batý’da burjuva hümanizmi (2) daha tarihin gündemine gelmeden Anadolu topraðýnda 

Aleviler; Ýlkçað aydýnlanmacýlýðýnýn uzantýsýnda ve Ýlkçað hümanizminin (3) kuþatýcýlýðýnda 

insanýn bedensel ve ansal (anlama-kavrama) yeteneklerini geliþtirdi. Bu yolda, genelde þeriatçý 

dinsel deðerlere, özelde feodal despota ve onun uþaklarýna baþkaldýrdýðýnda, burjuva 

sýnýf kimliðinin henüz ufukta gözükmediði bir toprakta; ilkel eþitlikçi toplum deðerlerini 

bayraklaþtýrarak, mistisizm baðlamýnda ancak sezgiyle ulaþýlabileceðini varsaydýðý insanlýðýn 

son kurtuluþunu tarihin gündemine taþýyýverdi. Ütopik de olsa toplumcu hümanizmi (4) 

en üretici halkasýndan yakalanmýþ oldu. 

Farkýnda mýsýnýz-farkýnda mýyýz bilemem ama bu topraðýn Alevileri; hümanizmi, halk 

memnuniyetsizliðinin uzantýsýnda ezilenin iktidara yönelik özlemlerinin taþýyýcýsý durumuna 

getirdiðinde, kendilerini de tanrýbilimin karþýsýna koydular. Mistik maya biçiminde algýladýklarý 

hümanizmi, egemene yönelik isyanla bugünlere taþýdýlar. Onbinlerle seslendirilen 

kýyýmlara uðradýklarýnda ödedikleri bedel, toplumcu hümanizmi yaþama geçirebilmek için 

ödedikleri bir bedeldi bir bakýma. Bu anlayýþ en net ve en boyutlu anlamýný; Þeyh Bedrettin’in, 

“Yarin dudaðýndan gayri her þey her yerde ortak olmak için” ileri haykýrýþýnda buluyordu. 

(Devamý 2. Sayfada) 

ELÝMÝZDE OLMAYAN NEDENLERLE BU SAYIMIZ ÇOK GECÝKTÝ. 

TÜM CANLARDAN ÖZÜR DÝLÝYORUZ 

BU TÜR GECÝKMELERÝN OLMAMASI ÝÇÝN 

ELÝMÝZDEN GELENÝ YAPIYORUZ. 

CANLAR KUSURUMUZA BAKMASIN.

SERÇESME ¸ 

(Baþtarafý 1. Sayfada) 

Alevilik Bir 

Hümanizmdir 

Alevi hümanizmi bugün: Ortaçað’dan günümüze 

feodal deðerlere/kurumlara karþý verdiði 

kavganýn, bu yolda kazandýðý deneyimlerin 

güvencesinde; kendisini geleceðe hazýrlýyor. 

Kendisine yardýmcý olacak toplumsal dinamikler 

özlenen toplu davranýþý yaratamamýþ 

olsalar da Aleviler; mistisizmlerinde “ters” 

duran gerçekleri ayaklarý üzerine “oturtarak” 

tarihin nesnel yasalarýný, insanýn özgürce 

geliþebileceði ve insanlýðýn hýzla ilerleyebileceði 

insanlýk çaðýna geçiþin maddi koþullarýný 

yakalama uðraþýnda kararlý gözüküyor. 

Ýnsaný aþaðýlaþtýrarak, uþaklaþtýrarak hümanizmi 

boðmaya çalýþan sistemin da yatmasýný; 

insanýn insaný sömürmesine son verecek asýl 

kimliði, emekçi kimliðini-halk kimliðini öne 

çýkararak-onurlandýrarak çözmeye çalýþýyor. 

Talihin hep talihliden yana güldüðü bu toplumsal 

“cangýl”da Aleviler; inadýna aklýnýn 

yolundan yürüyerek, insaný, okunacak en büyük 

kitap olarak algýlayarak, idealizmini çaðdaþ 

insaný okþayacak bir “damak tadý”na dönüþtürerek, 

geniþleyen akýl alanýnda toplumcu 

hümanizmin tohumlarýný ekiyor. 

Görüldüðü gibi Alevilik, doðaüstü ya da 

ötesi bir gücü, anlayýþýnýn merkezine koymaz. 

Tam tersine þeriattan özgürleþilerek kazanýlan 

nesnel-toplumsal zeminde, insaný merkeze alýr. 

Onu kutsar, onu sever. Bu da laikliðin insansal-toplumsal 

zeminidir. Bu anlayýþý Aleviler 

dünden bugüne taþýmýþtýr. Bu nedenle bir Alevi 

ben hümanistim diyorsa ayný zamanda laikim 

demek zorundadýr. 

NOTLAR: 

1 Hümanizm, insaný ve temel insansal deðerleri 

her þeyin üstünde gören, insanlýk sorunlarýna 

akýlcý çözümler bulmayý amaçlayan, insanýn 

her yönden geliþmesini temel ilke edinen bir 

öðretidir. Dilimize “insancýlýk” olarak girmiþtir. 

Geniþ anlamda hümanizm, tarihsel 

süreçte “insaný insan etme” çabalarýnýn bir 

ürünü olarak algýlanýr. Ýnsanýn yaratýcý güçlerinin 

geliþtirilmesini, onu özgür ve gönençli 

kýlmayý ve her bakýmdan yükseltip ilerletmeyi 

dile getirir. Tarihsel süreç içinde hümanizm, 

Batý’nýn bize öðrettiði kadarýyla birbirinden 

farklý üç biçim gösterdi: Ýlkçað hümanizmi, 

burjuva hümanizmi ve toplumcu hümanizm. 

Alevilik ise “belletilenin” dýþýnda Ortaçað’da 

yaþama geçmiþ, “insanýn yeniden kendini ele 

geçirmesini ve doðayla bütünleþmesini 

saðlayan, insanlýða kesin kurtuluþu getirecek 

toplumsal-nesnel koþullarý sergileme çabasýna 

giren” bir hümanizmdir. 

2 Burjuva hümanizmi Rönesans’la baþladý. Antikçað 

yapýtlarýný meydana çýkararak bilimi 

kilise baskýsýna karþý savunma ve geliþtirme 

amacýný güttü. Dünyanýn insan eliyle deðiþtirilebileceði 

inancýný, insan sevgisinin ve insana 

saygýnýn temeline koydu. 

3 Ýlkçað hümanizmi; insanýn bedensel ve ansal 

yeteneklerinin eðitimle geliþtirilmesini 

amaçladý. 

4 Toplumcu hümanizm, tarihin nesnel yasalarýna 

dayandý. Ýnsanlýk çaðýna geçiþin nesnel 

koþullarýný sergiledi ve yasalarýný açýkladý. 

Hümanizmin taþýyýcýsý olarak algýladýðý toplumsal 

insaný, yabancýlaþma kaynaðý olarak 

yaþama geçen üretim araçlarýnýn özel 

mülkiyetine karþý örgütleyerek insanýn kendini 

yeniden ele geçirmesini saðladý. 

HATUN KÝÞÝLER ER KÝÞÝLERÝN ÖNÜNDE MÝ, ARKASINDA MI NAMAZA DURMALI? 

HANGI DURUÞ HAYIRLARA VESÝLE OLUR YA DA TAM TERSÝ? 

MÜFTÜ BUYURDU: “CUMA, KADINLARA FARZ DEÐÝL. EVLERÝNDE KILSINLAR”. 

Camide Farz Olmayan, Evde Nasýl Farz Olur? 

PEYGAMBER EFENDÝMÝZÝN KABRÝNE SAHÝP ÇIKAN VE OL SAYEDE TÜM 

MÜSLÜMANLARI BÝGÜZEL SÖMÜREN SUUDÝ’LER ÞEYTAN ÝLE ANLAÞMALI MI? 

Fikret Otyam 

baðlara kopardýk, artýk ekonomik yönden tastamam özgür ve baðýmsýzýz! 

Kýbrýs’ta çözüm, bizim isteðimiz doðrultusunda sonuçlandý, yedi düvel 

IMFile 

KKTC’ni tanýdý! Ýþsizlik sorunu çözüldü, son sayýmda bir milyon üç iþsiz 

kaldýðý anlaþýldý! Memurlara yedi maaþ ikramiye önümüzdeki hafta daðýtýlacak. Emekçilerin 

ücretlerine ay baþýnda seyyanen yediyüzbinellialtý lira zam gerçekleþti! Türk Hava Yollarý yeni 

yapýlanmayla bundan böyle gecikme yaþamayacak. Ekmek fiyatlarý 500 gram üzerinden bütün 

yurtta 20 kuruþ! Ülkenin ve AKP’nin baþýna iþler açan Maliye Bakaný Unakýtan Yüce Divan’da! 

Yapýlan araþtýrmalar sonuç verdi, Ýstanbul’da 1.178 binanýn yarýsý çürük çýktý. Kentteki 

binalarýn yüzde 71, 4’ünün kolonlarý “kabul edilebilir en düþ beton kalitesi”nin altýnda! Yüzde 

16’sý Konya’da durduðu yerde çöken Zümrüt Apartmaný’yla ayný durumda! Recep Tayyip 

Erdoðan, müjdeledi: “Bütün bu binalar Allah’ýn izni ve Peygamberimizin kavliyle üç ayda 

yenilenecektir” dedi ve en büyük müjdeyi verdi: 

“On gün sonra Avrupa Birliði’ne tam üyeyiz!.” 

Gel Gör Ki! 

Gel gör ki sorun/sorunlar bitmiyor! Tüm iþler düzelmiþken Müslüman inançlý hatunlarýmýzýn, içlerinde 

Baþbakanýn çok saygýn ve becerikli bir danýþmanýnýn muhterem refikalarý hatun, cuma 

namazýný baþý açýk eda etmesi ülkeyi birbirine kattý! Bu caiz mi, deðil mi? Ülke yediye bölündü! 

Malum, havalar rezalet, kar-kýþ fýrtýna. Ama son zamanlarda zaar evde olanak bulamayan hatunlarýmýz 

camilere koþtular, koþtular ama er kiþiler camileri doldurduðundan naþi onlara da dýþarýda 

karýn üzerinde namaz kýlmak düþtü! Allah’ýn evinde kadýnlara yer vermeyen er kiþiler koyunlarýna 

aldýklarý hatunlarýný þu zemheride cami meydanýnda ibadet etmeyi reva gördü! Hele hele bir 

müftü efendi hazretleri de fetvayý verdi: “Cuma kadýnlara farz deðildir. Evlerinde kýlsýnlar.” 

Düþündüm taþýndým, valla dedim kendi kendime, müftü efendi hazretlerinin elbette bir bildiði 

vardýr, koca müftü kadýn ayrýmcýlýðý yapar mý? O kadýnlar ki cennet onlarýn ayaklarýnýn alýndaymýþ 

kitaba göre! Müftü amcaya göre Allah’ýn evinde Cuma namazý kýldýrýlmayanlarýn ayaklarý kutuplarýn 

içinde! Reva görülen bu, iyi mi? 

Ey Ýnanmýþ Hatun Kiþiler Birleþiniz! 

Ýnanmýþ kadýnlarýmýza düþen bu aþaðýlamaya karþý birleþmektir; baþta müftü amcanýn refikalarý 

olmak üzre tüm inanmýþ kadýnlarýmýz da onlarý Cuma dahil yataklarýndan uzaklaþtýrmalý. Bu, 

Allah’ýn gazabý deðil, inanmýþ hatunlarýn gazabý olarak Ýslam Tarihi’ne geçmeli! Bir baþka sorun 

da Allah’ýn evinde hatun kiþilerin er kiþilerle saf tutmalarý! Bir baþka durum vaziyetlere göre hatun 

kiþiler ön saflarda namazlarýný eda edip edemeyecekleri! Bu çok ciddi bir sorundur kanýmýzca. Zira 

er kiþiler bunu kabul edebilir mi üstün yaratýklar olarak? Ederlerse hayýrlara mý vesile olur yoksa 

hayýrsýzlýða mý? Namaz sýrasýnda namazý bozacak durum vaziyetleri mevzubahis olur mu? Gel de 

çýk iþin içinden! 

Çözüm! 

Bu çok ciddi bir sorundur diyorum, sorunu ortaya atýp çözüm bulmamak da çözüm deðildir, aslýnda 

çözümsüzlüktür! Önerim þu: Diyanette para tonlarca, deraðap harekete geçip her mahalleye 

yeteri kadar “Hatunkiþiler Cami” inþa ettirmeli. Orada yapýlacak dükkânlara da pedikürcü, 

manikürcü, kuaför, güzellik salonlarý, giyim dükkânlarý, pastaneler, çay evleri açýlmalý ki camilere 

bir gelir olsun. 

Ýster tapýlsýn, ister yapýlmasýn, erkek inanmýþlar ve camilerin selâmeti babýnda en hayýrhah 

çözüm bu naçiz kulunuzun önerisidir. Özgür hatunlar sözüm ona Amerika buyruklu bir tarikatýmsý 

giriþimmiþ! Olabilir, ABD þu dipsiz dünyada en büyük dostumuz ve müttefikimizdir elhamdüllüllah: 

Bakarsýnýz yol tastamam açýlýnca dinen ve ilmen gecelikle de namaz kýlmak 21. yüzyýlda 

en doðal ve yerinde bir haktýr da derler,.derler mi derler görür bakýn! 

Þeytan Nedir ve Suudilerle Bir Ýliþkisi Akrabalýðý ya da Kan Baðý 

Var mý? 

Kâbe’de sayýsý bilinmeyen þeytan varmýþ ve Müslüman din kardeþlerim ellerine taþlarý alýp o þeytaný 

yani Suudilerin þeytanlarýný bigüzel taþlarlar Hacc zamaný.. Þeytan bu, o da boþ durmaz mukabele-i 

bilmisil, nefsi müdafaa babýnda harekete geçer, tutturabildiði kadar Müslüman caný alýr er 

kiþi hatun kiþi, yaþlý genç demeden! Bu karþý duruþta üçyüzden fazla ölüm saptanmýþtýr bu 

2 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

seferinde. Peygamber efendimizin (SAS) makamýna sahip þu Suudiler, O’nun sýrtýndan milyonlarca 

lira kazanýrlar da inanmýþlarýn saðlýðý ve esenliði için diþe dokunur önlem almazlar bitürlü, 

varsa yoksa para para para! 

Suudiler, Müslümanlar için tedbirlidir, örneðin Türkiye’den þu kadar, Yemen’den þu kadar 

inanmýþ alacaðýz bu yýl deyip “kontenjan” koyarlar!. Diyorum ki inþallah yanýlýyorumdur neden 

olmasýn, Suudi þeytanlarý onlarla acaba gizli bir anlaþma mý yaptýlar, onlar Suudilere “sizlerden þu 

kadarý bizi taþlarsa biz de karþýlýk olarak þu kadarýnýn canýna çeþitli vesilelerle öte dünyaya sevk 

edeceðiz” falan mý dediler? Ýnanýyorum böyle gizli, çok gizli bir “ittifak” vardýr. Orada bu nedenle 

canýndan olan din kardeþlerimiz, týpký “Kuþ Gribi” itlâfýnda olduðu gibi çukurlara yalap ediliyorlar, 

ne üzerinde bir yazý ne de Huvel Baki! 

Þu Þeytan Denilen... 

Suudilerin þeytaný malûm, demek ki her Müslüman ülkenin þeytaný/þeytanlarý vardýr, Müslüman 

olduðumuzu göre bizim de þeytanlarýmýz vardýr, aksini kimse öne süremez! Suudi þeytaný, Türk 

þeytaný, Afganistan þeytaný gibilerine herkesin þeytaný kendine. Suudilerinki hariç, çünkü onlarýn 

þeytaný Müslüman ülke ayrýmý yapmaz, önüne geleni anýnda þeytan taþlama sýrasýnda isimsiz 

topraksýz eder/ediverir ve bu ölüler üzerinden de milyarlarca lira kazanýr! Evet Suudilerin, kendi 

þeytanlarýyla anlaþmasý vardýr bu gizli sanýlan anlaþma geçen Hacc’da artýk gün yüzüne çýkmýþtýr. 

Þeytan Üzerine 

Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük 1969 basýmýnýn 696. sayfasýnda çok uzun bilginin baþýnda þeytan 

þöyle özetleniyor: 

“Melek iken Âdem Peygamber’e secde etmediði için gökten kovulduðuna ve o zamandan beri 

insanlarý kötü yollara çekmeye çalýþtýðýna inanýlan kötü ruh.” 

Þeytan arabasý / Þeytan azapta gerek / Þeytan dürttü / Þeytan kulaðýna kurþun / Þeytan minaresi 

(Hani en ufak fýrtýnada ya da sallantýda yerle bir olan minareler var ya belki bu minare budur- 

FO) / Þeytan örümceði / Þeytan týrnaðý / Þeytan þalgamý / Þeytan tersi... gibilerine.. 

Aklýn Yolu Bir Ýmiþ... 

Niye taktým þu Þeytaný kafama? Açýklýyorum, Genel Yayýn Yönetmenimiz sevgili Esat Korkmaz 

dostum, 797 sayfalýk bir eser yazdý. Anahtar Kitaplar Yayýnevi de bastý bu güzel/yararlý/çok önemli 

kitabý; ne mi, “Alevilik ve Bektaþilik Terimleri Sözlüðü”.. 

Ne mutlu bu satýrlarýn yazarýna, kitabýn kapaðýnda adýný “Turna Semahý” koyduðum tablom 

var. Esat Korkmaz yine ayný çapta bir çalýþma daha yapmýþ, bugün yarýn elimizde olacakmýþ bu da 

Þeytan üzerine, iyi mi? Emeðinin adý “Þeytan Tasarýmlarý Terimleri Sözlüðü”. 

Hani bir deyimimiz var, “Hacý bekler gibi”, bu can da yine yedi yüz bilmem kaç sayfalýk kitabý 

dört gözle bekliyorum. 

Ýran ve Rusya Doðal Gazý Kutuplardan da Kesmiþ!. 

AÞIK NESLÝ 

Ektiðin 

Hasýlý 

Biçebildin mi? 

Talib ne durursun döner bu devran 

Gözünü gafletten açabildin mi? 

Benliði terk edüb nefsin öldürüb 

Meskenet yurduna göçebildin mi? 

Cömertlik edüb malýna kýyýp 

Melâmet hýrkasýn eðnine giyib 

Dünyanýn varlýðýn yokluða sayýb 

Namus ile ardan geçebildin mi? 

Hakikatýn sahrasýnda yaylayub 

Ýnüp aþkýn deryasýný boylayub 

Þu dünya fýrsatýn mizan eyleyüb 

Zâhiri bâtýndan seçebildin mi? 

Ulu sular taþkýn akar bulanýr 

Sefer arzu eden umman dolanýr 

Ab-ý hayat çeþmesinden sulanýr 

Muhabbet gölünden içebildin mi? 

Nesli bu dünyaya ayaktan geçüb 

Hakikatle konub hak ile göçüb 

Marifet tohumun tarlaya saçub 

Ektiðin hasýlý biçebildin mi? 

17.-18. yüzyýl 

Kaynak: Alevi Bektaþi Þiirleri Antolojisi 

Cilt.3 Ýsmail Özmen 

Doðalgaz aslýnda bir “Þaytangazý” bu cana göre. Bu “Þeytangazý” en yakýn iki komþumuzda Iran 

ve Rusya’da... Ýstedikleri an kesiveriyorlar, donduruyorlar insanlarý; bakýnýz bu iki ülkenin yaptýðýna, 

kutuplara þeytangazýný kestiler, Eskimolar ol nedenle buz evlerde yaþýyorlar, sizce de öyle 

deðil mi? 

Hüseyin Gül, 18 Þubat 2006, Selçuk-Ýzmir 

Hacý Bektaþ Veli Kültür ve Tanýtma Derneði Selçuk Þubesi Kurucu Üyesi 

DUYURU 

Artýk eðitime önem vermeyi ve 

topluma kiþisel katký yapmayý 

ilke edinmiþ 

bir gazetemiz var. 

Gazetemiz sanal dünyadan 

gerçek dünyaya katkýda bulunmayý 

amaçlýyor. 

Internet adresimiz: 

www.hacibektaslilar.com. 

Küreselleþen dünyamýzda, 

her konuda bilgi alýþ veriþinde 

bulunarak adým atmak için 

Suluca Karahöyük Gazetesi 

aracýlýðýyla engelleri aþalým 

ve üzerimize düþeni 

yaþama geçirelim. 

Tün canlarý üzerimize düþeni 

yapamaya çaðýrýyorum. 

Özkan Zileli 

E-posta: zileliozkan@hotmail.com 

Ýnternet: zileliozkan.sitemynet.com 

Ocak 2006 

3

Asya algýsýnda “kuðu”, temizlik, mutluluk 

ve saf genç kýzlýk simgesidir. 

Göksel kökenli olduðuna inanýlan ve 

kendisinden türenildiði kabul edilen hayvanatadýr 

ya da þamanýn Gök ya da Yeraltý yolculuðunda, 

sýk sýk donuna büründüðü, yardým 

aldýðý ya da koruyucu ruh olarak seçtiði düþsel 

hayvandýr. 

Dünya mitolojisinde “kuðu” kutsal olarak nitelenir ve saygý görür. 

Kuðu motifi beyazlýðýn ve temizliðin simgesidir. Evlenmemiþ bakire 

kýzlarýn, Lotus gölünde kuðuya dönüþerek yüzmeleri, Hint mitolojisinde 

ayrýcalýklý bir yere sahiptir. Orta Asya Türk mitolojisinde de kuðu motifi 

yer yer aðýrlýklýdýr: Kuðudan türediklerine inanan topluluklar, kuðuya 

ve kuðuyu simgeleyen motiflere büyük saygý duyarlar. Yakut mitolojisinde, 

Ayýsýt, kuðuyla simgelenir. Kýrgýz Manas Destaný’nda, Manas’ýn 

niþanlýsý Ayçörek, düþmanlarýný korkutmak için kuðuya dönüþür. 

Asya mitolojilerinde kuðunun dönüþüm ürünü olan “kaz”, erkekliðin, 

evliliðin ve baþarýnýn simgesi düþsel kuþtur. Þamanýn Gök ya da Yeraltý 

yolculuðunda en sýk donuna büründüðü, yardým aldýðý ya da koruyucu 

ruh olarak seçtiði kutlu hayvan ya da Gök yolculuðundan dönüþte þamanýn 

ve ona eþlik eden göksel ruhlarýn bindiði mitolojik hayvandýr. 

Kuðu ya da Kaz 

Bu nedenle Altay tasarýmlarýnda “döngü” oluþturan diðer hayvan 

“kuðu” ya da “kaz”dýr: Söylenceye göre, bir erkek bir göl kenarýna 

iner; giysilerini kýyýya býrakmýþ kadýnlarýn yüzmekte olduðunu 

görür. Oyun olsun diye kadýnlardan birinin giysilerini çalar; derken kadýnlar 

“kuðu” ya da “kaz” olup uçup gider. Yalnýzca giysilerini çaldýðý 

kadýn kýyýda kalýr. Erkekle evlenir ve ona erkek bir evlat verir. Daha 

sonra “kuþ giysilerine” yeniden kavuþur ve kaçmayý baþarýr. Söylencedeki 

“kuðu” ya da “kaz”lar, göksel kökenli “kuþ-kadýnlar”dýr; doðurgan 

ortam olarak su, “doðanýn rahmi”dir. Demek ki “kuðu” ya da “kaz”, 

köken mitlerinde “ata” kapsamýnda “ana-hayvan”dýr. 

Ayný döngünün bir parçasý olarak algýlanan Mançu köken söylencesinde 

“kadýn-su-ýþýk” birlikteliði özellikle belirleyicidir: Söylenceye 

göre, üç göksel kökenli bakire bir gölde yýkanmaktadýr. Derken kutsal 

bir “saksaðan” bu üç bakirenin üstüne “kýrmýzý” bir meyve býrakýr; en 

küçükleri bunu yer ve gebe kalýr. Gölde yýkanan üç bakire, “saksaðan”la 

iliþkilendirilerek “göksel” kökenli olduklarý vurgulanmak istenir. “Su” 

yine doðurgan ortam anlamýnda “doðanýn rahmi”dir. “Kýrmýzý meyve” 

ýþýkla baðlantýlandýrýlýr ve ýþýk, üç bakirenin “beyaz” teniyle simgelenir. 

Bu nedenle “kuþ-kadýnlar” çoðunlukla beyaz renkle belirgin kuþ “donlarýna” 

bürünürler. 

Yine ayný döngünün bir baþka çeþitlemesini Buriyatlarda görüyoruz: 

Bir avcý, bir gün, bir göl üzerinde üç güzel kuðu görür; bunlarý izler; 

kadýn “donuna” büründüklerini gözler. Avcý, “kadýn-kuðular”dan birinin 

tüylerini çalar; tüylerini yitiren “kadýn-kuðu” uçamadýðýndan avcýnýn 

eline düþer. Avcý, kuþu yakalar ve onunla evlenir; kuþ avcýya altý çocuk 

verir. Daha sonra tüylerine kavuþur, kuðuya dönüþüp uçup gider. Bir 

çeþitlemede söylencenin son bölümü farklý anlatýlýr: Avcýyla evlenen 

“kuðu-kadýn”, eski giysilerini hatýrlar ve kocasýna nereye sakladýðýný 

sorar. Kendisini ve çocuklarýný artýk terk etmeyeceðini düþünen koca, 

eski giysilerini geri vermeyi kabul eder. Süslenmek bahanesiyle eski 

giysilerini giyen kadýn “kuðu”ya dönüþür ve duman deliðinden uçarak 

havalanýr. Havada yükselirken geride býraktýklarýna þöyle seslenir: “Siz 

Yeryüzü’ne aitsiniz ve Yeryüzü’nde kalacaksýnýz; ben Gök’ten indim ve 

oraya çýkmam gerek.” Buriyat mitolojisinde, kýzlardan birinin ayaklarýndan 

yakalayarak annesinin kaçmasýna engel olmaya çalýþtýðý anlatýlýr: 

Kýzýn elleri “isli” olduðu için artýk kuðularýn ayaklarý “siyah”týr. 

Uzak geçmiþten yakýn geçmiþe doðru “köken mitleri” kimi kez ayrýntý 

kimi kez önemli sayýlabilecek deðiþimlere uðrar: Bu köken miti de 

sayýsýz çeþitlemeyle ayný deðiþime uðramýþtýr denilebilir. Örneðin bir 

Baþkýrt masalýnda söyle bir anlatým vardýr: Kocasýnýn yokluðunda genç 

kadýn giysilerini çýkarýr ve “çamcabalýðý” gibi suda yüzmeye baþlar. 

Dadýsý, genç kadýnýn giysilerini alýp giyer ve artýk geri vermek istemez. 

Çýplak olmaktan utanan genç kadýn, orada bulduðu baþka giysileri giyer 

ve “kaz” donuna bürünüp uçar. Bir sürü maceradan sonra “kadý-kuþ”, bir 

aðaca konar ve aðaçtan inmeye baþlar; indikçe “kadýn-kuþ” donundan 

SERÇESME ¸ 

Asya’da Hayvan ve Bitki Tapýmý 

Bölüm - III 

Esat Korkmaz 

Asya tasarýmlarýnda “hayvan”, 

kendisinden türenildiðine inanýlan, 

“ana” kimi kez “baba” kimliðiyle 

belirgin “ata”dýr. 

“kadýn” donuna bürünür. Yine bir Baþkýrt söylencesinde, 

yaþlý bir adamýn oðlu bir “superisi” 

ile evlenir: bir süre sonra “kurbaða 

derisi”nden yapýlmýþ giysilerini yaktýðý için 

“su-perisi kýz” onu terk eder. Adam “su-perikýz”ýn 

“evi” olarak algýlanan “göl”e gider; 

gölde, “silkinerek” genç güzel kadýnlara 

dönüþen sekiz “kaz” görür. Kadýn-kuþ 

dönüþümünü vurgulayan bir Yakut mitolojisinde, Üçüncü Gök’te bir tanrýnýn 

“göçmen” kuþlarý toplayýp bir topluluk kurduðu anlatýlýr. Yedi genç 

kadýn ve kýzlarý, “insan” olmak ve “çocuk doðurmak” üzere “turna 

kuþu” donuna bürünüp Dünya’ya inerler. 

Er-Töþtük destanýnda “Kuðu Gölü” söylencesi, eski tasarýmlardaki 

betimlemelerin kimilerinin “silinmesi”, kimilerinin “tersine dönüþümü”yle 

verilir: Kýyýlarý ýþýklý mitolojik bir göl vardýr. Cinlerin ve perilerin 

kýzlarý altý ayda bir çýlgýnca eðlenmek için buraya gelirler. Kýrk 

bakire ve kýrk genç kýz, kýrk gün boyunca eðlenip hoþça vakit geçirirler. 

Kýrkbirinci gün, seksen güzel “uçup” gider. Ýçlerinden biri “Serin Ay” 

adýný da taþýyan “Ay Salkýn”dýr; eþi benzeri olmayan bir güzeldir; “ýþýðýn 

kýzý” olarak algýlanýr; geleceði görür, olacaklarý altý ay öncesinden bilir. 

Bir çadýrda sekiz gün boyunca Er-Töþtük’ü bekler; sonunda Er-Töþtük 

gelir; eðlenirler ve birilikte olurlar. Genç kýz gebe kalýr. Bir gün büyük 

bir fýrtýna kopar ve kýz “görünmez” olur; kimse nereye gittiðini bilmez. 

Söylencede “giysilerin çalýnmasý”, “kuðu” ya da “kaz” silinmiþmiþ 

durumdadýr. Ama genç kýzlarýn uçtuklarý belirtildiðine göre dolaylý 

olarak “kuðu” ya da “kaz”ýn varlýðý anýmsatýlýr. Iþýk daha önceki tasarýmlarda 

“erkek” ve”dölleyici” idi, burada kýzla özdeþleþtirilerek “tersine 

dönüþüm”le “kadýn” ve“döllenen” durumunu almýþ. 

Kuðu Gölü söylencesi o denli yaygýnlaþýr ki Sibirya’nýn Altaylý 

olmayan halklarýna kadar ulaþýr. Samoyedlerde bu söylence þöyle anlatýlýr: 

Karanlýk ormanýn içinde büyük bir göl vardýr. Yaþlý bir kadýn, “Eðer 

bu göle yaklaþýrsanýz yedi kýz giysilerini çýkaracak ve yüzmeye baþlayacak. 

Bu kýzlardan birinin giysilerini alýn ve saklayýn”, der. Erkekler bu 

öneriyi dinlerler. Çýplak kalan kadýn giysilerini saklayan erkeðe, giysilerini 

geri verirse kendisiyle evleneceðini söyler. 

Çukcelerde biraz farklý bir çeþitlemesi vardýr: Bir erkek çocuk göle 

gider; gölde giysilerini kýyýya býrakan kýzlar ve sayýsýz martý vardýr. 

Çocuk genç bir “martý-kýz”ýn giysisini saklar. “Martý-kýz” onunla evlenir 

ve on iki çocuk verir. Burada “kuðu” ya da “kaz”ýn yerini “martý” almaktadýr. 

Pek çok topluluk kültüründe, özellikle Rus halk kültüründe 

kazlarýn ya da kuðularýn yerini “güvercinler” alýr. 

Köken mitleri dýþýnda “rehber” hayvan olarak da önemli iþlevler üstlenir 

“kuðu”; Asya Türk akan toplumlarýnda bunu kanýtlayan sayýsýz 

söylence vardýr. Yenisey Havzasý’nda, kuðularýn týpký kadýnlar gibi “aybaþý” 

gördüðü inancý bugün bile sürmektedir. Hayvanla özdeþleþebilmek 

için fizyolojik olarak kimi “ortak” yanlarýn bulunmasý gerekir “kaygýsý” 

böylesi bir inancý yaratmýþtýr diyebiliriz. Söylenceye göre bir adam 

orduya gider; yolda atý yorulur. Derken bir “kuðu”ya rastlar. Kuðu onu 

kanatlarýna alýr ve anasýna-babasýna yetiþtirir. 

Kuðunun kadýn ya da kadýnýn kuðuya “dönüþmesi” çok eskilere 

dayanýr: Ýranlý kahraman “Efrasiyab” soy geleneði Turan soy geleneðine 

baðlanmak istenirken, örneðin “Buku Han” Efrasiyab ile özdeþleþtirilirken 

Efrasiyab’ýn kýzý “kaz”a dönüþür. Yani soy dönüþümüne, “hayvan-ata” 

dönüþümü eþlik eder. Kaþgarlý, aðaç kabuðuna “kaz” dendiðini 

belirtiyor: Burada da benzer bir durumu gözlemliyoruz: “Aðaç-ata” ile 

“hayvan-ata” özdeþliði vurgulanmak isteniyor. 

“Dede Korkut Kitabý”nda “kadýn-kaz” kimliklendirmesine iliþkin, 

bizleri bu tasarýmlarla buluþturan göndermeler vardýr: Örneðin Türklerin 

Ýslamiyet’e giriþ sürecinde Azrail’e direnen bir kahraman olarak 

algýlanan ve Ýslamiyet’e yönelik Türk tepkisinin simgesi durumunda 

bulunan Deli Dumrul þöyle seslenir: “Ey oðlum ve kaza benzeyen 

akarým.” Yine Uruz’un çobanýnýn koyun sürüsü daðýlýr; çoban, sürübaþý 

tekeyi aramaya koyulur. Tekeyi ararken “kanatlý” diþi perilerle karþýlaþýr. 

Kepeneðini üzerlerine atar ve birini yakalar; yakaladýðý “kýz-kuþ” ile 

arzuyla birleþir. Daha sonra “kýz-kuþ” uçup havalanýrken çobana þöyle 

seslenir: “Çoban! Yýlýn sonunda bende bir ‘emanet’in olacak. Gel! Onu 

al!” Bir yýl sonra çoban ayný yere gelir: “Kadýn-kuþ” bir “toprak 

yýðýný”ný göstererek “emanet”ini ona teslim eder. Bu toprak yýðýnýn 

içinde bir çocuk vardýr ve yalnýzca tepeyi delerek doðabilecektir. Bu 

çocuk Tepegöz’dür. 

4 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

Kazakistan, Saymalýtaþ vadisinden, 

dalgalar üzerinde yüzen bir su 

kuþunu gösteren bir kaya resmi. 

Kazerman kenti yakýnlarýnda 3-4 bin 

metreye eriþen yüksek nehir 

vadisinin yedi kilometrelik bir 

bölümünde yüz binin üzerinde 

kayaya oyulmuþ resim olduðunu 

Servet Somucuoðlu tarafýndan 

yazýlan ve resimlenen bir makeleden 

öðreniyoruz. 

Bakýnýz: Atlas Dergisi, 153. sayýsýnda, 

Aralýk 2005, s: 44-63. 

Yaþam Aðacý 

Asya algýsýnda “aðaç”, 

önsüz-sonsuz olarak algýlanan 

ve canlý varlýk türlerinin oluþumuna katýlan kurucu öðe, kurucu ilkedir 

ya da tanrýsal yaratma gücünü simgeleyen “yaþam nedeni”dir. 

Yaþam aðacý, Asya varoluþ ve türeme tasarýmlarýnda, tanrýsal yaratma gücünü simgeleyen, genellikle 

“ana”, kimi kez hem “ana” hem de “baba” olarak algýlanan bitki–atadýr. Altay tasarýmlarýnda 

“doðurmayan doða” olanaksýzlýk, “doðuran doða” ise olanaklýlýktýr. Bu türden tasarýmlarda 

aðaç, “doðuran doða”yý simgeler. 

Köken mitleri arasýnda “yaþam aðacý” döngüsü önemli bir yer tutar: Varlýk kaynaðýnýn aðaçtan 

gelmesi, Orta Asya ve Sibirya toplumlarýnýn temel tasarýmlarýndan biridir. Temel söylencelerden 

biri þöyledir: 

“Karakurum’un biri Tuðla (Tola), diðeri de Selenga adýný taþýyan iki ýramaðý Kamlançu denilen 

bir yerde birleþiyordu. Bu iki ýramak arasýnda iki aðaç vardý, birinin adý ‘kusuk’ olup çamý 

andýrýyordu, ama yapraklarý kýþlarý selvininkine, meyveleri ise gerek biçim gerek tat bakýmýndan 

‘þiguza’ya benziyordu, diðer aðaca ise ‘toz’ (kayýn aðacý) diyorlardý. Bu iki aðaç arasýnda 

yükselen yýðma toprak üzerine gökten bir ýþýk düþtü. Bu yýðama toprak gün geçtikçe büyüdü. 

Bu garip sahneyi gözleyen Uygur kavimleri þaþkýnlýk içinde kaldýlar; bu tepeciðe saygý ve 

alçakgönüllülükle yaklaþtýklarýnda þarkýyý andýran uyumlu sesler iþittiler. Ve her gece bu 

tepecik otuz adým uzaðýna kadar bir ýþýkla kaplandý, günün birinde ayný doðum anýndaki gebe 

bir kadýn gibi tepeciðin içinden bir kapý açýldý ve içeride her birinde bir çocuðun oturduðu 

çadýra benzer beþ ayrý tepecik olduðu görüldü. Her çocuðun aðzýnda gereksinimi olan sütü 

saðlayan bir tüp sallanýyordu… Kavmin önde gelenleri bu mucizeyi görmeye geldiler, saygý 

duyduklarýný ve boyun eðdiklerini göstermek için de önlerinde diz çöktüler. Rüzgâr üzerlerinde 

estiðinde çocuklarýn gücü arttý ve hareket etmeye baþladýlar. Sonunda tepeciklerinin dýþýna çýktýlar 

ve sütannelere emanet edildiler, bu arada halk onurlarýna törenler düzenledi. Kýsa bir süre 

sonra çocuklar sütten kesildiler ve konuþmaya baþladýlar. Çocuklar ebebeyinlerini sordular. 

Halk da iki aðacý gösterdi. Çocuklar bu iki aðaca yaklaþarak, saygýlý çocuklarýn ebebeyinlerine 

itaat etmeleri gibi itaat ettiler. Aðaçlarýn boy verdiði topraða da saygý gösterdiler. Aðaçlar (…) 

konuþtular. O bölgenin tüm kavimleri çocuklarý görmeye geldi ve kral çocuklarýna sunar gibi 

saygýlarýný sundular. Ayrýlýrken çocuklara isim taktýlar: Büyüðüne Sungur Tegin, ikincisine 

Kotur Tegin, üçüncüye Tükel Tegin, dördüncüye Or Tegin ve beþinciye de Buku Tegin adýný 

verdiler. 

Halk bu alýþýlmadýk þeyleri gördükten sonra bu çocuklardan birini þefleri ve krallarý yapmaya 

karar verdi; çünkü bunlar Tanrý tarafýndan gönderilmiþ olmalýydýlar. Buku Tegin’in gerek hatlarýnýn 

güzelliði gerekse yargý ve zeka açýsýndan diðer çocuklardan üstün olduðunu gördüler. 

Ayrýca bu çocuk deðiþik halklarýn dilini ve yazýsýný biliyordu. Sonradan hepsi hemfikir olarak 

onu kendi hanlarý yaptýlar.” 

Bu mitoloji de belki “ilk biçimi”nden bir ölçüde uzaklaþmýþ olabilir: Örneðin Hitaylar’daki 

“kozmik dað”ýn iþlevini burada “aðaç”, daha doðrusu “iki aðaç” üstlenmiþtir. “Ýki ýrmaðýn birleþmesi” 

olgusunda, birinin “diþil”, diðerinin “eril” olarak algýlanmasýdýr bir bakýma ve “birleþme” 

noktasý “yaratýcý” kaynak durumundadýr. 

Altay Daðlarýnda Pazarýk Kurganýnda bulunan ahþap oyma kurt baþý “ongan”lar. 

“Ongan”ýn Þorlarýn köken hayvanlarýnýn heykellerine verdikleri ad olduðunu öðrendiðimiz 

bu kapsamlý ve resimli makaleyi mutlaka okumanýzý öneririz. 

Ocak 2006 

Özcan Yüksel-Sinan Anadol, 

“Efsanenin Coðrafyasýnda Büyük 

Keþif: Ergenekon Þor Türkleri, 

Atlas Dergisi, 154. sayý, 

Ocak 2005, s. 58-88 

BÝR KÝTAP 

Ansiklopedik 

Þeytan 

Tasarýmý 

Terimleri 

Sözlüðü 

Esat Korkmaz 

Anahtar Yayýnlarý 

Ocak 2006 

ISBN 

975-8612-34-4 

16 x 23,5 cm boyutunda 782 sayfa, 40,00 YTL 

ÞEYTAN tasarýmý, bir “karþý-tasarým”dýr; yani, 

iyiliðe karþý “kötülük” tasarýmýdýr. “Ýyilik”, iyilik 

üretme konusunda “yeteneksiz” olduðuna 

göre, bu konuda daha “yetenekli” olan “karþýtý”nýn 

içinden çýkmak durumundadýr: “Kötülük”, 

iyiliðin “lokmasý”dýr; açýktýr ki Þeytan ya 

da Satan, iyiliði “beslemek”, ona lokma olmak, 

onu büyütmek zorundadýr. Böylesi bir tasarýmda 

Þeytan ya da Satan, hemen hemen tüm 

olumlu ve güzel þeylerin yaratýcý kaynaðý olarak 

karþýmýza çýkar. Acý varsa, sýkýntý varsa, 

ötesinde kötülük varsa ya da bunlarýn kimliklendirilmiþ 

biçimi anlamýnda Þeytan/ Satan 

varsa, gelecek var demektir. Ýlksel tasarýmlarda 

insanlýk bunu görmüþ ve Satan’ý ya da Þeytan’ý 

bu anlamda kimliklendirmiþtir. Özellikle tektanrýcý 

dinlerle insan, kendi bedeninden ve 

doðadan koparýlýnca acýyý, sýkýntýyý ve kötüyü 

temsil eden Þeytan ya da Satan, “önsüz-sonsuz 

ve mutlak” bir “Kötü” olmuþtur. “Kýsýrlaþtýrýldýðý” 

için iyiliðe, güzelliðe “lokma” olma olanaðý 

elinden alýnmýþtýr. Bu durum insanýn düþünsel 

tasarýmlarýnda ve davranýþlarýnda büyük 

bir “yabancýlaþma” getirmiþtir. Bu diyalektiðin 

yadsýnmasý, akýldýþýlýk alanýna taþýnýlmasýdýr; 

akýldýþýlýk alanýnda, “kara” bir nihilizmdir. 

Böylesi bir “akýlcýlýk” gerçekten “can sýkýcý.” 

La Vey, tasarýmýný bu “can sýkýcýlýk” üzerine 

yapýlandýrýyor; Þeytan’ý ya da Satan’ý, insaný 

“ödüllendiren” bir “ödüllendirici” olarak öne 

çýkarýyor. La Vey, Þeytan’ýn ya da Satan’ýn 

“kökenine” ineceðine, “iyiliðe lokma olma” yeteneði 

elinden alýnmýþ, “kötülük üreten kötü” 

durumundaki Þeytan ya da Satan’ý, tasarýmýnýn 

kahramaný yapýyor. 

Günümüzün Þeytan ya da Satan tapýmýný, 

yalnýzca “karanlýkçýlýðýn”, batýl inancýn ya da 

sýradan aptallýðýn bir “yansýmasý” olarak algýlamak, 

gerçeði tam olarak kavrayamamak 

anlamýna gelir. Þeytan ya da Satan tapýmýný yaratan 

asýl neden, adaletsiz bir düzen ve çalýþma 

koþullarýna karþý isyandýr. Ne var ki ilksel Þeytan/Satan 

tasarýmlarýna “karþýt” olarak Þeytan’ýn/Satan’ýn 

yapýsýndaki “karþýtlýk” ortadan 

kaldýrýldýðýndan bu kimlik, adaletsiz bir sisteme 

ve çalýþma koþullarýna karþý ezilenleri kurtuluþa 

taþýyacak baþkaldýrýyý örgütlemekten 

“mahrum” kalýr. Tasarým gereði Þeytan/Satan, 

“tersiz” ekmeði, spekülasyonun, uyuþturucu 

ticaretinin, kaçakçýlýðýn, fahiþeliðin ve hýrsýzlýðýn 

temsilcisi olur; daha doðrusu kolay kazancýn 

tanrýsýdýr Þeytan ya da Satan; güncellersek 

tembelliðin, sahte olanýn, baþtan savmanýn, 

kültürsüzlüðün ve provokasyonun tanrýsý olup 

çýkar. Geçmiþte umudun tanrýsý olan Þeytan ya 

da Satan, bugün umutsuzluðun tanrýsýdýr. Ýnsanlýk 

kazanýmlarýný “yiyip tüketen” ve onlarý 

“kara kazanýmlar” durumuna dönüþtüren “kývrak 

bir zeka”nýn kimliklendirilmiþ biçimidir. 

5

SERÇESME ¸ 

3. Aleviliðin etnik kimliði hakkýnda ne 

düþünüyorsunuz? 

Alevilik bir Ýslamî inanç sistemi olarak 

evrenseldir, ne belli bir bölgenin 

ve ne de belirli bir etnik grubun ya 

da ulusun inancý deðildir ki, etnik 

kimliði olsun. Özde ayný olmakla 

birlikte farklý kollar ve adlar altýnda Balkanlar’dan, 

Anadolu ve Ortadoðu’dan, Afrika’dan, 

Orta ve Güney Asya’ya ve Endonezya’m kadar 

çok çeþitli ülkelerde Alevilik inancý, Ortodoks 

Ýslam’ýn (Sünnilik ve Þiiliðin) dýþýnda aykýrýlýðýný, 

yani Ýslam heterodoksizmini yaþamaktadýr. 

Aleviliðin etnik kimliði yoktur; bu inanca 

baðlý olan bireyin Alevi inanç kimliði vardýr. 

Çünkü Alevilik inancýný yaþayan Türk, Kürt, 

Arap, Arnavut, Fars, Tacik, Afgan, Hint, Sasak, 

vb. çeþitli etnik kökenden topluluklar bulunmaktadýr. 

Türkiye Cumhuriyeti, 2005 Avrupa Birliði 

Türkiye Ýlerleme Raporu’nda isimlendirildiði 

üzere “Sünni olmayan Müslüman topluluk 

Aleviler”i resmen tanýmamakta ve Alevilik inancý 

ve kimliðini anayasal güvence altýna almamakta 

ýsrar ediyor. Bu, devleti yönetenlerin büyük ayýbý 

ve yirmi milyonu aþkýn bir büyük inanç topluluðu 

için dayanýlmasý güç bir zulümdür. 9 Kasým 2005 

tarihli Ýlerleme raporuna düþülen not Türkiye 

Cumhuriyeti için hiç de iyi bir not deðildir: 

“Nüfusu 12-20 milyon arasýnda tahmin edilen 

Alevilerin, bir inançsal topluluk olarak resmen 

tanýnmamýþ olmasý sürmektedir.” (s.35) 

“Türkiye’de Sünni olmayan büyük Müslüman 

topluluk Alevilerin statü sorununda hiçbir 

ilerleme olmadý.”(s. 154). 

4. Alevilik Din ve Kültür Arasýna Sýkýþmýþ 

Durumda mý? 

BÝRGÜN GAZETESÝ’NDE YAYINLANMAYAN ALEVÝLÝKLE ÝLGÝLÝ SÖYLEÞÝ 

Alevilik, Ne Ýslam’ýn Dýþýndadýr, Ne De Tam Kendisidir; 

Ýslam’ýn Diðer Dinsel ve Felsefi Ýnançlarla Baðdaþtýrmacý Bâtýni Yorumudur 

Ýnanç (inanma/iman), din demek deðildir; dinin 

içinde inanç vardýr, ama inancýn içinde her zaman 

din yoktur. Dine inanmak kadar felsefeye, bilime, 

sanata da inanmak baðlanmak vardýr. Dikkat 

edilirse din ve iman kavramlarý hep ayrý kullanýlýr. 

Alevilik de baþlý baþýna din deðil, dinsel 

inanç yaný aðýr basan sosyal, felsefi ahlaksal 

inanç sistemidir; kiþisel ve toplumsal yaþama 

biçim ve düzen veren kurallara (edeb-erkana) 

sahiptir. Aleviliðin bir yere sýkýþmýþlýðý sözkonusu 

deðildir. Aleviliði bir “kültürdür, kültürel 

anlayýþtýr” diye tanýmlamak doðru olamaz. Çok 

yanlýþ bir kullanýmdýr. Çünkü “kültür” sözcüðü 

gerçekte sosyoloji ve sosyal bilimler sýnýrlarý içerisindeki 

din, inanç, mezhep dahil pek çok sanatsal, 

felsefi, ahlaksal, vb. birçok kavramlarý içinde barýndýrýr. Bu tanýmlamanýn 

benimsenmesi demek, tapýnma törenlerimizin tüm ögelerini “folklor, 

halk oyunlarý, eðlenceden” ibaret olduðunu kabul etmektir. Zaten 

ibadet mekanýmýz olan cemevine “cümbüþ evi” demiyorlar mý? Bu taným 

resmi görüþtür, devletin Aleviliðe bakýþ açýsýdýr 

“Aleviliðin, inanç deðil Anadolu’ya özgü kültürel bir anlayýþ 

olduðunu” Diyanet Ýþleri baþkaný Prof. Bardakoðlu ilk kez göreve 

atandýðý günler söylemiþti. Garip deðil mi arkasýndan bir süre sonra, 

Diyanete karþý olduklarýný ve kaldýrýlmasýný söyleyen bazý kitle örgütleri 

ve vakýf yöneticileri tarafýndan ayný tanýmlar kabul gördü ve yinelenmeye 

baþladý. Diyanet’le bu görüþ noktasýnda birleþtiler. Bu nasýl açýklanýr 

bilemeyiz. 

Bölüm - II 

Ýsmail Kaygusuz 

Deðerli Canlar, 

Aralýk ayýnýn ortalarýna doðru, 

bir süredir Alevilik üzerinde söyleþiler 

dizisi yayýnlamakta olan 

Birgün gazetesinden Gülþen Ýseri 

aþaðýdaki sorularý göndererek, 

herhangi bir koþul ileri sürmeksizin 

bunlarý yanýtlamamý istedi. 

Aleviliðe iliþkin görüþlerini bildiðimiz 

gazetenin, doðrusu 

kendilerinden farklý düþünenlere de 

sayfalarýný açma demokrasi anlayýþýna 

sahip olduðunu umuyordum. 

Kuþkusuz söyleþiyi yayýnlama 

haklarý olduðu kadar, 

yayýnlamama haklarý da vardýr; 

örneðin yazýnýn uzunluðu, içeriði, 

gazetenin kurallarýna ve siyaset 

anlayýþýna aykýrý bulunmuþ olabilir. 

Ama bu sorulara kendilerinin anlayýþýna 

uygun yanýt vermem 

herhalde beklenmiyordu... 

Ýki bölüm halinde verdiðimiz yanýtlar 

çoðunluk kendi makale ve 

kitaplarýmýzdaki görüþlerimizin 

yinelenmesidir. 

Ancak toplu halde özetlenmiþ olmasý 

baðlamýnda yararlý olur düþüncesiyle 

tamamýný ekte veriyorum. 

Ýsmail Kaygusuz 

Birgün’ün Sorularý 

1. Aleviliðin Ýslam içinde olduðunu 

söylüyorsunuz, peki Aleviliðin 

Ýslam dýþýnda olduðunu bir çok yazar 

kitaplarýnda belirtiyor ve bunu þamanlara 

kadar dayandýrýyor; siz bu konuda 

ne düþünüyorsunuz? 

2. Aleviliðin doðuþu neden Hz Ali? 

3. Aleviliðin etnik kimliði hakkýnda 

ne düþünüyorsunuz? 

4. Alevilik din ve kültür arasýna 

sýkýþmýþ durumda mý? 

5. Diyanetten beklentileriniz nelerdir? 

6. Ýslam’ýn þartlarýný yerine getirmeyen 

Aleviliðe Ýslam içi demek 

ne kadar doðru? 

Milyonlarýn baðlý bulunduðu ve inandýklarý 

her þeyi batýl ve sapkýnlýk gördüðü ve inanç 

olarak kabul etmediði için baþkan Bardakoðlu 

Alevilik “kültürel eðilimdir inanç deðildir, 

kültürel ögelerin belirgin olduðu bir anlayýþtýr” 

diye her demecinde yineledi, durdu. Bir yazýmýzda 

þunlarý söylemek gereði duyduk: 

“Bizi ve inancýmýzý kafanýza ve keyfinize göre 

tanýmlama hakkýný size kim verdi? Hangi ahlak 

ölçüsüne sýðar bu? Alevi yazar ve araþtýrmacýlar: 

‘Sünniler camide dedikodu yapmak ve 

birbirini çekiþtirmek için toplanýyor; namaz 

dedikleri de eðilip doðrularak, yere uzanarak 

yaptýklarý bir takým jimnastik hareketleridir. Bu 

nedenle Sünnilik bir çeþit bireysel ve toplumsal 

kültürel alýþveriþtir’ biçiminde tanýmlamalar 

yapsa tepkiniz ne olur ? Doðrusu bu bir merak 

konusudur!” 

5. Diyanetten Beklentileriniz Nelerdir? 

Bu soruyu yöneltmiþ olmanýz beni tanýmadýðýnýzý 

ve bu güne kadar, özellikle Diyanet konusunda 

yazdýklarýmýzý okuma fýrsatý bulamadýðýnýzý gösteriyor. 

Öyle sanýyoruz ki, tamamý Diyanet’e, 

onun varlýðý, iþleyiþi ve baþýndakilere karþý yazýlmýþ 

yazýlarýmýzdan oluþturduðumuz “Alevilik, Diyanet, 

Siyaset” kitabýmýzý da görmemiþsiniz. 

Diyanetten hiç bir beklentimiz yoktur ve olamaz. 

Bu soruyu, Diyanet Ýþleri Baþkaný ile Alevilik 

tanýmýnda buluþanlara, bunu benimseyenlere sormak 

gerekir. 

Çaðdaþ-laik-demokratik bir devletin, öz sistemini 

belirleyen bilimsel (devlet) felsefesi vardýr, 

fakat asla resmi dini olmaz. Ama ülkemizde, 

laiklik kavramýnýn özüne ve anlamýna aykýrý, 

‘Türkiye tipi bir laiklik’, devletin yapýsý içinde 

inatla sürdürülmekte ve ýsrarla savunulmaktadýr. 

Kýsacasý çaðdaþ demokratik devletin olmazsa olmazý, 

sosyo-politik anlamda bir laiklik yoktur 

Türkiye’de, çünkü devlet gizli bir resmi din uygulamasý 

içindedir; bu din Ortodoks Ýslam’ýn, yani 

Sünniliðin Hanefi Mezhebi’dir. Devlet, bu mezhebin 

inanç sistemi ve þer’i ilkelerini, Ýslam 

dininin kendisiymiþ gibi anlatmakta ve ilkokuldan 

üniversiteye kadar eðitiminin yapýlmasýna 

aracý olmaktadýr. Diyanet Ýþleri, resmi bir devlet 

kurumu olarak, 79 yýldýr büyüye büyüye ‘devlet 

içinde, sýnýrsýz olanaklarý,vakýflarý, bütçesi ve 

kadrolarýyla bir din devleti’ gibi siyasete egemen 

olmuþtur; toplam nüfusun üçte birini oluþturan 

Ýslam Heterodoksluðuna baðlý, yani Alevi, toplumunun 

inancýný Ortaçaðýn din devletleri anlayýþý 

çerçevesinde deðerlendirmektedir. Kendine özgü 

bir Tanrý anlayýþý ve ibadet kurumlarýyla bir Ýslamî inanç ve felsefi sistem 

olan Aleviliði kabul etmemekte ve bazen Hanefi mezhebinin bir 

tarikatý olarak tanýmlamakta, dolayýsýyla bu mezhebin ilkelerine uymayý 

dayatmakta. Bunu benimsetemeyeceðini anlayýnca “inanç deðil, 

Anadolu’ya özgü bir kültürel anlayýþtýr” tanýmýnda karar kýldý. 

Baðnaz ve katý anlayýþa sahip bir Diyanet’te ne yazýk ki, Alevilerin 

temsilini isteyenler bulunmaktadýr. Diyanette temsilini isteyenler de Aleviliðin 

ortodokslaþmasýna, yani asimilasyonuna hizmet etmektedirler. 

Abbasi heresiyograflarý, Osmanlý Þeyhülislamlarý Aleviliði, “aþýrý, 

sapkýn inanç veya sapmýþlarýn inancý” anlamlarýnda “guluv, rafýzilik, 

zýndýklýk”, vb. sýfatlarýný kullanýyor, ama bir ‘inanç’ olduðunu söylüyorlardý. 

Ayný ortaçað anlayýþýný sürdüren Diyanet ise bu sýfatlarý açýktan 

6 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

Ocak 2006 

söyleyemiyor; oysa biz, Sünni ve Þiiliðin (Ortodoks Ýslam’ýn) katý dogmalarýný 

oluþturan Þeriatýn sapkýný olmayý hakaret deðil, onur kabul 

ederiz. Ancak daha kötüsünü yapýyor; varlýðýna yönelik tehlike gördüðü 

için, Aleviliði bir inanç olarak kabul etmeyip Ýslam dini ile baðýný kesme 

ve 1350 yýllýk bir Heterodoks Ýslam (Batýni Þiilik/Alevilik) tarihini reddetme 

gayreti içine girmiþtir, kendisine Alevilerden de yandaþ bularak. 

Öbür yandan temsil ettiði mezhepsel Ýslamlýðý (Hanifi þeriatýný) dayatýp, 

kendisine “ben Müslüman’ým diyen camiye gelsin, beþ þartý yerine 

getirsin” diyerek misyonerlik görevi yükleniyor dinsel eðitim öðretim ve 

yayýnlarýyla. 

Devletin ve toplumun çaðdaþlaþmasýnda Diyanet Kurumu’nun asla 

yeri olamaz. Bir tek yolu vardýr çaðdaþlaþmanýn: Diyanet Ýþleri Baþkanlýðýný 

ve ona baðlý yan kuruluþlarýn tümünü devletin resmi yapýsý içinden 

ve eðitim sisteminden çýkartýp, her türlü finans desteðini keserek inananlarýnýn 

maddi ve manevi yönetimine vermek! Çaðdaþ devletin üç temel 

taþý olan “laiklik, çoðulculuk ve demokrasi”yi yýkmaya yönelik dinsel ve 

inançsal kýþkýrtýcý siyaset söylemleri ve eylemlerini, aðýr yasal yaptýrýmlarla 

denetim altýnda tutarak; her türlü inançlara eþit uzaklýkta durup, 

inananlarýn inançlarýný, bu baðlamda her türlü düþünce açýklamalarýný ve 

tapýnmalarýný özgürce yapmalarýný saðlayýcý önlemler almak. 

Yukarýda adý geçen kitabýmýzda bu baðlamda sunduðumuz bir öneriyi 

ve gerekçelerini burada yinelemekte yarar görüyoruz: 

“Çaðdaþ devletin gerçek görevi, en baþta dinin ve dinsel tapýnmalarýný 

düzenlenmesini, kýsacasý din iþlerinin yürütülmesini devlet hizmeti 

olmaktan çýkartarak, bireyin din ve vicdan özgürlüðünü güvence 

altýna almaktýr… Devletin din iþlerine müdahalesi yalnýzca, dinsel 

düþünceler ve uygulamalarýn, devlet ve toplumun yaþamýný yoketmeye/yýkmaya 

yönelik eyleme dönüþmesi sýrasýnda olmalýdýr. Ancak, 

din ve inançsal sorunlarýn bu aþamaya gelmeden çözümü için, 

Türkiye’de yaþayan tüm din ve inanç topluluklarýnýn, çoðunluða göre 

deðil eþit bir biçimde, temsil edildiði ve bu temsilcilerin dönüþlü olarak 

toplantýlara baþkanlýk yaptýðý ‘Din ve Ýnançlar Yüksek Kurulu’ 

gibi bir hakemlik kurumu oluþturulabilir. Yýlda en fazla iki kere ya da 

gerekli olduðunda toplantýlar yaparak sorunlarýn çözümüne katkýda 

bulunur. Bu çeþit bir kurumun oluþturularak Cumhurbaþkanlýðýna 

baðlý olarak çalýþmasý saðlanabilir…” 

Yine baþka bir yazýmýzda dediðimiz gibi, Diyanet’in yeniden yapýlandýrýlmasý 

adýna atýlan ve atýlacak her adýmda, Türkiye tipi laikliðin 

sýnýrlarý daha da daralacaktýr. Diyanet kurumuna, hangi anlamda ya da 

hangi baðlamda olursa olsun konulan her taþ, laik-demokratik-çaðdaþ 

devlet yapýsýndan sökülüp alýnmýþ demektir, böyle biline! Diyanet Ýþleri 

Baþkanlýðýný, yarý özerklik vererek yeniden düzenleme dahil, çaðdaþlýk 

yorumuyla yeniden yapýlandýrma giriþimi, devlet içindeki bu teokratik 

yapýnýn kat be kat güçlendirilmesi demektir. Biz bu “yeniden yapýlandýrma”yla 

çaðdaþlaþtýrma düþüncesinin ardýndaki anlayýþlarý, Alevi toplumuna 

olduðu kadar, laikliðe ve demokrasiye hazýrlanan yeni tuzaklar 

olarak görüyoruz. Aslýnda Devlet Bakaný’nýn çaðdaþ bir yasayla Diyanet’i 

çaðdaþ yapýya kavuþturulacaðý demecinin ardýnda, ABD emperyalizminin 

“Büyük Doðu Projesi” siyaseti çerçevesindeki “Ilýmlý Ýslam”a 

uyum çalýþmalarýnýn bir parçasý olduðu gerçeði yatýyor. 

Ýþte bizim Diyanet’ten beklentilerimiz bunlar! 

6. Ýslam’ýn Þartlarýný Yerine Getirmeyen Aleviliðe Ýslam Ýçi Demek 

Ne Kadar Doðru? 

Ýslam’ýn tek temel koþulu Tanrýnýn birliði ve Muhammed’in onun elçisi 

olduðuna inanmak, tanýklýk etmektir. Sadece bu temelde ortodoks ve heterodoks 

Ýslam birleþir. Alevi inancýnýn Þii ortodoksizmi ile paylaþtýðý 

nokta ise Ali’nin veliliðine, Tanrý dostu oluþuna ve Ehlibeytin (Muhammed, 

Ali, Fatima, Hasan ve Hüseyin) kutsallýðýna inanmak. Ýslam’ýn 

hepimize öðretildiði biçimde Kuran’da belirlenmiþ beþ vakit namaz, bir 

ay oruç, yýlda bir kez hac, zekat vb. beþ-altý þartý (altýncýsýný Þiiler ekler) 

þart yoktur; ortaya çýktýðý çaðýn sosyo-ekonomik ve siyasal koþullarý 

içinde bireyin ve toplumun din ve inanç çerçevesinde yaþamýný ve her 

türlü iliþkilerini düzenleyen yüzlerce (toplumsal, ahlaksal, vb.) rasyonelirrasyonel 

kurallar vardýr ve hepsi de Ýslam’da uyulmasý gereken koþullardýr. 

Bunlarýn da yer ve zamana uyum saðlayacak biçimde yorumlanarak 

yenilenip, düzenlenmesine Kuran izin verir. Heterodoks Ýslam, yani 

Alevilik inancýnda bu uyumu, Peygamberliðin (nübüvvet) yerine koyduðu 

Velilik (velayet) sýrrýný taþýyan ya da bu makamý temsil eden dönemin 

Ýmamý, diðer adýyla Velisi saðlar; kurallarý deðiþtirir, çaðýnýn koþullarýna 

uygun akýlcý biçimde yorumlar. Alevilik, Ýslam imparatorluklarý 

tarihi boyunca (Zeydi, Karmati, Fatými, Alamut-Nizari vb. devlet ve iktidar 

olma süreçleri dýþýnda) hep muhalif topluluklarýn dinsel inancýnda bu 

reformist uygulamalarý gerçekleþtirilmiþtir. Anadolu’da yaþayan Alevi- 

Bektaþilik inancýnýn Hacý Bektaþ Veli’nin Makalat’ýnda belirlenmiþ ve 

Buyruk metinlerinde ayrýntýlanan, olgun insan (insan-ý kâmil) mertebesine 

ulaþmak için inanan insanýn geçmesi ve uymasý gereken dört kapý ve 

kýrk makamýn kurallarý bunu açýkça göstermektedir. Ýslam’ýn çýktýðý 

dönemin düzenleyici kurallarý (Þeriatý) geliþen çaðlar içinde bilim ve akýl 

çerçevesinde terkedilmiþtir. 

Ortodoks Ýslam’da geliþme tersine olarak dine, akýl dýþý ve yönetici 

sýnýflarýn egemenlik çýkarlarýna uygun sokuþturmalar da sözde “yenilik” 

adýna yapýlmýþtý. Adlarýna ehlisünnet mezhepleri kurulmuþ kiþiler dahil 

olmak üzere bütün fakih ve müçtehitler zihinsel emeklerini halifelerin, 

sultanlarýn emirlerin, kýsacasý egemen yüksek yönetici sýnýflarýn çýkarlarý 

doðrultusunda kullanarak tefsirler (Kuran yorumlarý) yapmýþ, hadis derlemiþ-üretmiþ 

(Ýkinci Abbasi halifesi, bugünün deyimiyle bir hadis üretme 

bürosu kurdurmuþtu) ve dini, çeþitli uygarlýk, inanç, bilim ve felsefeyle 

karþýlaþtýrarak deðiþen toplumsal koþullara göre deðil, efendilerinin 

erklerini güçlendirecek biçimde kirletmiþlerdir. Ýþte tarih içinde dine 

karýþmýþ ve Ýslam dini olarak algýlanan, geleneksel dogmalar böylesine 

bilinçli sokuþturulmuþ. Sonra da içtihat kapýlarýnýn kapandýðýný ilan edilerek 

reformlarýn önü kapatýlmýþtýr. 

Al-Kolayni (ö.940) Usul al-Kafi eserinde anlattýðýna göre Ýmam 

Cafer Sadýk (ö.765), Abu Hanife ve arkadaþlarýný göstererek “Tanrýnýn 

dinine engel olan kimseler iþte bunlar; Allah’tan bize verilmiþ velilik ve 

yol göstericiliðimize ve açýkçasý kitaba, Allah’ýn dinine engel olanlar 

iþte bunlardýr” sözünü herhalde boþuna söylememiþtir. 

Ýslam’ýn þartlarýndan en önemlileri olarak bilinen (Namaz ve Hac) 

koþullarýndan kýsa örneklemelerle açýklamalarýmýzý sonlandýralým: Önce 

Namaz (Farsça), yani Salat’dan sözedelim: 

Ýslam’daki salat (tapýnma, dua), vakit ve cenaze namazý vb. biçimlenmeleri 

mezheplerin kendileri yaratmýþtýr. Kuran’ýn hiçbir yerinde 

kesin vakitlere, yer ve biçimlere baðlanmýþ tapýnma yoktur: 

“Gerçek olan, bir Müslümanýn günde elli ya da beþ vakit namaz kýlma 

zorunda olmasý deðil, fakat ‘Tanrýyý sýk sýk düþünmesidir’ (Kuran, 

33:41). Yine Kuran’da yazýlý olduðu gibi, ‘Tanrýyý ayakta dururken, 

otururken ve yatarken’ (Kuran, 3:188) ve hatta ‘yaya yürürken ve at 

üstündeyken anýmsamalarý, zikretmeleridir.’ (Kuran, 2:24). Kuran’ýn 

hiçbir yerinde günde beþ kez ibadet etmek için açýk bir emir yoktur. 

Ayrýca sonraki Ortodoks Ýslam’ýn beþ vakit namaz reçetesinin kesin 

olarak Muhammed yaþarken saptandýðýna dair bir kanýt da yok. Ölümünden 

sonra ilk yüzyýl içerisinde düzenlenmiþtir.” 

Salat sözcüðü Kuran’da tam 85 kez geçtiði halde, beþ vakti belirleyen 

hiç bir açýklama yoktur. Sadece facr (sabah), maghrib (günbatýmý, 

akþam) ve isha (yatsý) vakitleri için bazý dolaylý göndermeler ya da söylemler 

vardýr. Peygamberin dünyadan göçüþünden 150-160 yýl sonra 

zuhr (öðle) ve asr (ikindi) vakitleri eklenerek Abbasi yönetimi (fýkýhçýlarý) 

tarafýndan beþ vakit resmileþtirilmiþtir. Bu dönemde Abbasi din bilginleri 

hadisler ürettikleri ve þeriat yasalarý (fýkýh) külliyatý çýkardýklarý 

dönemde üç vakit duaya öðle ve ikindi eklenerek beþ vakit salat olarak 

son biçim verildi. Ýbn Hajar Hadis Külliyatýnda anlattýðýna göre, Abu 

Darda bir misyoner görevi üstlenerek Baðdad’dan, üç vakit olarak bilinip 

uygulandýðý Medine’ye geldi; beþ vaktin nasýl kýlýnacaðýný Medinelilere 

gösterdi ve Baðdad’a döndü. Gerekçesi de Peygamberden iki vakit 

daha eklenmesini rivayet etmesiydi. Oysa buna karþýlýk, Abu Davut ve 

Nissai, Ammara bin Ruveba’nýn Muhammed peygamberin “sabahleyin 

ve akþam Tanrýya salat eda eden, dua eden mümünin cehenneme gitmeyeceðini” 

söylediði de rivayet edilmektedir. Büyük Hadis toplayýcýla- 


7

SERÇESME ¸ 

DERVIÞ BABA 

Aðladýlar Þah Hüseyin’e 

Ali Fatima’nýn nazlý çiçeði 

Yolundu gülzardan güller aðladý 

Dedesi Muhammed’in gözbebeði 

Þah Hüseyin’im diyen diller aðladý 

Ölüm döþeðinde çað’rýp yanýna 

Muaviye dedi Yezid oðluna: 

“Hasan’ý ben yedim Hüseyin sana” 

Duyan iþiten kullar aðladý 

O Yezid ki Þam’a halife oldu 

Medine valisine buyruk saldý 

Þah Hüseyin’ý biata zorladý 

Bu zulmü gören gözler aðladý 

Göçedip bir sure Mekke’de kaldý 

Ali ailesi kedere daldý 

Küfeliler gel diye haber saldý 

Ona mektup yazan eller aðladý 

Duydu ki Amr ibn ül-As geliyor 

Bilenmiþ bir kýlýç, ölüm geliyor 

Þah Hüseyin orayý terkediyor 

Arkasýndan Mekkeliler aðladý 

Akrabalar çocuklar ve kadýnlar 

Yanlarýnda elli dört savaþçý var 

Küfe’ye doðru çekmiþler katar 

Eðlendiði konaklar yollar aðladý 

Küfe yolunun tam ortasýndaydý 

Müslim’in katlinin haberin aldý 

Üzüldü sýzlandý, yoldan kalmadý 

Ayaðý altýnda çöller aðladý 

Hür bin askerle peþinde idi 

Dört bin Kerbela’da onu bekledi 

Fýrat’a ulaþmasý engellendi 

Baðrý yanan kýz gelinler aðladý 

Dönek Küfeliler utanmadýlar 

Yezid’in ordusunda yer aldýlar 

Sözde Ali Þiasý müslümandýlar 

Ali’yi candan sevenler aðladý 

Celal Abbas o ne yiðit eridi 

Aldý kýrbalarý suya yürüdü 

Kestiler kollarýn’ yine durmadý 

Kýrbadan dökülen sular aðladý 

Savaþan güçler genelde eþittir 

Ýnsanlýk tarihi hiç görmemiþtir 

Beþ bin zalim yetmiþ mazlum ne iþtir 

Tarihteki tüm dengeler aðladý 

Ýmam Al’ Asgar’ý havada tuttu 

Ona Ýbn-i Sad’dan su talep etti 

Zalim su yerine bir ok göndertti 

Masumun boðaz’na, yaylar aðladý 

Eli silah tutanlar þehit oldu 

Hüseyin tek, asker içine daldý 

Mübarek bedeni çok yara aldý 

Düþtü topraða yerler aðladý 

Þimr lain geldi oturdu göðsüne 

Kesti kafasýný aldý eline 

Onlar nasýl Ýslamýz der kendine 

Peygamberini sevenler aðladý 

Derviþ Baba lanet ehl-i Yezid’e 

Bizim tevellamýz ol Ehl-i Beyt’e 

Tam yetmiþ üç þehit, o susuz çölde 

Aþura gününde tarih aðladý 

30 Ocak 2006, Londra 


Alevilik, Ne Ýslam’ýn Dýþýndadýr, Ne De Tam Kendisidir 

rýndan Buhari ve al-Müslim’de salat ve vakitlerine iliþkin birbirinden farklý yorumlar bulunmaktadýr. 

Ortodoks Ýslam’ýn koþullarýndan biri olan Kabe’nin ziyareti ve Hacca gitmenin zorunlu olmadýðý, 

hatta gereksizliði üzerinde batýni ya da batýni olmayan birçok tanýnmýþ mutasavvýf düþünce 

ve davranýþlarýyla görüþler belirtmiþlerdir. Yorumsuz olarak bazý örnekler verelim: 

Ýlk kadýn mutasavvýf Basralý Rabia (Ö.801), Kabe’yi ziyaretinde baðýrarak þu sözleri söylediði 

anlatýlýr: “Sadece taþtan ve tuðladan yapýlmýþ bir ev görüyorum; bunlarýn bana ne yararý var!” 

Vasit kentinde Mazda (Zerdüþt), Kudüs’te ise Hýristiyan topluluklarý arasýnda yaþamýþ ve 

Karmatilerle iliþkisi olan Hallac-ý Mansur (Ö.920), “Kabe’nin yýkýlmasý ve Hac tapýnmasýný müslümanlarýn 

kendi evlerinde yapmasý gerektiðini” öðretiyordu 

Koyu ortodoks, ehli sünnet inancýný kesin kurallara baðlayarak yeniden hayat kazandýrýp yükselten 

ve Batýni düþmaný Ýmam Gazali (Ö.1111) bile Mekke’ye yaptýðý bir seyahat sýrasýnda; 

Kabe’ye ve hac ziyareti ile birleþtirilmiþ paganizm törenleri ve hacýlarýn Siyah taþ için gösterdikleri 

putataparlýk saygýsýný artan bir þaþkýnlýkla seyretmiþ. Bunlarýn Ýslam’ýn tektanrýcý inanç ve 

anlayýþýyla uyuþmadýðýný yazmýþtýr. 

Sufilerden Þibli (10.yüzyýl) eline alev alev yanan bir odun almýþ sokaklarda koþuyor ve 

“Kabe’yi yakmaya gidiyorum!”diye baðýrýyormuþ. Neden yakmak istediðini sorduklarýnda: “Böylece 

Müslümanlar Kabe’nin yeri ile deðil, sahibi (Tanrý) ile daha fazla ilgilenirler” diye yanýtlar. 

Þemseddin Muhammed Tebrizi (Ö.1247/8) Makalat’ýnda þöyle diyor: 

“Her þey insana fedadýr, insansa kendisine diyor; Arþa gitsen de faydasý yok, yedi kat yerin dibine 

girsen de. Gönle, gönül sahibine yar olmak gerek. Bütün peygamberlerin, erenlerin, temiz 

erlerin çalýþýp can vermeleri bunun içindir, bunu arýyorlardý. Bütün alem bir kiþidedir. Ýnsan 

kendisini bildi mi, her þeyi bildi demektir... Kabe dünyanýn ortasýndadýr. Bütün alem halký yüzlerini 

ona çevirir. Fakat þu Kabe’yi ortadan kaldýrdýn mý, birbirlerinin gönüllerine secde ettikleri 

meydana çýkar. Onun secdesi bunun, bunun secdesi onun gönlünedir.” 

Görüldüðü gibi Þems, secdenin-tapýnmanýn insana ve insan gönlüne olmasý gerektiðini söylüyor. 

Bunun gerçek olmasýný da Kabe’nin ortadan kalkmasýna baðlýyor. Sonra Kabe’yi ziyaret 

etmenin anlamsýzlýðý üzerine Þemseddin Makalat’ta Bayezid Bistami’den bir öykü anlatýyor: 

“Tanrý rahmet etsin, Beyazid hacca gidiyordu. Adetiydi, hangi þehre varýrsa önce þeyhleri 

ziyaret ederdi. Bir þehre vardý, oradaki büyük bir þeyhe gitti. Þeyh, Bayezid’in hacca gittiðini 

öðrenince, ‘zahmet etme dedi, etrafýmda yedi kere dön. Kemerindeki paralarý da bana ver, yürü 

git memleketine. Ey Bayezid, Kabe Tanrý evidir, ama þu gönlüm de Tanrý evi. Yalnýz o evin de, 

bu evin de Tanrýsýna hamdolsun; o ev kurulalý Tanrý içine hiç girmedi. Halbuki bu ev yapýldýðý 

günden beri, Tanrý bu evden hiç çýkmadý’. Bunlarý duyan Bayezid Bistami adamýn dediklerini 

yerine getirip, evine geri döner.” 

Kabe ve hac konusunda en akýlcý ve nesnel dünyaya dayalý sözler söyleyen Hacý Bektaþ Veli 

olmuþtur: 

“Ve hem beyt-ül mamur (yedinci katta bulunduðuna inanýlan Cennet köþkü) var, Kabe var. 

Lakin gönül ikisinden dahi yeðdir… Ýnananýn gönlü Kabe’ye benzer. Kabe’ye varan ayaðý ile 

yürür, ama gönül isteyen yüzü üstü yürüse gerek... Kabe’de ihram giymek, hakký batýldan seçmektir…Ve 

hem yoldan taþ arýtmak, Kabe’de Arafat’ta taþ atmaya, kendi nefsini, (kötü) heveslerini 

depelemek ise Kabe’de kurban kesmeðe benzer” 

Þemseddin Tebrizi’nin Kabe’nin ortadan kaldýrýlmasý gerektiði anlayýþý, 10. yüzyýlda Kabe’den 

Siyah taþý (Hacer-ül Esved) söküp götüren ve yirmi bir yýl (930-951) baþkentleri al-Ahsa’da tutan 

Karmatiler ve kendi dedesi Nur Al-Din Muhammed II (1166-1210) zamanýndaki Nizari ÝsmailiAlevilerin 

Kýyamet inancýndan gelmektedir. Alamut Ýsmaililiðinin Kýyamet dönemi inanç ve 

felsefesini içeren Abu Ýshak Kuhistani tarafýndan 1200 yýlýnda yazýlmýþ Haft-i Bab-i Baba Sayyidna 

yapýtýnda, Tanrýnýn bilinemeyeceði ve ulaþýlamayacaðýný ileri sürmenin kafirlik olduðu yazýlýdýr. 

Kabe’yi ve tapýnaklarý ona ulaþmak için araç olarak kullanýlmasýna da þiddetle karþý çýkýlýr. 

Þimdi biz size soralým; acaba yukarýda adlarýný verdiðimiz en tanýnmýþ zahirin ve batýnin bilginleri 

olan mutasavvýflar Ýslam’ýn dýþýnda olduklarý için bu Ýslam’ýn hac þartýný reddetmiþ, eleþtirmiþ 

yerine getirmemiþler? Hayýr, ama onlarýn yorumuna göre Kabe insandýr, hac etmek bir gönül 

yapmaktýr; secde de insanadýr, çünkü Tanrý insanda, insan Tanrýda mevcuttur, birbirinden ayrý 

gayri deðildir. Alevilerin Tanrýya tapýnma törenlerinin ve kurumlarýnýn, Ortodoks Ýslam’ýn bu 

deðiþmez kalýplara sokulmuþ tapýnma eylemleriyle özde olsun, biçimsel olsun bir yakýnlýðý yoktur 

ki, kabul etmedikleri þartlarý yerine getirsinler. Ama Muhammed’in Kýrklar meclisli, musahip 

kardeþli, eþitlikçi ve paylaþýmcý; tanrýsal demokrasi ve adaletin uygulandýðý Medine Ýslamlýðýný yer 

ve zaman koþullarýna uygun geliþtirerek uygulamýþ ve yaþadýklarý inancýn Ýslam’ýn özü olduðuna 

inanarak tarihsel zulüm ve baskýlara direnmiþlerdir. Ýmam Cafer Buyruðu’nda toplu tapýnmalarý 

Cem’in özellikleri þöyle vurgulanýr: 

“Cem’de büyük küçük, güzel çirkin bir olur ve dahi Cem cennettir; müminleri (erkekler) 

melek, müslümleri (bacýlar) huridir. Yedikleri cennet taamý, içtikleri cennet þarabý, giydikleri 

cennet esvabýdýr...Pirlerin mürþidlerin evleri Makkeleridir. Onlarý ziyaret edenler binbir kere 

hacý ve gazi olurlar; günahlarýndan kurtulup masum ve pak olurlar...” 

Alevilerin yerine getirdikleri ve uyguladýklarý kendi inandýklarý Ýslam’ýn, yani Sünnilik ve 

Þiiliðe aykýrý olan Ýslam’ýn koþullarýný yerine getiriyor ve öbürlerine inanmýyorlarsa, onlara 

uymaya zorlanamazlar. Ayrýca yukarýda kýsaca deðindiðimiz, kaynaklar ve kanýtlara dayalý tarihsel 

ve bilimsel gerçeklikler de onlarý haklý kýlýyor. Ancak Alevi-Bektaþiler hiç bir zaman da Sünni 

ve Þiilere, kendi inandýklarý batýni Ýslam’ýn koþullarýný neden yerine getirmediklerini sorgulamamýþ 

ve saygýlý davranmýþtýr. Ayný saygýyý onlardan da beklemeye haklarý vardýr. 

8 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

Ýmam Ali Naki ile Ýmam Hasan-ül Askeri’nin yattýðý ve 

Ýmam Muhammed Mehdi’nin sýr olduðu 

Irak’ýn Samara kentindeki 

Askeri Türbesine Aþure Gününde yapýlan bu saldýrýyý 

UNUTMA! 

Danimarka basýnýnda çýkan Ýslam Peygamberi 

Hz. Muhammed’i terörist gösteren 

karikatür, Ýslam dünyasýnda tepki alýnca 

bu kez düþence özgürlüðü baðlamýnda Danimarka 

basýnýný destekleyen on Avrupa ülkesindeki bazý 

basýn organlarý da ayný karikatürü yayýmlayarak 

tepkileri doruklaþtýrdýlar… 

Kan akýtmadan, can almadan gösterilen tepkilere 

biz de katýlýyoruz. Ýnanç önderi sayýlan hiçbir 

Peygamberi çirkin söz ve davranýþlarla küçük düþürmeyi 

asla kabul etmiyoruz... 

“Hizbullah gelecek, sizi bulacak!” sloganý atarak 

azgýnlaþan Muhammet ümmetinin de söz ve davranýþlarýyla ölçülü 

olmalarýný, hiç kimsenin inancýna saldýrarak hakaret etmemelerini ve kan 

akýtmamalarýný salýk veriyoruz… 

Ama görüyoruz ki kendilerini Muhammed’in ümmeti sayanlar, Muhammed’in 

Ehlibeytine ve onlara gönülden baðlý olanlara saygý duymuyorlar, 

onlarý katletmekten geri durmuyorlar... 

Ehlibeyt’e yönelik ilk katliamý, Hz. Muhammed’in Hakk’a yürüdüðü 

yýl olan 632’de, Halife Ebubekir’in buyruðu ile Fedek Hurmalýðý’nýn 

elinden alýnmasýna direnen sevgili kýzý Fatima-i Zehra’yý zor kullanarak 

ölümüne neden olan Ömer gerçekleþtirdi. Ýkinci katliam, 661’de Halife 

Hz. Ali’yi zehirli hançerle þehit eden melun Mülcem ile gerçekleþtirildi. 

Üçüncü katliam, 670’de Hz. Hasan’ý, karýsý Cüde’ye zehirlettiren fitneci 

Muaviye tarafýndan ve dördüncü katliam ise halife makamýnda oturup 

Muhammedi Ýslam’ý Emevi Ýslam’a dönüþtüren melun Yezid’e biat 

etmediði için 10 Ekim 680 günü Kerbelâ’da Hz. Hüseyin’in 72 sahabesiyle 

beraber þehit edilmesiyle gerçekleþtirildi. Daha sonra Emevi 

hükümranlýðý ile Abbasiler döneminde On Ýki Ýmamlar’ýn hançerlenerek 

veya zehirlenerek katlediliþleri tarih sayfalarýnda yer aldý. Osmanlýlar 

döneminde de Ehlibeyt bendeleri olan Alevi-Bektaþiler, yine kendilerini 

Muhammed’in ümmeti sayanlar tarafýndan aþaðýlanarak türlü hakaretlere 

ve kýyýmlara uðradýlar… 

Bu acý kýyýmlar tarih sayfalarýnda kalmadý; günümüze dek uzandý ve 

9 Þubat 2006 günü düzenlenen 10 Muharrem Aþure Günü’ndeki Yas-ý 

Matem törenine bomba ile saldýran Muhammet ümmeti Sünniler; Pakistan’da 

22, Afganistan’da ise 3 Þii Muhammet ümmetini katlettiler. Bu 

Bu Nasýl Muhammet Ümmeti Olmak?!.. 

Lütfi Kaleli, 12 Þubat 2006 

Tepkilere biz de katýlýyoruz. 

Ancak Muhammet ümmetinin 

söz ve davranýþlarýyla 

ölçülü olmalarýný, 

hiç kimsenin inancýna saldýrarak 

hakaret etmemelerini 

ve kan akýtmamalarýný 

salýk veriyoruz… 

Sünni Muhammet ümmeti olan saldýrganlar 2004 

ve 2005 yýllarýndaki Aþure Günü’nde de bombalý 

saldýrýda bulunarak Irak’ta ve Pakistan’da 300 dolayýndaki 

Þii Muhammet ümmetini katletmiþlerdi... 

Peki bu nasýl Muhammet ümmeti olmak ki, 

Hz. Muhammed’in en sevdiði ve abasý altýna alýp 

“Ýþte benim Ehlibeytim bunlardýr” dediði Hz. Fatima-i 

Zehra’yý, Hz. Ali’yi, Hz. Hasan’ý, Hz. Hüseyin’i 

ilk aþamada katledip, daha sonra soyunu 

sürdüren On Ýki Ýmamlar ile onlarýn bendeleri olan 

Alevi-Bektaþi ve Þiileri, hem de en acýlý günlerinde 

yas tutarken katlediyorlar?.. 

Öte yanda Muhammet ümmetinden biri olan TBMM Baþkaný Bülent 

Arýnç ise, yaptýðý açýklamada yas-ý matemde olan Alevi-Bektaþi ve 

Þiilerin “10 Muharrem Aþure Günü”nü kutlayýverdi! 

Bunlarýn geldikleri yere bakarsak, Peygamber’in sevgili torunu Hz. 

Hüseyin ne zaman, nerede ve kim tarafýndan, niçin þehit edildiðini, Muharrem 

Orucu’nun ne amaçla tutulduðunu, Aþure Günü’nün neyi ifade 

ettiðini bilmemelerine þaþmamak gerek. 

Bunlar, þeriatýn “kanlý mý kansýz mý?” geleceðinin hesabýný yapan 

siyasi babalarý Necmettin Erbakan okulunda yetiþtiler. Refah Partisi ile 

iktidara geldiler. Adalet Bakanlýðý koltuðuna oturan Þevket Kazan, 12 

Þubat 1997 günü yaptýðý konuþmasýnda Alevilere “Mum Söndü” hakaretinde 

bulundu. Recai Kutan, 6 Ekim 1998 günü parlamentoda yaptýðý 

konuþmada Alevilere “Sapýk” demekten kendini alamadý. 1994 yýlýnda 

Ýstanbul Büyükþehir Belediye Baþkanlýðý’na seçilen ve Karacaahmet 

Cemevi inþaatýný dozerlerle yýktýran Recep Tayyip Erdoðan, 2003’de 

Baþbakan olunca, devlette kadrolaþma politikasýyla Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’na 

getirdiði Ali Bardakoðlu, “Cemevleri ibadet yeri deðildir” 

dedi. Yardýmcýsý Tayyar Taþ ise “Cemevleri Cümbüþ Yeridir” demek suretiyle 

Alevi.-Bektaþilerin inanç yerlerine hakaret etme cesaretini kendisinde 

buldu… 

Bunlarýn Muhammet ümmetinden olmalarý sahtedir. Gerçekten Muhammet 

ümmeti olanlar, Muhammed’in sevgili Ehlibeytine saygýlý olurlar, 

canlarýna kastetmezler ve onlarýn yolunu sürdüren Alevi-Bektaþilere 

kin kusmaz hakaret etmezler. 

Ocak 2006 

9

SERÇESME 

¸ 

SERÇEÞME’NÝN BÝR ABDALI 

Hep Birlikte Pir Yolunda, Özümüz Yumaya Geldik. 

Mehmet Turan 

Yürekler birlikte çarpar; çocuklukla gençlikle ve yaþanýlan 

zamanla. Hepsi iç içedir, birbirinin ardasý olmasýnýn yaný 

sýra, deðiþik evrelerdir ve bir harmandýr yaþam. Elimizde 

oynadýðýmýz parmak geçirme ipinden tutunda, kendi yaptýðýmýz 

oyuncaklar ve yarattýðýmýz oyunlara deðin. Eskilerden 

ne oyuncak kaldý ne de oyun. Çaput toplar, telden yapýlan çemberler, 

arabalar ve neler, neler. Ne kadar basit de olsa kendi üretimlerimiz, bizden 

önceki çocuk arkadaþlarýmýzýn ürettikleri yarattýklarý ve bizlere 

armaðan, emanet býraktýklarý. Ki, onlar babalarýmýz dedelerimiz dedelerimizin 

dedeleri. Analarýmýz nenelerimiz ve onlarýn analarý neneleridir. 

Þimdiki zamana bakýyoruz, zamaneye; hazýr oyuncaklar hazýr oyunlar. 

Bilgi çaðý tamam da getirisi ne ola ki. Üretimden yoksun bir dönem, 

kendisi olmaktan uzak, yapýlmýþ ve oluþturulmuþlarýn rayýnda gidilen bir 

yol ve de yozlaþmalar, bana mý öyle geliyor yoksa bilmem amma, yüreðimdekileri 

paylaþmaya çalýþýyorum sizlerle. 

Yol düzenimizdeki gidiþ de ayný akýþ içerisinde. Yolumuz Alevilik- 

Bektaþilik de ayný biçime dönüþtü neredeyse. Yaratýmlar, özden gelenler, 

yürekteki ve gönüldekinden süzülenler ve süregelmiþ, sürgidenler de 

öyle bir yozlaþma içerisinde sanýyorum. 

Dedelerimiz, babalarýmýz, taliplerimiz, canlarýmýz kendi yol özleri 

olan düstur ve geleneklerini yürütmekten uzaklaþmýþlar sanki. Birilerinin 

kendilerine vurguladýðý, kurguladýðý Alevi Bektaþi gelenek ve düsturlarýný 

uygulamanýn doðru olduðunu düþünmekte, bunlara yönelip, bunlarý 

doðru görmekte ve bunun hazýrcýlýðýna konmakta. Sanki öðretiyi, pirden 

aldýðý sözlü anlatýyý olduðu gibi aktaran âþýklardan, ulu ozanlardan, 

atadan deðil de, dýþýmýzdan aktarýlan verilerden, pek çoðu yalan yanlýþ 

kaynaklardan öðrenme ve yürütme yanlýþýna düþülüyor gibi geliyor 

fakire. Çaðdaþ ve aydýn düþünürlerin anlatýlarýna, öðretilerine gereksinimimiz 

olduðu gerçeðini yadsýmamamýz, bunlarý göz önüne almamýz 

gerekliliði konumuzdan ayrý. Ancak bunlarýn doðru olduðunu hemen kabullenip 

geçmiþi göz ardý etme, sýrlamanýn ve sýrlanmanýn gerçeklerini 

öteleme yanlýþýna düþülüyor gibi geliyor fakire. 

Yozlaþtýrma amaçlý, asimile amaçlý, yanlý ve yönlü, güya bilgi kaynaklarýndan 

söz ediyoruz burada. Ve yine ayný amaçlý, uygulamalarý kastediyoruz. 

Ve yine bu kaynaklardan yararlanmama; yolu, salt atadan 

gördüðüyle sürdürme amacý güttüðümüzü de sandýrmasýn sizlere. 

Ýnancýmýzýn özüyle-saptýrmalarý, âþýklarýn gerçek sözüyle-çarptýrmalarý 

henüz tam ayýrt edemeyiþimizin yürekteki sýzýsý bu. 

Hiyerarþik düzende de böyle olmuþ durum. Dedelik, babalýk, ocak ve 

talip iliþkisi. Pirimiz Hünkâr Bektaþ Veli’den gelen o güzelim düzenin ve 

zincirleme yapýnýn bozulduðu, Kalender Çelebi sonrasý dönem, bu 

bozukluk ve kopuklukla sürmüþ günümüze deðin. Her ne kadar bazý 

ocaklarýmýz bu zinciri bozmadan “El ele el Hakk’a” yollarýný yürütmeye 

çalýþmýþlarsa da, pek çok ocak ve bu ocaklarýn dedeleri, talipleri uzaklaþmýþlar 

Serçeþme’den. Kendi baþlarýna, ocak ateþi sürdürmüþler. “Benim 

babam senin babaný döver, benim dedem senin dedenden üstündür” 

çocukluðu ya da cahilliði sarmýþ Anadolu ocaklarýmýzý. 

Ama bilinesi gerçek, hepsinin Anadolu Aleviliði/Bektaþiliði önadý ile 

bir noktada ve bir ocakta birleþtiðidir ve canlarýmýz bunun farkýna varacaklardýr 

besbelli. Çünkü Anadolu Alevi/Bektaþiliði’nin bu güne aktarýlan 

düstur ve erkânýnýn ocaðý da, kökeni de Hünkâr Hacý Bektaþ Veli 

ocaðýdýr. Ve bu öðretinin Pir’i de o Hünkâr’ýn ta kendisidir. Felsefenin 

kökeni ise kadimdendir. Sonunda “Enel Hak” gerçeðini bulmuþ olan 

felsefe, Hak’tan beri vardýr. Çünkü kadimde Hak vardýr. Çünkü vardan 

varoluþ Hak’tandýr. 

Düstur ve Erkânýnýn Ocaðý 

Alevi/Bektaþi felsefe ve inancý; Ýmam Aliyel Murtaza’da, ona yüklediði 

yüceliði, “Aliliði”, cüretkârlýðý, akýl ve mantýðý, özüne aktarýr özümser. 

Ýmam Hüseyin de boyun eðmemeyi, (biat etmemeyi) günümüze taþýr. 

Selman da “Pak” týr. Mansur da “Hak”týr. Âlem de yerdir, göktür sonsuzcasýna. 

Ve çünkü Hünkâr bunu böyle söyler, kadimden aktarýlan sezgisel zincirin 

aktarýcýsýdýr çünkü. Öncesindeki pirlere, âþýklara, ozanlara kulak 

vermiþ, ve sonrasýndaki âþýklara ozanlara salýk göstermiþtir düþünce 

muhabbetinin deryasýný. Himmeti hazýr, keremi var ola. 

Bu anlayýþý paylaþmaya çalýþtýðýmýz ocak hizmetlileri ile uzun süre 

bir araya geldik, 2003 yýlýndan 2004 yýlýnýn Eylül ayýna kadar pek çok 

kez birlikte muhabbetleþtik söyleþtik ve toplantýlar yaptýk yöremizdeki 

dedelerle, rehberlerle, yol âþýklarýyla. 

Isparta yöresi canlarýmýz toplandýk pek çok kez, birlik amaçlý, dirlik 

amaçlý. Bu muhabbetlerden çýkan bir sonuç var idi. Bir olmak, bir noktada 

birleþmek! Sonuca baðladýk kendimizce bu iþi ve de “doðrusunu 

yaptýk diye düþünüyorum.” Hep birlikte Hünkâr ziyaretine karar verdik. 

2004 yýlý Ekim sonunda hep birlikte çýktýk ziyaret yoluna, Hünkâr diyarýna. 

Elbette bu ilk ziyaretimiz deðildi pirimize. Önceleri ferdi olarak çok 

kez yüz sürmüþtük o eþiðe. Ancak bu seferki farklýydý, 

Hep Birlikte Hünkâr Ziyaretine 

Hünkâr Hacý Bektaþ Veli evladý ve Postniþinimiz Veliyettin Ulusoy 

Efendi’ye önceden haber vermiþtik ziyaret isteðimizi ve buluþma randevusunu 

almýþtýk. 

Isparta Hacý Bektaþ Kültür Derneði’nden gece çýktýk yola. Sabahýna 

Hünkâr diyarýna ulaþtýk. Kýsa bir istirahattan sonra Veliyettin Efendimizle 

buluþtuk Hacýbektaþ’ýn giriþindeki evinde. 

Sabah kahvaltýsýnda söyleþtik, kendi düþüncelerimizi aktardýk kendisine 

ve akþamýna gönül kurbanýmýzla birlikte uzunca bir muhabbet dönemi 

ki, sabahýn beþine deðin. Misafirhanesinde hep birlikte serdiðimiz 

yataklarýmýzda dinledik yeri ve dinlendik. Ertesi gün beraber dolaþtýk 

Hünkârýmýzýn makamýný, Kýrklar Meydaný’ný, Âþýklar Yolu olarak yeni 

adlandýrýlmýþ Çilehane Tepesi’ni. 

Güzel olmuþ yeni yapýlandýrýlmasý oralarýn. Veysel ile Pir Sultan’la, 

Yunus’la, Mahzuni’yle ve Hünkârýmýzla sazlaþtýk söyleþtik. Deliktaþ’tan 

geçtik, rahatlattýk gönüllerimizi. Ayný gönül coþkusuyla Hünkâr’a gelen, 

dost ziyaretçilerle söyleþtik oralarda. Ve ayný haz ve özle ayrýldýk Hünkâr 

diyarýndan. 

Arabamýzdaki muhabbet gýrla, giderken de gelirken de. Kimler mi 

vardý arabamýzda? Isparta Gönen’den Yunus Emre Türbesi hizmetkârý, 

Mustafa Özgün Dede; Isparta Merkez Yakaören Köyü (önceki adý 

Ýlavus’tur) Aslanbaba Türbesi hizmetkârý Hüseyin Dönmez Dede; 

Senirkent Kutup Ýbrahim Sultan Ocaðý hizmetkârý Niyazi Sefer Dede; 

Merkez Çünür Mahallesi’nden Ýbrahim Eser Dede; Gönen’den Mustafa 

Dedenin rehberi, yolun gönül caný Kamil öðretmen; gönlünü bizlere 

katýp, rahatsýzlýðý nedeniyle ziyaretimize katýlamayan Yakaören Köyü 

Ýsmail Baba Türbesi hizmetkârý, Turan Oduncu Dede’nin rehberi Zeynel 

can; Hacýbektaþ’ tan yöremize gelen Seyit Güvenç Dede’nin Gümüþgün 

köyümüzdeki rehberi Kadir Tekin can -ki kendisi gittiðimiz arabayý yola 

revan edendir- ve Senirkent Þah Ahmet Sultan Ocaðý hizmetkârý Mehmet 

Turan Dede (fakir) birlikteydik, yoldaydýk, muhabbet gýrla. 

Aksaray’da telefon ettik Fikret Otyam Usta’ya, yýllar önce babasý 

“Mülazým-ý sani Vasýf Bey” (ki Ýsmet Paþa sýtmaya tutulduðunda ona ilacýný 

yapandýr ve Paþa’nýn silah arkadaþýdýr.) nam-ý diðer Koca Vasýf tarafýndan 

çalýþtýrýlan eczanenin yerini sorduk kendisine. Hayat Eczanesi, 

ama yeri bilinmemekte tam olarak. O zamandan bu zamana çok deðiþmiþ 

Aksaray’ýn anatomisi de. Bulamadýk. Ama adlarýna ve aþklarýna birer 

dolu aldýk, kulaklarý tekrar tekrar çýnlatýldý Fikret Baba’nýn. Aþk olsun 

Fikret Otyam Baba. Koca Vasýf þad ola. 

Ve çok konuþmakta Niyazi Dedemiz. Aþkýndandýr, gönül coþkusundandýr. 

Niyazi Dede’nin çok konuþmasýndan -ki yüreðinden gelmektedirdolayý 

bir iddiaya girildi Niyazi Dede’yle Hüseyin Dede arasýnda. Niyazi 

Dede Konya’ya kadar konuþmadan gelirse bir dolu alacak Hüseyin 

Dede. Konuþmayý çok seven, þiirlerini bizlerle paylaþmanýn güzelliðinden 

kendini alamayan Niyazi Dede sustu ki ne susma. Kendisi için 

cehennem azabýyd, ama niyetliydi, konuþmayacaktý. Konuþmadý da Konya’ya 

kadar. Sorulara cevap bile vermedi, mimiklerinin dýþýnda. Sayesinde 

bir dolu kazanmýþ olduk Hüseyin Dede’den. Ve aldý Hüseyin Dede. 

Çok aradýk Konya’da dem satýcýsýný, Tebrizli Þems’i de ziyaret ettikten 

sonra bulduk. Ve paylaþtýk birer katre yol boyunca. Muhabbet gýrla. 

Mürþit Huzurunda Dâr’a Durduk 

Dönüþümüzün ardýndan birlik muhabbetlerimiz devam etti canlarýmýzla. 

Yöremize davetlemiþtik Veliyettin Efendi’yi. Bizleri ziyareti bir yýl sonraya 

denk geldi. 

Isparta S. D. Üniversitesi’nin düzenlemiþ olduðu Uluslararasý Bektaþilik 

ve Alevilik Sempozyumu’na davetli idi. Can dostum Dertli Divani 

ile birer gün arayla geldiler Isparta’ya. Ýlk günün akþamýnda Divani canla 

birlikte Baladýz’da oturduk, dostlarýmýza ve bizlere unutulmayan bir 

gece muhabbeti yaþattý sazýyla sözüyle Divani can. Ve ertesi günür ak- 

10 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

þam Veliyettin Efendi de geldiðinde beraber 

sürdürdük muhabbeti Gönen’de. Gece Divani 

gardaþý yolcu ettik Ankara’ya. Sempozyum 

bitiminde Veliyettin Efendi, iki gün daha konuðumuz 

oldu. 

Ve Gönen Cemevinde önceden hazýrlýðýný 

yaptýðýmýz cemimizi gerçekleþtirip, Pirim 

Hünkâr Bektaþ Veli adýna, Mürþidimiz Veliyettin 

Efendi huzurunda kendi ocaklarýmýzýn hizmetini 

yürütme desturunu alýp, birlikte görgüden 

geçtik. Özümüzü dâr’a diktik canlar huzurunda. 

Gönen Yunus Emre Ocaðý Dedesi Mustafa 

Özgün, Yakaören Aslanbaba Ocaðý Dedesi 

Hüseyin Dönmez, Yakaören Ýsmail Baba Ocaðý 

Dedesi (önceki ziyaretimize katýlamayan canýmýz) 

Turan Oduncu, Senirkent Kutup Ýbrahim 

Sultan Ocaðý Dedesi Niyazi Sefer ve Senirkent 

Þah Ahmet Sultan Ocaðý Dedesi, fakir Mehmet 

Turan. Gönül birliði ile gerçeðe, hüü! 

Cemimizin ertesi günü Veliyettin Ulusoy 

Efendi’yi, en kýsa zamanda yeniden muhabbetleþebilmek 

dileðiyle, bir dahaki görgü dönemimize 

deðin uðurladýk Ankara’ya. 

Bu gönül birliði ve görgü hizmetimizin 

hemen arkasýndan, yaralandý yüreðimiz. 

O güzelliðin üç ay sonrasýnda Hakk’a 

uðurladýk 79 yaþýnda Niyazi Sefer Dede’yi. 

Yaþýnýn ve yaþadýklarýnýn farkýnda olan, 

Alevi-Bektaþi yolaðýnýn gerçekçi felsefi yapýsýna 

vakýf, bilinçli bir can idi Niyazi Sefer 

Dede. Canlarla paylaþtýðý muhabbetlerini þiirlerine 

dökmüþtü. Ve kitabýna adýný veren þiirinde 

þöyle sesleniyordu Dedeoðlu: 

Ýnsan okunacak kitap, 

Oku okuyabilirsen. 

Bu söz cahillere hitap, 


Ýnsan ilmin deryasýdýr, 

Kâinatýn aynasýdýr, 

Dört kitabýn atasýdýr, 


Bu âlem insana yardýr, 

Ne ararsan insandadýr, 

Ýnsan baþtan baþa sýrdýr, 


Cehalet en büyük derttir, 

Gaye kendini bilmektir, 

Ýlim tükenmez servettir, 


Ýnsan Hak’ka giden kapý, 

Özünde ara bul Hakk’ý, 

Dedeoðlu sen de oku 


Gönül onunla daha çok muhabbet dönemi 

geçirmek, dem sürmek isterdi muhakkak, ama 

Hak’ka yürüdü Niyazi Dede; adý ve dizeleri 

kaldý yadigâr. 

Kitabýndan bir þiiri daha süslesin yazýmýzýn 

sonunu. Aþk ile Niyazi Dede, aþk ile canlar. 

Softa bizi halka kötü tanýtma, 

Ýnsanlýk yolunun türabýyýz biz. 

Batýl mezheplerle halký uyutma, 

Tanrý’nýn konuþan kitabýyýz biz. 

Dinin sýrlarýna dahi vakýfýz, 

Gerçek insanlýkta Ali þahýmýz, 

Batýl inanç ile yatýp kalkmayýz, 

Ýnsanlýk yolunun imamýyýz biz. 

Ýnsanlar duvara secde eder mi? 

Tavaf için boþ binaya gider mi? 

Dedeoðlu insan gönül yýkar mý? 

Hakk’ýn mukaddes bir binasýyýz biz. 

Ocak 2006 

Selmanpakoðlu’nu Anlamak Ne Zor 

Ali Balkýz 

Hünkâr diyordu ki: 

“Ev içindeki düþmandan kork.” 

22 ÞUBAT 2006 günü ATV’de “Siyaset Meydaný” adlý tartýþma programýnýn konusu; “Aleviler ve 

Alevilik” idi. Programa davet edilenlerin kimler olduklarý, hangi duyarlýlýklarla seçildikleri ve neler 

konuþtuklarý elbette önemliydi. Zira bu program, 24 Eylüle 1994 tarihindeki “Siyaset Meydaný”nýn 

15 yýl sonraki tekrarýydý sanki. Alevilerin; sorunlarýnýn, taleplerinin ve özlemlerinin dillendirilmediði, 

daha çok kimin Müslüman olduðuna dair yarýþmanýn yaþandýðý bir program oldu bu da. 

15 yýl önceki Siyaset Meydaný’nýn konuklarýndan olan Ýstanbul Belediye Baþkaný, bugün Türkiye’nin 

Baþbakaný’dýr. O gün Karacaahmet Dergâhý’nýn duvarlarýna dozerlerle dayanýrken; 

“Burasý Hayvan Kesme Yeri” diyordu, bugün ise “Cümbüþevi” diyor. O gününün Ýzzettin Doðan’ý 

bugün biraz daha ilerlemiþ olmalý ki; Alevilik sýfatýnýn önüne “Ýslâm” sözcüðü ekledi. “Alevi 

Ýslâm” diyor. Neye dayanarak, hangi gerekçelerle, hangi tarihsel, sosyolojik, teolojik, felsefi olgularla 

olduðu meçhul... Daha doðrusu kendine göre. 

O gün Süleyman Ateþ vardý programda, bugün ise Lütfi Doðan. Gelecekte de Ali Bardakoðlu 

olacak. Zira Alevilik ve Aleviler hakkýnda hüküm yürütmek Diyanet Ýþleri Baþkanlarýmýzýn aslî (!) 

görevlerindendir. Gerçek amaçlarýnýn ne olduðu malûmdur. Lütfi Doðan hiç gizlemedi niyetini: 

“Ýslâmiyet’te namaz ve oruç esastýr, Alevilikte de bunu saðlamak lazýmdýr.” dedi. Onun için olmalý; 

Hacýbektaþ Dergâhý’nýn kalbindeki Osmanlý Camisi az geliyor olmalý ki; Hacýbektaþ’ta yeni bir 

cami yaptýrmak için para topluyor millet. Kayseri’nin ve Ardahan’ýn Alevi yerleþim bölgelerine 

yeni yeni camiler inþa ediliyor. Alevi köylerine ses düzenekleriyle naklen ezan sesleri yayýnlanýyor. 

Hâl böyleyken; 22 Þubat tarihindeki “Siyaset Meydaný”nýn konuklarýndan biri olan Sn. 

Selmanpakoðlu (Belediye Baþkanýmýz) ne diyor? Üstelik Alevilik-Ýslâmiyet iliþkisi sorulmuþken. 

Þunlarý diyor: 

“Almanya-Türkiye Alevi Federasyonlarý ve Pir Sultan Abdal Kültür Derneði, Aleviliði kendilerinin 

temsil ettiklerini söylediler. Alevilik Ýslâm dýþýdýr dediler. Ben görüþmeler yaptým. Þakir 

Keçeli ve ADD ile açýklama yaptýk. Türkiye’nin bölünmez bütünlüðüne dikkat çektik. Basýnda 

yer aldý. Avrupa’da Heterodoksi dediler. Tüm bunlar ABD, Irak’ý iþgal ederken oldu. Aralýk 

2004’te AB, Aleviler azýnlýktýr dedi. Alevilik Ýslâm dýþýdýr diyenler demeliler ki; biz TC’ye 

baðlýyýz. Atatürk’le onun resimleriyle sorunumuz yoktur.” 

Selmanpakoðlu, kendisine öyle bir soru sorulmamýþken, tartýþmanýn bütünü içerisinde de bu 

konu hiç gündeme gelmemiþken; üstelik suçladýðý örgüt temsilcilerinden herhangi biri de stüdyoda 

deðilken; neden ýsrarla ýsýtýp ýsýtýp bu konuyu gündeme getirir? Ayrýca bilmez mi ki, adýný andýðý 

örgütlerin, Atatürk’le, onun ilkeleri ve devrimleriyle asla bir sorunlarý yoktur. Atatürk onlar için 

antiemperyalist Kurtuluþ Savaþýnýn bir numaralý önderidir. Hilafeti tarihin çöplüðüne atan kimsedir. 

“Kul” yerine “Yurttaþ” sýfatýný hâkim kýlandýr. Aleviliðin Ýslâm içi mi olduðu, olmadýðý mý ya 

da ne denli etkilendiði konusu ise akademik bir konudur. Bu tartýþmaya karþý çýkmak yerine özendirilmelidir. 

Durum bu iken; Sayýn Belediye Baþkanýmýz tüm Türkiye’ye seslenme olanaðý bulmuþken; 

konu da “Alevilik ve Aleviler” iken, ve de Hacýbektaþ ilçesinin onca sorunu varken, en önemlisi de; 

o suçladýðý örgütler; “Hacýbektaþ Dergâhý Hacýbektaþlýlara býrakýlmalýdýr.” diye kampanyalar düzenlerlerken; 

neden bunca sorunu (Diyanet Ýþerli Baþkanlýðý’nýn durumu, laiklik, zorunlu din dersleri, 

Alevi köylerine cami yapýlmasý, Hacýbektaþ’a yeni yeni camiler yapma giriþimleri, vb) gündeme 

getirmek yerine, Aleviler arasýndaki tartýþmalarý, “fýrsat bu fýrsat” deyip gündeme getirir? 

Sahi amacý nedir? 

Kime hizmet etmektedir? 

Kime? 

Hemen yanýnda oturan; “Ýslâmiyet’te namaz ve oruç esastýr, Alevilikte de bunu saðlamak 

lazýmdýr.” diyen Lütfi Doðan’a dönüp: “Hocam, önerinizi saygýyla karþýlýyoruz. Çok teþekkür ederim. 

Üstü kalsýn. Ama bilin ki biz Aleviler var olduðumuzdan bu yana hiç camiye gitmedik, hiç Ramazan 

orucu tutmadýk, bizim cemevimiz var, cem yaparýz, Muharrem orucu tutarýz.” diyeceðine, 

bunun yerine Alevi örgütlerine saldýrýyor. Bunu nasýl açýklayabiliriz? Nasýl yorumlayabiliriz? Nasýl 

anlayabilir, kabullenebiliriz? Aslýnda Sn. Baþkaný þu iki yýllýk icraatlarýndan tanýyoruz. Bir üç yýl 

daha da tahammül edeceðiz. Tabii bu orada Fetullah Gülen’e, Mehmet Þevket Eygi’ye, Namýk 

Kemal Zeybek’e, Mehmet Aðar’a Dostluk ve Barýþ Ödülü vermezse!.. 

“Sözüm meclisten dýþarý” Hünkâr diyordu ki; “Ev içindeki düþmandan kork.” 

Hep korkageldik. 

Korkmayý sürdürelim. 

Zira korkmayan önlem almaz. Dost kim, dost görünen kim ayýrt edemez. 

Bu vesileyle bir kez daha gördük ki; Siyaset Meydaný ayný Siyaset Meydaný, Ali Kýrca ayný Ali 

Kýrca... 

Tek yanlý, devlet (sistem) yanlýsý, resmi görüþ sahibi kiþilerin propaganda taarruzu, asimilasyon 

gayreti devam ediyor Siyaset Meydaný aracýlýðýyla. 

Konu buraya gelmiþken; henüz test yayýnlarý aþamasýnda olan Su, Düzgün ve (ve hatta) Cem 

TV’nin kýymetini bilelim. Bu kanallarda kimse bizleri birbirimizle kavga ettirmeyecek. Tuzak 

sorularla, söz kesmeler, azarlamaya varan tavýrlarla olumsuz resimler vermeye zorlamayacak. 

Bu kanallar henüz doðum aþamasýndayken bile holding medyasýnýn “Aleviler ve Alevilik” 

konusuna ilgi duymalarý bilelim ki yol kesme, izleyici çekme gayretlerinden baþka bir þey deðildir. 

11

Ýran islamiyeti kýlýç zoruyla kabul etmiþti. Ýslamiyet 

öncesi çeþitli inançlarýn ve kültürlerin 

harmanlandýðý tarihsel bir birikimin zenginliðine 

sahipti. Ýsa’dan önce yedinci ile onuncu 

yüzyýl arasýndaki bir dönemde doðmuþ olan 

Zerdüþtlük Ýran’da yaygýn bir kabul görmüþtü. Zerdüþt 

anlayýþýna göre, insanýn kutsal görevi dünya 

üzerinde toplumsal adaleti saðlamak yolunda çaba 

göstermesidir. Ýnsan iyi ile kötünün ezeli savaþýmý 

içerisinde hapsedilmiþtir. Yaþarken gösterdiði düþünce, 

söz ve davranýþýna göre, insan, cennetin ya da cehennemin sonsuzluðuna 

gidecektir. 

Ýran’da doðup geliþen bir baþka dinsel-siyasal hareket de Mazdakçýlýktýr. 

Ýsa’dan sonra 5. yüzyýlýn baþlarýnda Sasani soylularýna karþý 

Horasan’lý Mazdak’ýn liderliðinde bir isyanla baþlayýp, soylularýn mücevherlerini 

meydanlara yýðýp yakan bu hareket, kötülüklerin mal mülk, 

zenginlikten kaynaklandýðýný öne sürerek bir tür ilkel komünizmi savunmuþlar 

ve bu inançlarýný bir süre de hayata geçirmiþlerdir 

Gerek Zerdüþtlük, gerekse de Mazdakçýlýk, daha sonra Ýslam içerisinde 

geliþen bâtini tarikatlarýnýn felsefi içeriðine önemli katkýlar saðlamýþlardýr. 

Araplar Ýslamiyeti kýlýç zoruyla yayýyorlar ve çok kan döküyorlardý. 

Ýran’da çok kan dökülmekle de kalmadý, Ýran kentleri yaðmalandý, 

kütüphaneler ateþe verildi, sanat eserleri tahrip edildi. Ancak köklü ve 

zengin bir kültürü olan Ýran, Ýslamiyet üzerinde etkisini gösterdi. 

Ýranlýlar daha çok Ýslamiyet içindeki hâkim mezheplere karþý olan 

mezhep ve anlayýþlara yakýnlýk duyuyorlar ve bu tür mezhep ve anlayýþlarda 

kendi kültürel varlýklarýný koruyabiliyorlardý. Hüseyin evladýný 

Sasanilerin varisi sayýyorlar, Ehlibeyt’in hakkýný korumak için Araplara 

direniyorlardý. Ali’nin oðlu Hüseyin’in son Sasani hükümdarý Yezdi-curd’ün 

kýzýndan olan çocuklarýný Ýranlýlar, Abbasilere karþý harekete zorluyorlardý. 

Bunu bilen Abbasi halifesi Me’mun, Ali oðullarýndan Ali 

Rýza’yý kendinden sonra halife olmak üzere veliaht yapýp kýzýný da ona , 

ama daha sonradan Ali Rýza’ya zehirli üzüm yedirerek öldürdü. 1 

Özellikle Ýran, Hint, Yunan, Yahudi ve Hýristiyanlýk fikir ve akýmlarýnýn 

karþýlýklý etkileþimleri, sonradan Ýslamiyet’in de gelmesiyle ulaþýlan 

yeni sentezler, bu bölgede tasavvuf düþüncelerinin doðmasýna ve 

kýsa zamanda yaygýnlaþmasýna neden oluyordu. Iran önce Yunan, daha 

sonra Roma ve Bizans’la, çok sýký siyasal, sosyal ve ticari iliþkiler içerisindedir. 

Yüz yýllar boyu süren bu iliþkiler karþýlýklý kültür etkileþimlerini 

de birlikte getirmiþtir. Köprülü bâtýni kültürünün bu sentezlerden doðduðunu 

yazmaktadýr. 2 

Bâtýnilik (Ýslam rasyonalizmi), varlýklarý zamanýn müspet bilimlerine 

uygun olarak yorumluyordu. Batini görüþüne göre her þeyi yöneten akýldýr. 

“Ýnsan-ý kâmil” denilen üstün bir akýl vardýr. Peygamber bir “insan-ý 

kâmildir”. Peygamberin mucizesi yoktur. Kuran Tanrý’nýn deðil, Peygamber’in 

sözleridir. Peygamber’in aklýnýn dýþa vurumudur. Peygamber, 

Cebrail dedikleri akýldan taþan bilgileri anlatým biçimine sokmuþtur. 

“Þüphesiz Kuran bir elçinin sözüdür” 3 ayeti de bunun kanýtýdýr. Peygamber 

halký yönetmek için akýldan taþan bu bilgileri zâhiri bir biçime 

sokmuþtur. Bâtinilikte dýþ görünüþ çirkindir. Ýslamýn dýþ görünüþü de 

çirkindir. Aslolan bâtýndýr, zâhir deðil. 

Bâtýnilik Arap istilasýna bir tepkidir ve o yüzden de Ýranlýlar ve Türkler 

arasýnda yaygýnlaþmýþtýr. Son derece gizli olarak çalýþtýklarý için, 

Batýniler kendi aralarýnda çok sýký kurallar ve denetim kurmuþlardýr. Ehli 

sünnete karþý olduklarý için hep yasaklanmýþ, kötülenmiþlerdir. Kimi 

koþullarda da bu baskýlardan kurtulmak için Ýslam akidelerine baðlý yeni 

sentezler oluþturmuþlardýr. 4 

Çoðunluðu Sünni olan Ýran’da, Þiiliði resmi din olarak kabul ettiren 

Þah Ýsmail, daha çok Türkmenler arasýnda etkiliydi. Kendisi de bir Türkmen 

olan Þah Ýsmail, Türkçe nefesleriyle Horasan’dan Anadolu’ya, oradan 

Balkanlara kadar, Türkmen boylarýný etkilemiþti. Bu gün de Alevi 

geleneðinin içinde Hatayi olarak bilinen Þah Ýsmail’in önemli bir yeri 

vardýr. Mistik kiþiliðiyle 12. Ýmam’ýn habercisi olarak kabul görüyordu. 

Ortodoks Þiiler onu Þii saymazlar. Çünkü onun bâtýnilik kültüründen 

kaynaklanan sufi yaklaþýmlarýnýn Arap kökenli ortodoks Þiilikle baðdaþýr 

yaný yoktu. Dönemin pek çok siyasal-toplumsal hareketle önderi 

gibi, Þah Ýsmail’in de Ehlibeyt kanýndan geldiði söylenir. 

Bugünkü Ýran Þiiliði Þah Ýsmail’in yeðeni Abbas (1588–1629) döneminde 

biçimlenmiþtir. Abbas, Safavilerin baþkentini Tebriz’den 

SERÇESME 

¸ 

Humeyni Radikalizmi 

Bölüm – I 

Vahap Erdoðdu 

Lanet olsun bu dünyaya 

Lanet olsun þu zamana 

Lanet olsun bu yazgýya 

Þu yabanýl Araplar beni zorla 

Ýslam yapmak için geldiler. 

Firdevsi, Þahname 

Isfahan’a taþýdýktan sonra, Türkmen etkisi azalýrken, 

Arap kökenli Þii mollalarýn yönetimde etkisi artmaya 

baþladý. Mollalar kadýlýk yapýyor, evlilik-boþanma 

iþlerine bakýyorlar, halka dini inançlarýnda önderlik 

ediyorlardý. Mollalar yönetimde etkileri olan, mülk 

sahibi, bir tür ruhban sýnýfýný oluþturuyorlardý. 

Abbas güçlü bir merkezi hükümet kurdu. Tahtýnýn 

geleceðini güvenceye almak için, büyük oðlunu öldürdü, 

ikinci oðlunun gözlerini oydu. 

Abbas’ýn torununun torunu, Þah Sultan Hüseyin, 

mollalarýn desteði ile tahta oturdu. Ama gene mollalarýn desteðindeki 

isyanla devrildi. Bu kargaþadan yararlanan Sünni Afganlar Ýsfahan’ý ele 

geçirip kenti yaðmaladýlar, Þah Sultan Hüseyin’i yakalayarak öldürdüler. 

Safavi hanedanlýðý böylece son bulmuþtu (1722). Anarþi ve kargaþa içindeki 

Ýran’da mollalar da etkisizleþmiþti. Ancak yüzyýlýn sonuna doðru 

yeniden güç kazanmaya baþladýlar. On dokuzuncu yüzyýlda güçleri yeniden 

þahlarý devirecek düzeye ulaþmýþtý. 

Kýrk sekiz yýllýk yöntemi sýrasýnda Ýngiliz þirketlerine, Yahudi bankerlere 

ülke kaynaklarýný rehin veren Nasýr Aldin, tütün tekelini Ýngilizlere 

verince, Molla Hasan Þirazi’nin boykot çaðrýsýna, Hýristiyan ve 

Yahudiler de dâhil, bütün Ýran halkýnýn yanýnda, Þah’ýn eþleri de uymuþ, 

tekel sözleþmesi iptal edilmiþtir (1891). 1906’da kabul edilen Anayasa 

ve ilk parlamento yine bu mollalarýn desteði alýnarak gerçekleþtirilmiþtir. 

1798’de Napolyon Mýsýr’ý iþgal ederken Ýngiltere’nin Hindistan sömürgesine 

göz koymuþtu. Bu nedenle de Ýran onun için önemli idi. Rus 

Çarý ile de anlaþarak, Çardan destek sözü almýþtý. Ancak, Ýngiltere, özellikle 

Ýran Körfezini çök önceden güvence altýna almýþtý. Ama Napolyon’un 

bu manevralarýna karþý Ýran ile yeni bir anlaþma imzalamayý da 

ihmal etmedi (1801). Ýran’ýn Ýngiltere’den yana tavýr almasý karþýlýðý, 

Ýngiltere Ýran’a askeri ve teknik yardým yapacaktý. 

Bu arada misyonerler de Ýran’da boþ durmuyorlardý. 1811’de Doðu 

Hindistan Þirketi’ne baðlý kilise temsilcisi Henry Martyn önderliðinde 

bir grup Þiraz’da ilk misyonerlik üssünü kurmuþ ve Ýncil’in Acemce’ye 

çevrilmesine baþlamýþlardý. ABD misyonerlerinin de bu bölgeye ilgisi 

ayný döneme rastlar. Ýlk ABD misyonerlerinin Ýran’a geliþ tarihi 1834’tür. 

Amerikalý misyonerler 1871’de okul ve hastane açmaya baþladýlar. Anadolu, 

Ýran, Suriye ve Filistin’de faaliyete geçen misyoner okullarý, önce 

Müslüman olmayanlarý (Ermeni, Rum, Yahudi, vb) eðitiyorlardý, daha 

sonra Müslüman çocuklara da bu okullarýn kapýsý aralandý. 

On dokuzuncu yüzyýlýn baþýndan beri Ýran Rusya ve Ýngiltere arasýnda 

çýkar alaný olarak paylaþýlmýþ, kapitülasyon haklarý saðlamýþlardý. Bu 

ayrýcalýklar sonucu, Avrupa mallarý Ýran pazarýný istila etmiþti. Ýran yerli 

sanayi yok edildi. Ýran’dan Avrupa’ya afyon, pamuk ve halý ihraç edilebiliyordu. 

l850’lerin sonlarýna doðru, Hindistan ile Ýngiltere arasýndaki 

iletiþimi kolaylaþtýrmak için Ýngilizler Ýran telgraf tekelini ele geçirdiler. 

1847’de Ýngiliz Baron Julius de Reuter, demiryolu, tramvay, maden iþletmesi, 

bütün sulama iþleri, ulusal bir banka ve öteki sanayi iþletme haklarýný 

almýþtý. Þah’ýn eþinin baþýný çektiði ulema buna karþý direndi, bu 

ayrýcalýklarý veren Baþbakan Mirza Han istifa etmek zorunda kaldý. Ama 

bu tür direniþler kalýcý sonuçlar veremiyordu. Yüzyýlýn sonuna doðru 

Ýran ekonomisini tümüyle denetim altýna alan Ýngiltere ve Rusya, politik 

geliþmeleri de tümüyle belirler hale gelmiþti. 

1908’de Ýran’da petrol bulundu. 1909 yýlýnda Anglo-Iranian Petroleum 

Company (Ýngiliz-Ýran Petrol Þirketi) kuruldu. Petrol Ýngilizlerin 

eline geçmiþti. Ýngiltere’ye karþýtý gösteriler 

düzenledi. Ýngiltere’ye karþý 

Amerika’dan ve Rusya’dan yardým istendi. 

Rusya devrim öncesi kargaþasýný 

yaþýyordu, Amerika ise, bölge politikasýný 

Ýngiltere politikalarýnýn yedeðinde 

geliþtiriyordu. 

Ýran toplumunda mollalarla esnaf ve 

sanatkârlar iç içe yaþýyordu. Akrabalýk 

iliþkilerinin yanýnda, ekonomik ve 

toplumsal iliþkiler de bu kesimleri birbirlerine 

yaklaþtýran nedenlerdi. Çarþýcýlar 

(bazarî) adý verilen bu kesimler, 

Ýran’ýn politik yapýsýnda da önemli rol 

oynamýþlardýr. Ýran’ýn Anayasasý ve 

parlamenter sisteme geçiþi bu grubun 

12 Sayý 18 

Musaddik, hapiste torunuyla

SERÇESME ¸ 

liberallerle birlikte harekete geçmesiyle gerçekleþmiþti. Musaddýk’ýn 

Ulusal Cephesi de laikler, liberaller, komünistler ve çarþýcýlarýn birlikte 

oluþturduklarý bir hareket olacaktý. 

1921’e doðru Ýran tam bir kargaþa içerisindeydi. Ýngilizler Bolþevik 

devriminin Ýran’a uzanacaðý korkusuyla, Kazak askerleri komutaný A- 

lbay Rýza’yý Tahran’a yönelttiler. Tahran’da hükümeti düþüren Rýza, yeni 

oluþturulan ordunun komutaný oldu. Baþkaldýran Kürt ve Arap aþiretlerini 

ezdi. Kýsa sürede baþbakanlýða yükselen Rýza, 1925’in sonunda parlamento 

Türk kökenli Kaçar Hanedanlýðý’na son verince, Þah unvanýný 

aldý. Rýza’nýn Þahlýðýna kadar uzanan yolun açýlmasýnda da mollalarýn 

etkili olduklarýný belirtelim. Ülkenin iki büyük dini lideri Rýza’ya itaat 

etmenin “dinsel görev” olduðu fetvasýný vermiþlerdi. 

Oysa Rýza Þah’ýn kafasýnda çok baþka þeyler vardý. Kapý komþusu 

Türkiye’nin yeni atýlýmlarýný hayranlýkla izliyordu. Ýki ülkenin karþýlaþtýklarý 

sorunlarda da benzerlikler vardý. Rýza Þah da ülkeyi kargaþadan 

kurtarmýþtý. O da monarþiyi yýkarak parlamenter demokrasi sistemini 

gerçekleþtirmek istiyordu. Ýran da Türkiye gibi, yabancýlarýn etkisinden 

kurtulmuþ, baðýmsýz bir ülke, Arap kültüründen arýnmýþ kendi kültürünü 

yaþayan, geliþtiren bir ülke olmak istiyordu. Ýran da Türkiye gibi, Batýlý 

bir topluma dönüþünce, yaþamakta olduðu bütün sorunlardan kurtulabileceðine 

inanýyordu. 

Rýza Þah önce güçlü bir ordu kurdu. Ardýndan hukuk sistemini deðiþtirerek 

mollalarýn kadýlýk olanaðýný ortadan kaldýrdý. Avrupa hukuk sisteminin 

kabulü ile mollalar yalnýzca evlenme ve boþanma iþleri, vb gibi iþlerle 

yetkili olacaklardý. Böylece mollalarýn çok önemli bir ekmek kapýsý 

kapatýlmýþ oluyordu. Kadýnlarý erkeklerle eþit kýlan yasalar, Müslüman 

olmayanlarý Müslümanlarla eþit sayan yasalar, zorunlu soyadý yasasý 

(kendisi Pehlevi soyadýný aldý), dini vakýflarýn denetimi, gelirlerinin devlete 

bildirilmesi zorunluluðu, ruhban sýnýfýnýn önemli gelir kapýlarýný 

kapamýþ oluyordu. Bu durum, yoksulluðun aðýr bastýðý mollalardan oluþan 

bir iþsizler ordusu yaratmýþtý. 

1935 yýlýnda Avrupalýlar gibi giyinme zorunluluðu, mollalarýn sarýklý 

cübbeli dýþarýda dolaþmalarýnýn yasaklanmasý, Kâbe’ye hac ziyaretinin 

yasaklanmasý, ardýndan da kadýnlarýn çarþafla sokaða çýkma yasaðý, mollalarý 

sokaða dökmek için yeterli neden olmuþtu. Rýza Þah, bu direniþleri 

zor kullanarak bastýrýyordu. 

Rýza Þah daðýlýp parçalanmakta olan Ýran’ý bir ulus devlet haline 

getirmek için büyük çabalar gösteriyordu. Çay ve þekere tekel koydu. 

Sanayileþme çalýþmalarý baþlattý, demiryolu aðýný geliþtirdi, saðlýk ve 

eðitimde önemli reformlar gerçekleþtirdi. O zamana dek ilköðretim din 

adamlarýnýn elinde idi ve ilköðretime Kuran öðretimi ile baþlanýyordu. 

Ülkedeki tüm yabacý okullarý devletleþtirdi. Kadýn ve erkeklerin eþit koþullarda 

ve birlikte eðitim gördüðü ilk üniversiteyi açmýþ, eðitim için 

yurtdýþýna öðrenciler göndermiþti. Ýlköðretimin zorunlu hale getirilmesi, 

kýz ve erkek çocuklarýn ayný sýnýfta birlikte eðitim görmeleri, yine Rýza 

Þah tarafýndan gerçekleþtirilmiþti. 1930’larýn sonuna doðru kentlerin 

çoðu elektriðe kavuþmuþtu. 

Ancak okuma ve yazmayý bir Kazak subayý iken, kendi kendine 

öðrenmiþ olan Rýza Þah’ýn uygulamaya koyduðu ulusalcý politikalar, 

Ýngiltere gibi, Ýran’da büyük çýkar aðlarýný kurmuþ olan ülkeleri rahatsýz 

ediyordu. Ýngiltere’nin baskýsýna karþý ABD’nin desteðini saðlamak için, 

ABD petrol þirketi Standard Oil’e imtiyazlar vermesi de Rýza Þah’ý kurtarmaya 

yetmedi. Almanya’dan destek saðlama arayýþýna girdi, baþarýlý 

olamadý. Sonunda, Alman yandaþlýðý gerekçe gösterilerek, Ýngiltere tarafýndan 

tahttan indirildi ve Güney Afrika’ya sürgüne gönderildi. Yerine 

oðlu Rýza oturtuldu. 

Yeni Þah Ýngilizlerin her dediðini yapan bir kukla olmaktan öte gidemiyordu. 

Ýran halký açlýk ve yoksulluk içinde yaþarken, dünyanýn en 

kârlý þirketi olarak Ýran’ýn petrolünü dünya pazarýna süren Anglo-Iranian 

Petrol Þirketi imtiyaz alanlarýný daha da geniþletmek için hükümetleri 

deðiþtiriyor, parlamentoyu isteði doðrultusunda yapýlandýrabiliyordu. 

Ýranlý yetkililer petrol rafinelerine giremiyor, hesaplarýný, defterlerini 

denetleyemiyor, petrol alanlarýnýn yakýnýna bile yaklaþtýrýlmýyorlardý. 

1945’de Azerilerin bir bölümü baþkaldýrarak Sovyet sistemine geçmeleri, 

1946’da Kürtlerin devlet kurma giriþimleri, Ýran’da ulusalcý 

duygularý kabartmýþ, Ýngiliz-Amerikan kuklasý konumundaki Þah’a karþý 

tepkileri artýrmýþtý. Musaddýk’ýn önderliðinde ulusalcý güçlerin artan etkinlikleri 

karþýsýnda Ýngilizler, fazla direnememiþlerdi. 

Ýran ulusalcýlarý Ulusal Cephe adý altýnda Musaddýk önderliðinde 

iktidara geçince petrolü millileþtirmiþti. Bu olay, yalnýzca Orta Doðuda 

deðil, bütün dünyada emperyalizmin yeni stratejisinin de ilk adýmý oluyordu. 

Amerikan Merkezi Haberalma Örgütünün (CIA) darbeler ve suikastlar 

zincirinin ilk halkasý, Musaddýk’ýn traji-komik bir darbeyle iktidardan 

uzaklaþtýrýlmasý ile baþlayacaktý. Olayýn bir baþka yaný da, Humeyni 

iktidarýnýn ilk tohumlarýnýn bu dönemde atýlmýþ olmasýydý. 

Bundan sonrasýný CIA belgelerine dayanarak hazýrlanmýþ ABD kaynaklý 

kitaplardan özetleyerek verelim: 

Ocak 2006 

15 Aðustos 1953 gece yarýsý. Saray 

Muhafýz Alayý Komutaný Nimetullah 

Nasiri cebine koyduðu Þah’ýn Musaddýk’ý 

azleden mektupla birlikte birkaç 

askeri kamyon dolusu askerle Genelkurmay 

Baþkaný Taki Riyahi’nin oturduðu 

evin kapsýný çaldý. Evde hiç kimse 

yoktu. Albay cipine bindi, Musaddýk’ýn 

evine yöneldi. Demokratik yoldan 

iktidara gelmiþ olan Baþbakana 

Þah’ýn azil emrini teblið edecek, eðer 

uymaz ise, onu tutuklayacaktý. 

Albay Nimetullah bunlarý kendi baþýna 

kotaracak yetenekte birisi deðildi. 

Bu plan CIA ve Ýngiliz Gizli Servisinin 

aylarca önceden baþlayan çalýþmalarýnýn 

uygulamaya konulmasýydý. Darbe ABD Baþkaný Eisenhower ve 

Ýngiltere Baþbakaný Churchill’in ortak emirleriyle planlanmýþtý. 

Geçtiðimiz yüzyýlýn baþýndan beri Ýngiliz Ýran Petrol Þirketi (AIOC) 

Ýran petrolünün üretimi ve pazarlamasý konusunda tekel kurmuþ bulunuyordu. 

Ýngiltere’nin dünyadaki bu en karlý þirketi Musaddýk tarafýndan 

ulusallaþtýrýldý. Hemen ardýndan Ýran Körfezinde Ramadan’daki ayný þirketin 

dev petrol rafinerisini de kontrol altýna aldý. Ýngilizler çýlgýna döndüler. 

Önce Uluslararasý Mahkeme’den ve Birleþmiþ Milletler’den Musaddýk’ýn 

cezalandýrýlmasýný istediler. Ardýndan donanmayý Ýran Körfezi’ne 

gönderdiler, daha sonra da Ýran ekonomisini felce uðratacak ambargo 

uyguladýlar. 

Halkýnýn gözünde bir ulusal kahraman olan Musaddýk inatla direndi. 

Ýngiltere Ýran’ý iþgal etmek istedi, ABD Baþkaný Truman’dan destek alamayýnca 

bu planýndan vazgeçmek zorunda kaldýlar. Ýki seçenek kalmýþtý, 

ya Musaddýk’ý kabul edecek ya da bir darbe ile iktidardan uzaklaþtýracaklardý. 

Ýngiliz ajanlarý darbe için harekete geçti. Bunu öðrenen Musaddýk 

Ýran’daki Ýngiliz Büyük Elçiliði’ni kapattý. Bütün Ýngilizler Ekim 

1952’de sýnýr dýþý edildi. Yeniden Truman’a baþvuran Ýngilizler darbeyi 

CIA ile birlikte gerçekleþtirmek istediler, ancak Baþkandan yine destek 

görmediler. 

Kasým 1952’de Eisenhower baþkan seçilince iþler deðiþti. Seçim 

kampanyasý sýrasýnda Ýngiliz Gizli Servisi’nin yöneticilerinden Christopher 

Montague Woodhouse, CIA ve Dýþiþleri ile görüþmek üzere ABD’ye 

gitti. Oradaki görüþmelerinde gerçek gerekçelerini gizleyerek, Ýran’ýn 

komünist rejime kaydýðýna muhataplarýný inandýrmaya çalýþtý. Woodhouse 

beklediðinden de yüksek bir baþarý saðlamýþtý. Yeni yönetimin 

Dýþiþleri ve CIA’nin baþýna geçecek olan Dulles kardeþler bu söylenenlere 

inanmaya hazýrdýlar. Onlara göre ABD saflarýnda kararlýlýkla saf tutmayanlar 

düþman saflarýnda yer almýþ sayýlýrdý. Geniþ petrol rezervleri, 

Sovyetlerle olan uzun sýnýrlarý, güçlü bir komünist partisi ve ulusalcý bir 

baþbakanýyla Ýran, kýsa sürede komünizmin kucaðýna düþebilirdi. 

Ocak 1953’te Eisenhower Beyaz Saray’da göreve baþlayýnca, Dulles 

kardeþler ilk iþ olarak Musaddýk’ýn devrilmesini gündemlerine aldýlar. 

Bu hükümet darbesi konusunda CIA için de bir ilk olacaktý. Operasyonu 

gerçekleþtirmek üzere, Orta Doðu konusunda oldukça deneyimli CIA’nýn 

Asya ve Orta Doðu bölümü Þefi, Baþkan Theodore Roosevelt’in torunu 

36 yaþýndaki Kermit Roosevelt görevlendirildi. 

Temmuzda Beyrut’a uçan Roosevelt, oradan araba ile Suriye ve Irak 

çöllerini aþarak Ýran sýnýrýnda içeri girdi. Ajanlarý tarafýndan kiralana 

Tahran’daki bir villada iki hafta sýký bir çalýþma yaptý. Ýngilizlerin daha 

önceki çalýþmalarý sonucu basýndan, subaylardan, politikacýlardan, yeraltý 

dünyasýndan ve mollalardan oluþan bir þebekeyi hazýr bulmuþtu. CIA 

bunlara aylýk maaþ ödüyor, karþýlýk olarak da hemen her gün Musaddýk’ý 

suçlayan yalan haber üretiyorlardý. Þah’ýn Musaddýk’ý azlettiði, yerine 

Emekli General Fazullah Zahýdi’yi atadýðý haberlerini yaydýlar. CIA 

Zahidi’ye 100 bin dolardan fazla para vermiþti. Sokak serserilerine ellerine 

tutuþturulan Þah fotoðraflarýyla Musaddýk’a karþý, Þah lehine sokak 

gösterileri düzenletildi. Basýndaki Musaddýk karþýtý yazýlar artmaya 

baþladý. Yazýlarda Musaddýk’ýn yalýzca komünist eðilimde olmadýðýný, 

tahta göz diktiði, Ýsrail’in desteðinde ve hatta Ýngilizlerin adamý olduðu 

yolunda doðrudan CIA tarafýndan hazýrlanan haberler iþleniyordu. Bu 

haberlerin imalatçýsý Richard Cottam o günleri anlatýrken Tahran’daki 

gazetelerin beþte dördünün kontrolleri altýnda olduðu ve yazdýðý her 

yazýnýn hemen ertesi günü Ýran gazetelerinde yayýmlandýðýný belirterek, 

hedeflerinin Musaddýk’ý “komünist iþbirlikçisi bir fanatik” olarak tanýtmak 

olduðunu söylemektedir. 5 

Bütün bu kirli iþleri yürütürken Roosevelt’in önünde temizlemesi gereken 

bir pürüz daha vardý. Kiþiliksiz, pýsýrýk Þah’ýn elinden Musaddýk’ý 


13 

Nasýri, Þah’ýn Musaddiki azleden fermanýyla

SERÇESME 

¸ 


azlettiði ve yerine General Zahidi’yi atadýðýna iliþkin bir kaðýdýn altýna 

imza atmak. Ama Þah, halkýn bir kahraman olarak kabul ettiði Musaddýk’tan 

çekindiði için imzalayamýyordu. Þah’ý etkileyecek kiþileri devreye 

sokmak gerekiyordu. Bu kiþilerin baþýnda Þah’ýn ikizi Prenses Eþref 

geliyordu. 

Musaddik (saðda) Amerikan ve Ýngiliz Büyükelçileriyle 

Uyuþturucu dâhil her türlü kirli iliþkileri nedeni ile Ýran’da barýnamayýp 

yurtdýþýnda yaþayan Prenses’e ulaþmak zor olmadý. Paris kumarhanelerinin 

ve gece kulüplerinin bu seçkin müþterisi, CIA’nin Ýran’daki 

seçkin adamlarýndan Esadullah Raþidiyan tarafýndan telefonla arandýðýnýn 

ertesi günü Amerikan ve Ýngiliz ajanlarýndan oluþan bir heyet tarafýndan 

ziyaret edildi. Heyetin baþýndaki Ýngiliz ajan Norman Darbyshire bir 

mink kürk manto ile hatýrý sayýlýr miktardaki para paketini yanýna almayý 

ihmal etmedi. Hediyeleri görünce, Darbyshire’ýn deyimiyle “gözleri parlayan” 

Prenses Tahran’a uçmayý kabul etti. Prenses evlilik adý Madam 

Þefik olarak bir pürüz çýkmadan Tahran’a indi. Baþýnda Þah onu kabul 

etmedi, ama saraydaki ajanlarýnýn çabalarý ile görüþme 29 Temmuz gecesi 

yapýldý. Ama Þah’ý ikna edemedi. Bu haber duyulunca þiddetli protestolar 

oldu ve Prenses arkasýna bakmadan, aceleyle Avrupa’ya döndü. 

Roosevelt General H. Norman Schwarzkopf’a yöneldi (Birinci Körfez 

Savaþýnda, Çöl Fýrtýnasý Harekâtýnda da bu adý sýk sýk duyacaktýk). 

General 40’lý yýllarda Ýran’da seçkin bir alayýn komutanlýðýný yapmýþ, 

Þah’a yakýn bir gizli servis kurarak elemanlarýný yetiþtirmiþ ve Þah’ýn 

saygý duyduðu biriydi. CIA generale “örtülü bir görev” verdi. General 

Lübnan, Pakistan ve Mýsýr’a görüþmeler yapmak için ziyaretler yapacaktý. 

Geçerken de Ýran’a uðramýþ olacaktý. Ýran’a bir kaç çanta dolusu milyonlarca 

dolarla gelmiþti. Roosevelt’le görüþtükten sonra, operasyonun 

elebaþlarýyla bir araya geldi, dolarlarý bunlara daðýttý. Þah’ý aradý ve 

1 Aðustos günü sarayýn büyük bir salonunda baþ baþa görüþtüler. Þah 

hâlâ korkuyordu. Ama yumuþama yoluna girmiþti. Roosevelt’in kendisinin 

görüþmesi gerekiyordu. Bu çok tehlikeliydi. Ýran’da olduðu, hele de 

Þah’la iliþkide olduðu duyulacak olursa, her þey altüst olurdu. Ama 

baþka seçenek de yoktu. 

2 Aðustos günü en yakýn adamý Esadullah Raþidiyan’ý saraya gönderdi. 

Raþidiyan kardeþler Ýngiliz Ýstihbarat örgütünün Ýran’daki kilit adamlarýydý 

ve bu üç kardeþe her ay 10 bin Sterlin para ödüyorlardý. 6 Mesaj 

kýsaydý. ABD ve Ýngiltere darbe hazýrlýyorlardý, engel olunmamalýydý. 

Þah’a baþýný endiþeyle sallamak düþtü. 

Roosevelt, Rosenkrantz kod adýndaki adamý ile “bir Amerikan yetkilisinin 

Eisenhower ve Churchill adýna gizli bir görüþme” yapma isteðini 

Þah’a iletti. O gece yarýsý bir araba Roosevelt’in kaldýðý villaya gönderildi. 

Tebdili kýyafet içindeki Roosevelt arabaya bindi battaniyeyi üzerine 

çekerek yere uzandý. Sarayýn giriþ merdivenlerinde Þah konuðunu bekliyordu. 

Arabanýn kapýsýný açan Þah karþýsýnda daha önceleri baþka kimlikle 

tanýdýðý Roosevelt’i buldu. Roosevelt, Ýran’da Amerikan ve Ýngiliz 

gizli servisleri adýna bulunduðunu, bunun kanýtýný da Þah isterse, 

BBC’in ertesi geceki yayýnýndan öðrenebilirdi. Churchill BBC’nýn “þimdi 

gece yarýsý” biçimindeki kapanýþ anonsunun, “þimdi tam gece yarýsý” 

anonsu ile deðiþmesini saðlamýþtý. 

Þah ikircikli tavrýný sürdürünce, Roosevelt kaþlarýný çatarak Musaddýk’ýn 

iktidarda kalmasýnýn “Ýran’ýn komünistleþmesine ya da ikinci bir 

Kore olmasýna yol açacaðý” Batý’nýn bunu kabul edemeyeceðini söyledi. 

Þah’ýn, gücünü pekiþtirecek bu darbeye yardýmcý olmasý gerektiði, yoksa 

Ýran’dan ayrýlacaðýný, baþka planlar hazýrlanacaðýný da sözlerine ekledi. 

Þah bunlarý sessizce dinlemekle yetindi. Ertesi gece buluþmaya karar vererek 

ayrýldýlar. 

Roosevelt Þah’la görüþmelerinde, “elinin altýnda 1 milyon dolar, iþinin 

ehli, son derecede profesyonel örgütçü bir kadro bulunduðunu”, bunlarýn 

“broþür daðýtmak, sokak gösterileri düzenlemek, muhalefeti örgütlemek, 

vb” konularýnda usta olduklarýný eklemeyi de unutmadý. Ajax 

Operasyonu dört koldan yürütülecekti. Camilerde, sokaklarda, Musaddýk’ýn 

popülaritesini yýpratacak bir kampanya yürütülecek, Þah yanlýsý 

subaylar bir bildiri ile Musaddýk’ý azledecekler, sokak çeteleri sokaðý ele 

geçirecekler ve son olarak da General Zahidi ortaya çýkacak ve Þah’ýn 

baþbakanlýk teklifini kabul ettiðini ilan edecektir. 

Sonunda Þah fermaný imzalamayý kabul etti, ancak imzaladýktan sonra 

hemen gizlenecek bir yer bulmalýydý. Hazar kýyýsýnda sarayýn av evi 

olarak kullanýlan yer seçildi. Ýþler kötüye gittiðinde Kraliçe ile birlikte 

Baðdat’a kaçmak üzere bir uçak hazýr olacaktý. Ertesi sabah bir CIA 

kuryesiyle saraya gönderilecek olan fermanlarý imzaladýktan sonra Þah 

sarayý terk edecek ve gizleneceði yere gidecekti. 

9 Aðustos sabaha karþý yapýlmýþ olan bu görüþme, son görüþme idi. 

Roosevelt Baþkan Eisenhower’ýn özel mesajýný majestelerine sunmuþtu: 

“Tanrýdan Majestelerine yardýmcý olmasýný dilerim. Pehlevilerle Roosevelt’in 

ortak çabalarý bu küçük sorunu çözemiyorsa, hiçbir yerde umut 

kalmadý demektir. Bu iþin üstesinden geleceðinizden hiç kuþkum yoktur.” 

Roosevelt villasýna döndüðünde saat sabahýn beþi olmuþtu. Keyifle 

yataðýna girdi. Bir süre sonra uyandýrýldýðýnda bir terslik olduðunu öðrendi. 

Ýmza almaya giden kurye eli boþ dönmüþtü. Þah sarayý terk 

etmiþti. Bunun üzerine Albay Nasýri’nin Hazar kýyýsýna uçmasý kararlaþtýrýldý. 

Gece geç saatlere kadar Nasýri’den bir ses çýkmamýþtý. Gece yarýsýna 

doðru imzalar Roosevelt’e ulaþtýrýldý. Hava koþullarý nedeniyle 

Nasýri’nin uçaðý kalkamamýþ, fermanlar kara yolu ile gönderilmiþti. 

Roosevelt hemen harekete geçmek istiyordu, ama arada perþembe ve 

cuma vardý. Bunlar tatil günleriydi. Adamlarý tatil günleri harekete geçmelerinin 

doðru olmayacaðýný söylediler. 15 Aðustos cumartesine ertelediler. 

Bu arada sokak gösterileri yoðunlaþtýrýldý, basýnda Musaddýk’a 

saldýrýlar þiddetlendirildi. Tudeh (Ýran Kitle Partisi) adý kullanýlarak yayýnlanan 

sahte bildiri ve broþürlerle Musaddýk’a karþý çýkan ya da çýkacak 

olan mollalar tehdit ediliyor ve mollalarýn önde gelenlerine, kiþilere 

Tudeh adýna yapýlan telefonlarla ölüm tehdidi yaðdýrýlýyordu. Bu mollalarýn 

birkaçýnýn evleri önünde patlangaç patlatýldý. Bütün kampanya 

Musaddýk’ýn komünistlerle iþbirliði yaparak, ülkeyi komünizme teslim 

edeceði stratejisine oturtulmuþtu. 

Her þey yolunda görünüyordu. 14 Aðustosta, CIA Merkezinden Ajax 

Operasyonu’nun tamamlanmasýnýn ardýndan Hükümeti kuracak olan 

General Zahidi’nin kullanýmýna verilmek üzer 5 milyon dolarýn hazýr 

bulundurulmasýný isteyen telgrafý çektikten sonra, Amerikan Elçilik 

binasýndaki üssüne çekilen Roosevelt, 15 Aðustos gece yarýsýnda Albay 

Nasýri’den telefon bekliyordu. Albay Nasýri Genel Kurmay Baþkanýný 

evinde bulamayýnca, yanýndaki birlikle Baþbakan Musaddýk’ýn oturduðu 

eve yöneldi. Kapýnýn önüne geldiðinde orada pusu kuran askerler tarafýndan 

sarýlarak tutuklandý. Roosevelt gibi, Þah da radyodan baþarý haberini 

boþuna beklediler. Sabahýn ilk saatlerinde radyolarda, Musaddýk’ýn 

kendi sesinden Þah ve “yabancý unsurlar” tarafýndan tertiplenen komplonun 

baþarýlamadýðý ilan ediliyordu. Halk sokaða dökülmüþ Þah aleyhine, 

Musaddýk lehine coþkulu gösteriler yapýyordu. Komplo baþarýya ulaþamamýþtý. 

Þah uçaða atlayarak eþiyle birlikte Ýran’dan kaçtý. 

Churchill, “bir damla petrol, bir damla kanla eþdeðerlidir” demiþti. 

Þeytan’ýn kanla dansý daha yeni baþlýyordu. Gerçekten de cumartesi 

yaþanýlan baþarýsýz darbe giriþiminden hemen sonra, acele Ýran’ý terk 

etmesi istenen Roosevelt pes etmemiþ, ikinci bir giriþim için harekete 

geçmiþti. Iran halkýnýn çok büyük bir bölümünü arkasýna almýþ olan 

Musaddýk liderliðindeki Ulusal Cephe’nin içersinde bulunan mollalarýn 

cepheden koparýlmasý çalýþmalarýný hýzlandýrmak gerekiyordu. Genç 

Ruhullah Humeyni ve birkaç yandaþý dýþýnda, hepsi cepheye katýlmýþlardý. 

Bunlarýn en etkili olaný Ayetullah Kaþani idi. Kaþani’nin babasý 

I. Dünya Savaþýnda Ýngilizlere karþý savaþýrken ölmüþtü. Kendisi de 

II. Dünya Savaþýnda, Müttefiklerin Ýran’ý iþgali sýrasýnda Ýngilizlere 

karþý savaþmýþ, Ýngilizler tarafýndan esir kampýnda tutulmuþtu. Þah onu 

susturmak için sürgüne gönderilmiþ, Beyrut’ta iken büyük bir halk desteðiyle 

Ýran Meclisi’ne seçilince, Þah dönüþüne izin vermek zorunda kalmýþtý. 

Tahran’da karþýlamaya gelen büyük kalabalýða seslenirken Musaddýk 

ve Ulusal Cepheyi gerçek yurtseverler olarak selamlamýþtý. Kaþani 

Iran sömürgenlerden kurtulduktan sonra islami bir nizam kurulabileceðini 

savunuyordu. Kaþani Meclis baþkaný seçilince, Ýngilizler ve Amerikalýlar 

General Zahidi ve Ýngilizlerin gözde ajanlarý Raþidian kardeþler 

kanalýyla iliþkiye geçmiþlerdi. ABD, seçkin diplomatý Harriman’ý Ýran’a 

göndermiþ; Harriman, Kaþani ile evinde görüþmüþtü. Ýngilizlere ateþ 

püsküren Kaþani oklarýný Musaddýk’a çevirdi. Karþýtlarýný sindirmek için 

silahlý çeteler oluþturdu. Baþbakan Razmara’yý öldüren islamcý fanatik 

Halil Tahmasibi için meclisten af çýkardý. 

Öte yandan, Raþidian kardeþlere baðlý þebeke, Ýran’daki kargaþayý 

artýrmak için devlet yetkililerinden birini kaçýrma planý hazýrladý. Dýþiþleri 

Bakaný Fatimi veya Genel Kurmay Baþkaný General Riahi hedef 

seçilmiþti. Bu kiþiler iyi korunduklarý için Tahran Polis Þefinde karar 

kýlýndý. General Mahmut Afþartus’u tanýyan tertipçilerden biri onu evine 

14 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

davet etti ve eve gelen General Afþartus kaçýrýlarak öldürüldü. General 

Zahidi de suçlananlar arasýnda idi. Zahidi Ayetullah Kaþani’nin korumasý 

altýnda Meclise sýðýndý. Musaddýk’ý destekleyen Meclis üyeleri Kaþani’yi 

Meclis Baþkanlýðý’ndan düþürdüler. Ýngiltere’nin Ýran’daki ajaný 

Robin Zaehner Londra’ya gönderdiði raporda bütün bunlarý “tertipleyen 

ve yönetenlerin Raþidian kardeþler” olduðunu bildiriyordu. 7 Gazeteler 

ve dini liderler Musaddýk’ýn kellesini istiyorlardý. 

Baþarýsýz darbenin ardýndan geri çaðrýlan Roosevelt gitmemiþti. 

Ýran’dan ayrýlýnca bütün bir ajanlar aðý baþsýz kalacak, halkýn büyük çoðunluðunun 

desteðini arkasýnda bulan Musaddýk duruma hâkim olacaktý. 

Pazar günü Zahidi ve öteki kilit adamlarýyla buluþan Roosevelt, 

Þah’ýn imzalamýþ olduðu fermanlarý çoðaltarak halka ve ordu birliklerine 

daðýtýlmak üzere ajanlarýna verdi. Pazartesi günü gazetelerde çýkacak 

olan baþlýklarý hazýrladý. Gazeteler, Musaddýk’ýn Þah’ýn tahtýna geçmek 

istediðini ama yurtsever subaylarýn bunu önlediðini yazacaklardý. Doðruyu 

yazan gazeteler ise azýnlýktaydý. 

Roosevelt elçiliðin askeri ataþesi General Robert McClure’den darbeye 

katýlacak bir kaç askeri birlik bulmasýný istedi. Generalin tanýdýðý pek 

çok Ýranlý subay vardý. Ýran Genel Kurmay Baþkaný ile iþe baþladý. Darbeye 

katýlmasa da, etkisizleþtirilmesini düþünüyordu. Birlikte birkaç 

günlüðüne kent dýþýnda balýða çýkmayý önerdi. Kabul görmeyince, sesini 

yükselterek Þah’a baðlý kalmasý gerektiði uyarýsýný yaptý. Karþýlýk olarak 

Amerikan generaline kapý gösterildi. Ardýndan Ýsfahan’a gönderildi. Orada 

komutanlara fermanýn kopyasýný göstererek, darbeye katýlmalarýný 

istedi. Komutan emirleri Amerikalýlardan deðil, Ýranlýlardan alacaðýný 

söyleyerek tersledi. Ýki yerden de eli boþ dönünce, Baþkentteki küçük 

karakollarý dolaþtý. Komutanlara para verdi, baþarýlýnca vaatlerde bulundu. 

Ýki küçük birliðin komutanýndan söz aldý. 

Bir sonraki adým, sokakta kargaþa yaratmaktý. Bunun için Amerika 

da CIA’de eðitilmiþ iki adamý, Celil ve Keyvani’yi görevlendirdi. Kenar 

mahallelerdeki iþsiz güçsüz takýmý toplanacak, Musaddýk ve komünizm 

lehine sloganlar atýlacak, vitrinler kýrýlacak, sokakta geçenler dövülecek, 

camilere ateþ açýlacaktý. Bunun için iki ajana 50’þer bin dolar verildi. 

Ertesi sabah kentin varoþlarýndan harekete geçen gruplar, Musaddýk 

lehine sloganlar atarak kent merkezine doðru yürüdüler. Gruplara bir þeyden 

habersiz Musaddýk taraftarlarý ve Tudeh taraftarlarý da katýlýyordu. 

Parlamento Alanýna ulaþtýklarýnda kalabalýk on binleri bulmuþtu. Alanda 

bulunan Þah’ýn heykeli yýkýldý. Musaddýk polise göstericilere müdahale 

etmemeleri emrini vermiþti. Zahidi, oðlu Ardeþir, emekli hava generali 

Hidayetullah Gilenþah ve Raþidiyan kardeþler ABD elçiliðine gizlice 

getirilerek Roosevelt ile bir toplantý yapýldý. Bu toplantýda sokak gösterilerinin 

yoðunlaþtýrýlmasý kararlaþtýrýldý. Roosevelt, Büyükelçi Loy 

Henderson’a Musaddýk’la görüþmesi talimatýný verdi. 

Salý günü gösteriler daha da yoðunlaþtý. Dükkânlar yaðmalandý. Ayný 

gün ABD Büyükelçisi Mussadýk’ý ziyaret etti. Elçi, hükümetinin Þah’ý 

Ýran’ýn resmi lideri olarak kabul ettiklerini söyledi. Musaddýk, ülkesinden 

kaçan Þah’ýn ülkesini temsil edemeyeceðini söyleyince, Elçi Muhammed’in 

de Mekke’yi terk ettiði, ama sonra daha güçlü olarak geri 

döndüðünü anýmsattý ve hemen asýl konuya girdi. Amerikalýlarýn rahatsýz 

edildikleri, telefonlar edilerek tehdit ve aðýr küfürler edildiðini, telefonu 

açan çocuklara bile çok aðýr küfürler edildiðini, arabalarýnýn farlarýnýn 

kýrýldýðý, lastiklerinin indirildiði, çizildiði, bu durumda Hükümetinin 

ABD yurttaþlarýný geri çaðýrabileceðini söyledi. Musaddýk üzgün ve 

mahcup bir tavýrla polis þefini aradý, sokak gösterilerine artýk bir son vermenin 

zamaný geldiði talimatýný verdi. Amaca ulaþýlmýþtý. 

Polis acýmasýzca Musaddýk yandaþlarýnýn çoðunlukta olduðu göstericilerin 

üzerlerine saldýrmýþ, ardýndan her türlü sokak gösterisi yasaklanmýþtý. 

Bu yasak Musaddýk’ý en etkili silahý olan halk desteðinden yoksun 

býrakýyordu. Þah lehine, Musaddýk aleyhine büyük bir gösteri yapmanýn 

tam sýrasýydý Ajanlar hemen harekete geçti. Mollalara harçlýklarý daðýtýldý. 

l9 Aðustos Çarþamba sabahý Roosevelt özel kurye ile Kaþani’ye on 

bin dolar gönderdi. 8 

Beyinsiz Þaban, Kabzýmal Tayyip ve Donuk Ramazan’ýn çevresindeki 

eski güreþçiler, atletler, cambazlar, kumarbazlar, genelev kadýnlarýndan 

oluþan bir grup hazýrlandý, CIA’dan gelen paralar daðýtýldý. 9 Bu 

grup, 19 Aðustos sabahý, karnaval havasýnda gösteriler yaparak, kenar 

mahallelerden kent merkezine hareket etti. Kýrsal kesimden parayla 

devþirilmiþ aþiret üyeleri, imamlar, mollalar, sokak kabadayýsý Beyinsiz 

Þaban’ýn adamlarý, kahvehanelerden toplanan iþsiz güçsüz takýmý 

“Kahrolsun Musaddýk, yaþasýn Þah!” sloganlarý ile yürümeye baþladýlar. 

Müdahale eden kimse yoktu. Musaddýk yandaþlarý yasaða uyarak dýþarý 

çýkmamýþlardý. Grup hükümet binalarýna, Musaddýk yanlýsý gazeteleri 

yaðmaladýktan sonra, Musaddýk’ýn kaldýðý eve yöneltilerek, ev kuþatýldý. 

Kapýlar kýrýlarak ev yaðmalandý, yakýldý. Musaddýk kaçýrýlarak kurtarýlmýþtý. 

O gün üç yüz kiþi ölmüþtü. Ölen kimi sivillerin ceplerinde Roosevelt’in 

adamlarýnýn daðýttýðý 500 riyallik banknotlar çýkýyordu. CIA’nýn 

ilk darbesi baþarýlmýþtý. 

Ocak 2006 

Zahidi baþbakan oldu. Roosevelt’in en yakýn iki adamý hükümete 

bakan olarak girdiler. Zahidi’nin emrine CIA 5 milyon dolar gönderdi. 

Ayrýca þahsýna da bir milyon dolar gönderildi. 

Muhammed’in soyundan gelen Dýþiþleri Bakaný Fatimi idam edildi. 

Iran-Ýngiliz Petrol Þirketi yeni kurulan uluslararasý þirketler birliðinde 

yüzde 40 pay aldý; beþ Amerikan Þirketi yüzde 40 aldý; yüzde 20 de Shell 

ve Fransýz petrol þirketine verildi. Yüzde 60 pay karþýlýðý olarak Ýngiliz- 

Ýran Þirketine 1 milyar dolar ödendi. Kâr Ýran ile Þirket arasýnda yüzde 

elli-yüzde elli bölüþülecekti. Þirketin adý Ýran Ulusal Petrol Þirketi olarak 

kaldý. Gene þirketin defterlerini denetleme yetkisi Ýran’a verilmemiþti. 

Gene hiç bir Ýranlý üst yönetimde yoktu. 

Raþidiyan kardeþler Ýngiliz ajanlýðý görevini sürdürürlerken Þah’ýn 

yakýnlarý olarak büyük servet ve itibar kazanmýþlardý. Albay Nasýri general 

yapýldý ve ünlü Savak’ýn baþýna getirtildi. Þah bile onu tutuklatýp 

hapse attýrmak zorunda kaldý. Humeyni ihtilalinden sonra hapisten alýnýp, 

kurþuna dizildi. Beyinsiz Þaban’a altýn sarýsý bir Cadillac araba 

verildi. Belinde iki tabanca ile Tahran sokaklarýnda caka satarken, dövülecekler, 

kaybedilecekler ya da baþka türlü iþlemler için Savak’ýn iþareti 

yetiyordu. Kabzýmal Tayyip ve Donuk Ramazan’a Þah birer çiftlik hediye 

etti. Tayyip ayný zamanda baþkente vergiden muaf muz ithal tekeli ile 

evinin alt katýný seraya dönüþtürecek donatýmýn saðlanmasýyla ödüllendirildi. 

Sarayýn en seçkin bahçelerinde yetiþtirilen meyvelerin beþ yýllýk 

ilk alýcýsý olma ayrýcalýðýný da Tayyip’e vermiþti. 10 Ama ayný Tayyip, 

1963’te Humeyni’nin tutuklanmasý sonucu adamlarýný Humeyni’yi desteklemek 

üzere sokaða döktüðü gerekçesiyle Nasýrullah tarafýndan kurþuna 

dizildi. 

Bu kolay baþarýnýn ardýndan CIA, ABD politikalarýný belirleyen merkez 

olmuþtu. Dünyadaki politik geliþmeleri ABD politikalarý doðrultusunda 

oluþturmanýn en etkin ve en ucuz yolu bu tür komplolar olmuþtu. 

Ýran’da gerçekleþtirilen darbenin ertesi yýlý Guatemala’da Baþkan Jacobo 

Arbenz’i devirerek ülkeyi yüz binlerce insanýn yaþamýna mal olan bir iç 

savaþa sürükledi. Sonraki yýllarda CIA, Küba, Þili, Kongo ve Vietnam’da 

liderlerinin öldürülmesi ya da devrilmesi için bir dizi eylemlere 

giriþti. 

Roosevelt büyük baþarýsýndan ötürü göðsüne takýlan övünç madalyasýyla 

Gulf Oil’in baþýna geçti. 

Churchill 1953 yýlý Nobel Edebiyat ödülüne layýk görüldü. 

Eisenhower kendi adýný taþýyan doktrinini uygulamaya koydu. 

Þah, Ýngilizlerin yanýnda Amerikalýlarýn da desteðini alarak Ýran 

halký üzerindeki despot yönetimini daha da pekiþtirdi. Mollalar onu 

Ýran’dan kaçýrýncaya dek, halkýna yaptýðý zulmünü sürdürdü. 

NOTLAR: 

1 Þemsettin Günaltay, “Selçuklularýn Horasan’a Ýndikleri Zaman 

Ýslam Dünyasýnýn Siyasal Sosyal, Ekonomik ve Dini Durumu”, 

Belleten, Cilt VII, a. 25, s. 61. 

2 Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatýnda Ýlk Mutassavýflar, 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý Yayýnlarý, Anakara, l966, 2. Basým. 

3 Kuran, 69. Sure, Ayet 40. 

4 Ýslam Ansiklopedisi, c. 2, s. 339–340. 

5 Stephen Kinzer, All The Shah’s Men (Ýng.: Þah’ýn Bütün Adamlarý), 

John Wiley, 2003, s. 6. 

6 Agy, s. 151. 

7 Agy, s. 159. 

8 Agy, s. 178. 

9 Christopher de Bellaigue, In the Rose Garden of the Martyrs (Ýng.: 

Þehitlerin Gül Bahçesinde), HarperColins, Londra, 2004, s. 173. 

10 Agy, s.174. 

15 

Beyinsiz Þaban, Þah yanlý bir gösteride

Kýzýlbaþ Alevilikte (Alevi = Elevi = 

Elawi = Alawi = Iþýk, aydýnlýk, 

ateþ), farkýndalýk’ýný biraz canlý 

tutan her “Yol Evladý” bilir ki, Kýzýlbaþlýktan 

söz edildiði her yerde, 

onu nitelerken, din ya da mezhep ya da inanç gibi kavramlardan çok, 

“Yol” kavramý kullanýlýr. Daha doðrusu, daha öncesine gitmeðe gerek 

yok, son dört ya da beþ asýrlýk sürecin Âþýklýk geleneðine bakan her insan, 

Âþýklarýn ait olduklarý yapýyý açýklarken kullandýklarý esas kavramýn 

“Yol” olduðunu görürler ve bu son derece harika bir seçimdir. 

Söze “Yol” kavramýyla girmem nedensiz deðil. Kýzýlbaþ Aleviler olarak, 

sözgelimi bundan on beþ yýl önceki, konumda deðiliz. Hem kendimizi 

tanýmak ve tanýdýðýmýz þeyi bilgiye dökmek bakýmýndan hem de 

örgütlenmek ve maddi ve manevi etkinliðimizi yeniden yaþama durdurmak 

bakýmýndan, on beþ yýl öncesinden daha anlamlý bir yerdeyiz ve 

daha anlamlý birikime sahibiz. En azýndan önümüze çýkan her sorunda 

önce birbirimizin gözüne bakýp ne diyeceðimizi kestirmeðe çalýþmak 

durumundan, birilerinin bir diðerlerine göre yanlýþ görülse bile anýnda 

verebileceði bir cevabý var artýk. 

“Kendini bilme” deyimi, Alevilikte baþlý baþýna bir öðretidir ve tabii 

ki ahlaki bir öðreti deðildir. Ya da ahlaki olanla sýnýrlandýrýlamaz. Maddi 

ve manevi etkinliðin tamamýna iliþkin öðretinin ana halkasýný oluþturur. 

Her edinimin yürüyeceði yol güzergâhý ve ulaþacaðý her merhale hedefinde, 

“Kendini Bilme” edinimi vardýr. Bu baðlamda, genel eðilimini saptadýðým 

geliþmenin bu aþamasýnda açýktýr ki, “kendini bilme” yolundaki 

farkýndalýk’ýmýz, yeni aþamayý gerçekleþtirmenin eþiðindedir. Yolun aþýlacak 

ve bir üst evrede yeniden kendini üretecek kýsmýna girebilmek için, 

birikim, kendine uygun çözümleyici anahtarlara, kavramlara, kategorilere 

gereksinim duyar. Zaten eðer yeni bir evreye aþma, tespiti doðruysa, 

sözünü ettiðim kavramlar, kategoriler ya da anahtarlar da ortaya çýkmýþ 

demektir. 

Bir baþlangýç olmasý bakýmýndan gelinen aþamanýn temel özelliklerinin 

ana hatlarýný birkaç ara baþlýkla ifade etmeye çalýþacaðým. Kavramlar 

ve anahtarlar ise anlatýmýn içine serpiþtirilecektir. Yöntem olarak insanlara 

kalýp sunmaktan elimden geldiði kadar uzak durmaktayým. Çünkü 

Kýzýlbaþlýk hiçbir kalýba, hiçbir tanýma, hiçbir karara, bu baðlamda dine 

ve diyanete sýðmaz. Sýðdýðýný sananlar ise artýk Kýzýlbaþ deðil baþka bir 

þeydir!.. 

Bu açýklamadan sonra baþladýðým yerden devam etmek istiyorum: 

Yol, Bir Süreði, Bir Geçmiþi ve Bir Geleceði 

Anlamlandýrýr 

Yukarda, Âþýklýk geleneðinde, Âþýklarýn, ait olduklarý yapýyý tanýmlamak 

için kullandýklarý esas kavramýn “Yol” olduðunu ve bunun son derece harika 

bir seçim olduðunu belirttim. Harikadýr, çünkü kavramý tayin eden 

zihniyet, “Marifet Makamý”nýn hüner sahibi bilgeliðine dayanýr ve bu, 

baþka bir halin dýþavurumudur. Kýzýlbaþ Aleviliðe giriþ yapmanýn ya da 

üye olmanýn temel tanýmý, “Yola Girmek” olarak verilir. Bu bile süreði 

anlamlandýran son derece önemli bir tanýmlama örneðidir. Yol’a, yolun 

bir yerinden Yolcu olarak katýldýðýnýzý belirler ve bu ifadede Yolculuk, 

sonsuzluk ereðine doðru yol alýr. “Ölüm ölür biz ölmeyiz” diyen günümüz 

Yol Âþýðý, iþte bu süreðe iþaret eder. Çünkü “Hakk’a Yolculuk” süreði, 

geçmiþten geleceðe “don deðiþtirerek” kesintisiz sürer. 

Eðer “Yol” kavramýnýn baþýna sözgelimi, kýsa, uzun, ince, geniþ, vb., 

sýfatlar getirilmemiþ ve “Yol” çýrýlçýplak “Yol” olarak kullanýlmýþ ise 

“Yol” kavramý, baþlangýcý ve sonu olmayan bir kesintisizliði, bir süreði 

ifade eder. Tabii ki “Yol” bir duruþu deðil bir yürüyüþü, bir hareketi, 

devinimi de ifade eder. Niçin? “Kamâlata giden yol” budur da onun 

için!.. Erenler bu yüzden; 

“Âlemde meþhûd olan bu devran 

Tekâmül içindir kemale doðru” 

buyurmuþlardýr. 

Bu baðlamda, Kýzýlbaþ Alevilik bir “Yol”dur ve gerisinde býraktýðý 

geçmiþ, insanlýðýn yaþama duruþu kadar eskiye gider. Bu nedenle, 

Kýzýlbaþlýktan söz ettiðimiz her yerde; “Kadim”likten ve yine bu baðlamda, 

insanlýðýn bu güne kadar ürete geldiði bir ayrý ama kendine özgü 

uygarlýk çizgisinden söz etmekteyiz. Kuþkusuz ki gerideki ucu açýktýr ve 

SERÇESME 

¸ 

Yol ve Sürek ya da Ýki Zýt Uygarlýk Çizgisi 

Bölüm - I 

Haþim Kutlu 

“Mezhebimizi ne sorarsýn be birader 

Biz mezhep bilmeyiz yolumuz vardýr” 

Kul Nesimi 

bu güzergâhtan yürüyenlerin tarih içinde 

uðradýklarý her durakta, kendine özgü koþullarla 

çevrimlenen her tarihi evrede ona uygun 

muhtevalar, ona uygun biçim ve adlandýrmalar 

almýþ da olsa, “Yol” gerçekliði deðiþmemektedir... 

Nasýl ki içinden geçmekte olduðumuz tarihsel uðrak noktasýnda adý 

Kýzýlbaþ Aleviliktir ve geçmiþe ucu açýk bir güzergâhla baðlýdýr; kimsenin 

kuþkusu olmasýn ki Yol’un geleceðe yönelik ucu da açýktýr. Daha 

sonra açýklayacaklarým da göz önünde bulundurulduðunda, insanlýk, 

tarihin belli bir evresinde uðradýðý “yabancýlaþma” ve “doðal güzergâh”tan 

sapmaya önünde sonunda son vermeyi baþaracak ve bu güzergâhta 

buluþacaktýr. Evveli baþtan kendini bilmeme; ikincisi, “Yol”u 

bilmeme nedeniyle içinden geçmekte olduðumuz uðrakta görülen 

daðýnýklýk, baþka baþka din ve tarikatlara savruluþ, kimilerinde “acaba 

Aleviliðin geleceði olacak mý” kaygýsýný yaratmaktadýr. Bu kaygý bana 

göre boþunadýr. 

Herkese Ýhtiyacýna Göre Ýlkesi Evrenseldir 

ve Yol Kadar Kadimdir 

Sosyal-toplumsal baðlamda Kýzýlbaþlýk, kadim “Ortaklýk Toplumu” 

olarak tarih sahnesindeki yerini alýr. Âlem olarak, On Ýki Âlem’den 

Dünya’ya baðlý olarak ortaya çýktýðý anlayýþýyla hareket eden bu topluluk, 

baþlangýcýndan itibaren, dünyanýn doðal yasalarýný keþfetmeye, 

onunla kendisi arasýnda bað kurmaya çalýþmýþtýr. Dünyanýn da diðer 

Âlemler gibi kâinata, Evrene baðlý bir temel yasa üzerine hareket ettiðini 

gören kadim topluluk insaný, “Kendini Bilmek”, “Doðayý Bilmek” ve 

“Evreni Bilmek” þeklindeki üçlü bilgi kapýsýný kadim öðretisinin temeline 

koymuþtur. Ona göre bu üçlü bilme kapýsý arasýnda müthiþ bir illiyet 

ve özdeþlik vardýr. Kendinin varlýk ve hareket yasalarýný, doðanýn ve 

evrenin varlýk ve hareket yasalarý olarak görmüþ, “Kendini Bilme” ereðini 

tekmil bilmelerin merkezine oturtmuþtur. Onun yolu ya da onun dini; 

bu nedenle, bir “Ýnsan Yolu/Dini”; buradan hareketle bir “Doða Yolu ya 

da Dini”; ve nihayet buradan da hareketle bir “Evren Yolu ya da Dini” 

olarak biçim ve öz kazanmýþtýr. 

Bu baðlamda, telakkisini ya da düþünme þeklini, mantýðýný bu zemine 

oturtan, dünyayý, evreni ve nihayet kendisini bu zeminde algýlayýp, 

anlayýp açýklama yolunu benimseyen bu topluluk, Sosyal-toplumsal düzenini 

de bu temelde inþa etmiþtir. 

Ona göre, “Güneþin altýndaki hiçbir þey hiç kimsenin deðildir, herkesindir. 

Yetmiþ iki topluluk, onsekiz bin âlem bu zeminde, ihtiyacýna göre 

yaþar. Ýhtiyacýna göre hakkýný alýr.” Ýhtiyaç sahipleri bir tekmil “Hak”týrlar 

ve “Can”dýrlar. Ayný Âlem üzerinde olduklarý için de ayný özdendirler 

ve kardeþtirler. 

Yol’un bu özelliðini dünden bugüne sürek halinde belirleyen çok sayýda, 

kavrama ulaþmak mümkündür. “Rýzalýk Þehri”, “Ocak”, “Ýmece”, 

“Kom”, “Komal”, “Mir-Miri” gibi kavramlar, hep bu süreði ve bu toplumsal 

zemini anlatan kavramlardýr. Tabii ki bu kavramlar otantik olarak 

kadim tarihe deðil yakýn tarihine iliþkindir. 

“Yol” gibi daha kapsayýcý olan, kesintisiz bir süreði belirleyen bir 

kavramýn yanýnda, daha dar ama içinden geçmekte olduðumuz uygarlýk 

kavrayýþýnýn ürettiði bir kavram olarak “Din” kavramýný da kullandým. 

Çünkü din ve devletin tarih sahnesinde yer alýþlarý, ayný tarihsel sürece 

denk gelir ve birbirlerinin varlýk nedeni olarak belirirler. Bu baðlamda, 

eðer din, insanýn siyasi ve ruhani etkinliðinin tamamýný ifade edecek þekilde 

ortaya çýkýyorsa -ki çýkýyor- o halde din, devlet aygýtýnýn bir kurumu 

deðil bizzat kendisidir. Onu “inanç” olarak tanýmlamak suretiyle, 

siyaset dýþý ilan eden, modern toplum dini olan milliyetçiliktir. Günümüzün 

tekmil analizlerini ise Millet Dinin kavramlarý ve mantýðý belirlemektedir. 

Bir baþka açmaz da buradadýr. 

Kýzýlbaþ Alevilik için, hemen üstte, bir doða dini olarak kendini açýða 

vuran “Yol”un sahipleri, “sosyal-toplumsal düzenlerini de bu temelde 

inþa ettiler” derken de kastettiðim þey buydu. Kýzýlbaþlýk da din olarak 

tanýmlandýðý ölçüde, Kýzýlbaþlýðýn maddi ve manevi etkinliðinin tamamýný 

kapsayan organizasyonun yani devletin adýdýr. Bir farkla ki o, “devlet 

olmayan devlet”tir. Çünkü sözcüðün siyasi ve ideolojik anlamýyla 

devlet, hangi biçimle ortaya çýkarsa çýksýn, bir sýnýf çýkarý olarak kendini 

açýða vurur. Kýzýlbaþlýk ise sýnýfý deðil sýnýfsýzlýðý, özel mülkü deðil 

16 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

Bu oluþum ise adýna milliyetçilik ya da ulusçuluk denilen Modern 

Din’in genel karakterini vermektedir. Modern toplumun dini, Ulus ya da 

Millet Din’dir ve en asli görevi, bir akýl dini (rasyonalizm) olarak sözünü 

ettiðim meþruiyeti saðlamaktýr. (***) 

ortaklýðý tanýmlar. Bu yüzden de, anlatýlanýn anlaþýlmasý için örnek olsun 

diye “devlet” dedim, ama sýnýfsýzlýða ve ortaklýða dayandýðý için de 

“devlet olmayan devlet” dedim. Bu oluþumun yine bir diðer doðru tanýmýný 

Kýzýlbaþlýðýn kendisi vermiþtir, “Rýzalýk Þehri”!.. Bundan böyle 

“devlet” yerine “Rýzalýk Þehri”ni kullanacaðým. 

Erkek, Sýnýf, Devlet ve Þiddet 

Modern Toplumun Baþlangýcýdýr 

ve Tarihsel Sapmanýn Adýdýr 

Konumuzla ilgili bilim dallarýyla uðraþanlar, insanýn tarihini beþ milyon 

yýl olarak belirliyorlar. Ýki ayaklarý üzerine doðrulan insanýn, tarihsel 

yürüyüþünün günümüze ulaþtýðý süreci ise yaklaþýk bir milyon yýl olarak 

bildiriyorlar. 

Gordon Childe, ateþin keþfedilmesinin tarihini iki yüz bin yýl olarak 

belirtse de, Beka vadisinde çýkartýlan bir ocak kalýntýlarý, ateþin günümüzden 

800 bin yýl önce bilindiðini ortaya çýkartmaktadýr. (*) Ýster 200 

bin, ister 800 bin olsun fark etmez, ateþin kontrol altýna alýnmasý insan 

için bugünkü aya gitme eyleminden daha aþaðý ve daha küçük bir eylem 

deðildir ve ateþin kontrol altýna alýndýðý tarih, bugünkü tarihle az zaman 

da deðildir. 

Bu süre zarfýnda, insanlýk acaba kaç büyük uygarlýðýn sahibi oldu? 

Bu sorunun yanýtý doðru dürüst verilmemiþtir. “Uygarlýk” denilen insanlýk 

etkinliðini, yazýnýn icadýyla baþlatan zihniyet, ayný uygarlýk dizgesinin 

kapitalist aþamasýna iliþkindir. Onun ideologlarýnýn, söyledikleri 

þeydir. Dikkate alýnsýn ya da alýnmasýn, en basitinden günümüze bir 

biçimde ulaþmayý baþarmýþ Çin’in, Çin Hindi’nin, “Latin Amerika” diye 

tanýmlanan kadim Aztek, Maya ve Ýnka ülkesinin ve nihayet Mýsýr ve 

Mezopotamya’nýn piramitleri baþka dilden konuþmaktadýrlar. Açýktýr ki 

doðru tarzda çözümlenmeyi beklemektedirler. 

Bunu þunun için ifade ediyorum: Yeraltýndan çýkartýlan bilgiler, 

bugünkü uygarlýk bilgisinin verilerini altüst etmeye devam ediyor. Týpký 

kâinatýn bilgisine iliþkin ulaþýlan noktanýn, henüz deryada damla 

olmadýðý gibi. 

Kadim Kýzýlbaþ Aleviliðin ürettiði birçok kavram, kiþisel düþüncem 

odur ki, “Hiyeratik” (**) anlamlar içermektedir ve insanlýðýn kadim 

geçmiþine yollama yapmaktadýr. Bu baðlamda görülen ve sezilen odur ki 

içinden geçmekte olduðumuz uygarlýk süreci (içinde kimilerine göre 

birkaç yýl, kimilerine göre yetmiþ yýllýk bir “sosyalizm” de olsa) kapitalist 

format içinde kalan ve yaþanýlan bir uygarlýk düzeyidir. Bu uygarlýk, 

cins olarak erkeðin devir alýp getirdiði, maddi ve manevi etkinliði 

bakýmýndan hangi isimle adlandýrýlmýþ olursa olsun, hangi kutsallýkla 

kutsanmýþ olursa olsun, erkek damgasýný taþýyan bir uygarlýktýr. Cins 

egemenliði, sýnýf egemenliði, þiddet ve devlet egemenliði süreði olarak 

günümüze gelen ve günü belirleyen uygarlýk!.. 

Bu uygarlýk düzlemi ise bu günkü tarihle altý, yedi bin yýldan öteye 

geçmez. Geçtiði yerde de henüz bir baþlangýç olma belirtilerini veya bir 

baþka deyimle geçiþ süreci iliþkilerini kapsamaktan baþka anlama 

gelmez. 

Ýnsanlýk, þiddeti, sömürüyü ve özel mülkü erkekle tanýdý ve bütün bu 

olgular, erkek bir kimlikle örgütlü düzeye ulaþtýlar ve tanrýsal olarak kutsandýlar. 

Kapitalizm, bunu en yaygýn ve en örgütlü bir temele oturttu. 

Devlet, ister köleci bir devlet, isterse feodal bir devlet olsun, ister “Çok 

Tanrýlý” isterse “Tek Tanrýlý” olarak betimlensin, devletler, “Tanrýlar ya 

da Tanrý Devletleri” olarak kutsandýlar. Tabii ki erkek olarak kutsandýlar. 

Kapitalizm, bütün bu süreçlerin tamamýný “Akýl Dýþý”lýða iteleyip üstünü 

örterken, erkek cins adýna bütün zamanlarýn en akýl dýþýlýklarýný “Akýl” 

olarak koydu ve insanýn kendine, insanýn insana, insanýn dünyaya ve kâinata, 

ondan hareketle, adý edilen uygarlýk sürecinin bütün zamanlarýnda 

görülmedik bir þekilde yabancýlaþmasýnýn kapýsýný araladý. Bilimi, doðal 

sürecinden kopartarak bu yabancýlaþmanýn örtülmesine koþturdu. Bunu 

ne kadar yoðun ve yaygýn gerçekleþtirdi ise o denli, tarihsel sapmanýn 

erkekçil karakteri, onunla birlikte insanlýðýn tanýþmaya baþladýðý þiddet 

ve onun en örgütlü biçimleri, özel mülk ile birlikte sömürün koruyucusu 

ve kollayýcýsý olarak devlet, o denli anlaþýlmaz oldu. Ýnsana, doðaya ve 

evren gerçekliðine en aykýrý, en akýldýþý bu insan edinimi, müthiþ bir akýl 

ustalýðý olarak ortaya kondu ve aklý meydandan kovalayarak, akýl devleti 

oldu. Böylece müthiþ bir meþruiyet kazandý. 

Kýzýlbaþlýk Kadim Uygarlýk Çizgisinin Varisi 

Olarak Devam Eder 

Yukardan beri, epeyce kaba olarak yaptýðým açýklamalardan anlaþýlacaðý 

üzere insanlýk, adý edilmemiþ iki uygarlýk düzeyine sahip olarak bu güne 

gelmiþtir. Birinci ve kadim olaný; insanlýðýn yabancýlaþma denilen olguyla 

tanýþmadýðý; ne yaþamýnda ne de sözcük daðarcýðýnda þiddet, mülk, 

sömürü, devlet, demokrasi, adalet ve ahlak gibi ne yaþam tarzýnýn ne de 

kavramlarýn olmadýðý; “Doðal Düzen” olarak tanýmlayabileceðimiz bir 

uygarlýk çizgisidir. Diðeri ise, erkek cins hükümranlýðýyla baþlayan ve 

kapitalizm ile bugünkü düzeyini alan; þiddetin, sömürünün ve mülkün 

egemen olduðu; egemenliðin devlet olarak gerçekleþtiði; insanýn insana, 

insanýn doðaya ve evrene yabancýlaþmasýnýn en uç noktaya ulaþtýðý uygarlýk 

çizgisidir. 

Bu ikincisini bugüne taþýran tarihsel insan etkinliði, tarihcil Mezopotamya’nýn 

ve Mýsýr’ýn tapýnaklarýnda baþlatýldý. Bu tarihten sonra bizzat 

“Tapýnak = Ta-Penak” kavramýnýn kendisi bile anlam deðiþtirdi. Diþil bir 

format içinde “Ürün üretilen ve sunulan yer” anlamý taþýrken Tapýnak, 

bu tarihten sonra cinsiyet deðiþtirerek, “Tanrýlara hamd-ü sena edilen ve 

yakarýlan yer” anlamýna kullanýldý. 

Bu çizginin ulaþtýðý her çöküþ ve bunalým noktasýnda, adýna Peygamber 

denilen uyarýcýlar ve haberciler, “yoldan saptýnýz” diye tarih sahnesine 

çýktýlar ve sapmayý “Yol”a girmeye çaðýrdýlar. 

Kadim Kýzýlbaþlýk ise, geçmiþin devam eden özü ya da çekirdeði 

olarak yürüyüþe devam etti. Kýzýlbaþlýkta ne dün ne de bugün peygamberlik 

kurumu bulunmadýðý gibi sýnýfsal anlama gelebilecek bir ayrýcalýklý 

þahsiyet, soy ve boy da yoktur. Ama adýný ettiðim ve süreç içinde 

egemen hale gelen sapma dinlerinin ve ayný anlama gelmek üzere 

devletler güzergâhýnýn içinden, sözünü ettiðim tapýnak süreðinin devamcýlarý 

olarak Peygamberler çýkmýþtýr. Ancak her Peygamber bu sapmaya 

karþý tutum alarak kendini ifade etmiþtir. Bu nedenle de sonunda hüsrana 

uðramýþ da olsalar, ilk inanýrlarý ya da dayandýklarý temel güçler hep bu 

“Ortaklýk Toplumu” insanlarý olmuþtur. Bu özellik kimseyi yanýltmamalýdýr. 

Bu geleneðin etkisiyle olacak bu gün bile Kýzýlbaþ süreðinde bu peygamberler 

süreði, bizzat kendileriyle sýnýrlý kalacak þekilde sahiplenilmiþ, 

ama kendilerinden sonra devam eden süreçler hep reddedilmiþtir. 

Örnek olsun, Ýbrahim için de böyledir, Ýsa için de, Muhammed için de. 

Kadim Ortaklýk Toplumu yapýlanmalarý doðal olarak, çýkýþlarý itibariyle 

bu Peygamberlerden yana oldular, onlara güç ve destek verdiler, ama Bu 

Peygamberler süreði hiçbir zaman Ortaklýk Toplumundan yana olmadý. 

Yukarda “yanýltmamalýdýr” derken kastým budur. 

Ýnsanlýk sözünü ettiðim yabancýlaþmanýn sultasýndan çýktýðý ölçüde, 

farkýndalýk’ýný geliþtirecektir. Bunu geliþtirdiði ölçüde erkekle baþlayan 

þiddet, sömürü ve mülk dünyasýnýn hükümranlýðý daralmaya baþlayacaktýr. 

Þimdilerde, hele de Türkiye gibi doðuya özgü yapýlanmasý nedeniyle 

en özgür olan devlettir. Devletlerin özgürlüðüne sýnýr koyarak ve giderek 

de onun özgürlüðüne son vererek insanlýk özgürleþecektir. Kýzýlbaþlýk 

Yolu, insanlýðý bu güzergâha çekebilecek en kadim yollardan biridir ve 

daha öðrenilecek çok þey vardýr. 

(Devam edecek) 

SERÇEÞME’NÝN NOTLARI: 

(*) Gordon Childe’ýn çalýþmalarýný Türkiyeli okuyucuya tanýtan 1965 yýlýnda 

yayýmlanan “Tarih, Devrim, Sosyalizm” adlý kitabýyla Dr. Hikmet 

Kývýlcýmlý olmuþtur. Onun ölümünün ardýndan, daha sonra Türkiye 

Sosyalist Ýþçi Partisi’ni (TSÝP) kuracak olan “Doktorcu” grup bu kitabýn 

yayýmlanmasýnda yarar gördü. Grubun yayýn iþlerini üstlenmiþ olan ve 

daha sonra ,1993’te genç yaþta Hakk’a yürüyen Mehmet Filiz’in yönettiði 

Odak Yayýnlarý, Gordon Childe’in “Tarihte Neler Oldu” adlý kitabýnýn 

Türkçe çevirisini 1974 yýlýnda yayýmladý. Kitap daha sonra baþka yayýnevlerince 

birkaç kez daha yayýmlandý. 

(**) Hiyeratik: Eski Yunanca’da kutsal anlamýna gelen “Hieros”tan. Eski 

Mýsýr’da kutsal metinlerin yazýlmasý için kullanýlan yazý türü ile günlük 

yazý türünün birbirinden farklý olduðunu belirten bu deyim, günümüzde 

“kutsallýkla ilgili” anlamýna kullanýlýr. 

(***) Yazarýn deðindiði “Milliyetçilik modern toplumun dinidir” kavramý 

okuyucuya yabancý gelebilir, çünkü ezber bozmaya yönelik bir çalýþmayla 

ortaya konmuþtur. Bu kavram üzerine daha geniþ tartýþma için Demir 

Küçükaydýn’ýn Kasým 2004’te Araf Yayýnlarý tarafýndan yayýmlanmýþ 

“Tersinden Kemalizm (Ýsmail Beþikçi Eleþtirisi) Alevilik, Din Bilim ve 

Politika Üzerine” adlý kitabýna bakýlabilir. Ayrýca bu kitabýn metni 

KöXüz Dergisinin internet sitesinden de indirilebilir: 

http://www.koxuz.biz/download/besikci.pdf. 

Ocak 2006 

17

SERÇESME ¸ 

Edebiyatýmýzda Modus Vivendi (*) Sorunu ve Alevilik 

Hasan Harmancý 

Çaðdaþ Türk Romaný ve 

Öyküsünde Aleviler, 

Ýlhan Cem Erseven 

Alev Yayýnlarý 

Ýstanbul, 2005 

Son zamanlarda Alevilik kategorik olarak tartýþtýðýmýz 

bir alan oldu. Ancak Alevilik ile ilgili 

çalýþmalara nasýl bir boyut katacaðýmýz tüm 

araþtýrma kesimleri arasýnda bir sorun olmaya 

devam ediyor. Birileri bu iþe bir yerden baþlamalýydý. 

Baþlandý da. Ýlhan Cem Erseven bunu ilk olmanýn 

getirdiði sorunlara raðmen baþardý. Yýllardýr tartýþtýðýmýz 

soruna bir baþlangýç noktasý koydu. Ýþte tartýþabileceðimiz 

bir alan. Çaðdaþ Türk romaný ve öyküsünün çalýþma 

alanlarýný birçok açýdan tartýþmamýza karþýn Aleviliðe 

bakýþ açýsý noktasýnda hep yok saydýk. Kadýn, þiddet, 

siyaset, tarih, dönemin toplumsal sorunlarý, kentleþme, 

göç ve daha nice konular. Ancak Alevilik, birçok alanda 

olduðu gibi bu alanda da ele alýnmaz bir tabu olarak kaldý. 

Erseven’in çalýþmasý bu anlamda tartýþmak ve çalýþmak 

isteyenler için bir kaynak ve yol sunacaktýr. 

Ýlk olanýn cesareti yanýnda baþarýsý ve sorunlarý da 

olacaktýr doðal olarak. Aslýnda sorunun kendi alanýnda 

tartýþýlmasý, politik, inançsal ve kültürel deðerler açýsýndan 

gündemde duruyor olmasý, bu kitabýn deðerini ve zamanlamasýný 

bize daha çok gösteriyor. Aleviler açýsýndan 

konuþmayanýn kalmadýðý bir dönemde, ne yazýk ki çoðu 

ifadeler ancak bu kitapta tartýþýlan roman kahramanlarýnýn 

uzaklýðýnda gündeme geliyor. Kitaplarýn çoðu taraflý 

ve Aleviliði anlatmaktan çok, genel bakýþ açýsýyla deðerlendirilmesi gündeme 

geliyor. Araþtýrmacýnýn tüm kitaplarý taramasý mümkün olmamakla 

beraber raflarda çok da yerini alamayan kitaplara ulaþmasý da eminim 

ki zor olmuþtur. Baþta da belirttiðimiz gibi ne sahaflarda, ne kitapçýlarda 

ne de kütüphanelerde Aleviliði kapsayan bir roman kategorisi söz konusu 

deðil. Bu araþtýrmanýn böyle bir yol açmasý mümkün olacak mý zaman 

gösterecek. 

Erseven, araþtýrmasýna konu olarak otuz dokuz roman, on iki öykü ve 

bir oyun ele almýþ. Ele aldýðý romanlar, öyküler ve oyunun “Çaðdaþ Türk 

Romaný ve Öyküsü” olduðu biçiminde bir baþlýkla okuyucu karþýsýna çýkmasýna 

karþýn, çoðu yakýn dönem deðil; daha çok ilk dönem ve 

1960–1980 dönemlerini kapsayan eserleri içermektedir. Bunun böyle 

seçilmesinde en büyük neden ise Alevilikle ilgili sorunlarýn, anlatýlarýn 

daha çok bu dönemlerde ortaya çýkmasý ve iþlenmesidir. Çaðdaþ roman 

ve öykülerin bir kaçýný ancak konu olarak iþlerken çoðuna ya deðinmekle 

yetinmiþ, ya da dokundurma veya bir tespite ulaþmak için araç olarak 

kullanmýþ. “Edebiyat, derin hisler uyandýran duygu, düþünce ve hayallerin 

dil aracýlýðýyla güzel, etkili ve belli bir þekil içerisinde anlatýmýdýr.” 

(Güzel, 2004: 29) Bu anlatým gücüyle dili birleþtirdiðinizde edebiyatýn 

okuyucu üzerindeki etkisinin bilimsel bir çalýþmadan daha etkili olabileceðini 

düþününce, edebi eserlerle anlatýlan bir konunun daha kolay ve 

nasýl anlaþýlacaðý kolaylaþýr. Okuyucu ayný zamanda eserde, “bir eser 

içerisinde sanatkarýn ideallerini, hayat dünyasýný, deðer yargýlarýný, 

diline getirdiði zenginlikleri ve duygularýný ahenkli bir bütün halinde 

görür” (Güzel, 2004: 29) Bu muhtevanýn insan üzerindeki etkisini gören 

Erseven, bunun önemine kitabýnýn giriþ bölümünde deðiniyor: “Yazara 

da burada, tüm bu olgularý ustaca yapýtýnda iþlemek, sunmak düþer. Bu 

anlamda, bir toplumun edebiyatýnýn yalnýz yazýnsal deðil, toplumsal 

deðeri de vardýr” (Erseven, 2005: 5). Devamýnda Erseven, “Yazýlan bir 

öykü, roman ya da oyun, içinde bulunduðu ülkenin, konu edindiði halktan 

çok yazarýn içinde yaþadýðý kendi toplumunun gerçeklerini dile 

getirir.” Burada kavramlara bakýþý üzerinde durmamýzýn nedeni, Erseven’in 

bu tartýþmayý, araþtýrmayý neyi göz önüne alarak hazýrladýðýna, 

onun tasarýsýyla ulaþmak için ele aldýk. Asýl konumuz olan yapýtlarýn 

deðerlendirilmesine, bu bakýþ açýsýnýn anlaþýlmasý ile daha doðru ulaþmak 

mümkün olacaktýr. 

Alevilik ile ilgili çeþitli bilgilere de ulaþabileceðimiz kitapta araþtýrmasýna 

konu olan kitaplarýn, Alevi yazarlar tarafýndan yazýlmasýyla Alevi 

olmayan yazarlar tarafýndan iþleniþ biçiminin çok farklý olduðu ve 

bunun da Türk edebiyatýnýn belli bir olgunluðu yakalayamamasý ve 

yukarýda Güzel’in, edebiyat tanýmýndaki özelliklerinin, yazýnýmýzda ne 

kadar da önemli olduðunu göstermektedir. Erseven, “Alevi inanç kültürünün, 

Türk yazarlarý ya da eleþtirmenleri tarafýndan belli bir kabul 

görmemesi halinde ortaya, belli bir kalýba oturtulmuþ Sünni inançlý 

insan profili edebiyata yansýmýþtýr” (s.6) tespitine ulaþmasý, Anadolu’da 

oluþmuþ olan inançsal ve edebi daralmanýn, sýkýþmanýn da hala sürdüðünü 

ve edebiyatýn da insan merkezli edebi kaygýlar duymak 

yerine egemen ideolojik dayatmanýn parçasý biçiminde 

devam ettiðini göstermektedir. Kuþkusuz, bunu 

edebiyatýn bütünü açýsýndan söylemek mümkün olmamakla 

beraber, içinde inançsal deðinilerin de yer aldýðý 

edebiyat ürünlerinde bu zaafýn ortaya çýktýðý da bir gerçektir. 

Özellikle son yýllarda, Ýslami kalýplarýn her alanda 

olduðu gibi edebiyatta da baskýn olmasý bunun göstergesidir. 

Erseven, çalýþmasýnda, yazarlarýn da içinde olduklarý 

inanç kültürünün felsefi terminolojisinin ve inanç içi 

dil jargonunun kullanýldýðý tespitine ulaþmaktadýr. 

Yazýnýmýzýn Sýratý Anadolu 

Bütün ele aldýðý çalýþmalara raðmen bu alanýn hakkýyla 

ele alýnmadýðýný belirten Erseven; “Aleviliði ve Bektaþiliði, 

asal ve yan konu olarak iþleyen roman öykülere 

ciddi anlamda rastlamak olasý deðil…” Yazarýn ele aldýðý 

kaynaklar, belki Alevilik-Bektaþilik açýsýndan yeterli 

deðil. Ancak Türkiye yazýn dünyasýnýn yeni yeni geliþmeye 

ve çeþitlenmeye baþladýðýný düþündüðümüzde yeterli 

saymak gerek. Edebi türler içinde sözlü geleneðe baðlý 

yaþamýný sürdürmüþ bir öðreti geleneðine sahip olan bu 

alanýn, þiir ve baðlý alanlarla yetinmesi ve ‘sýrcý’ bir içerikle 

hareket etmesi bu, konunun geç iþlenmesine ve kimi noktalarda da 

karþýt ve sorunlu iþlenmesine neden olmuþtur. Alevi kökenli yazarlarýn 

metinlerinde, Aleviliði ve sorunlarýný anlatmaya, Sünni kökenli-Alevi 

olmayan demek istiyor- yazarlarýn ise taraflý ve daha çok karalayýcý bir 

üsluba sahip olduðunu dile getiriyor. 

Özellikle 1970 sonrasýna ait romanlarda, Alevilikle ilgili gözle görünen 

ve diþe dokunur metinlere rastlandýðýný belirten Erseven, çalýþmasýnýn 

roman bölümünü; “Aleviliði Eksen Alan Romanlar”, “Aleviliði Yan 

Konu Olarak Alan Romanlar”, “Dersim Olaylarý Nedeniyle Aleviliði Ýþleyen 

Romanlar” ve “Bektaþiliði Eksen Alan Romanlar” baþlýklarý altýnda 

topluyor. Oyun olarak Musahipzade Celal’in “Mum Söndü” oyununu 

ayrý bir ek bölüm olarak iþleyen yazar, “Türk öyküsünde Aleviler” baþlýðý 

altýnda ise, yazar adýna göre eserleri tek tek iþliyor. Araþtýrmasýný bir de 

konularýna göre iþleyen Erseven, bakýþ açýsýný ve yargýlarýný daha çok bu 

bölümde ifade ediyor. 

Çalýþmasýnda Aleviliði bilmeden konu olarak seçen yazarlarýn eksikliklerini 

ve hatalarýný da tartýþan Erseven, Alevilik çerçevesinden yola 

çýkarak toplumsal bir birlikteliði, ayný topraklarda bir arada kültürleri 

birbirlerini tanýmasý, aradaki inanç çatýþmalarý ve karalama kaynaklarýnýn 

bu romanlarda nasýl incelikli olarak öne çýktýðýný da gösteriyor. Roman 

ve öykülerden alýntýlar yaparak bir anlamda özetler de sunan Erseven, 

olaya bakýþlarý, ara soru ve açýklamalarla deðerlendiriyor. Yazarlarýn 

konuya bakýþ açýlarýný da irdeleyerek genel Aleviliðe bakýþlarýný da 

tek tek tartýþýyor. Kitap ya da yazarlar açýsýndan ara tanýmlar ve çýkarýmlarda 

bulunuyor. Örneðin Hasan Kýyafet’in ‘Ali Ali’ adlý kitabýný deðerlendirirken 

kimi yerde çözümlemelerin ulaþtýðý nokta olarak; “Yazar, 

sorunun çözümüne idealist bir açýdan yaklaþmýþtýr.”(s. 314) ya da devamýnda 

bir açýklamanýn yarattýðý ifadeyi; “Nedense burada Kiyafet, devrimciliði 

biraz etik çizginin dýþýna çýkarmýþ görünmektedir”(s. 315) demektedir. 

Konu Alevilik olunca, siyaset, kültür, inanç ve daha birçok 

yönü bir arada ve hýzlý bir toplumsal yaþam denklemine göre taramak 

gerekiyor. 

Zamanýn Deðiþmeyen Dili 

Kimi eserde sýnýf, kimi eserde inanç, kiminde de ekonomi ve göç ile 

karþýlaþýlan sorunlar, tartýþmanýn konusu olarak öne çýkýyor. Yan konu 

veya içerik olarak Türk edebiyat dünyasýnýn sonuçta Alevilik çerçevesinde 

olaðan bir seyir yerine belli duyarlýlýk payesiyle iþlendiðine dikkat 

çekiyor, Erseven. Kitaplarda konu olarak Kýzýlbaþlýk kavramý çeþitli 

anlamlara gelebilecek biçimlerde kullanýlýyor. Alevilerin nasýl insanlar 

olduðu gibi sorulara cevap arandýða dikkat çekiliyor. Alevi olmanýn 

kolay tanýmlarýndan birinin de, E. Bener’in “Elif’in Öyküsü” romanýnda 

yer alan, “namaz kýlmamak Alevilik” olarak tanýmlanýyor. Yine Sadri 

Ertem’in, “Çýkrýklar Durunca” romanýnda yer aldýðý gibi, “katlý vacip 

zýndýklar” gibi kavramlarla tarihte egemen söylemin tekrarýnýn yer aldýðý 

taným ve þiddet bir arada hatýrlatýlmaktadýr. 

18 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

DEYLEMÝ (HAÞÝM KUTLU) 

Bizim Yolumuz 

Anadolu’da birikmiþ her türlü farklý bakýþ açýsýný, romanlarda ve öykülerde bulmak 

Ne yemin et ne de yalan söyle 

mümkün. Aleviliðin genel ifade sorunu yaþadýðý topraklarda bir de entelektüel 

Böyle buyurdu bizim ulumuz 

birikimin, bu birikimi sorun olmaktan çýkarmak yerine kurgularda yer vermesi, 

Kýldan ince kýlýçtan keskin 

belleklerin olumsuz yenilenmesine taraf olmaktadýr. Aleviliðin çok yönlü canlý bir 

Yutulmaz leblebidir bizim dolumuz 

kültür atmosferine sahip olmasý ve tarihsel çatýþmalarda inananlarý yanýnda felsefi 

olarak da mücadele konumunda olmasý, sorunun sosyal olarak yaþamasýný getirmektedir. Roman Senin yükün senindir tartý bilirsen 

ve öykülerde de süren bir mücadelenin yansýmasýdýr aslýnda kitap boyu karþýmýza çýkan, Aleviliði Kendi karaný kendi elinle silersen 

iyi ve insani bulanlarla, Aleviliði inançsýzlýk ve kötü karakter olarak tanýmlayanlarýn mücadelesi. Nefsin için her ne dilek dilersen 

Ne yazýk ki nesnellikten çok çeþitli yollarla toplum içindeki yaralý bilincin derinleþmesine katkýdan Ukbada bile olur bizim sonumuz 

baþka bir durum olarak deðerlendirmek mümkün olmuyor böyle olunca. 

Felsefi birikime sahip olmayan edebiyatçýlar, özellikle birçok alanda olduklarý gibi tartýþmak Beli dedik bizden önce gelene 

ve yeni çözümler üretmek yerine, çoðunlukla fantezi düzeyinde kalmakta ve toplumun paranoyak Özünü hakka kurban edene 

halinin tekrarýndan baþka bir geliþim saðlayamamaktadýrlar. Yazýn bilincinin, tarihe, insanlýða Güruhu Naciye'den sýr doðana 

katký sunmasýndan çok ideolojik bir duvar olmasý çoðu yerde daha bir açýk yüreklilik olarak Ta ezelden Kâbe oldu yolumuz 

görülmektedir. Roman ve öykülerde sergilenen tutum, kitabýnýzýn okunma kapasitesini de belirler. Melanet meydanýndan erkân silinsin 

Bu kaygýlar edebiyat dünyasýnýn kaygýlý bir edebi söyleme zorlanmasýný da getirmektedir. 

Derviþlik makamýna postlar serilsin 

Daha dikkatli bir gözle bakarsak, “Türkiye’de kültürel ortamýn böylesine þekillenmesinde, Münkir olan her kapýdan sürülsün 

siyasal sistemin, medyanýn biçimlenmesinde olduðu kadar bunlardan baðýmsýz düþünemeyeceðimiz 

öykücünün de romancýnýn da bundan payýna düþeni yaþadýðýný görürüz. Ancak, düþündürücü 

Dar-ý Mansur’da kýrýk olur boynumuz 

olan bir sanatçý birikimi ve tavýr alýþý içerisinde öykücünün, romancýnýn, þairin bunun böyle olmamasý 

gerektiðine iliþkin kayýtsýzlýðý, pasif duruþudur.” (Turan: 2004, 19). 

Bir kolum Hind’den ötelerden derilsin 

Daylemi’yem ben benden sorulsun 

Anlatý kültürüyle kendini sürdüren bir topluluk olan Aleviler, bir bilgiyi böylesi bir özelliklerinden 

dolayý birden fazla yolla anlatabilirler. Bu nedenledir ki, “Yol bir sürek bin bir” biçiminde Serilmez hiç bir ipe bizim unumuz 

Ýster alýnsýn kellem ister vurulsun 

kavramlaþmýþtýr. Toplumun kendi hikayelerine, mitlerine ve bunlara baðlý olarak kahramanlara 

sahip olmasý ve bunlardan edindiði köken fikrini sürdürmesi olaðanlaþýr bu nedenle. Kendi önderlerini 

belli bir inanç motifiyle süslemesi yazýlý kültüre sahip olan toplumlardan daha olaðan bir 

boyut kazanýr. Ýnanç içinde ‘aziz’ bir süsleme veya yükleme olaðanlaþýr. Yaþam biçimini de oluþan Can Cemale Çevrilir 

azizlerin ahlaki öðreti formlarý ile halk hikayelerinin ayný formda erimesi yazýma dökülen 

anlatýnýn da dilden kolayca akmasýný saðlar. Alevi öðretisinin þiirde baþarýlý olmasýný da bu Ayini cemde cem olmuþ canlar 

çerçevede deðerlendirmek gerek. Roman ve öykü öncesinde yazýlý olmasa da açýk bir fikir edinmemize 

yarayan nüvelere sahip olmasý ve yorumlama da muhalif bir çizgi taþýmasý kaleme Açýlmýþ meydan görülmüþ rahman 

Öz köze dönmüþ can cemale çevrilir 

dökülen dilin oynamasýna ve kendi içinde çoðul bir sese sahip olmasý yanýnda öðretiyi kirleten ve Can cana secdede dilim söze çevrilir 

baltalayan karþý deyim ve anlamlandýrmalarýnda olmasý mümkündür. Birçok noktasýnda grup Pençeler sazda bülbül avazda 

davranýþý ile karþýlaþtýðýmýz Alevilik söylem ve hikmetlerinin kökene ne kadar yakýn veya uzak Sakiler mest olmuþ irfanda sazda 

olduðunu bilmek mümkün deðildir. Buna karþýn siyasal- toplumsal bir amaca hizmet etmesi Özüm Mansur’da ten niyazda 

olaðanlaþýr. Ayný zamanda bunun karþýtýný da yaratmasý birikimlerin sürekli muhalefetleri Çark-ý pervaneler nura çevrilir 

nedeniyle sarmal olarak güçlü biçimde topluma karþýlýklý olarak yayýlýr. 

Erseven’e bir katkýyý da burada R. Girard’dan sunalým. “Romantik Yalan ve Romansal Hakikat” 

adlý çalýþmasýnýn sunumunda, Orhan Koçak’ýn, Girard’ýn ‘ressentiment’ kavramýyla oluþtur- 

Rýzalýk meydaný naçar kalmasýn 

Lütfetti aldým dostun lokmasýn 

duðu edebiyat çözümlemesine ayný kitabýn önsözünde yaptýðý katkýya yer vermek doðru olacaktýr. Birliðe yetenler ayrý durmasýn 

Koçak, Girard’ýn, ressentiment’in, (tartýþýlan kavramsal karþýlýklarýndan; “küçültme ve deðersizleþtirme 

itisi” anlamýný dikkate aldýk) “Ýlk olarak, ressentiment’in, bir baþkasýna karþý gösterilen 

Gönüller þad oldu meyler çevrilir 

Daylemi’yem dinle dostun sözünü 

belirli bir duygusal tepkinin tekrar tekrar yaþanmasý ve deneyimlenmesidir… Duygunun ve ‘tepki 

Acý söz dostundur çevirme yüzünü 

verdiði’ durumun sadece zihinsel bir anýmsanýþý deðildir burada söz konusu olan; duygunun kendisinin 

yeniden yaþanmasý, baþlangýçtaki duygunun yeniden deneyimlenmesidir…”. Devamýnda, 

Can kulaðýný aç kem etme özünü 

Bal arýda arý kovanda bala çevrilir 

“Bu psikolojik dinamit, bir siyasal grubun siyasal, anayasal ya da geleneksel gücü ile fiili gücü 

arasýndaki uyumsuzlukla doðru orantýlý biçimde yayýlacaktýr. Sadece siyasal olmakla kalmayýp 

toplumsal da olan ve mülkiyet eþitliðine doðru giden bir demokraside, hiç deðilse sosyal ressentiment 

pek yaygýn olmayacaktýr… Öyleyse ressentiment’in en güçlü olduðu toplum bizimki gibi bir 

Alev 

Yayýnlarý 

toplum olmalýdýr: yaklaþýk olarak eþit haklarýn (siyasal ve diðer haklar) ya da biçimsel toplumsal 

eþitliðin iktidar, mülkiyet ve eðitimde büyük fiili eþitsizlikle elele gittiði bir toplum… Burada, bireylerin 

karakter ve deneyimlerinden baðýmsýz bir biçimde, toplum yapýsýnýn kendi içinde güçlü bir Toplu 

ressentiment yükü birikmiþtir.” (Girard: 1999, 16–17) Her toplumun yaþam biçimi içinde kolayca Sipariþlerde 

görebileceðimiz bu kavramsallaþtýrmayý, Erseven’in ele aldýðý eserlerde görmek mümkündür. Yüzde 

Girard’ýn bakýþ açýsýný -teorik çözümleme olarak- görememekle birlikte, bu çalýþmada, bu yöndeki 

tutumun, edebiyatýmýzda nasýl sürdüðünü görmek mümkündür. Erseven’in bu çalýþmasýndan Ýndirim 

Elli 

yola çýkarak Girard’ýn deyimiyle edebiyat alanýnda da bir ‘modus vivendi’ sýnýrýnda olduðumuz, 

Yapýlýr 

daha anlaþýlýr biçimde görülebilmektedir. 

KAYNAKLAR: 

Haþim Kutlu 

Girard, René (2001). Romantik Yalan ve Romansal Hakikat, Metis Yayýnlarý. 

Güzel, Abdurrahman (2004). Dini Tasavvufi Türk Edebiyatý, Akçað. 

Turan, Metin (2004). Kültür-Kimlik Ekseninde Türk Edebiyatý, Ürün Yayýnlarý. 

NOTLAR: 

(*) Modus Vivendi: Latince, güçlüklere raðmen birlikte yaþama yolu. 

Kýzýlbaþ Kadýn 

Mayýs 2005, ISBN 975-335-050-3 

15 x 23 cm, 256 sayfa 12,00 YTL 

Alev Yayýnlarý, 

Divanyolu Cd. No 54, Erçevik Ýþhaný 102 

34110 Eminönü, Ýstanbul 

T/F: 0212.519 5635 www.alevyayinlarý.com 

Ocak 2006 

19

SERÇESME ¸ 

Mistisizmin Beyinsel Kaynaðý 

Bölüm - III 

Ýsmail Özmen, Yargýtay Üyesi 

Tasavvufta Bilinçaltý 

Ýnsanoðlu yaþamý boyunca hep saptadýðý bir noktayla Kaos’a düzen 

verip Kosmos’u yaratýrken gündelik yaþamý içinde açtýðý ritüel 

parantezleriyle Köken Zaman’a ve Kozmik Zaman’a girip çýkar ve 

oradan da gerçek zamana döner.Aslýnda bu bir kimlik sorunudur. 

Ýþe evren ölçeðinde bakýldýðýnda, küçücük bir varlýk olan 

insanoðlunun, gerçek zamaný ve uzamý var ederek gönlünün ve bilincinin 

derinliklerinden “Ben varým, buradayým, yurdum burasýdýr, kültürüm 

burasýdýr” diye baðýrmakta olduðunu görürüz. Bunun için her mitolojinin 

zaman ve uzam algýsý, o kültürün ana mayasýný oluþturur.Tasavvufta 

da bu böyle oluþup geliþmiþtir, yadsýnamaz. Aslýnda mitolojilerde yer 

alan figürler insanlýk kültürünün, ilk þafaðýnda ilk ýþýk belirdiðinden bu 

yana biriktirilmiþ arkaik ögelerin, toplu düþlemlerin, ya da insan ruhundaki 

oluþma ve geliþme evrelerinin de bir anlamda “kollektif kiþileþtirilmesi” 

sonucunda ortaya çýkar. 

Ýþte mitoloji ve söylenceler bir anlamda insanlýk kültürünün gerçek 

bilinçaltýný oluþtururlar. Bu baðlamda mitoslar, içerdikleri çeþitli tarihsel, 

toplumsal, dinsel ve kültürel yansýmalarýn yaný sýra insanlýk durumlarýna 

iliþkin bir toplu bellek görevi de üstlenmiþlerdir. Zaman süreci içinde 

bakýþ açýlarý ve deðer ölçüleri deðiþtikçe anlatýlar da deðiþir, verilir, 

çevrilir, antik bir kazý alanýndaki gibi kültürel katmanlar halinde üst üste 

yýðýlýr.Farklý kültürlerin mitolojileri iç içe geçmeye, baðdaþtýrmacýlýðýn 

da etkilemeleri sonucu yeni birleþimler üretmeye baþlar.Tasavvufta da 

durum hemen hemen aynýdýr. Böyle bir çizgi izleyen kültürel coðrafyalar, 

kozmik zaman ve uzam içinde þekillenerek belirli kimlikler kazanýr. 

Aslýnda mitoslarýn oluþturduðu mitolojiler tarihsel zaman ve uzamla 

deðil, kozmik zaman ve uzam algýlarýyla tanýmlanýrlar. Her uygarlýkta, 

“hatýrlanamayacak deðin eski” mitolojik zamaný gerçek tarihsel zamana 

baðlayan bir imgelemem köprüsü vardýr. 

Mezopotamya, bu imgelemem köprülerinden en önemlisini oluþturur. 

Üç büyük kitaplý din, bu köprünün altýndan geçen kutsal ýrmaklarýn sularýyla 

beslenir, zaman sürecinde bir uygarlýktan, bir kültürden, bir dinden, 

bir inançtan diðerine aktarýla aktarýla, farklý kozmolojiler, mitolojiler, 

kutsal metinler içinde yeni deðerler, yeni anlamlar yüklene yüklene 

çokkatlý, çokanlamlý hale gelerek simgelerin anayurdu olan inanç sistemleri 

yanýnda, sanatýn bütün alanlarýndaki þiirsel yaklaþýmýnýn da ana 

eksenlerinden birini oluþturur. 

Bizce bu ana eksenlerden biri de tasavvuftur. Tasavvuf, bir sevgi yumaðýdýr.Sevgi 

ruhlar arasý benzeþmelerden oluþan kaynaþmalardan ibarettir.Bir 

suyu bir suya karýþtýrýnca ayýrtmak olanaksýzdýr. Aslýnda öz 

olarak sevgi de öyledir.Ama tatmayan bilmez. Tasavvufta temel amaç, 

insana “Allah’ý görüyormuþ gibi yaþama” disiplini kazandýrmaktýr. Bir 

baþka anlatýmla kiþiliðe, “siz O’nu görmeseniz de O’nun sizi gördüðü” 

bilincini yüklemektir. Yani size, “þah damarýnýzdan daha yakýn” bir 

Kudret’le sürekli birliktesiniz, “nerede olursanýz olun, sizinle birlikte 

olan” bir Varlýk var onu hissetme, algýlama, sezme, tüm yaþamýný O’nunla 

birlikteliðin duyarlýlýðý içinde yapýlandýrma bilinci edinme disiplin ve 

terbiyesi verme varýlmak istenilen en son duraktýr. 

Bir baþka anlatýmla sûfî, ânlarýn farkýnda olmak ve her aný Allah’ýn 

huzuruna çýkabilecek bir güzellikte duyabilme bilinci ve disiplini edinmek, 

her aný Allah için seçmektir. Bir baþka söyleyiþle sûfî, bu gücü ve 

disiplini edinebilmek için; seher vakti uyanýr, gecenin en seçkin saatinde 

Rabbi’nin huzuruna durarak, O’na olan ahdini, O’nunla varolduðu bilincini 

yeniler. Gönlünü ve bilincini baþka güç odaklarýnýn etkisinden 

arýndýrýr, tevhid bilinciyle donanýr, her gece özgürlük bilincini bir kez 

daha yeniler, sonra kendi içine döner, içini yeniden dokumaya baþlar, içi 

gönlü ve beyni-bilinci demektir. Kalbini ve dimaðýný avcunun içine alýr, 

onlarýn her dokusuna ulaþacak biçimde kiþiliðini arýndýrma eylemine 

soyunur, tevbeye-istiðfara sýðýnýr, böylece sýrlarýný Rabbi ile paylaþarak 

O’nun huzurunda temiz bir yaþama söz verir. Sonra ahiret bilgisini yenileyerek 

mahþer ortamýna gider-gelir.Yaþam kitabýna bir de mahþer aydýnlýðýnda 

bakar. Ellerinin, ayaklarýnýn, gözlerinin, kulaklarýnýn yani tüm 

duyu organlarýný sorgular, acaba elleri temiz mi, acaba gözlerinde kirlenme 

var mý, paçalarýna çamur sýçramýþ mý,bütün bunlar dünya karanlýðýnda 

deðil, mahþer aydýnlýðýnda net görülecek þeylerdir. “Ölüm gündemi” 

sûfînin her gün soluk alýþ-veriþlerinde duyduðu bir gerçekliktir. 

Sonra Hz.Peygamber’le birlikte olur, yan yana, karþý karþýya gelir, 

sonra kiþiliðinin O’na (s.a) yakýþýp yakýþmadýðýna bakar. Sonra ondan bu 

yana geçen “Allah dostu” diye nitelendirilecek insanlarýn yanýnda durur, 

insanlýðýnýn ve Ýslamlýðýnýn onlarla benzeþip benzeþmediðine, örtüþüp 

örtüþmadeðine bakar, bu çerçevede, gönül terbiyesiyle ilgilenen, kalbî 

kývamýndan emin olduðu Allah dostunu anýmsar, onunla yan yana durur, 

benzeþme, örtüþme ve ayrýþmalarýný denetler. Bütün bunlar seher 

donanýmý kapsamýndadýr. 

Gündüz, iþ hayatý demektir, sûfî de iþ yapar,mesleði vardýr, dünyadan 

el etek çekmemiþtir, “hiç ölmeyecek gibi” dünya iþlerine sarýlýr, dünyayý 

imar gibi bir sorumluluk taþýr, bunlarý yerine getirir, öfkeyi dizginler, 

kötülüklerden, hileden, aldatmalardan uzak durur. “Allah’la birliktelik 

bilinci”nin asýl sýnanacaðý alan günlük yaþamdýr.Zaman öldürmek 

olmaz, ölü zamanýn hesabý verilir. Özetle sûfî her anýný hep diri yaþamak 

zorundadýr, her aný ve her davranýþýn niteliðini ve düzeyini seçerek yaþamalýdýr. 

Çünkü bunlar “Allah dostu” olabilme ufku ve içeriði taþýmalýdýr. 

Sûfî günü bitirip, ölümden izler taþýyan uyku için yastýða baþýný koyduðunda, 

bir ömrü bitirir gibidir ve o ölçüde hesap vermeye hazýr bir 

Yaþam Kitabý’na sahip olmak ister. “Ýþte Rabbim bana verdiðin emanet, 

onu arý-duru sana getirdim” diyebilmelidir. 

Sûfîlerin kökleri ilke uzanan ortak yaþam biçimini özetledik. Aslýnda 

Müslümanlýk da bu deðil midir? Sûfi için amaç, “Allah dostlarý” çizgisinde 

olmaktýr. 

Ýnsanlýk, sözünü ettiðimiz bu uygarlýk geliþiminin bir tür baskýsý olan 

bireyleþmenin, bireysel düþünce sisteminin giderek öne çýkmasýyla kolektif 

figür daðýlýmý sürecine girer.Tasavvufun özünde gizli teatral sanat, 

zaman süreci ve yoðun birikim karþýsýnda giderek, imgelemde de kolektif 

figürler, toplu temsiller yerini daha akýlcý ve tarihî ifadelere býrakmýþtýr. 

Böylece tasavvuf, diðer sanatlar gibi dýþ alana çýkarak dünyevileþmiþtir. 

Yine de Jung’un çok ilginç saptamasýna göre, tasavvufun ve 

dünyevî sanatlarýn kalýcý büyülerini sürdürebilmesi, etkisini kuþaktan 

kuþaða aktarabilmesi için insan bilincinin doðmasýnda etken olmuþ, folklorda 

ve ritüellerde yaþamýný hâlâ sürdüren temel ve arkaik yapýlarla, 

yani “ilk örnekler”le baðýný korumasý, koparmamasý gerekir. Burada 

sanat ve tasavvuf, kendini “tarihsel zaman” içine yerleþtirdiðinde de 

mitoslarýn “kutsal ve döngüsel zaman”ýndan, arkaik kökenlerden beri 

süregelen simge birikimlerinden yararlanmayý sürdürür. Aslýnda arkaik 

düþüncenin, kozmik gerçekliðin çeþitli düzeylerini birleþtiren sentetik 

yapýsý simgeyi yetkin bir anlatým aracý haline getirmiþtir. 

Tasavvuftaki bu simge zenginliðinin temelinde öncelikle, arkaik 

düþüncenin “Yer” ile “Gök” arasýnda kurduðu denklikler sistemi yatar.Bu 

baðlamda yeryüzünde gördüðümüz her þey, yani insana ve tarihsel zamana 

iliþkin her þey “Ýlk Görünen Gerçekliði”n ötesinde onun çaðrýþtýrdýðý 

yeni anlamlar yüklenmiþtir.Daha açýkçasý bu anlamlarý yüklendiði ve 

tasarlanmýþ Makrokozmos ilk örneklerinin yeryüzü yansýmalarý olarak 

deðer kazandýðý oranda tarihsel zamanýn, gündelik yaþamýn ötesine 

geçip, kutsal, dolayýsýyla mutlak ve gerçek zamanýn, gerçeðin bir parçasý 

olabilir. 

Kozmik merkezler olarak da algýlanan uzamlarýn, dahasý evin, sunaðýn, 

tapýnaðýn, sarayýn, en önemlisi de kentin kutsanmasý, dahasý insanýn 

o mekanlarda ritüelleriyle, ilahileriyle kendine özgü bir mikrokosmos 

yaratarak, evrensel düzeni bir anlamda kopyalamasýnýn nedeni budur. 

Ýnsan, saptadýðý bir noktayla, bir merkezle Kaos’a düzen verip Kosmos’u 

yaratýrken, gündelik yaþam içinde açtýðý ritüel/bayram paranteziyle de 

Köken Zamaný’na, Kozmik Zaman’a, Gerçek Zaman’a döner. Aslýnda bu 

bir kimlik sorunudur. Evren ölçeðinde küçücük bir varlýk olan insanýn, 

gerçek zamaný ve uzamý var ederek, ruhunun ve bilincinin derinliklerinden 

“Ben varým, buradayým, yurdum burasýdýr, kültürüm budur” þeklinde 

seslenmesidir. Her mitolojinin zaman ve uzam algýsý kültürün ana 

mayasýný oluþturur. 

Ama biz yine de bu konua þunu sorabiliriz: Bütün olanlar karþýsýnda, 

duygu ve düþüncelerimizin dizgini kimin elinde? Hepimiz kendi aklýmýzýn 

buyruklarýna göre hareket ettiðimizi sanýrýz; oysa bu koskoca bir 

aldatmacadýr. Ýngiltere’nin önde gelen sinirbilimcilerinden David Oakley 

ve Peter Halligan bilincin kurallarýný yeniden ele alýp inceledi.Bilinçli 

olmak ne demektir, bilinçsizlik neyi ifade eder, düþünce ve davranýþlarýmýzdan 

bizzat kendimiz mi sorumluyuz gibi sorulara yanýtlar arayan ve 

beynin belirli bölgesinde araþtýrmalar yapan nöropsikologlar davranýþ ve 

algý yeteneðimizin beynin bilinçsiz kýsmý tarafýndan yönetildiðini ortaya 

koydular. Ne var ki, düþünce ve duygular gibi bir üst düzey zihinsel 

faaliyetler için bunun geçerli olmadýðý fikri yaygýndýr. Pek çok insan ve 

20 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

bilim adamý bunlarýn bilinçli bölgeden çýktýðýný sanýr. Geleneksel olarak 

bilinç ürünü olduðu düþünülen düþünce, fikir, duygu, inanç, tutum ve davranýþlarýn 

týpký algýlamada olduðu gibi, bilinçsiz bir sürecin sonucunda 

ortaya çýktýðý bu bilim adamý araþtýrýcýlar tarafýndan ileri sürülmektedir. 

Londra Psikiyatri Enstitüsü’nde bu konuyu araþtýran Jeffrey Grey, 

bilinç zihinsel iþlemlerin sonuçlarýný etkileyemez, çünkü çok geç bir tarihte 

ortaya çýkar demektedir. Oysa herkes zihinsel faaliyetlerinin denetimini 

elinde tutuðunu sanýr. Bir sonraki davranýþýmýzý, ne yapacaðýmýzý 

bilmek, ne söyleyip ne yazacaðýný kesin biçimde tahmin etmek olanaksýzdýr. 

Bütün bunlar bu konuda yapýlan deneylerle sabittir. 

Psikolog Peter McKellar: “Önce gözlerimi kapar beklerim. Daktilom 

önümde öykü karakterlerinin zihnimde canlanmasý ve harekete geçmesi 

için zaman tanýrým. Öyküyü önceden satýr satýr düþünemem” Peki kurgu 

nasýl geliþir? Bu sorunun yanýtýný þöyle verebiliriz: 

“Denek çocuk öyküsü yazarý Blyton’un beyni karakterleri bilinçli 

bölümün dýþýnda yaratýyor. Blyton düþünceler, konuþmalar, hatta 

espriler oluþtuktan sonra bunlarýn farkýna varýyor. 

Bizim görüþümüze göre, konuþma, yazma ve beynin diðer bilgi iþlem 

faaliyetleri beynin bilinçsiz bölümünde meydana gelir. Kendiniz ve 

dünya ile ilgili bilinçli deneyim oluþumu bu aþamadan sonra ortaya 

çýkar. Bizim kurduðumuz modelde beynin bu ‘bilinçsiz’ kýsmýna 

Düzey 2 adýný veririz.Bu düzeyin içinde mutlaka bir karar verme 

mekanizmasý, yani merkezi idari yapý (MÝY) yer almaktadýr. MÝY 

beynin herhangi bir zamanda gerçekleþtirdiði en önemli iþlevi tanýmlar; 

ayni zamanda beynin durumunu en iyi þekilde tanýmlayan bilgiyi 

seçer.Ýþte ancak bu aþamadan sonra bilgi, bilinçli deneyimlerimizden 

oluþan Düzey 1’e dahil edilir.Þu anda rahatsýz bir koltukta oturduðumuzu 

ve bir konuþmayý dinlediðimizi farzedelim. Konuþma ilginç ise 

konuþmacýnýn ses tonunun, neler söylediðinin ve belki de konuþmacýnýn 

çevresinde olup bitenlerin farkýnda olursunuz. Bütün bunlar 

Düzey 2’de gerçekleþen iþlemlerin bir ürünüdür. MÝY bunlarýn içinden 

önemli gördüðünü Düzey 1’e postalar, dolayýsýyla siz de bunlarý 

deneyimlerinize dahil edersiniz. 

Ayni zamanda Düzey 2, rahatsýz sandalye, odanýn havasý, dýþarýdan 

karýþan sesler, arkamýzdaki kiþilerin fýsýltý ile sürdürdükleri sohbet ile 

ilgili bilgileri de iþlemden geçirir. Bütün bunlar konuþma dinleme 

iþlevi ile doðrudan iliþkili olmadýðý için MÝY bunlarý Düzey 1’e 

atmaya gerek görmez ve siz bunlarýn farkýnda olmazsýnýz. 

Öte yandan eðer konuþma sýkýcý ise, MÝY sandalyeden kaynaklanan 

sýkýntýyý giderici çözümlere öncelik verir ve siz sandalyenin ne kadar 

rahatsýz olduðunu fark edersiniz. Daha dramatik olarak arkanýzdaki 

sohbette adýnýzýn geçtiðini duyarsanýz konferans ile ilgili tüm baðlarýnýz 

kopar, tüm dikkatinizi arkadaki konuþmaya verirsiniz. Ancak bu 

durumda ‘siz’ arkadaki konuþmayý dinlemeyi bilinçle seçmiþ olmazsýnýz. 

Bu bilgi MÝY tarafýndan Düzey 2’den Düzey 1’e ‘kapý dýþarý 

edildiði’ için farkýna varýrsýnýz. 

Kapý dýþarý edilme konuþma ve yazma þeklinde kalabalýklarda da 

ortaya çýkabilir veya tümüyle duygu ve düþünce þeklinde kiþisel 

bazda görülebilir. Bu kapý dýþarý edilen bilgiler, ister kalabalýklarda, 

istek kiþisel bazda olsun kendisine özgü bir yapýya sahiptir. Bunlar 

her zaman ‘burada ve þimdi’ye aittir ve kiþinin kendisiyle ilgilidir. 

Davranýþlar, özellikle kiþinin kendisinden kaynaklanýyorsa istemli 

olarak tanýmlanýr. Kapý dýþarý etme iþleminde herhangi bir düþünce, 

fikir, inanç, tutum ve davranýþ ‘sizin’ olabilir ve özgür iradeye baðlý 

olarak ortaya çýkar. 

Bu baðlamda bilinç ve özgür irade kavramýný bilimsel platforma 

oturtmak zor olabilir, çünkü pek çok insan düþüncelerinin kendi bilinçlerinin 

bir ürünü olduðunu sanmaktadýr. Düzey 1’in içeriði ‘ikinci 

el’ olsa bile, bunlar ‘sizin’ tarafýnýzdan ‘birinci el’ olarak algýlanýr. 

Fakat günlük deneyimlerinizden uzaklaþýp, hipnozun etkileri üzerinde 

kafa yorarsak, bilincimizin içeriðini kontrol ettiðimizi sanmanýn 

ne denli yanýltýcý olduðunu anlayabiliriz. 

Kolay hipnotize olan insanlarda körlük, saðýrlýk, felç ve aðrýya duyarsýzlýk 

gibi duygularý aþýlamak kolaydýr. Sydney’de Richard 

Bxyant ve Kevin McConkey adlý psikologlar hipnotizma yoluyla 

körleþtirilmiþ insanlarýn görsel bilgiye yanýt verdiðini keþfettiler. 

Ocak 2006 

Hipnozun, hipnozu uygulayan kiþinin telkinleri gibi bir dýþ uyarýnýn 

etkisiyle MÝY’in karar verme sürecini etkilediði düþünülüyor. Hipnotik 

körlük gibi durumlarda, hipnozcu MÝY’i ikna ederek görsel bilginin 

Düzey 1’e kabulünü engeller. Hipnoz altýndaki kiþi görmediðini 

iddia etse de, uygun bir dille ikna edildiði zaman görme yetisi yerine 

gelir. Bunlar hipnotik olarak görme yetilerini yitirdikleri zaman bile 

görsel sinyallere yanýt verdikleri için, Düzey 2 hâlâ ilgili bilgiyi iþleme 

sokuyor olabilir. MÝY yalnýzca bunlarý bilinç düzeyine dahil edeceði 

verilerin içine sokmaktan vazgeçmiþtir. Sonuç olarak kiþi görsel 

sinyali algýlamaz ve dürüstçe ‘hiçbir þeyi görmediðini’ ifade eder. 

Bilincin pek çok yönü ile bir önceki ‘bilinçsiz’ iþlem düzeyinin ürünlerini 

temsil ettiði 1879 yýlýnda Leipzig’de ilk psikoloji laboratuarýný 

kuran Herman von Helmholtz ile Wilhelm Wundt pek çok zihinsel 

faaliyetin solunum, sindirim ve dolaþým sistemlerinin fizyolojik iþlemlerinden 

farklý olmadýðýný fark ederek bütün bunlarýn insan bilincinin 

dýþýnda otomatik olarak oluþtuðunu, ancak pek çok kiþi bilinçli 

deneyimlerle desteklenen zihinsel faaliyetlerin bir üst düzey etkisi 

altýnda olduðunu sanýyor ise de, psikologlar ayni görüþte deðiller. 

Onlarýn kurduðu modele göre bilinçle gerçekleþtirilmiþ her þey daha 

önce bilinçsiz düzeyde alt yapýsýný oluþturmuþ, daha sonra Düzey 

2’nin seçilmiþ ürünleri ve Düzey 1’in içeriði tek bir unsurdur ve ayni 

þeydir. Bunlarýn aralarýndaki tek fark, bu ürünler seçilir seçilmez kapý 

dýþarý edilir ve bilinçli davranýþlarýn bir parçasý haline gelirler. Düzey 

1’deki bilinçli davranýþlar daha ileri bir iþlemden geçmez veya 

doðrudan baþka iþlemleri etkilemez. Yalnýzca Düzey 2’nin bir sonraki 

güncel olaylarý ile yer deðiþtirir. 

Öyleyse bilincin iþlevi nedir? University of West of England’dan 

Susan Blackmore’un belirttiði gibi bilincin belirli bir iþlevi yoktur, 

yalnýzca ‘þu anda benim nasýl olduðum’ ile ilgilidir. Ancak bu bilincin 

hiçbir iþe yaramadýðý anlamýna gelmemeli. Bizim davranýþlarýmýza 

koþut olarak baþkalarý bizim hakkýmýzda fikir sahibi olur. Karmaþýk 

bir sosyal yapý içinde hayatta kalmak için bu imajýn mümkün 

olduðunca tutarlý ve mantýklý olmasý gereklidir. Toplum ayrýca 

davranýþlarýmýzýn sorumluluðunu da taþýmamýzý talep eder. Son olarak 

Düzey 2’de oluþan düþünce ve duygular, Düzey 1’e kabul edildiði 

zaman ‘ben düþünüyorum’, ‘ben hissediyorum’ þeklinde ifade edilir. 

Düzey 2 tutarlý bir kiþilik ifadesinin yaratýlmasýndan ve sürdürülmesinden 

sorumludur. Bunu yapmak için, biyografik bellek þeklinde 

kapý dýþarý edilenlerin izini sürmesi gerekir. London School of 

Economics’den psikolog ve felsefeci Nichas Humprey, güçlü bir kiþilik 

ifadesinin diðerlerini anlamakta ve diðerlerinin de bizi anlamasýnda 

temel oluþturduðunu ileri sürer. Dýþ dünyaya gösterdiðimiz kimliðimiz 

Düzey 2 tarafýndan yaratýlmýþ bir kurgu, Düzey 1’de edindiðimiz 

deneyimlerdir. Hanover, Darmouth College’dan sinirbilimci 

Michael Gazzaniga’ya göre bilincin bir iþlevi de güvenilir bir ‘sözcü’ 

gibi davranmasýdýr. Bunu elde etmek için Düzey 1’de üretilenlerin 

daha önce dýþarý atýlan malzeme ile uyumlu olmasý gerekir. 

Benlik kavramýna baðlý olarak, Düzey 2 davranýþlarýmýz kontrolümüz 

altýnda olduðuna iliþkin bir yanýlgýya zemin hazýrlar. Genellikle 

istemli davranýþlarýmýza özgür irademizin yol açtýðýný düþünürüz. Bu 

bir yanýlgýdýr. Burada önemli olan, Düzey 2’yi kabul edip karar verme 

aþamasýnda ‘benlik’ kavramýný bu düzeye dahil etmeyi öðrenme 

gerekliliðidir. 

Belki de hepimizin bilmesi gereken, ‘Ben’in bilinçaltýmýzda yanlý ve 

taraflý ‘daha büyük bir ben’in parçasý olduðunu kabullenmektir. 

Kendimizi, içimizdeki ‘ben’in bilinçli olduðu konusunda kandýrmaktan 

vazgeçmeliyiz. Pek çok açýdan bu ‘ben’, beynimizin bilinçaltý 

bölgesinde oluþan olaylarý gösteren veya kaydeden bir gösterge ve 

kayýt cihazýdýr.” 1 

NOTLAR: 

1 Reyhan Oksan, Kaynak: New Scientist, 18 Kasým 2000. 

21

SERÇESME ¸ 

Müjdeler Olsun, Dinimiz de Yenileniyor... 

Fakat... 

Hüseyin Ýlbey 

Kuran’da binbeþyüz yýldýr duran kadýnlarýn dövülebileceðiyle ilgili 

ayetlerin ifade ettiði anlamý, dinine baðlý, iyi/has Müslüman 

olduðu anlaþýlan bir kiþinin, diðer kullar da okuyup öðrensinler, 

onlar da has Müslümanlardan olsunlar, bazen gerektiðinde de karýlarýný 

dövsünler diye yazdýðý bir kitaba almasýyla; bu kitabýn da, zaten birinci 

görevi vatandaþý has Müslüman yapmak olan Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý 

(ya da Vakfý) yayýnlarýndan çýkmýþ olmasýyla, ufacýk bir kýyamet kopmuþ 

oldu... 

Bu olaðan Ýslamî bilgiyi ve kitabý haber yapan basýn mensuplarýyla, 

haberin ardýndan kýyameti koparan cazgýrlar, anlaþýlýyor ki, Kuran’ý okumamýþlar... 

Bu konuyu haber yaparak güya, “Aaa, ne çaðdýþý bir anlayýþ, 

ne ayýp bir davranýþ!” demeye getiriyorlar... Terbiyesizliðe, haddini 

bilmezliðe bak sen... 

Yüce Allah, Cebrail’in eline verip özenle indirdiði; biz kullara aynen 

iletsin diye Hz. Peygamber’e teslim ettiði ayetlerini düzenlerken size mi 

danýþacaktý? “Ey (erkek) kullarým, size, þu þu durumlarda karýlarýnýzý, 

fazla yara bere izi býrakmadan pataklama hakký ve yetkisi veren bir ayet 

hazýrladým. Bir itirazýnýz varsa, þimdiden söyleyin... Binbeþyüz yýl sonra 

gazete haberi yaparak, televizyonlarda tartýþarak, kem-küm ederek, hele 

hele yorumlamaya kalkýþarak cehennemlik olmayýn, baðýþlamam ha!” 

mý diyecekti yani? 

Binbeþyüzyýl önce kimse itiraz etmemiþ ya da itiraz edenler olmuþsa 

bile icabýna bakýlmýþ, þöyle ya da böyle, itiraz edecek kimse býrakýlmamýþ... 

Ayrýca da, erkek milleti olarak elinize böyle muhteþem bir hak 

ve yetki geçmiþ, tepe tepe kullanacaðýnýza, kalkmýþsýnýz, “Böyle gerilik, 

böyle çaðdýþýlýk mý olur?” diyorsunuz... Bu laflarý, baþta benim karým 

olmak üzere, baþý kabak, ayaðý postallý feminist karýlar söylese anlarým 

da, size ne oluyor? 

Müslüman’sanýz, alýn önce Kuran’ý þöyle iyice anlaya anlaya okuyun. 

Deðilseniz, size ne baþkasýnýn Allah’ýndan, Kuran’ýndan, ayetinden, 

hadisinden, sünnetinden? Ýndirdiði bütün kitaplarýndan anlaþýldýðý gibi, 

kendisi de erkek olan Allah, erkek kullarýna karýsýný da dövdürür, kýzýný 

da, baldýzýný da, hatta ardýna erkek takarak getiren mahalle aþiftesini de... 

Biraz daha burnunuzu sokarsanýz sizi de dövdürür diyeceðim, ama siz 

dövülmeyi öpün de baþýnýza koyun... Tanrý’ya þirk koþmaktan, müþrik 

olursunuz ki, “Haram aylar geçince, müþrikleri bulduðunuz yerde öldürün” 

(Tevbe Suresi, 5. Ayet) cezasýna uðrarsýnýz. 

Ýyi niyetli bir insan olduðumdan, Diyanet Ýþleri Baþkaný Mehmet 

Nuri Yýlmaz’ý uyarmak istiyorum... Bir insan, bir eðitimci olarak, korku 

denen illetin insaný ne hazin durumlara soktuðunu biliyorum. Bu adamcaðýzýn 

son yýllarda içine düþtüðü telaþ içimi paralýyor... Acaba neyi kaybetmekten 

korkuyor? Baþýnda durduðu, tarihin en büyük þeriatçý 

örgütünü mü? O örgütün sahip olduðu, miktarý ve cüssesi belli olmayan, 

en büyük holdinglerden daha büyük menkul ve gayrýmenkul devini mi? 

Aslýnda onun da, söz konusu kitabýn yazarý gibi iyi, has bir Müslüman 

olduðuna inanýyorum... Çekirdekten yetiþerek geldiðine göre (melül 

mahzun duruþu ve gözleri de çekirdekten yetiþerek geldiðini gösteriyor), 

baþta Kuran olmak üzere, hadis, sünnet gibi Ýslam’ýn temel kaynaklarýný 

biliyordur. Fakat son yýllarda, örneðin 28 Þubat’tan sonra, acayip laflar 

etmeye baþladý... Ettiði sözleri buraya tek tek yazýp yanýtlamaya kalksam, 

ortaya esaslý bir komedi çýkacaða benziyor. Çýkarsa çýksýn diyemiyorum, 

yerim dar... Þimdi gelin de yutun þu sözleri: 

1. “Ýslamiyet’i hurafelerden temizleyeceðiz”: Binbeþyüz yýldýr acaba 

Ýslamiyet’e ne kadar hurafe karýþtý? Þu anda Ýslamiyet olarak bildiðimiz 

bilgi ve uygulamalarýn ne kadarý hurafe? Siz hurafe olarak saptadýklarýnýzý 

temizlediðinizde, “sel geldi süpürdü, rüzgâr aldý götürdü”, tümden 

ayazda kalmayalým? 17 Aðustos depremine çadýr ve ekmek bulamayan 

bir devlet, yaratacaðýn din iman depreminde þapa oturursa günahý 

vebali senin boynunda kalýr, bil... Ayrýca, “Zaten dinin kendisi hurafedir” 

diyen “edepsizleri” ne yapacaksýnýz? Bu durumda, yapacaðýnýz iki 

þey var: Laik TC Devleti adýna ya dinin hurafe olmadýðýný kanýtlayacaksýnýz 

ya da “din hurafedir” diyen zýndýklarý temizleyeceksiniz. Temizlik 

iþini taþeron olarak Hizbullah’a, Taliban’a filan havale de edebilirsiniz... 

2. “Bu bir reform hareketi deðil. Dinde bir deðiþiklik, bozukluk yok. 

Reform, bir þeyin aslýnda deðiþiklik yapmaktýr. Biz dinin aslýnda deðiþiklik 

yapmak istemiyoruz.”: Bu sözlerdeki kafa karýþýklýðýný ve mugalâtayý 

anlayan öne çýksýn, uygun yerine törenle laik devlet madalyasý takýlacaktýr! 

Bu kadar gelenek göreneðe bulanmýþ, temizlenme ihtiyacý doðuracak 

kadar hurafe karýþmýþ bir din nasýl deðiþmemiþ, bozulmamýþ, tertemiz 

kalmýþ oluyor? Þimdi Mehmet Nuri Bey eline cýmbýz ya da kürek ve týrmýk 

gibi alet edevat alacak, Ýslamiyet’i tertemiz edip ilk haline getirecek... 

Bu temizlik iþinin bir kýsmýný da Fethullahçýlara, Hizbullah’a ve 

diðerlerine havale edin... 

3. “Hadisler ayýklanacak”: Yüzyýllar önce Buhari ve Müslüm gibi 

âlimler bu iþi yapýp selamete erdirdiler diye biliyorduk... Demek ki sahte 

hadisler de ortalýkta cirit atýyormuþ... Yeniden ayýklayalým derken bizi 

hadissiz ve sünnetsiz de býrakmayasýnýz, aman ha! Valla bu milletin ne 

yapacaðý belli olmaz, hadissiz ve sünnetsiz kalýnca tutar, misvaký býrakýp 

diþlerini fýrçayla temizlemeye, faiz yemeye, fotoðraf çektirmeye, radyo 

dinleyip televizyon seyretmeye, barlarda þarký türkü okumaya baþlar... 

Tövbe tövbe... 

4. “Kuran yeniden yorumlanacak”: Asýl korkum buydu... Kuran’ýn 

yeniden yorumlanmasý! Bunu söyleyenin bir Ýslamiyet cahili olduðuna 

kalýbýnýzý mühür olarak basabilirsiniz... 

Kuran’ý yorumlamak kimin ne haddine? Býrakýn böyle bir þeye kalkýþmayý, 

bunu aklýnýn ucundan geçirmek bile müþrikliktir... Kuran doðrudan 

doðruya Tanrý’nýn sözüdür. Apaçýk ve nettir. Anlaþýlsýn ve uyulsun 

diye gönderilmiþtir. Ezeldir ve ebeddir, belli bir zaman ve çað için deðil, 

kýyamete ve kýyamet sonrasýna kadar hükümrandýr. Belli bir ýrka ve 

kavme deðil, bütün insanlýða indirilmiþtir. Yorumlanamaz, yoruma tabi 

tutulamaz, çünkü her yorum farklý bir anlama ve uygulama demektir ki, 

bu da farklý inançlar, yani farklý dinler demektir. Oysa Ýslamiyet tektir, 

baþka Ýslamiyet yoktur, olmayacaktýr. Kuran bir bütündür, eksiklikten, 

zaaftan uzaktýr, tamdýr, eksiksizdir, kâinattaki bütün bilgiyi ve hikmeti 

kapsamaktadýr... Bu yüzden de son kitaptýr, baþka bir kitap indirilmeyecek, 

baþka peygamber gönderilmeyecektir... 

Dediklerimde bir yanlýþlýk, eksiklik var mý? Sonra, Kuran herkese 

indiðine göre, herkes de yorumlamaya kalkarsa, örneðin ben de yorumlamaya 

kalkarsam, “deh babam deh, yandý gülüm keten helva”... 

Kuran yorumlanmaya baþlanýrsa ortaya çýkacak belalara bakýn siz... 

Denilecektir ki, þu þu þu ayetler, o zamanýn bilgilerine, kültürüne, gelenek 

göreneklerine vs. göre indirilmiþtir... Þimdi bilgiler deðiþti, gelenek 

görenekler deðiþti, insanlar ve toplumlar deðiþti, bilim teknoloji geliþti... 

Öyleyse þu þu ayetler, özellikle de toplumsal yaþam ve iliþkileri düzenleyenler, 

artýk ihtiyaca ve deðiþen bunca þeye cevap vermiyor... Bunu 

diyebilir misiniz, diyebilecek misiniz, ey Diyanet’in melül mahzun 

bakýþlý Baþkaný? 

Bana göre bu ayet, falanca vatandaþa göre de þu ayet “artýk eskimiþe 

benziyor, zaten çoktan kendiliðinden kadük olmuþlar, resmen de yürürlükten 

kaldýrýlmalarý gerekir” denirse ya da Galatasaray Meydaný’nda 

toplanýp koro halinde dersek ne yapacaksýnýz? 

Bu yoksul ahalinin tek besin, esin ve kesin kaynaðý olan dinde, bir de 

bakmýþsýnýz ki Kuran 15–20 sureye, 300–500 ayete inivermiþ... Ki 

zaman, þartlar, insanlar, toplum, bilgi ve teknoloji giderek artan bir 

ivmeyle deðiþtiðine göre, 15–20 yýl sonra yeni bir yorum daha, kaldýk mý 

tümden Kuran’sýz ve dahi cýscýplak dinsiz ve imansýz! Tövbe, tövbe… 

“Kuran’ýmý yorumlayabilir, benim þu þu ayetlerimi, Resulümün de þu 

þu hadis ve sünnetlerini yürürlükten kaldýrabilirsiniz” diye, Cebrail 

Ekspres Kargosu’yla Tanrý’dan gelmiþ yeni bir tebligat, genelge, KHK 

gibi bir belge görmezsem, ölürüm de buna izin vermem... 

Ýþte böyle sevgili komþular... Ýþler ve gidiþler pek iyi görünmüyor, 

deðil mi? 

Bence en has Müslümanlardan biri olarak damlarda çürüyen 

Aczmendi Þeyhi Müslüm ve yine bana göre en has Müslümanlardan biri 

olarak hakkýnda davalar açýlan, sorgulara uðrayan Dilipak, bu konuda 

acilen görüþlerinize, irþadýnýza ihtiyacým(ýz) var... Aman n’olur, bir iyilikte 

bulunun da tez davranýn, bizi bunalýmda, M. Nuri Bey Baþkan’ý 

sýkýntýda býrakmayýn... 

Siz de beni dinleyin M. Nuri Bey Baþkan’ým, aklýnýzý baþýnýza toplayýn, 

bize bir iyilikte bulunun, hadisleri ayýklama, Kuran’ý yeniden 

yorumlaya kalkýp bu milleti dinden imandan yoksun býrakmayýn... 

Kuran’ýn deðil bir ayetine ve anlamýna, kýlýna dokunamazsýnýz kýlýna... 

Sizi gidi cehennemlikler sizi... Yapacaksanýz cennetlik bir iþe sývanýn: 

Oturun, Kuran’ý eksiksiz, olduðu gibi, öyle mealdi, yorumdu diyerek, 

hecin devesi gibi geveleyip durmadan, ne demiþse harfi harfine 

Türkçe’ye, Kürtçe’ye ve mutlaka Lazca’ya çevirin... 

Din resmen elden gitmeden, elimizi tez tutalým, cümlenize selamünalleyküm, 

aleykümselam, vesselam!..... 

22 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

Kalender Çelebi Ayaklanmasý 

Ergül Þanlý 

Osmanlý ordusu savaþ için saraydan çýkýyor. 

Nusretname, 16. yüzyýl, detay 

Balým Sultanýn ölümü üzerine, Hacý Bektaþ Veli postuna kardeþi 

Kalender Çelebi geçiyor. (1476–1528) Otuz dokuz yaþýnda 

postniþin olan Kalender Çelebi kültürlü, þair tabiatlýdýr. 

Postniþinliðinin ilk on bir yýlýnda sessiz bir hayat geçiren 

Kalender Çelebi’yi 1527’de Kanuni Sultan Süleyman’a 

karþý büyük bir ayaklanmanýn baþýnda görüyoruz. Çok þiddetli biçimde 

Patlak veren ve hýzla yayýlan bu ayaklanma sarayý telaþa düþürüyor. 

Osmanlý devletinin en güçlü hükümdarý Kanuni Süleyman sadrazam 

Ýbrahim Paþayý büyük bir ordu ile Ýsyancýlarýn üstüne gönderiyor. Karaman, 

Sivas Dülkadir vilayetleri askerleriyle de güçlendirilen Ýbrahim 

Paþa’nýn ordusu ilk karþýlaþmada darmadaðýn oluyor. 

Kalender Çelebi isyaný, Osmanlý yazarlarýnýn çoðunun iddiasýnýn tersine, 

ekonomik nedenlere dayanýyordu. Kanuni Süleyman tahta geçtiði 

zaman para darlýðýna bir çare bulmak üzere arazi yazýlmasýný yenilemiþti. 

Bu iþlem keyfi tutumlarla sürdürülüyor, itiraz edenlere cezalar 

veriliyordu. Týmarlý sipahilerinin ve köylülerin zararlý çýktýðý bu arazi 

yazýmý, ülke çapýnda geniþ olaylar çýkmasýna neden oldu. Ayaklanmanýn 

tabanýný Bozok, Sivas, Maraþ Adana ve Tarsus köylü Türkmenleri oluþturmakla 

beraber, ayaklanmaya bir o kadarda Alevi-Bektaþi olmayan 

sipahi ve köylü katýlmýþtý. 

Bozgun üzerine Sadrazam Ýbrahim Paþa Kalender Çelebi safýnda 

bulunan týmarlý sipahilerle gizli iliþki kurdu, hepsinin arazisini geri vermeyi 

kabul etti ve onlarý köylü-Türkmen isyancýlardan ayýrmayý baþardý. 

Böylece ikinci karþýlaþmada Kalender Çelebi ordusu bozuldu ve kendiside 

baþý kesilerek öldürüldü. 

Osmanlý tarihinin en büyük köylü ayaklanmasý olan Kalender Çelebi 

kýyamý Bu biçimde sonuçlandýktan sonra Anadolu köylüsü bir daha baþ 

kaldýramayacak þekilde ezildi. 

Kalender Çelebi ayaklanmasýný Osmanlý yazarlarý “Kýzýlbaþ Ayaklanmasý” 

olarak nitelendirmektedirler. 

Kalender Çelebi ayaklanmasýnýn tarihsel nedenlerinden biri de, 

Yavuz Selimin Anadolu’nun çoðu Türkmen Halkýna karþý giriþtiði kanlý 

kovuþturma hareketidir. Bu yöntem, yatýþtýrmak þöyle dursun, yýkýcýlýk 

ve soygun olaylarýný doðal hale getiren sürekli karýþýklýklar yaratmýþtýr. 

Ölümünden sonra Kalender Çelebi, büyük kardeþi Balým Sultan’ýn 

türbesinde topraða verilmiþtir. 

Cemalettin Çelebinin “Müdafaa” adlý kitabýný yazmasýna yol açan 

geliþmelerin kökeni 1552 yýlýna dayanýr. Kalender Çelebi ayaklanmasýndan 

sonra Alevi-Bektaþi toplumunun içine ikilik sokmak ve Hacý Bektaþ 

Veli soyunun halk üzerindeki etkinliðini yok etmek amacýyla Hünkârýn 

mücerret olduðu söylentisi çýkarýlýyor. Ayaklanmadan önceki üç asýrda 

böyle bir düþünce yok ama Alevi-Bektaþi toplumunun Hünkârýn soyu 

çevresindeki güçlü birlikteliði Osmanlýyý korkutuyor. Bunun sonucunda 

Dergâha 1552 yýlýnda Sersem Ali Baba isminde birisi atanýyor. Dergâhta 

evlenmemiþ derviþler yetiþtirilmeye baþlanýyor. Hatta dönem dönem 

Nakþibendî þeyhleri yollanýyor. Bu tarihten sonrada Hacý Bektaþ evli idi 

deðildi tartýþmalarý zaman, zaman alevlenerek günümüze kadar sürmüþtür. 

Ayrýca Osmanlý yeniçeri ordusuna yetiþtirilmek üzere getirilen devþirmelerin 

(feth edilen ülkelerden toplanan gayrimüslim çocuklarýn) 

yetiþtirilmesini de dergâhýn üzerine yüklenmesi (bilindiði gibi yeniçeri 

askerlerinin savaþtýðý sürece evlenemeyecek olmasý) da bunun üzerine 

tuz biber olmuþtur. 

Anadolu’da bazý ocaklarda kendi çýkarlarý doðrultusunda ocaðýmýzýn 

itibarý artar ümidi ile Hacý Bektaþi Velinin evlenmemiþ olduðu fikrini 

Ocak 2006 

benimsemiþlerdir. Ama çoðunluk Osmanlýnýn bu kasýtlý politikasýna alet 

olmamýþlar, Hünkâra verdikleri ikrardan dönmemiþlerdir. Anadolu’nun 

yüzde seksene yakýn Alevi-Bektaþisi halen serçeþme olarak Hacý Bektaþ 

evlatlarýný ve Dergahý görürler ve onlara görülmeden onlardan icazet 

almadan talip üzerine gitmezler. 

Osmanlý Kaynaklarýnda Kalender Çelebi 

Ayaklanmasý 

1. Solak-Zade Tarihi (Solak-Zade Mehmed Hemdemi Çelebi) 

Velayet-penah Hacý Bektaþ Veli evladýndan ve o hidayet hangahýnýn 

çocuðu olarak geçinen Kalender adlý kötü yollu bir aþýk, bazý bedbahtlarýn 

ve divane-meþreplerin iðvasýyla baþýna pek çok fesat ehlini topladý. 

Etraf ve eknaftan parasýz pulsuz buruniler, abdal torlaklar ve dinsiz 

meþrepliler ile mezhepsizler, pek çok kötülük severler ile birlikte onun 

yanýnda toplandýlar. Bunlarýn otuz binden fazla olduðu anlaþýldý. Ýki ordu 

kahramanca vuruþtular Allahýn hikmeti ve inayeti ile Padiþah hazretlerinin 

askerleri periþan düþtü, Karaman beylebeyi Mahmut paþa, i Alanya 

beyi Mustafa Paþa ile birkaç ileri gelen kimse þehit oldular. Bütün torlaklar 

küllüyetli silahlar haymeler aðýrlýklar ve çadýrlar sahiplendiler 

çýplak iken giyinip kuþandýlar. Bundan sonra Dülkadir taifesinin þerirleri 

ve eþkiyalarý da kalendere katýlýnca askerin sayýsý hesaba gelmez oldu…. 

2. Müneccim Baþý Ahmed Dede (Sahaif-ül Ahbar Fi Vekayi-ül A’sar) 

Hacý Bektaþ Veli soyundan Kalender adýnda biri çýkýp, saltanat iddiasýnda 

bulunup nevbet çaldýrdý. Etrafýna kalenderilerden, Anadolu mülhitlerinden 

ve Türkmen müfsitlerinden büyük bir kalabalýk topladý. Yapýlan 

savaþta Kalenderin adamlarý Mahmut Paþayý, Alanya Beyi Sinan Beyi, 

Amasya Emiri Koçu Beyi, Birecik Emiri Mustafa Beyi ve birçok ileri 

gelen beyi ve komutaný þehit ederek Osmanlý ordusunu yendiler. Bu 

olaydan sonra Kalenderin þöhreti her tarafa yayýldý Dülkadiroðullarýnýn 

çoðu onun tarafýna geçti. 

3. Tarih-i Peçevi (Peçevi Ýbrahim Efendi) 

Hacý Bektaþ Veli torunlarýndan Kalender O kadar güç ve itibar kazandý 

O kadar kalabalýk bir topluluðun baþý oldu ki böylesi þimdiye kadar 

hiçbir asiye nasip olmuþ deðildi. Iþýk abdal diye anýlan ne kadar inancý 

ve eylemi bozuk var idiyse yanýna toplanýp yirmi otuz bin kadar eþkýyadan 

oluþan büyük bir çete meydana geldi. Bunlarýn yakalanmalarý için 

Padiþah Sadrazam ve baþkomutan Ýbrahim Paþayý görevlendirdi. Yapýlan 

çarpýþmada eþkýya üstün geldi. Karaman Beylerbeyi Mahmut Paþa, 

Alanya Beyi Sinan Paþa, Amasya Beyi Koçi Bey, Birecik Beyi Mustafa 

Bey, Anadolu Týmar Defterdarý Nuh ve Karaman Defter Kethudasý Þeyh 

Mehmet þehit düþtüler. 

4. Tabakat-ül Memalik ve Derecet-ül Mesalik (Celalzade Mustafa) 

“Hacý Bektaþ’ýn adýný duymayan bir Müslüman hemen, hemen yok 

gibidir. Bu adam için saðlýðýnda tekkeler ve öldükten sonrada adýna 

türbe ile birçok tekke ve imaretler yapýldý ve bu müesseseler için birçok 

yerler hediyeler vakfedildi. Ne fayda ki bu tekkeler sonradan fesat ocaðý 

oluverdi. Nitekim bu müesseselerin baþýnda oturan Kalender isminde bir 

budala kendi ayarýnda olan bir sürü cahilleri tekke içinde azgýnlýða 

teþvik etmeye kalktý. 

Günün birinde tekkedeki derviþler Kalenderin sancaklarýný kaldýrdýlar. 

Davullar, boynuzlar çaldýrarak içlerindeki fesadý dýþarýya verdiler. 

Kalender civar taraflarý yaðmalamaya baþladý. Bunlarýn mezhebince her 

kadýnla temasta bulunmak kendileri için helaldir. Sünnilerin kanlarýný 

akýtmak günah deðildir. Sözün kýsasý bunlar yollarý tuttular. Gelen geçeni 

soydular. Ortalýðý kasýp kavurdular. 

5. Büyük Osmanlý Tarihi (Jozef Von Hammer) 

Hacý Bektaþ sülalesinden Kalender-oðlu bayraðýnýn altýnda birkaç bin 

derviþ abdal kalender ile serserilerinden birçok kiþi toplanmýþtý. Rum, 

Anadolu, Diyarýbekr Beylerbeyinin birbirini müteakip, ettikleri muharebelerde 

Asiler gâh maðlup gâh galip oldular Rumeli Beylerbeyi Yakup, 

Kalende’re maðlup olduðu gibi Kalender de Pasin Ovasýnda Hüsrev 

Paþaya bozularak Kara Çayýrda Anadolu Beylerbeyi Behram Paþadan 

intikam alýp onu Tokat’a ilticaya mecbur etmiþti. Daha sonra Behram 

Paþa kendisine katýlan Karaman Halep Beylerbeyi ile Kalender’le giriþtiði 

þiddetli muharebede gene yenilerek birçok þehit verdiler. 

23

Ýki kýtada topraðý, iki denize kýyýsý ve boðazý ile ünlü bir ilimiz 

Çanakkale. Hemen hemen her ilimiz gibi Çanakkale ili de deðiþik inanç 

ve kültürlerin buluþtuðu ve barýþýk yaþadýðý bir yerleþim yeri. Çanakkale 

ilinde yirmi kadar yerleþim yerinde yörede ‘Türkmen’ diye adlandýrýlan 

Alevi inançlý insanlar yaþýyor. Türkmen diye tanýmlanan Alevi yerleþim 

yerleri: 

Çanakkale Merkez Ýlçe Akçeþme Köyü, Civler Köyü Kemerdere 

Mahallesi, Çiftlikdere Köyü, Denizgöründü Köyü, Dörtyol Köyü (bir 

mahalle), Fevzi Çakmak (Mazýlýk) Köyü, Fevzi Çakmak Köyü Damyeri 

Mahallesi, Elmacýk Köyü, Elmacýk Köyü Deðirmendere Mahallesi, 

Kayadere Köyü, Kayadere Köyü Atikhisar Mahallesi, Kepez 

Beldesi (bir mahalle), Ýntepe Beldesi Yeni Mahalle, 

Ayvacýk Ýlçesi; Merkez Çiftlik Mahallesi, Güzelköy, Uzunalan, 

Bahçedere, Kýztaþý, Mehmetalan Köyleri. 

Bayramiç Ýlçesi, Merkez Aþaðý Karýncalý Mahallesi, Karýncalý ve 

Koþuburun Köyleri. 

Ezine Ýlçesi, Derbentbaþý ve Çepni Köyü. 

Çanakkale Türkmenlerinin büyük çoðunluðuna yörede Çiçili adý veriliyor. 

Çiçili, Ceceli sözcüðünün dönüþümü ile oluþmuþ bir sözcük. Ceceli/Cecelü 

Türkmenleri Beðdili Türkmenlerinden olup Halep’te zorunlu 

iskâna tabi tutulmuþ Dulkadýr Türkmenleridir. Rakka, Sivas, Adana, 

Ýçel, Aksaray, Nevþehir ve Çorum çevresine de daðýlmýþ bir topluluktur. 

Çanakkale’nin Fevziçakmak köyü ve etrafýndaki yerleþimlere Mazýcý 

köyleri adý verilmektedir. Mazýcý bazý kaynaklarda bir oba adý gibi 

topluma sunulsa da coðrafi terimdir. Mazýcý bir oba adý deðildir. Çanakkale 

Türkmenleri içerisinde yine Beðdili Oymaðý’nýn bir obasý olan 

Araplý topluluðunun üyeleri de bulunmaktadýr. 

Çanakkale Türkmenleri cemleri düzgün yürütülürken aþinalýk, peþinelik, 

müsahiplik gibi inanç gereklerini yerine getirirlermiþ. Ancak bu 

gün Anadolu Alevilerinin yaþadýðý tüm sorunlarý Çanakkale Türkmenleri 

de yaþýyor. Ana sorun ya dede yokluðundan ya da var olan dedelerin 

eðitim eksikliðinden kaynaklanýyor. Uzun süre cemlere ara veren dedeler 

cem yürütebilmek þöyle dursun baðlý olduklarý ocaðý ya da ocaklarýnýn 

nerede olduðunu bile unutmuþlar. Çoðu dedelerin elinde cem için 

en iyi yol gösterici kaynak olan ‘Buyruk’ bile bulunmamaktadýr. Muharrem 

orucu az sayýda insan tarafýndan da olsa tutulmakta Aþure ise yöre 

Sünni inançlý insanlar tarafýndan da yapýlmaktadýr. Yörede geniþ katýlýmlý 

görgü cemleri yapýlmamakta, cem deyince akla musahip edinenler için 

yapýlan kýsa soluklu cemler akla gelmektedir. Zaten Çanakkale merkez 

dâhil hiçbir yerleþim yerinde cemevi yoktur. 

Bu yöreyi tanýma ve gezmeye gelen Antalya Abdal Musa Derneði 

Semah Ekibi Çiftlikdere ve Kayadere köylerinde semah dönüp deyiþler 

söyleyip dostluklar kurduktan sonra Çiftlikdere köylülerinden de cemevi 

yaptýracaklarýna dair söz almýþlardýr. Çanakkale Türkmenleri için ‘Büyük 

Bayram’ Hýdrellez kutlamasýdýr. O güne ihtimamla hazýrlanmakta üç gün 

boyunca köylerde kutlama ve bayramlaþma devam etmektedir. Hýzýr 

Ýlyas söylencesi Çardak’ta Kumdili söylencesi adýyla yaþatýlmaktadýr. 

Canlý ve yaþayan en önemli sembol ise Sarýkýz ve Kaz Daðý’dýr. Yöre 

halký inanç konusunda bilgi açlýðý içerisindedir. Asimile olmamanýn yolunu 

cemlerin süreklilik kazanmasýnda görmektedirler. Görsel yayýnlarýn 

çoðalmasý asimilasyonun hýzýný kesecektir. 

Çanakkale’de Kaþýkçý Dede, Sarý Dede, Arslanca Dede, Cýlbak Baba, 

Kýzlar Ziyareti, Gelibolu’da Bayraklý Baba, Fikirli Sinan, Þerbetçi Baba 

gibi yerler kutsal deðerler olarak yaþatýlmaktadýr. 

Yöre Alevileri dýþardan gelen Alevi canlarýn da desteði ile Pir Sultan 

Abdal Derneði’ni erkence kursalar da ilkeli, disiplinli, kararlý örgütlenmede 

yol almýþ sayýlmazlar. Ýnançlarýndan doðan boþluðu doldurmak, 

SERÇESME ¸ 

Çanakkale Pir Sultan Derneði ve Etkinlikleri 

Ali Aksüt 

4 Þubat 2006, Çanakkale 

yeniden yapýlanmak, çocuklarýna kültürlerini miras býrakmak adýna Dernek 

çalýþmasýna çok az insan katýlmakta, tüm iþler gönüllü iyi niyetli özverili 

birkaç kiþiye kalmaktadýr. Bu insanlar da ne yaptýklarýnýn bilincinde 

tüm olumsuzluklara karþýn inançla ve bilinçle çalýþmaktadýrlar. 

Derneðe geniþ kitle desteði henüz saðlanamamýþtýr. 2005 yýlý dernek çalýþmalarý 

açýsýndan olumlu geçmiþtir. 

Benim Çanakkale’ye geldiðim dönemde baþkan olan Metin Mutlu ve 

arkadaþlarý bir yýllýk bir çalýþma programý oluþturdular. Bu program çerçevesinde 

yirmiye yakýn yerleþim yeri ziyaret edildi. Ali Aksüt ve Metin 

Mutlu her yerleþim yerinde Aleviliðin dününü ve bu gününü anlattýlar. 

Yapýlan konuþmalarýn ardýndan yöre sanatçýlarýndan Erhan Kayakýran, 

Mustafa Esen, Serkan Karatepe, Ýbrahim Topalsoy katýlýmcýlara deyiþ ve 

nefeslerden örnekler sundular. 

13 Ocak 2005 günü Belediye Sosyal Tesislerinde Ali Aksüt ‘Anadolu 

Aleviliðinin Dünü, Bugünü ve Felsefesi’ konulu bir söyleþi yaptý. Bu 

geniþ katýlýmlý söyleþinin ardýndan 4 Haziran 2005 günü Akçeþme köyüne 

kýr gezisine gidildi. Mart 2005 de Güzelyalý Adelya Otel’de canlar bir 

yemekte bir araya geldiler. 16 Aralýk günü Þine Belediye Sosyal Tesislerinde 

Grup Anadolu Ekspres, Erhan Kayakýran, Mustafa Esen, Özkan 

Karaman ile Þenay Bulut adlý sanatçýlarýn katkýsýyla bir türkü gecesi 

yapýldý. Dernek benzeri çalýþmalar yaparak bir boþluðu doldurmaya çalýþýyor. 

Alevi dernek ve vakýflarý bilinçli, ilkeli donanýmlý dedelerle canlarý 

düzenli bir biçimde buluþturuncaya dek Çanakkaleli Türkmenlerin de 

sorunlarý yerinde sayacak. 

Çanakkale Alevilerinin inanç geleceði kendi ellerinde. Ya çocuklarýna 

bir inanç býrakacak zemini yaratacaklar ya da yok olacaklar. Dilek ve 

çabalarýmýz iyi olmasýndan yana… 

Esat Korkmaz Çanakkale’de 

Yazdýðý yirmiyi aþkýn kitabýndan tanýdýðýmýz, gönül aynasýndan tasavvuf 

balkýyan bilinç ile özdeþleþmiþ adeta bir mistik sözlüðe dönüþmüþ, Esat 

Korkmaz, 4 Þubat 2006 günü Çanakkale Pir Sultan Abdal Derneði’nin 

giriþimi ile yöre canlarý ile buluþtu. 

Salonu dolduran canlara Esat Korkmaz’ý Ali Aksüt tanýttý. Bu tanýtýmýn 

ardýndan Alevi deyiþ ve nefeslerinden örnekler sunmak üzere Þenay 

Bulut, Mustafa Esen, Özcan Karaman, geldiler. Kýsa bir dinletinin ardýndan 

Korkmaz uzun soluklu ama sýkmayan bir söyleþi yaptý. Aleviliðin 

tarihsel ve inançsal boyutlarýný, inanç sembollerini, deðiþmez deðerlerini, 

olmazsa olmazlarýný, neler yapýlmasý gerektiðini, örgütlenmenin neresinde 

bulunduðumuzu, sorumluluklarýmýzý sýraladýktan sonra, ‘Bizler 

yalnýz Alevilerin deðil tüm toplumun sorumluluðunu taþýyan bir inanç 

mensubuyuz’ diyerek canlara sorumluluklarýný da hatýrlatarak sözünü 

bitirdi. 

Dernek baþkaný Metin Mutlu’nun Korkmaz’a ve kitleye teþekkürünün 

ardýndan, canlar standa konulan tüm kitap ve takvimleri satýn alarak 

çaðdaþ bir söyleþi dinleyicisi örneði sergilediler. Yarýnlarýný bilinçleri ile 

kuracaklarýna inanmýþ canlar görme mutluluðu ise bizlere kaldý. 

24 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

AVRUPA ALEVÝ BÝRLÝKLERÝ KONFEDERASYONU 

Basýn Açýklamasý 

24-25 Aralýk 2005, Hollanda 

Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu’nu (AABK) oluþturan Almanya, Fransa, Avusturya 

Ýsveç, Norveç, Ýsviçre, Belçika, Danimarka ve Hollanda Alevi Birlikleri Federasyonlarýný, 

Alevi kadýnlarýný, Avrupa gençlerini ve Avrupa Alevi Dedeler Kurumunu temsil eden 82 

delegenin katýldýðý “Avrupa Alevi Konferansý” 24 ve 25 Aralýk 2005 tarihlerinde Hollanda’nýn 

Amsterdam kentinde gerçekleþti. 

Türkiye Alevi Bektaþi Federasyonu Genel Baþkaný Selahattin Özel’in de katýldýðý konferansta 

Alevi hareketinin Türkiye ve Avrupa boyutundaki durumu, yeni dönem hedefleri deðerlendirildi. 

AABK, ortak bir duruþtur! AABK, Alevi tarihinde ocaklarýmýzýn, pirlerimizin, ozanlarýmýzýn 

ve öðretimizin tarihsel duruþuna ve birikimine denk düþen ve yirmi yýllýk Alevi hareketinin 

birikimine katký sunan inanç önderlerimizin kadýnlarýmýzýn ve gençlerimizin göstermiþ olduðu 

özveri ve çabalarýna ortak bir ürün olarak olmuþtur. 

AABK, Avrupa’daki Alevi hareketinin birliðinin oluþmasýnda Türkiye’deki Alevi hareketinin 

güçlenmesinde ve Alevi toplumumuzun istem ve taleplerinin dile getirilmesinde ve kazanýmlara 

dönüþmesinde ciddi bir rol oynamýþtýr. Kadýnýn Türküsü, Bin Yýlýn Türküsü, 1. Alevi Konferansý’nýn 

toplanmasý, Aleviliðin uluslararasý planda tanýnmasýnda ve kabul görmesinde, Türkiye’de 

Alevi kimliðinin güçlenmesi sürecinde Sivas, Erzincan, Tunceli bölgelerinde Cemevlerimizin 

oluþmasýnda, Alevilere yönelik asimilasyon çabalarýnýn yoðunlaþtýðý, AKP hükemetinin inkarcý ve 

takkiyeci tutumlarýna karþý “Alevilerin Ýnanç Merkezi Cemevleridir” kampanyasý, zorunlu din 

derslerinin kaldýrýlmasý kampanyasý, Alevilerin dedeleriyle, örgüt yöneticileri ve ozanlarýyla katýlým 

gerçekleþtirdiði Muharrem Sohbetleri yayýnlarýn yapýlmasýnda ve baþarýya ulaþmasýnda belirleyici 

rol oynamýþtýr. 

Çaðdaþ, demokratik, laik ve farklý kimliklerin kendini özgürce ifade ettiði bir Türkiye’nin Avrupa 

topluluðuna katýlma sürecini desteklemiþ kampanyalar yürütmüþ ve bu sürecin baþarýya ulaþmasý 

için daha aktif tutum sergileme kararý almýþtýr. 

Bu kazanýmlarý elde eden Konfederasyonumuza, yöneticilerimize yönelik saldýrýlar içten ve 

dýþtan, dýþgüçlerin saldýrýlarý artmýþtýr. Konferansa katýlan delegeler ve Konferansýmýz bu saldýrýlara 

karþý, örgütümüzün birliðini ve güçlülüðünü yöneticilerine sahip çýkarak, bunu ortak bir irade 

olarak vurgulamýþtýr. 

Son dönemlerde Avrupa’da sosyal haklarýn kýsýtlanmasýný, ýrkçý hareketlerin yükselmesini, fundementalist 

hareketlerin teröre yönelmesini ve toplumlar arasý diyalogun þiddet çözme yöntemlerini 

büyük bir kaygýyla izlemektedir. Alevi Toplumu öðretisi gereði sürekli evrensel deðerlere baðlý 

kalmýþtýr teröre olaylara, þiddete, ýrkcý ve gerici düþünce akýmlarýna karþý durmuþtur. Ülkemizde 

olduðu gibi Avrupa’da da barýþý, diyalogu, sevgiyi, eþitliði, doðayla insanýn arasýndaki uyumu 

savunmuþtur. 

AABK, önümüzdeki dönemde þu hedefleri önüne koymuþtur : 

1. Avrupa’da sosyal ve politik süreçlerde bir aktör olmayý hedefler bunun için siyasal 

süreçlere katýlmayý ve etkilemeyi bir görev bilir. Bunun için, insanlýðýn mutluluðu ve toplumsal 

ilerlemeyi hedefleyen siyasi partiler, sivil toplum örgütleri inançlar arasý diyalogun geliþmesine 

katýlýp diðer inanç kurumlarýyla iliþkileri daha yoðunlaþmasý ve güç birliðinin oluþmasýný hedefler. 

2. Avrupa ve Türkiye’de sosyal kazanýmlarýn elde edilmesi demokrasinin, eþitliðin, barýþýn, 

sosyal adaletin saðlanmasý için daha aktif bir rol oynamayý görev bilir. 

3.Alevi toplumunun taleplerinin dile getirilmesi kazanýmlara dönüþmesi ve öðretimizin tanýtýlmasý 

için elimizdeki iletiþim ve medya araçlarýnýn güçlenmesini hedefler. 

4. Diplomatik çalýþmalarýmýzý güçlendirmek ve projeler bazýnda Brüksel’de bir temsilcinin 

oluþmasýný karar altýna alýr. 

5. Önümüze bu hedeflerin yaþama geçmesi için Konfederasyonumuzun ve bütün Alevi örgütlerimizin 

kurumsallaþmasýný bir zorunluluk olarak görür. Bunun için Alevi toplumumuzun oluþturan 

bütün kesimlerin en geniþ katýlýmýný hedefler. Kadrolarýn oluþmasýný, eðitim çalýþmalarýný 

güçlendirmeyi hedefler. Maddi olanaklarýn rasyonel kullanýlmasýný ve yeni olanaklarýn elde edilmesi 

için projeler geliþtirir. 

6. Alevi deðerlerinin tanýtýlmasýnda sanatsal ve kültürel çalýþmalarý güçlendirmesini bu alanlardaki 

aktörlerin harekete katký sunmasýný bir görev bilir. 

7. Ýkinci Olaðan Genel Kurulumuzun bütün Alevi dinamiklerinin temsil edildiði, musahip 

güçlerin, uluslararasý planda ve Türkiye’de siyasi partilerin bilim adamlarýnýn sivil toplum kuruluþlarýnýn 

basýn ve medyanýn, deðiþik inanç kurumlarýnýn katýlýmýnýn saðlandýðý bir platform 

tarzýnda, temsil etkisinin büyük olduðu bir yerde gerçekleþtirmeyi hedefler. Konferansýmýz, öðretimizin 

temel felsefesi olan “Bir olalým, Ýri olalým, Diri olalým” þiarý doðrultusunda örgütlülüðümüzün 

güçlenmesi ve önümüze koyduðumuz hedeflerimizi gerçekleþtirilmesi için Alevi toplumunu, 

dostlarýmýzý, dedelerimizi, kadýnlarýmýzý, gençlerimizi ve aydýnlarýmýzý harekete destek 

vermeye davet eder. 

Ocak 2006 

ALEVÝ BEKTAÞÝ FEDERASYONU 

Basýn Açýklamasý 

31 Ocak 2006, Ankara 

AB Türkiye Temsilcisi Hans Jörg Kretschmer, 

Türk hükümetinin Aleviliði tanýmlamasýnýn 

inanç özgürlüðü açýsýndan doðru olmadýðýný, 

Alevilerin sorunlarýnýn AB standartlarýna uygun 

þekilde çözümlenmesini istediklerini söyledi. 


Türk hükümetinin Aleviliði tanýmlamasýnýn 

inanç özgürlüðü açýsýndan doðru olmadýðýný, 

Alevilerin sorunlarýnýn AB standartlarýna 

uygun þekilde çözümlenmesini istediklerini 

söyledi. 

Alevi Bektaþi Federasyonu Genel Sekreteri 

Fevzi Gümüþ, Örgütlenme Sekreteri Hüseyin 

Yýldýrým ve Genel Yönetim Kurulu Üyesi 

Kamil Ateþoðullarý’ndan oluþan heyet, bugün 

AB Türkiye Temsilcisi Hans Jörg Kretschmer’i 

ziyaret etti. Heyet, ziyarette, Alevilere 

yönelik hak ihlallerini gündeme getirdi. Heyet, 

Kayseri’nin Ýðdeli köyüne köylülerin istememesine 

raðmen zorla cami yapýldýðýný, ayrýca 

merkezi sistemle ezan dinletildiðini dile getirdi. 

Ziyarette, cemevlerine yasal statü verilmemesi, 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý ve zorunlu din 

dersleriyle ilgili konular da gündeme geldi. 

ABF yöneticileri ile yaklaþýk bir saat görüþen 


Alevilerin durumunu, doðru standartlar 

içinde inanç özgürlüklerini kullanmasýný takip 

ettiklerini belirterek, “Bunlarý yerinde izledik. 

Sorunlarýnýzýn standartlarýmýza uygun çözüme 

kavuþmasý için gerek yerinde gerekse birebir 

görüþmeler yapýyoruz” dedi. Hükümetin Aleviliði 

tanýmlamasýnýn inanç özgürlüðü açýsýndan 

doðru olmadýðýný, her inanç grubunun 

kendi inancýný tanýmlama hakký bulunduðunu 

vurgulayan Kretschmer, “Alevilere kamu hizmetlerinde 

ayrýmcýlýk uygulanmasý uluslar 

arasý standartlara aykýrýdýr. Din derslerinde 

verilen eðitimde rahatsýzlýðýnýzý doðru buluyoruz. 

Bu konuda en azýndan AB standartlarý 

yakalanmalý. Her inanç grubu kendini anlatabilmeli. 

Din dersleri en azýndan seçmeli olabilir” 

dedi. 

Diyanet Ýþleri Teþkilatý’yla ilgili Aleviler 

arasýnda farklý görüþler bulunduðunu, bazý Alevi 

örgütlerinin Diyanet Ýþleri Teþkilatý’nýn kaldýrýlmasýný 

isterken, bazý Alevilerin temsil hakký 

istediðini dile getiren Kretschmer, “Bana göre 

laik bir ülkede diyanet olmaz” diye konuþtu. 

Ziyarette Kretschmer, Hacý Bektaþi Veli 

Kültür Vakfý’nýn 18 Þubat’ta yapacaðý aþure 

etkinliðine de davet edildi. Kretschmer, programýnýn 

uygun olmasý halinde aþure daðýtým 

törenine katýlacaðýný bildirdi. 

25

SERÇESME ¸ 

Ölümünün 21. Yýlýnda 

Hasretle Andýðýmýz 

Davuz Sulari Babanýn 

Yattýðýn Yer Iþýk Olsun 

DAVUT SULARÝ 

Hilafetçi 

Vatandaþtan oy almaya 

Gelecekmiþ hilafetçi 

Bir erkeðe dört tane avrat 

Verecekmiþ hilafetçi 

Afyon Eskiþehir gözler 

Konya Adana da özler 

Her ilimiz bunu izler 

Erecekmiþ hilafetçi 

Bir erkeðe dört tane hatun 


Beþ yüz sene gerisin geriye 

Gidecekmiþ hilafetçi 

Kilidi Cennette kalmýþ 

Anahtarý emre almýþ 

Softanýn birisi vermiþ 

Açacakmýþ hilafetçi 

Bir kocaya dört tane avrat 


Yetmiþ huri hizmetini 

Kýlacakmýþ hilafetçi 

Çarþaf peçe giydirecek 

Sulari der ayrýlacak 

Gericilik uyduracak 

Þer atçýymýþ hilafetçi 

HACI BEKTAÞ VELÝ ANADOLU 

KÜLTÜR VAKFI 

Kültür Sanat Etkinlikleri 

Alevi Düþünce Atölyesi 

3 Mart, Cuma, 18:30-20:00 

Ýsmail Metin Derdimend, Alevi Müzik 

Kültürü 

10 Mart, Cuma, 18:30-20:00 

Dertli Divani, Dedelik ve Cem 

17 Mart, Cuma, 18:30-20:00 

Atilla Erden, Anadolu Aleviliðinin 

Oluþum Süreci ve Bugünü 

18 Mart, Cumartesi, 14:00-16:00 

Ali Balkýz, Alevi Kimliði ve Siyasal 

Oluþumu 

24 Mart, Cuma. 18:30-20:00 

Kamil Ateþoðullarý, Avrupa Birliði 

Sürecinde Alevi Örgütlülüðü 

31 Mart, Cuma, 18:30-20:00 

Ýsmail Metin, Dedelik ve Cem 

Sokullu Cad, Ýðde Sok. No 24 

06460 Dikmen/Ankara 

Tel:0312.478 22 60 

Hukuksuz ve Þeriatçý Çeþitlemer… 

Rýza Aydoðmuþ, 12 Þubat 2006 

“Artistlik Yapma Lan!” 

Ülkenin Baþbakaný, arzuhalini anlatmakta olan vatandaþýna sinirlenip “Artistlik yapma lan!” diyor. 

Sadece bu kadar mý? Devamla, “anamýzý aðlattýnýz baþbakaným” diyen ayný vatandaþa “ananý al 

git buradan” diyor. Vatandaþ, aðýz dalaþý yaptýðý köylüsüyle, trafikte yol önceliði için tartýþtýðý bir 

baþkasý veya çocuklarý yüzünden kapýþtýðý kapý komþusuyla deðil, Baþbakanla konuþtuðunun farkýnda; 

ama ülkenin Baþbakaný halkýn ve medyanýn huzurunda oturduðu Baþbakanlýk makamýný 

unutup, nezaket kurallarýndan uzak bir üslup ile vatandaþý azarlayýp, sokak aðzý ile hakaret etti. 

Baþbakanýn kavga eder bir üslupla vatandaþýna hakaret etmesini evde ailesiyle TV de izleyen 

okul çaðýndaki çocuklara bu haber keþke kýrmýzý noktalý verilseydi. Çünkü eðitim çaðýndaki 

çocuklar Baþbakaný örnek alabilirler. Sorunlarý konuþarak, tartýþarak, demokrasi içinde çözüm aramak 

yerine “kaba kuvvet” ile halletmeyi bir yöntem olarak tercih edeceklerdir. Çocuklar da, ABD 

askerlerinin kendi askerlerinin baþýna çuval geçirdiðinde kedi olmayý, vatandaþýna karþý da aslan 

kesilmeyi çok matah bir þey sanacaklar. Ne yazýk ki bu davranýþ kötü bir örnektir. Danýþýlmayan 

“danýþman”lar, bir ara Baþbakanýn kulaðýna “baþbakan” olduðunu dengine getirip de fýsýldasalar. 

“Trabzonlularýn Silah Sevgisi Bölgemizde PKK’yý Durdurdu” 

Yukarýda ki veciz (!) söz, son aylarda “linç kültürü”nün yerleþtirilmeye çalýþýldýðý Trabzon Ýlimizin 

basireti tartýþýlan valisine ait. Anayasasýnda “hukuk devleti” olduðu yazýlý Türkiye Cumhuriyetinin 

valisi, hukuksuzluðu, mafya ve çeteciliði özendiriyor. Trabzon’da terörü önlemiþ (!) olmanýn 

çözümünü, sivil vatandaþýn silahlanmasýna baðlamasý karþýsýnda, böyle çok filmler seyrettirilmiþ, 

aðýr bedeller ödettirilmiþ ve hala unutmamýþ olduðumuzu söyleyebilirim. 

Devlet, kendi güvenliðini meþru güvenlik güçlerince saðlar; çaðdaþ, hukuk devletlerinin örgütlenmesinde 

genel kabul böyledir. Görev ve yetkileri kanunlarca belirlenmemiþ hiçbir güç bu görevi 

devralamaz. Meþru olan güçler yerine gayri meþru unsurlar devreye girerse, 12 Eylül öncesinde 

olduðu gibi sivil faþistler ülkeyi kan gölüne çevirirler. O yýllarda devleti yönetenler, sivil faþist 

örgütlenmeyi “güvenlik güçlerimize yardýmcý kuvvet” diye açýklamýþlardý. 

O yardýmcý kuvvet (!) Kahramanmaraþ, Sivas, Çorum ve Malatya’da Alevi kýyýmlarý ve ülkenin 

her yanýnda da binlerce yurtsever, ilerici ve devrimcinin katlini gerçekleþtirdi. Doksanlý yýllarda 

“bin operasyon”larýyla öðünenler, Susurluk’ta kamyona tosladýlar. Malum Mercedes’ten asfalta 

saçýlan kirli iþlerin arkasýnda görüldü ki, bu sayýn vali gibi bir anlayýþla, devletin kimi güvenlik 

(!) iþleri baþka unsurlara devredilmiþ. Devletin, derin ve kirli iþlerine karýþanlar/karýþtýrýlanlar yargý 

önüne çýkarýlýp, hesap sorulabilseydi, vali bugün hukuksuzluðu özendiren açýklamayý yapamazdý. 

Ülkemizdeki barýþ ve kardeþliðin kök salmasýna ne hazindir ki bu çirkin anlayýþ ve uygulamalar 

engel olmakta, sabote etmektedir. Devlet içindeki bu anlayýþ, ülkemizde yaþanan kirli savaþýn, yolsuzluðun 

ve yokluðun da sorumlusudur. 12 Eylül Cuntasýndan yargý önünde hesap sorulmadýkça , 

yapanýn, çalanýn, yolanýn, kýyanýn yanýna kar kaldýkça, bu tip provokatif çýkýþlar olacaktýr. 

“Efendi, Bu Senin Deðil, Diyanetin Ýþi” 

Yine, ülkemizde baþbakanlýk makamýnda oturan AKP’li R. T. Erdoðan’ýn, açýklamalarýna inciler 

dökmek, pot kýrmak, gaf yapmak, çam devirmek mi denir, bilinmez; ama aklýna ve aðzýna her 

geleni söylediðine tanýk oluyoruz. Konu yine siyasal Ýslamcýlarýn, kadýnlarýn baþýna taktýrdýklarý 

simge “türban”. 

Seçim meydanlarýnda, Türkiye’yi mollalarýn ülkesine benzetecek uygulamalarý gerçekleþtirme 

vaadinde bulunan baþbakan, iki ileri bir geri mantýðý ile zaman zaman çýkýþlar yapýyor ve kamuoyu 

tepkisine göre de vaatlerini/icraatlarýný gerçekleþtiriyor veya öteliyor. Bazen öyle ileri gidiyor ki, 

ülkedeki sistemin çaðdaþ hukuk mu þeriat mý olduðu konusunda halka çeliþki yaþatýyor. 

Baþbakanýn aðzýndan çýkan sözler, çaðdaþ cumhuriyetin baþbakanýna ait olamaz dedirtecek türden. 

Türban konusunda Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesi’nin verdiði nihai karar karþýsýnda, “o 

konuyu bir de ulemaya sormak lazým, konuyu en iyi onlar bilir” diyen baþbakan, Danýþtay’ýn kamu 

çalýþanlarýnýn kýlýk kýyafetleri ile ilgili verdiði karar sonrasýnda da efelenip, Danýþtay’a, “efendi, 

bu senin deðil, Diyaneti iþi” diyerek, sosyal hayatýmýzýn düzenlenmesi iþini dinsel kurumlara 

havale etmekteki ýsrarýný sürdürüyor. 

Baþbakanýn sandýðý gibi ülkemizin çimentosu “din” deðil, çaðdaþ hukukun kurallarý ve laikliktir. 

Asýl korunmasý gereken hukuk kaleleri ve laikliktir. Yobazlýðýn, insanlýk için ne tür bir felaket 

olduðu gerçeðini her gün görüp, tanýk olmaktayýz. Çaðdaþ bir sistemde insanca yaþamak için bu 

kalelere var gücümüzle sahip çýkmalýyýz. 

Karikatür Bahane, Þeriatçý Þov Þahane 

Dünya gündeminin ilk sýrasýný hala meþgul eden “karikatür” bahaneli kriz artarak, þeriat gösterileri 

ile devam ediyor. Karikatür, geçtiðimiz eylül ayýnda yayýnlanmýþ; ama siyasal Ýslamcýlar yeni 

idrak edip, milyonlarca inançlý insaný sokaða döküp, her yaný kýrdýrýp, yaktýrýp, yýktýrýyorlar. Þeriat 

ile yönetilen ülkelerdeki tepki, çaðdaþ yaþam özleminde olan insanlarý ürkütücü düzeyde. 

Türkiye’de de irtica yanlýsý radikal Ýslamcýlar, AKP iktidarýnýn uygulamalarýndan yüreklenerek, 

son iki haftadýr Cuma namazýndan sonra “karikatür” bahanesiyle cami önlerinden baþlayarak, 

kentleri savaþ alanýna çeviren bir gösteri yarýþýna girdiler. Vurma, kýrma, dökme yanýnda 

Konya’da görevini yapan bir bayan gazeteci de “kot pantolonlu” olduðu için tartaklandý. 

Dünyadaki þeriatçýlar gösterileri bir yarýþ havasýna soktular ve nerede duracaðý da belli deðil. 

Camilerden yeþil bayrak ve flamalarla çýkýp, çaðdaþ bütün deðerlere ve laikliðe saldýrýyorlar. Hatta 

yüzü kar maskeli bir mürteci “camileri þenlik alanýna dönüþtüreceðiz” diyerek, eylem stratejilerini 

de açýklamýþ oldular. Alanlarý dolduran mürteciler, karikatürü bahane edip, þahane 

saldýrý/þovlarýna baþladýlar. Bu þovda hedef, laik cumhuriyet. 

26 Sayý 18

SERÇESME 

¸ 

Cem ve Semah Beþ Bin Yýl Öncesi Türklerin 

Kültüründen Geliyor 

Lütfi Kaleli, 8 Þubat 2006 

Alan araþtýrmalarý her gün biraz daha geniþleyince, bazý 

tabular yýkýlmakta ve elde edilen yeni belgelerle tarihi 

bilgiler hýzla deðiþmektedir. Bu deðiþikliklere ayak 

uyduramayanlar ise geliþmenin gerisinde kalmakta ve 

geliþenlerin buyruðunda yaþamaktadýrlar. 

Deðiþim, geliþmenin önkoþuludur. Ýlkel toplumdan uygar topluma 

geçiþteki deðiþimler, bugünkü teknolojiyi yaratmýþtýr. Bilim 

çaðýný yaþadýðýmýz þu günlerde daha da deðiþerek ilerleyen teknoloji, 

akýl almaz bankalara imza atmaktadýr. 

Tanrý, ‘aklýný kullansýnlar, abat olsunlar’ diye insanlara en büyük 

nimet olarak akýl vermiþtir. Tarih sürecinde görülmüþtür ki, 

aklýný kullananlar, aklým kullanmayanlara her zaman üstün gelmiþtir. 

Anadolu Alevi inancý, Ýslam dini içerisinde þeriatçý Sünni inanca 

karþý bir muhalefet olarak kendisini ifade etmektedir. Bu nedenle 

de egemen Sünniler tarafýndan Aleviler her zaman horlanmýþ ve 

çoðu zaman da kýrýmlara uðramýþlardýr. Kendilerini kýrýmlardan korumak için kýrsal alanlarda 

kapalý toplum olarak yaþamaya mahkûm olan Aleviler, inançlarýný sözlü gelenek ve göreneklerle 

sürdürmüþlerdir. Bu süreçte uygulanan baskýlarýn etkisiyle inançlarýný deðiþtirenler de olmuþtur... 

Þair ve araþtýrmacý yazar Dursun Özden, 2005 yýlýnýn Haziran ayýnda Çin Halk Cumhuriyeti 

Sinciang Özerk Bölgesi’nde yaþayan Uygur Türkleriyle buluþmuþ; elde ettiði bilgileri ve belgeleri 

resimleriyle beraber “Uygur Karýzlarýna Yolculuk” adlý kitabýnda toplayarak Kaynak Yayýnlarý 

(Ocak 2006) arasýnda okurlarýna sunmuþtur. Bu kitaptan öðreniyoruz ki, Cem töreni ve Semah 

dönme Ýslamiyet sonrasý Alevilerin inancýnda yer almamýþtýr. Bunlar beþ bin yýl öncesine dayanmaktadýr. 

“Bu nasýl olur?” diye tepki vereceklere derim ki, sabit düþünceli olmayýnýz, deðiþiniz ve 

gerçekleri görünüz. 

Þimdi Sayýn Dursun Özden’in hoþgörüsüne sýðýnarak bundan yaptýðýmýz alýntýlarý hiçbir müdahale 

ve yorum yapmadan sizlerle paylaþmak istiyoruz: 

“Urumçi Müzesi’nde þu bilgileri öðreniyorum: 13 milyar yýl önce güneþ ve 45 milyar yýl önce 

de dünya diye bir þey yoktu. Üç milyar yýl önce dünya, tek anakara parçasýydý. Bir buçuk milyar 

yýl önce denizde görülen tek hücreli ilk canlý ile baþlayan yaþam serüvenimiz; Çin’in 

Yunnan eyaletindeki Yuanmou bölgesinde bulunan, 1,7 milyon yýl önce yaþamýþ ve iki ayaðý 

üzerinde durabilen ilk insan olan ‘Yuanmou adamý; Pekin’in güneybatýsýnda Zhoukoudian bölgesinde 

bir maðarada 600 bin yýl önce yaþamýþ, basit aletler yapan, kullanan ve ateþi yakan ilk 

insanlardan olan ‘Pekin adamý’; 60 bin yýl önce Orta Afrika’da yaþamýþ ve Avustralya’daki 

Aborijinlerin atasý olan ‘San Buþmanlar’; 15 bin yýl önce Asya’da Altay Daðlarý’nda yaþamýþ 

olan ‘Köktürk adamý’; MÖ 21. yüzyýlda yaþamýþ ‘Xia hanedaný’ ve MÖ 16. yüzyýlda yaþamýþ 

‘Shang hanedaný’nýn ardýndan Sincang-Uygur bölgesinde uygarlýk kurmuþ Türk hanlýklarýndan 

‘Kankýnlar’ bölgede uzun süre egemenliklerini sürdürmüþler. Önce Animizm, Manihaizm 

ve ardýndan da Kam (Þamanizm) inancýna sahip olan bölge halký, bin yýl aþkýn bir zaman da 

Budizm ve Totem inancýnýn etkisinde kalarak ölülerini özel fýrýnlarda yakmýþlardýr. Þimdi de 

sürüyor bu uygulama. Aslýnda ölü yakma ve küllerin havaya savrulmasý, Saman geleneðinde 

de vardýr. Þifacý ve büyücü kutsal analarýn yönettiði törende, Gök Tanrý’ya eriþmek için bir 

yoldur bu...” (s. 57) 

“Orta Asya’da uygarlýk yaratan Türklerin tarihi hakkýndaki yeni belgeler, bir bir su yüzüne 

çýkýyor... Ýþte bunlardan biri, Türkolog Prof. Dr. Zhaýýg Dingjing, araþtýrmacý David Levis 

Williams, arkeolog Jean Paul Roux ve gezgin Servet Somuncuoðlu’nun çalýþmalarýný doðrulayan 

yeni bulgular ýþýðýnda ve Hint Veda metinlerinde de yer alan Orta Asya uygarlýðý ve 

Þaman Türk kültürü üzerine Çinli, Rus, Fransýz ve Hint arkeologlar, antropologlar ve baþka 

bilim adamlarýnýn, 1991’de baþlattýklarý çalýþmalar 2000 yýlýnda sonuçlandý. Bu bulgu ve belgelerde; 

Orta Asya’da Tanrý Daðlarý’nýn batýsýnda 4000 metre yükseklikte bulunan ve 5000 yýl 

önce (MÖ 3000) Þaman Türkler tarafýndan yapýldýðý belgelenen Saymalýtaþ kaya resimlerinde 

çizilen Þaman desenleri, tekerlekli araba, Büyük Ayý Takýmyýldýzý, Kam dansý yapan Þifacý 

Þaman Ana, Gök Tanrý’ya yakaran kuyruklu insanlar, yýlan baþlý gamalý haç, hayvan figürleri, 

cinsel öðeler, uzay haritasý ve yüzlerce resim, bilim adamlarý tarafýndan uygarlýk harikasý 

olarak deðerlendiriliyor. Tüm bu gerçek belgeler; Manas Destaný, Orhun Yazýtlarý ve Dede 

Korkut kitabýnda yazýlanlarla bire bir örtüþüyor...” (s. 47) 

“Orta Anadolu’da Niðde’ye baðlý Ulukýþla’nýn (Ulukýþlak) Altay köyü halký, Orta Asya Altay 

Daðlarý bozkýrlarýndan 1911’de baþlayýp 1955’te sona eren uzun bir göç yolculuðundan sonra 

buraya yerleþti. Bu göç, Karýzcý Altaylýlarýn Asya’dan Anadolu’ya son göçüydü... Bu göç 

öyküsünün ilki, 8. yüzyýlda baþladý ve sonra Asya’da Göktürklerin daðýlmasýndan sonra kardeþ 

kavgalarýyla sürdü. Uygurlar karþýsýnda yenilen ve batýya doðru göç eden ilk Karluk boyu, 

‘Türkmen-Türk-Manend-Trkwnm’ adýyla Karatay Daðý çevresindeki geniþ arazileri yurt edindi, 

Oðuz Yabgu devletinin kuruluþ öyküsü böyle baþladý. On birinci yüzyýldan itibaren Orta 

Asya Cend ve Mangýþlak bölgesinden çýkýp Horasan’a, oradan da dünyaya daðýlan Oðuz 

Yabgu devletinin Salur, Salgurlu, Sungurlu kollarýnýn Çovdur, Iðdur, Buruncuk ve Abdal boylarý 

ile diðer Oðuz boylarý Türkistan, Kuzeydoðu Ýran ve Azerbaycan üzerinden Anadolu’ya 


HAMDULLAH ÇELEBÝ 

(1767–1836) 

Devriye 

Dinle gel beni aslaným 

Kimse bilmez sýrda idim 

Davud oðlu Süleyman’ým 

Bir zaman mühürde idim 

Nuh ile gemiyi çattým 

Deryada gözcülük ettim 

Bunlarýn çarýna yettim 

Çaðýrana orda idim 

Nice geldim nice gittim 

Ker gibi daðlar erittim 

Hud kavmini irþad ettim 

Musa ile Tur’da idim 

Eyub ile çektiðim yarý 

Sinem oldu pare pare 

Yakup ile düþtüm zâre 

Yusuf’la kuyuda idim 

Ahsen-i takvimde herdem 

Vücuda geldim âneden 

Bir hoþ kokulu nergisten 

Selman’la birlikte idim 

Hýzýr ile alem gezdim 

Hemi gördüm hem belledim 

Kudret ilmin ezberledim 

Ricâl-i gayibde idim 

Dört kitapta ayan idim 

Hem din hem iman idim 

Ýncil Tevrat Kuran idim 

Müminle niyazda idim 

Muhammed Resul’e yettim 

Bin bir kelam sohbet ettim 

Miracda yoluna yattým 

Hâtem alan þirde idim 

Kýrklarda Ali göründüm 

Kudretin eli göründüm 

Gün oldu veli göründüm 

Ezilen engürde idim 

Ayet-i Kurba’da beyan oldum 

Gâhî sýrr-ý nihân oldum 

Horasan’dan sökün geldim 

Urum’da hünerde idim 

Bir tarik koydum Urum’a 

Kimse ermedi sýrrýma 

Mürsel’im geldi yerime 

Kadýncýk’la Hürrem idim 

Balým Sultan olup geldim 

Muhibbana ilim verdim 

Tarik-i nâzenin getirdim 

Akpýnar zemzemde idim 

Evvel Ali ahir Veli 

Cümle erler dedi beli 

Belli ettim doðru yolu 

Bi ism-i Hayder’de idim 

Hamdullah’ým gelip gitti 

Nicesi güman’a battý 

Cümlemizi irþâd etti 

Gök eþik’te Pir’de idim 

Kaynak: Ýsmail Özmen, Alevi Bektaþi 

Þiirleri Antolojisi, Cilt.3 

Ocak 2006 

27

ÞÝRÝ (BEKTAÞ ÇELEBI, 1710-1761) 

Devriye 

Cihan var olmadan ketm-i Âdem’de 

Hak ile birlikte yekdaþ idim ben 

Yarattý bu mülkü çünkü o demde 

Yaptým tasvirini nakkaþ idim ben 

Anasýrdan bir libasa büründüm 

Nar ü bâd ü hâk ü abdan göründüm 

Hayr-ül beþer ile dünyaya geldim 

Adem ile bile bir yaþ idim ben 

Ademin sulbünden Þit olup geldim 

Nuh-u Nebi olup Tufana girdim 

Bir zaman bu mülke Ýbrahim oldum 

Yaptým Beytullahý taþ taþýdým ben 

Ýsmail göründüm bir zaman ey can 

Ýshak Yakub Yusuf oldum bir zaman 

Eyyub geldim çok çaðýrdým el’aman 

Kurt yedi vücudum kan yaþ idim ben 

Zekerriya ile beni biçtiler 

Yahya ile kaným yere saçtýlar 

Davut geldim çok peþime düþtüler 

Mührü Süleymaný çok taþýdým ben 

Mübarek asayý Musa’ya verdim 

Ruh-ul Kudüs olup Meryem’e erdim 

Cümle evliyaya ben rehber oldum 

Cibril-i Emin’e saðdaþ idim ben 

Sulbü pederinden Ahmed-i Muhtar 

Rehnümalarýndan erdi Zülfikar 

Cihan varolmadan Ehlibeyte yar 

Kul iken zat ile sýrdaþ idim ben 

Tefekkür eyledim ben kendi kendim 

Mucize görmeden imana geldim 

Þah- ý Merdan ile Düldüle bindim 

Zülfikar baðladým týð taþýdým ben 

Sekahüm hamrinden içildi þerbet 

Kuruldu ayn-ý cem ettik muhabbet 

Meydana açýldý sýrrý hakikat 

Aldýðým esrarý çok taþýdým ben 

Hidayet iriþti bize Allah’tan 

Biat ettik cümle Resullullah’tan 

Haber verdi bize seyrifillahtan 

Þah-ý Merdan ile sýrdaþ idim ben 

Bu cihan mülkünü devredip geldim 

Kýrklar meydanýnda erkâna girdim 

Þahý velâyetten kemerbest oldum 

Selman-ý Pâk ile yoldaþ idim ben 

Þükür matlabýmý getirdim ele 

Gül oldum feryadý verdim bülbüle 

Cemolduk bir yere Ehlibeyt ile 

Kýrklar meydanýnda farraþ idim ben 

Ýkrar verdik cümle düzüldük yola 

Sýrrý faþetmedik asla bir kula 

Kerbela’dan Ýmam Hüseyn’le bile 

Pâk ettim dânemi gül taþýdým ben 

Þu fena mülküne çok gelip gittim 

Yaðmur olup yaðdým ot olup bittim 

Urum diyarýný ben irþat ettim 

Horasandan gelen Bektaþ idim ben 

Gâhî nebi gâhî veli göründüm 

Gâhî uslu gâhî deli göründüm 

Gâhî Ahmed gâhî Ali göründüm 

Kimse bilmez sýrrým kallâþ idim ben 

Þimdi hamdülillah Þiri dediler 

Geldim gittim zatým hiç bilmediler 

Sýrrýmý kimseler fehmetmediler 

Hep mahluk kuluna kardaþ idim ben 


Cem ve Semah Beþ Bin Yýl Öncesi Türklerin 

Kültüründen Geliyor 

geldiler. Doðudan batýya açýlan bu uzun göç öyküleri hep yaþandý... Asya’dan Anadolu’ya son 

Karýzcý ailelerinin göçü ise, hiç kuþkusuz acýlý ve uzun bir destan özelliðinde olan Altaylýlarýn 

maceralý yolculuðudur...” (s. 83-84) 

“Karýzcý gelenek ve göreneklerinin yaný sýra folklorik ve zengin mutfak kültürü ile de Anadolu 

yaþamýna benziyor. Karýzcýlarýn kullandýklarý deyimler ve sözcükler Uygur Türkçesidir.” Ve 

çoðu Anadolu’da da deðiþik söylernlerle kullanýlmaktadýr. Örnek vermek gerekirse bazýlarý 

þöyledir: 

“Apirin okýmak: Aferin demek. Ataklýk: Ünlü. Baca: Bacanak. Bazir: Pazar. Beþ; Baþ. Bezi: 

Bazý. Boyunturuk: Boyundunýk. Bölüvetmek: Bölmek Cýlvý: Cilve. Çatak: Çatlak. Çeç: Saç. 

Çýrað; Çýra. Derya: Deniz-Nehir. Etivar: Ýtibar. Hemmisi: Hepsi. Haný: Hane. Heyvetli: Heybetli, 

Görkemli. Hiyal; Hayal, Ýþik: Eþik. Ýþret: Eðlence. Kârhane: Ticarethane. Kelmek: 

Gelmek. Kilin: Gelin. Köhne: Eski. Lekin: Lakin. Men: Ben. Mehman: Misafir. Mehsetli: 

Maksatlý. Mertlik: Cömertlik-Yiðitlik. Neðmi: Naðme. Okutucu; öðretmen. Okucu: Öðrenci. 

Oltýrmak: Oturmak. Semirmek: Þiþmanlamak. Sýrlý: Gizli. Sorýmak: Sormak. Þerin: Þirin-Sevimli-Tatlý. 

Taam: Yemek. Tirek: Direk. Turfan: Turfanda-Taze...” (s. 17-18) 

“Karýz, imece sistemine benzer kolektif üretim ve yaþam tarzý, binlerce yýldýr uygulanmýþ 

sosyal bir doku. Örneðin: Karýzcýnýn erkek çocuðu doðduðunda isminin sonuna ‘can’, kýz 

çocuðunun isminin sonuna ise ‘gül’ sözcüðü ekleniyor. Tursuncan, Mehmetcan ya da Arzugül, 

Badegül... gibi. Karýzcýlar, yemekli ve eðlenceli dost toplantýlarýna ise ‘Cem’ diyorlar. Urumçi’deki 

bir lokantada yapýlan yemekli eðlencede, Karýzcýlara Semah gösterisi yapmanýn coþkusunu 

yaþadým...” (S. 35) 

“Çin’de Semah Dönmek; 

Baþkent Urumçi ya da Turfan’da cadde ve sokaklar açýk hava lokantasý gibi dolup taþýyor. Gün 

batýmýnda baþlayan yemekli toplantýlar, caddenin çevresindeki yüksek apartmanlarýn bir ucundan 

öbürüne uzanan tel üzerinde akrobasi gösterileri yapan, ellerinde denge çubuklarý olan ve 

hiçbir güvenlikleri olmayan biri kýz iki göstericiyi heyecanla izleyenler, bir yandan da yemeklerini 

yiyor ve içkilerini yudumluyorlardý. Renkli ýþýk gösterileriyle süren sokak etkinlikleri, 

ses sanatçýlarýnýn gizemli ve hoþ seda þarkýlarýyla sürdü. Ardýndan baþlayan danslar sýrasýnda 

sunucunun, ‘Aramýzda, devletimizin davetlisi olan önemli bir konuðumuz var. Kardeþ yurdu 

Türkiye’den gelen çok muhterem þair ve araþtýrmacý yazar Tursun Beyi buraya davet ediyoruz!’ 

demesi üzerine, cadde ortasýnda kurulu masalarda yemek yiyen ve eðlenen yüzlerce 

Sincianlý can coþkuyla, Türk ve Çin bayraðýnýn bulunduðu bizim masaya bakarak yoðun bir 

alkýþ tuttular. Büyük coþkuyla çýktýðým sahnede önce, Çinlilerin Fener Bayramý’nda oynadýklarý 

geleneksel ejderha dansý ve Þaman ateþ dansýnýn ardýndan halay çekmeye baþladýk. 

Sahnedeki onlarca genç dansçý ile birlikte Semah dönmenin içsel coþkusunu yaþadýk...” (s. 53) 

“Turfan’da son Karýzcýnýn evindeki yemek ziyafeti, Karýzcý güzeli rehberim sevgili Arzugül’ün 

balköpüðü rengindeki çekik gözlerinden þavkýyan sevgi yüklü dost ve konuksever 

gülümsemeler +48 derecede çalýþmanýn tüm yorgunluðunu unutturacak güzellikte idi... Konuktan 

önce sofrada yemeklere hiç kimsenin el uzatmamasý, sýrasýyla uzun bir söylevden sonra 

fondip olarak içilen içkiler (kýmýz) ve yemek sonrasý yapýlan sembolik dualar, bir baþka (bize 

hiç de yabancý olamayan) geleneði çaðrýþtýrýyordu...” (s. 39) 

Evet, bunlar bize hiç de yabancý deðildi. Çünkü Aleviler bin yýldýr Anadolu’da kadýn-erkek 

ayýrýmý yapmadan, herkese Can deyip eþitliði saðlamalarýyla, Cem evlerinde yaptýklarý On Ýki hizmetli 

Cem törenleriyle, saz çalýp deyiþler söyleyerek Semah dönüþleriyle, sofrada Dede destur vermeden 

yemeðe kimsenin el uzatmamasýyla, yemek öncesi ve sonrasý yaptýklarý dualarýyla, Dem 

alýþlarýyla bu geleneði yaþatýyorlardý... 

Bizlere tarihteki geçmiþimizi tanýtan Sayýn Dursun Özden’e teþekkür ediyor, deðiþimden uzak 

duran sabit düþünceli insanlara Özden’in kitabýný okuyup bilgilenerek iyilikten, güzellikten ve 

barýþtan yana deðiþmelerini salýk veriyorum... 

Sn. Dursun Özden 

kendi fotoðrafýyla 

Çin’de semah dönerken 

28 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

SERÇESME ¸ 

HALK OZANI DAVUT SULARÝ ÖLÜM YILDÖNÜMÜNDE ANILDI 

Davut Sulari Anma Gecesi 

Ahmet Koçak 

Halk Ozaný Davut Sulari ölümünün yirmi birinci yýldönümünde sevenleri tarafýndan anýldý. Cem 

TV, Radyo Barýþ, LG Prodüksiyon ve Þiþli Belediyesinin katkýlarýyla gerçekleþen Davut Sulari’yi 

Ama Konserini sanatçý torunu Berrin Sulari düzenledi. 

Konserin yapýldýðý salon Þiþli Belediyesi tarafýndan bedelsiz tahsis edildi. Konsere katýlan 

sanatçýlar da ücret almadýlar. Anma gecesi bir ücretsiz halk konseri olarak yapýldý. 

Konseri yaklaþýk bin kiþi izledi. 

Konserin açýlýþ konuþmasýný Berrin Sulari yaptý. Sulari konuþmasýna geceye katký yapan 

kurum ve kiþilere teþekkür ederek baþladý ve þöyle dedi: 

“Gelenek ve göreneklerimiz âþýklarýmýz, ozanlarýmýz tarafýndan taþýnmaktadýr. Onun için bütün 

ozan ve âþýklarýmýza sahip çýkalým. Ozanlara sahip çýkmak yalnýz eserlerini okumakla olmaz, 

onlar her defasýnda isimlerini dile getirerek sahip çýkýlabilir.” 

Yoðun iþlerinden dolayý konsere katýlamayacaðýný duyuran Þiþli Belediyesi Baþkaný Sarýgül 

adýna Yardýmcýsý Tayfun Kahyaoðlu kýsa bir konuþma yaptý ve “Sanatçýlarý öldükten sonra deðil, 

yaþarken sahiplenmek gerekir” dedi. 

Daha sonra konuþma yapmasý için sahneye davet edilen Erzincan, Çayýrlý Belediye Baþkaný 

Fevzi Kýlýç þunlarý söyledi: 

“Yirmi bir yýl önce aramýzdan ayrýlmýþ ozanýmýz için bugünkü yaptýðýmýz anma geç kalýnmýþ 

bir anmadýr. Umarým bundan sonra daha çok etkinlikler yaparak ozanýmýzýn tanýtýmýný daha iyi 

yaparýz” 

Kýlýç, Çayýrlý’da yapýlan Davut Sulari Kültür Parkýný bitirmek üzere olduklarýný söyleyerek 

konuþmasýný bitirdi. Kýlýç Kaymakamý Abdülvahap Karakaþ’ýn geceye yolladýðý mesajý da okudu. 

Konuþmalarýn ardýndan Davut Sulari’nin hayatýný anlatan bir sinevizyon gösterisi yapýldý. 

Ardýndan anma konserine katkýlarý olan kurum ve kiþilere teþekkür plaketleri verildi. 

Etkinliðin ikinci bölümünde, sanatçýlar Davut Sulari’nin sevilen eserlerini seslendirdi. Sahneye 

sýrasýyla Tolga Sað, Emrah Mahzuni, Sevcan Orhan, Berrin Sulari, Metin Karataþ, Gülcihan Koç, 

Erdal Erzincan ve Arif Sað çýktýlar. Sanatçýlara da konserin anýsýna birer plaketleri verildi. 

ABF Genel Baþkaný Selehattin Özel, PSAKD Genel Baþkaný Kazým Genç, Cem Vakfý Genel 

Baþkaný Ýzzettin Doðan, Ýstanbul Milletvekilleri Berhan Þimþak ile Ali Rýza Gülçiçek geceye 

katýlamadýlar, ancak gönderdikleri mesajlar okundu. 

Konsere son anda yetiþen Þiþli Belediye Baþkaný Sarýgül’de kýsa bir konuþma yaptý ve “dil, din, 

inanç, mezhep farký gözetmeksizin bütün insanlarýmýzýn kardeþlik içerisinde yaþamasýný dilerim. 

Televole deðil halk kültürüne hizmet etmekten onur duyuyorum” dedi. 

Davut Sulari’yi 

Anma Gecesine 

sanatçýlarýmýz 

Tolga Sað, 

Emrah Mahzuni, 

Sevcan Orhan, 

Berrin Sulari, 

Metin Karataþ, 

Gülcihan Koç, 

Erdal Erzincan 

ve 

Arif Sað 

katýldýlar. 

OKUYUCULARININ KATKISIYLA 

ÇIKIYOR VE DAÐITILIYOR 

Serçeþme’nin gerçek sahibi Serçeþme’den 

niyaz alan okuyucularýdýr. 

Serçeþme’yi çýkaranlar ve daðýtanlar yurt 

içinde ve dýþýnda çalýþan, 

emeðiyle geçinen insanlardýr. 

Serçeþme canlarýn özverisine, 

paylaþýmcýlýðýna, çalýþkanlýðýna güvenir 

ve zorluklarý birlikte aþma gücüne 

dayanýr. 

Serçeþme eli kalem tutan tüm canlardan 

yazý, haber, fotoðraf, yorum, nefes, 

deyiþ bekliyor. 

Serçeþme tüm canlarý temsilci olmaya, 

canlarý abone yapmaya, yörelerine 

derginin toplu getirtilmesine ve elden 

daðýtýlmasýna katýlmaya çaðýrýyor. 

TEMSÝLCÝ CANLAR 

YURTDIÞI 

Almanya:Berlin Zeki Konuk . . . . . . . +49.172.305 92 29 

Darmstad Hüseyin Akýn . . . . . . +49.179 107 88 56 

Frankfurt Sedat Bican . . . . . . . . +49.170.751 25 35 

Gladbach Behçet Soðuksu . . . . +49.173.510 03 54 

Hamburg A. Varol . . . . . . . . . . . +49.172.453 14 62 

Hanau Kemal Nayman . . . . . . . +49.173.667 72 91 

Kassel Hüseyin Öztürk . . . . . . . +49.162 153 33 20 

Kiel Erdoðan Aslan . . . . . . . . . . +49 174 484 18 34 

Oberhausen Mehmet Kaz . . . . . +49.173 612 01 95 

Stuttgart Kýlavuz Bakýr . . . . . . . +49.162 909 70 70 

Avusturya: 

Tirol Hüseyin Polat . . . . . . . . . . +43.650 841 55 99 

Belçika: 

Brüksel Kazým Bakýrdan . . . . . . . +32.473 49 37 12 

Fransa: 

Paris Ahmet Kesik . . . . . . . . . . . +33.672 96 33 44 

Hollanda: 

Schieadam Halil Cimtay . . . . . . . +31.619 92 22 84 

Gelderland Ali Rýza Aðören . . . . +31.651 25 63 19 

Ýngiltere: 

Londra Ýsmail H. Büyükakan . . . +44.77.9367 1808 

Ýsviçre: 

Basel Ýbrahim Bakýr . . . . . . . . . . +41.78 808 40 07 

Kanada: 

Toronto Ahmet Akkuþ . . . . . . . . . +1.416.652 98 54 

YURTÝÇÝ 

Adýyaman: Merkez Serdar Bektaþ . . . . 0538.457 34 14 

Gölbaþý Kenan Tezerdi . . . . . . . . . . 0535.949 43 13 

Amasya: Merzifon Ali Kiziroðlu . . . . . . . 0535.644 27 25 

Ankara: Merkez Ýsmail Metin . . . . . . . . 0532.644 95 37 

Sýhhiye Av. Timurtaþ Özmen . . . . . 0532.313 87 78 

Antalya:Merkez Gülçin Akça . . . . . . . . 0532.282 72 80 

Burdur: Merkez Mehmet Turan . . . . . . 0248.234 37 17 

Denizli: Merkez Tekin Özdil . . . . . . . . . 0546.237 32 96 

Diyarbakýr: Merkez Mehtap Ürer . . . . . 0535.872 63 03 

Eskiþehir: Merkez Þenol Gündoðdu . . 0532.254 26 06 

Gaziantep: Merkez Haydar Dede . . . . . 0342.250 64 77 

Hatay Ýskenderun Haydar Kalkan . . . . . 0326.614 26 50 

Ýstanbul: Alibeyköy Veysel Köse . . . . . 0544.305 39 23 

4. Levent Hüseyin Düzenli . . . . . . . 0555.204 73 79 

Avcýlar Mustafa Kýlçýk . . . . . . . . . . . 0536.552 68 75 

Beyazýt Bekir Güven . . . . . . . . . . . 0212.516 23 14 

Çaðlayan Ali Ulvi Öztürk . . . . . . . . 0212.224 22 42 

Fatih Rukiye Özgüven . . . . . . . . . . 0536.396 83 56 

Ýçerenköy Yýlmaz Gürbüz . . . . . . . . 0535.524 49 12 

Kadýköy Kazým Erol . . . . . . . . . . . . 0533.553 33 86 

Kayýþdað Veli Göynüsü . . . . . . . . . 0532.687 31 09 

Sarýgazi-Taþdelen Ergül Þanlý . . . . 0532.410 51 79 

Soðanlýk Hasan Harabati . . . . . . . . 0532.787 70 98 

Sultanbeyli Sadegül Çavuþ . . . . . . 0535.491 07 58 

Yenidoðan Salih Arslan . . . . . . . . . 0535.941 15 09 

Ýzmir: Merkez, Hüsniye Çýnar . . . . . . . . 0532.512 59 62 

Kocaeli: Ýzmit Ali Buðdaycý . . . . . . . . . . 0532.252 12 06 

Konya: Beyþehir Salman Zebil . . . . . . . 0542.431 56 91 

Maraþ: Elbistan Derviþ Þahin . . . . . . . . 0544.217 98 05 

Nurhak Hasan Çadýr . . . . . . . . . . . . 0535.511 12 99 

Samsun: Terme Emrah Çolak . . . . . . . 0542.341 33 03 

Tekirdað: Merkez Hasan Arslan . . . . . . 0282.263 05 79 

Tokat Merkez Ali Rýza Yýldýz . . . . . . . . . 0536.212 49 54 

Urfa: Kýsas Ahmet Aykut . . . . . . . . . . . . 0536.777 63 47 

Sýrrýn Sadýk Besuf . . . . . . . . . . . . . 0537.392 63 75 

Zonguldak 

Karadeniz-Ereðli Cemal Kenanoðlu 0532.740 42 50 

Ocak 2006 

29

SERÇESME ¸ 

ALEVÝ BEKTAÞÝ FEDERASYONU BASIN AÇIKLAMASI 

Gazi Katliamýný Unutmadýk, Çorum’u, Maraþ’ý, Sivas’ý unutmadýðýmýz gibi... 

Selahattin Özel, Genel Baþkan, 11 Mart 2006 

SIVAS KATLIAMÝNDAN iki yýl sonra, 12 Mart 1995 yýlýnda, Ýstanbul 

Gazi Mahallesinde bir katliam gerçekleþti. Bu katliamda 23 kiþi öldürüldü 

ve 600 kiþi yaralandý. Toplumun belleðinde derin iz býrakan bu katliamýn 

failleri 20 polis memurundan 18’i ilk duruþmada serbest býrakýldý, 

ikisi ise adam öldürme suçundan dolayý sadece 1 yýl 8 ay ceza aldý. 

Katliamcýlarýn lehine iþleyen bu süreç ve karar, Aleviler tarafýndan 

Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesi’ne yapýlan baþvuru ile tekrardan gündeme 

gelecektir. Gazi katliamý on birinci yýlýný doldurdu. Gazi davasýnýn 

on bir yýllýk süreci “seyyar mahkemelere” dönüþtü. Takibinin engellenmesi 

için dava Ýstanbul'dan Trabzon'a taþýndý. Dava sonunda yirmi polis 

memurundan ilk duruþmada serbest býrakýlan on sekizi beraat etti, kalan 

iki polis memuru ise adam öldürme suçundan dolayý 1 yýl 8 ay ceza aldý. 

Gazi davasýnda “tavize yer yok” diyen aileler, davayý AÝHM'e taþýdýlar ve 

dava, AÝHM'de kabul edildi. Siyasi iktidarlar bu katliamýn hesabýný vermekten 

kaçmýþlar, yargýya müdahale etmiþlerdir. 

Gazi olaylarý resmi aðýzlarýn iddia ettiði gibi, “sol güçlerin bir provokasyonu” 

ya da “kýþkýrtmasý” deðildir. Bu katliam, devlet güvenlik güçlerinin, 

ýrkçý ve gerici kesimlerin Alevilere ve Gazi'de yaþayan halka 

yönelik planlý saldýrýsýydý. Çünkü, katliam çetelerin, yeþillerin, cirit attýðý 

bir dönemde gerçekleþtirildi. Gazi Mahallesi, bilinçli olarak seçilmiþ bir 

mahalleydi, burada yoðun olarak Alevi nüfus yaþýyordu ve Aleviler, 

kendi inanç ve kültürlerini yaþatmak için örgütlenmeye baþlamýþlardý. 

Nitekim katliamda Alevilerin ibadet yeri olan cemevi ve Alevilere ait 

iþyerleri hedef seçilmiþtir. Amaç çok belliydi. Amaç, Alevi-Sünni çatýþmasý 

yaratmak, halký birbirine düþman etmek, demokratik hak ve talepleri 

bastýrmak, daha eþit ve özgür bir ülke düþünü karartmak, Alevi 

hareketinin önünü kesmek, toplumu þiddetle sindirmekti. 

Bizler, özgür, inancýmýzý, öðretimizi yadsýmayan, demokrasi mücadelesinde 

yer alan, farklýlýðýmýzý Anadolu insanýnýn ortak deðeri ve zenginliði 

olarak gören, gerçek anlamda demokrasiden yana olan tüm 

güçlerle yürüyeceðiz. 

On birinci yýlýnda Gazi katliamýný unutmadýk. Çorum, Maraþ, Sivas 

katliamlarýný unutmadýðýmýz gibi... Alevi Bektaþi Federasyonu olarak 

kamu vicdanýnda hala kanayan yara olan ve gerçek failleri bulunmayan 

ancak bizce malum olan Gazi katliamýný bir kez daha kýnýyor ve bu 

davanýn takipçiliðinden vazgeçmeyeceðimizin bilinmesini istiyoruz. 

OZAN HELALÝ 

(ÝMAM POLAT) 

Yola Böyle Gidilir mi 

Bin bir türlü özür ile 

Bizim yola gidilir mi 

Haset küfrü inat ile 

Kýrklar cemi sürülür mü 

Ali baba dinle beni 

Soruyorum senden seni 

Sürdüðümüz kýrklar cemi 

Buna hile katýlýr mý 

Çekeceðim seni dar'a 

Sen seni sende ara 

Kalbinde var ise kara 

Böyle yola gidilir mi 

Haklý söz söyledim sana 

Adem isen kýzma bana 

Mahrum kalýrsýn didara 

Kýzan adem sayýlýr mý 

Hak peygamber bizde bulup 

Amma kimde bilmem kayýp 

Ele dile bele sahip 

Olan candan ayrýlýr mý 

Er olan haktan ayrýlmaz 

Ayrýlan hakký bulamaz 

Muhiben küsülü gezemez 

Gezen muhib sayýlýr mý 

Helali'den size bunca 

Git eðril doðru doyunca 

Bizim yolumuz kýldan ince 

Ehli olmayýnca girilir mi 

CEM ayini Alevi-Bektaþi toplumunun en 

önemli toplumsal tapýnç kurumlarýndandýr. 

Toplum Cem’de toplanýr, bir araya gelir, bir 

olur. On Ýki Hizmet yerine getirilir. Düvazimamlar, 

deyiþler okurun. Dualar verilir, semahlar 

dönülür. Eþit oranda daðýtýldýktan sonra, 

Cem’i yürüten dedenin desturuyla lokmalar 

yenir. 

Cem toplumun biraradalýðýnýn garantisi 

olmuþ, dökülen-kýrýlan, küsen varsa, dar’a 

durularak toplanmýþ, birleþtirilmiþ ve barýþtýrýlmýþtýr. 

Gerek duyulmuþsa, verilen cezalarla 

toplum iyileþtirilmeye çalýþýlýþtý. Yargýlama 

adil olunca -çünkü yargýlamalar ve kararlar dedenin 

öncülüðünde, ama katýlýmcý yöntemle 

yapýlýyor- sonuçlarý da insani olur. Böylece 

toplumsal dayanýþma ve sevgi doruða çýkar. 

Güven yeniden yeþerir. 

Hacý Bektaþ Kültür ve Tanýtma Derneði 

Buca Þubesi’nin öncülüðünde düzenlenen Birlik 

Cemi, bu yöredeki Alevi toplumunun ceme 

duyduðu yüksek özleme tanýklýk etti. Derneðin 

Cem salonunda gerçekleþen Birlik Cemi’ne 

katýlým oldukça yüksekti. Yaklaþýk bin beþ yüz 

canýn katýldýðý ceme, Ýzmir’in diðer ilçe ve 

semtlerinden de katýlým oldu. 22 Ocak Pazar 

Buca’da Birlik Cemi 

Zafer Doðan 

“Her nesnede Hak eseri 

Gören canlara aþk olsun 

Caný seri hak yoluna 

Koyan canlara aþk olsun! 

akþamý yapýlan ceme her can lokmasýyla geldi. 

Ayrýca dernek yönetiminin hazýrladýðý lokmalar 

hep birlikte yendi. 

Cem’i Veli Baba (Ozan Dertli Divani) 

yönetti. Veli Baba, Cem’e bir gün önce yürüttüðü 

Bursa’daki cemden gelerek katýldý. Bu 

yoðunluðuna raðmen Cem’i baþarýyla yürüttü. 

Ýlgi ile dinlendi, muhabbetle karþýlandý. 

Cem, On Ýki Hizmetin yerine getiriliþinden 

itibaren, yapýlan tüm içerik ve anlamlarýyla 

Veli Baba tarafýndan açýklanarak gerçekleþtirildi. 

Okunan deyiþ ve düvazimamlarla katýlan 

canlarý coþturup duygulu anlar yaþattý. Semahçýlarýn 

dedenin önündeki dönüþleri eve yeldirmeleri 

ise Cem’in doruða ulaþtýðý anlar oldu. 

Daha sonra Cem birlenip, mühürlenince, 

Veli Baba’nýn verdiði desturla lokmalar yendi. 

Ayrýlýk aný geldiðinde, dedeyle ve birbirleriyle 

halleþen-helalleþen canlar, Cem’den 

huzur ve sevgiyle ayrýlarak evlerine döndüler. 

Böyle bir Cemi düzenleyip, canlara bu 

ortamý yaþattýklarý için Baþkan Yazgülü hanýmýn 

kiþiliðinde Hacý Bektaþ Veli Derneði Buca 

Þubesi yöneticilerine tebriklerimizi ve aþk-ý 

niyazlarýmýzý sunuyoruz. 

30 Sayý 18

SERÇESME ¸ 

Ocak 2006 

Gözlerinde Kara Perde Olanlara 

Ünsal Öztürk 

“Unuttum din diyanet kalktý benden 

Bu ne mezhepdürür dinden içeri” 

Yunus Emre 

Dersim Kerbelâ’dan çok daha vahimdir. Çok daha aðýr sonuçlarý olmuþtur. Alevi halk kýrýlmýþtýr, 

daðýtýlmýþtýr. Ancak Aleviler Dersim için aðlamazlar. Gözyaþý dökmezler. Dizlerine 

vurmazlar. Çektikleri acýlarý dile getirmezler. Korkarlar. Onlar Hüseyin için aðlarlar. Döþlerini 

döverler. Yas tutarlar. Oruç tutarlar. Karalar baðlarlar. Sakallarýný kesmezler. 

Hüseyin için aðlamanýn hiçbir sakýncasý yoktur. Teþvik edilmektedir. Ama Dersimliler, Aleviler 

kendileri için, anne babalarý, dedeleri, nineleri için; genç kýzlarý, gelinleri için aðlaþmaya, dizlerini 

dövmeye, oruç tutmaya, o kara günleri anmaya baþlarlarsa baþlarýna neler geleceði bellidir. 

Alevilerde yol bitmiþtir, tükenmiþtir. Düðünlerde, sünnet düðünlerinde, türkü barlarda, televizyon 

ekranlarýnda, deyiþler söylenmekte, semahlar dönülmektedir. Seyirciler alkýþ tutmaktadýrlar. 

Gizli toplantý çarþýya pazara düþmüþtür. 

Cem adý verilen tiyatro gösterilirine katýlanlar saz çalýp, semah dönüp 12 Ýmam’a aðlamaktadýrlar. 

Kuran okumakta, Mevlit düzenlemektedirler. Kravatlý imamlar ne kadar Müslüman olduklarýný 

anlatmaktadýrlar. 

Yol kesilmiþ, cem daðýlmýþtýr. Cemevi denilen yerlerde kapýlarda duran imam-dedeler genç 

kýzlara baþlarýný baðlamalarýný emretmektedirler. Alevi halký gericileþmiþtir. 

Kravatlý dedeler önlerine mikrofonu koyarak dizlerinin üzerinde oturmakta, ileri geri sallanarak, 

kutsal bir hava içerisinde Ýslam’ý anlatmaktadýrlar. Tepelerinde artýk elektrik ampulü yanmaktadýr. 

Mum, çerað söndürülmüþtür, yanmamaktadýr. 

Büyük salonlarda yaþlý baþlý kiþiler dizlerinin üzerinde oturmaktadýr. Dizleri aðrýmakta, sýk sýk 

diz deðiþtirmektedirler. Bir kiþi de çýkýp “Kaðný dönemi geçti. Þimdi modern insanlar masalarda 

yemek yiyor, koltuklarda oturuyor. Cem evlerini modern hale getirelim. Koltuklar koyduralým” dememektedir. 

Allah’a yerde sürünerek mi ulaþýlmaktadýr? Koltuklarda adam gibi oturulsa, insanlar 

birbirlerine sokulmasalar Allah’a ulaþýlmaz mý? 

Köyler daðýlmýþ, büyük þehirlere, Dünya’ya çýkýþ yapýlmýþtýr. Cemin özü bitmiþtir. Cem demek 

sorgu-sual demektir. Sorgu-sual demek yaþamýn ilk baharýdýr, yeniden doðmak, hayata yeniden 

baþlamak demektir. Aradaki sorunlarýn çözülmesi, toplumun yenilenmesi, kýrgýnlarýn-küskünlerin 

barýþmasý demektir. Doðanýn yeniden uyanmasý gibidir. Artýk komþular bile birbirlerini tanýmýyor. 

Kimisi þu þehirde, kimisi bu köyde. Sorgu-sual bitmiþtir. 

Kravatlý dede gözlüklerinin üstünden bakarak yerde, dizinin üzerinde oturan insanlara cami 

imamýna benzettiði sesiyle “Birbirinizden razý mýsýnýz?” diye üç kere sormaktadýr. Üç kere “Razýyýz” 

cevabýný almaktadýr. Bu þekilde sorgu-sual tamamlanmýþ olmaktadýr. Sonra Hz. Hüseyin için 

12 Ýmamlar için aðlamaya baþlanmaktadýr. Cemin özü sorgu-sual midir, Ýmamlara aðlamak mýdýr? 

Kravatlý dede talipleri, talipler dedeyi, talipler birbirlerini tanýyamamaktadýr artýk. Sahne kurulmuþ, 

modern aletlerin ýþýðý altýnda din için aðlaþmaktadýrlar. 

Sýr unutulmuþtur. Zâhiri-bâtini gibi parlak kavramlar kullanýlarak yol kaybedilmiþtir. “Her 

þeyin insanda olduðu”, “Ne aranýrsa insanda aranacaðý” unutulmuþtur. 

Hak Ehli Erenleri dinlerin serçeþmesi deðildir. Bilimin serçeþmesidir. Tek veya çok hiçbir dinle 

ilgileri yoktur. Sýr damladadýr. Damlanýn içindedir. Anne baba arasýndaki su damlasýnýn içindedir 

sýr. Cennet eþlerin evi, huri kadýndýr. Ahiret düþüncesi, cennet-cehennem düþüncesi yoktur. Ýnsan 

vardýr. Yardým Ali’den, Veli’den istenir. Dersim’de, 38’de yardýma kimse gelmedi. “Yetiþ ya Ali” 

dendi, Ali gelmedi. Hüseyin de gelmedi. Düzgün Baba gelmedi. Her yerde hazýr olan Hýzýr gelmedi. 

38’de gelmedi, ne zaman gelecek? Dersim dara düþmüþtü, sýkýþmýþtý. Çýkýþ yolu yoktu. Yer gök 

bomba, kurþun kaynýyordu. Çaðýrýlanlar gelmedi. 

Hz. Hasan’ýn da Hz. Hüseyin’in de gelmeyecekleri bellidir. Hasan’ý eþi zehirleyip öldürdü, 

yardýma ihtiyacý vardý. Hüseyin Kerbelâ’da katledildi, Yezit ordularý tarafýndan, yardýma ihtiyacý 

vardý. Oysa Hasan’ý Hz. Muhammet, Hüseyin’i de Cebrail tutuyordu. Yardýmlarýna gitmediler. 

Onlarýn alýnyazýlarýný Allah yazmýþtýr. 

Neden yanlýþ yazdý? Neden onlarýn ölümünü 

yazdý? 

Din tabudur. Eleþtirilemez, doðruluðundan 

kuþku duyulamaz kurallar toplamýdýr. 

Özgür düþünce ile dinler arasýnda 

çatýþma vardýr. Dinlerin eleþtiriye tahammülü 

yoktur. Duygular, düþünceler pranga 

altýna alýnmýþtýr. 

Aleviler Hacca gitmez, namaz kýlmaz, 

oruç tutmaz. Ama Müslüman olduklarýný 

söyleyenler vardýr. Güya dinleri, Kuran’ý 

bâtýni yoruma tabi tutuyorlarmýþ. Bâtýni 

olsun, zâhiri olsun, yol yoka çýkmaktadýr. 

Ýslam’ýn içi dýþý tartýþmasý gereksiz bir 

tartýþmadýr. Ýspat edilmesi gerekmez. 

Hz. Ali’nin hutbeleri var. Namaz kýlacaksýn, 

Oruç tutacaksýn, Hac’ca gideceksin 

diyor. Cuma namazlarýný kaçýrmayacaksýn 

diyor. Müslüman’san eðer Hz. Ali’nin 

dediklerini yap! Deðilsen iki yüzlü olma! 

TESLÝM ABDAL 

Devlet Sofrasýna 

Elim Sunamam 

Aþnamdan ayrýldým yamandýr halim 

Adettir aþýkýn hali böyl’olur 

Yar aklýmý aldý çevirdi yolum 

Mecnun dedikleri deli böyl’olur 

Þu aþkýn ateþi baðrýmý yaktý 

Ah ile feryadým göklere çýktý 

Gözlerimden yaþ yerine kan aktý 

Yaz bahar eyyamý seli böyl’olur 

Teslim Abdal ben bu yoldan dönemem 

Pirimi dünyada elden salamam 

Devlet sofrasýna elim sunamam 

Saadetlü Hünkâr’ýn kulu böyl’olur 

Kaynak: Alevi Bektaþi Þiirleri Antolojisi 

Cilt.3 Ýsmail Özmen 

SERÇESME ¸ 

YILLIK ABONE BEDELÝ 

Türkiye YTL40 - Avrupa Birliði €50 

Ýngiltere £40 

Türkiye’den abone olmak isteyen canlar 

lütfen abone bedelini bir postaneden 

Genel Ajans Basým Daðýtým 

Organizasyon Ltd Þti 

Posta Çeki Hesabýna (No 1629127) 

yollayýn. 

Adýnýzý, Soyadýnýzý ya da Kuruluþun 

Unvanýný; Ýþ, Ev ya da Cep Telefonunuzu, 

varsa Faks numaranýz ile E-posta 

adresinizi, ayrýca mahalle, cadde/sokak, 

kapý no, daire no, ilçe, il ve posta kodunuzu 

içeren Posta Adresinizi 

okunaklý olarak yazýn 

ve ödeme dekontunuz ile birlikte 

büromuza fakslayýn: 

+90.(0)212.519 5635 

Avrupa’dan abone olmak isteyen canlar, 

abone bedelini aþaðýdaki 

adrese yollayabilir: 

Avrupa Baþ Temsilciliði 

Tel: +49.179.107 88 56 

Hüseyin Akýn 

Postbank 

Kontonummer: 826 857 303 

Bankleitzahl: 25 01 00 30 

31

SERÇESME 

BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

¸ 

MÝLLÝYETÇÝ MÝTLER ÝLE ÜMMETÇÝ GERÝCÝLÝKTEN BÝRÝNÝ TERCÝH ETMEK ZORUNDA DEÐÝLÝZ 

Gericiliðin Alternatifi Var mý? 

Esen Uslu 

Alevi-Bektaþi örgütlerinin genel kurullarýný toplarken, örgütlerin 

dikkatleri içe dönmüþken ülkemizde önemli geliþmeler 

yaþandý. Bunlarýn baþýnda Þemdinli olaylarý yer aldý. 

Devlet güçlerinin, devlete yardýmcý olmaya gönüllü olmuþ 

ya da parayla tutulmuþ gayrý resmi güçleri nasýl kullandýðý 

bir kez daha gözler önüne serildi. 

Devlet alýþýlmýþ refleksini gösterdi. Halkýn tutup, güvenlik güçlerine 

temsil ettiði zanlýlar korundu. Olayýn üstünü örtme, unutturma ve çarpýtma 

çabalarý baþladý. Yakalananlarýn telefonla Mehmet Aðar’ý aradýðý ve 

olayýn duyulmasý üzerine Kara Kuvvetleri Komutaný’nýn yakalananlardan 

birini “iyi çocuk” olarak tanýdýðýný belirttiði basýna yansýtýldý. 

AKP hükümeti de yöreye bir Meclis Komisyonu yollanarak soruþturma 

baþlattý. Sonra bu soruþturmanýn verilerini de kullanan Van Savcýlýðý 

bir Þemdinli Ýddianamesi’ni hazýrladý. Ýddianame ile Kara Kuvvetleri 

Komutaný için Genelkurmay Baþkanlýðý’na suç duyurusunda bulunuldu. 

Eski Deniz Kuvvetleri Komutaný’nýn yolsuzluk davasýndan hüküm 

giymesinin ardýndan gelen bu olay “cihet-i askeriye”nin sivil yardakçýlarýna 

aþýrý geldi. “Ordu ve adalet bir tanedir, aman yýpratmayalým”dan 

baþlayarak, hükümeti orduya karþý sivil darbe yapmakla suçlamaya dek 

varan sözde gericilik karþýtý bir söylem baþlatýldý. 

Bu devletçi-milliyetçi söyleme, kendini “solcu” göstermeye çalýþan 

milliyetçi-ýrkçýlar sahip çýktý. Kürt ve Ermeni düþmanlýðý ile karýþýk AB- 

ABD karþýtý bu sahte sol görüþ anti-emperyalist olduðunu öne sürmektedir. 

Siyasi Ýslam karþýtý olarak laiklik savunucusu kisvesine bürünmektedir. 

Bu milliyetçi, ýrkçý ve saldýrgan karma söylem giderek eylemlilik de 

kazanmakta. Ermeni ve Kürt sorunlarý üzerine yapýlan konferanslarýn 

kapýlarýnda bu söylemin nasýl bir eyleme dönüþtüðü görüldü. 

Çanakkale Savaþlarý’nýn yýldönümü geliyor. Günümüzün ortamýnda 

çarpýtýlmýþ bir milliyetci Çanakkale edebiyatý Alevi-Bektaþilerin üzerine 

çullanacak. Alevi-Bektaþiliði Türk-Ýslam Sentezi’ne yamamak isteyenler 

yanýnda bu sahte sol söylem de yerini alacak. Alevi-Bektaþi örgütlerinin 

yöneticileri bu koronun saldýrýlarýna karþý durmaya hazýr olmalýdýr. 

Çanakkale Savaþlarý 

Bu söylemin ana çarpýtmalarýndan biri Kurtuluþ Savaþý’nýn Çanakkale’de 

baþladýðýdýr. Bu tez, neredeyse bir “gerçeklik” olarak kabul görmektedir. 

Bazý ilerici Alevi-Bektaþiler bile bu edebiyata kapýlmýþtýr. 

Ama milliyetçi-ýrkçý yalanlarýn aldatýcýlýðý uzun sürmez. 

Unutmayalým, Birinci Dünya Savaþý emperyalist ülkeler arasýnda bir 

paylaþým savaþýdýr. Paylaþýlanlardan biri de Osmanlýdýr. Ama Osmanlý 

Ýmparatorluðu saldýrýya uðramamýþtýr. Tam tersine, Osmanlý Ýmparatorluðunu 

yönetenler Almanya yanýnda savaþa girebilmek için bir oldu-bitti 

düzenlemiþlerdir. Ýki Alman gemisine sancak çekip, mürettebatýna fes 

giydirerek, Rusya’nýn Karadeniz’deki liman kentlerine saldýrtmýþlardýr. 

Özcesi, Osmanlý Ýmparatorluðu yaðmadan pay kapmak için savaþa 

bilerek ve isteyerek girmiþtir. Ýttihat ve Terakki paþalarýnýn gözleri, “kendilerinin” 

saydýklarý ve “kaybedilmiþ” gördükleri Mýsýr’ý, Balkanlarý ve 

Kafkaslarý, Türkistan’ý, Kýrým’ý kazanmaya dikilmiþtir. 

Ancak Osmanlýnýn emperyalist hiyerarþi içindeki yeri, Almanya ile 

Avusturya-Macaristan Ýmparatorluklarýnýn kurduðu baðlaþýklýða ancak 

“yamak” olmaya yetmektedir. Bu nedenle, savaþ boyunca Osmanlý silahlý 

gücü Almanlarýn komutasý altýnda kalmýþtýr. Çanakkale’de savaþan Osmanlý 

Ordusu da Alman Generali Liman von Sanders’in komutasýndadýr. 

Mustafa Kemal ise onun yedek tümeninin komutanýdýr. 

Size Ölmenizi Emrediyorum! 

Çanakkale üzerine sürdürülen “milliyetçi-devletçi” söylemde Mustafa 

Kemal’i yücelten sözlerden baþka söz duyulmaz. Özellikle, Mustafa Kemal’in 

savaþýn en kritik anýnda, kilit rol oynayan bir alaya verdiði “size 

savaþmanýzý deðil, ölmenizi emrediyorum” emrine pek sevdalýdýrlar. 

Bu emrin onlarýn aðzýnda bir “kahramanlýk menkýbesi” haline getirilmesi, 

yüz binlerle insanýn kýrýldýðý savaþta, her komutanýn cephede açýlan 

gediði doldurmak için askerlerinin cesetlerini kullandýðý gerçeðini 

gizlemekten baþka bir amaca hizmet etmez. Bu ordularda, askeri kýrdýrma 

yarýþýnda rütbe ne kadar yüksekse, o kadar baþarýlý olunur. 

Savaþ boyunca baþarý gösterilen tek cephe gibi göründüðü için “milliyetçi-devletçi-solcu” 

söylem Çanakkale edebiyatýna pek meraklýdýr, 

ama Osmanlý ordularýnýn Kafkaslarda, Irak ve Süveyþ cephelerinde, 

Galiçya’da baþýna gelen yenilgi ve kýrýmlara hiç deðinmez. 

Savaþýn sonu ise bellidir. 1915 yýlý “Çanakkale Geçilmez”dir, ama 

1918 yýlýnýn sonunda Mondros Mütarekesinin ardýndan, o zýrhlýlar Dolmabahçe 

önünde demirlemiþtir; Ýstanbul ve kýsa bir süre sonra Anadolu 

iþgal edilecektir. Kurtuluþ Savaþý ise ondan sonra baþlayacaktýr ve Osmanlýyý 

tarih sahnesinden silecektir. 

Milliyetçi Mitler – Dinci Safsata 

Yerine kurulan Cumhuriyet ise taze baþlangýç olmaktan pek memnun deðildir. 

Bu nedenle, Cumhuriyet kurumlarý tarihlerini eskiye götürmeyi 

marifet bilir ve bu çaba kendilerine tarih uydurmaya kadar varmýþtýr. 

Bu, bir yanýyla dýþarýda yaþanan hýzlý kapitalist geliþme karþýsýnda 

geri kalmanýn yarattýðý aþaðýlýk kompleksinin bir sonucudur. Ama bu 

sahtecilik çabasý, milliyetçi, ýrkçý ve komþu ülke halklarýna düþmanlýðý 

körükleyen bir anlayýþýn toplumda yer bulmasýnýn da yolunu döþemiþtir. 

Kara Kuvvetleri kuruluþunu MÖ 209 yýlý Hun Baþbuðu Mete Han’a 

dayandýrýr. Deniz Kuvvetleri kuruluþunu 1081 yýlýnda Çaka Bey’in 

Ýzmir’de donanma yaptýrmasýyla baþlatýr. Cumhurbaþkanlýðý forsundaki 

yýldýzlar tarihte kurulduðu iddia edilen 16 “Türk” devletini temsil eder. 

Daha çok sayýlabilir, ama bu abartýlý ve yapmacýklý yaklaþýmlar, ýrkçý-milliyetçi 

devletçiliðimize özgü “devlet ve tarih yaratma” mitleridir. 

Ama bu mitlerin bilimsel geçerliliði, ancak dinci gericiliðin “yaratýcý 

tasarým” safsatasý kadardýr. 

Aleviler-Bektaþiler bu gerici, milliyetçi mitler ya da dinci safsatalardan 

birini tercih etmek zorunda deðillerdir. Onlarýn özledikleri toplum 

düzenini ve demokrasiyi tarif eden Cafer-i Sadýk Buyruðu’nda yer alan 

“Rýzalýk Þehri” anlayýþýna sahip çýkmalarý yeterlidir.

18.Sayı - Hacibektaslilar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?