18.Sayı - Hacibektaslilar

More documents

Recommendations

Info

SERÇESME ¸ Edebiyatýmýzda Modus Vivendi (*) Sorunu ve Alevilik Hasan Harmancý Çaðdaþ Türk Romaný ve Öyküsünde Aleviler, Ýlhan Cem Erseven Alev Yayýnlarý Ýstanbul, 2005 Son zamanlarda Alevilik kategorik olarak tartýþtýðýmýz bir alan oldu. Ancak Alevilik ile ilgili çalýþmalara nasýl bir boyut katacaðýmýz tüm araþtýrma kesimleri arasýnda bir sorun olmaya devam ediyor. Birileri bu iþe bir yerden baþlamalýydý. Baþlandý da. Ýlhan Cem Erseven bunu ilk olmanýn getirdiði sorunlara raðmen baþardý. Yýllardýr tartýþtýðýmýz soruna bir baþlangýç noktasý koydu. Ýþte tartýþabileceðimiz bir alan. Çaðdaþ Türk romaný ve öyküsünün çalýþma alanlarýný birçok açýdan tartýþmamýza karþýn Aleviliðe bakýþ açýsý noktasýnda hep yok saydýk. Kadýn, þiddet, siyaset, tarih, dönemin toplumsal sorunlarý, kentleþme, göç ve daha nice konular. Ancak Alevilik, birçok alanda olduðu gibi bu alanda da ele alýnmaz bir tabu olarak kaldý. Erseven’in çalýþmasý bu anlamda tartýþmak ve çalýþmak isteyenler için bir kaynak ve yol sunacaktýr. Ýlk olanýn cesareti yanýnda baþarýsý ve sorunlarý da olacaktýr doðal olarak. Aslýnda sorunun kendi alanýnda tartýþýlmasý, politik, inançsal ve kültürel deðerler açýsýndan gündemde duruyor olmasý, bu kitabýn deðerini ve zamanlamasýný bize daha çok gösteriyor. Aleviler açýsýndan konuþmayanýn kalmadýðý bir dönemde, ne yazýk ki çoðu ifadeler ancak bu kitapta tartýþýlan roman kahramanlarýnýn uzaklýðýnda gündeme geliyor. Kitaplarýn çoðu taraflý ve Aleviliði anlatmaktan çok, genel bakýþ açýsýyla deðerlendirilmesi gündeme geliyor. Araþtýrmacýnýn tüm kitaplarý taramasý mümkün olmamakla beraber raflarda çok da yerini alamayan kitaplara ulaþmasý da eminim ki zor olmuþtur. Baþta da belirttiðimiz gibi ne sahaflarda, ne kitapçýlarda ne de kütüphanelerde Aleviliði kapsayan bir roman kategorisi söz konusu deðil. Bu araþtýrmanýn böyle bir yol açmasý mümkün olacak mý zaman gösterecek. Erseven, araþtýrmasýna konu olarak otuz dokuz roman, on iki öykü ve bir oyun ele almýþ. Ele aldýðý romanlar, öyküler ve oyunun “Çaðdaþ Türk Romaný ve Öyküsü” olduðu biçiminde bir baþlýkla okuyucu karþýsýna çýkmasýna karþýn, çoðu yakýn dönem deðil; daha çok ilk dönem ve 1960–1980 dönemlerini kapsayan eserleri içermektedir. Bunun böyle seçilmesinde en büyük neden ise Alevilikle ilgili sorunlarýn, anlatýlarýn daha çok bu dönemlerde ortaya çýkmasý ve iþlenmesidir. Çaðdaþ roman ve öykülerin bir kaçýný ancak konu olarak iþlerken çoðuna ya deðinmekle yetinmiþ, ya da dokundurma veya bir tespite ulaþmak için araç olarak kullanmýþ. “Edebiyat, derin hisler uyandýran duygu, düþünce ve hayallerin dil aracýlýðýyla güzel, etkili ve belli bir þekil içerisinde anlatýmýdýr.” (Güzel, 2004: 29) Bu anlatým gücüyle dili birleþtirdiðinizde edebiyatýn okuyucu üzerindeki etkisinin bilimsel bir çalýþmadan daha etkili olabileceðini düþününce, edebi eserlerle anlatýlan bir konunun daha kolay ve nasýl anlaþýlacaðý kolaylaþýr. Okuyucu ayný zamanda eserde, “bir eser içerisinde sanatkarýn ideallerini, hayat dünyasýný, deðer yargýlarýný, diline getirdiði zenginlikleri ve duygularýný ahenkli bir bütün halinde görür” (Güzel, 2004: 29) Bu muhtevanýn insan üzerindeki etkisini gören Erseven, bunun önemine kitabýnýn giriþ bölümünde deðiniyor: “Yazara da burada, tüm bu olgularý ustaca yapýtýnda iþlemek, sunmak düþer. Bu anlamda, bir toplumun edebiyatýnýn yalnýz yazýnsal deðil, toplumsal deðeri de vardýr” (Erseven, 2005: 5). Devamýnda Erseven, “Yazýlan bir öykü, roman ya da oyun, içinde bulunduðu ülkenin, konu edindiði halktan çok yazarýn içinde yaþadýðý kendi toplumunun gerçeklerini dile getirir.” Burada kavramlara bakýþý üzerinde durmamýzýn nedeni, Erseven’in bu tartýþmayý, araþtýrmayý neyi göz önüne alarak hazýrladýðýna, onun tasarýsýyla ulaþmak için ele aldýk. Asýl konumuz olan yapýtlarýn deðerlendirilmesine, bu bakýþ açýsýnýn anlaþýlmasý ile daha doðru ulaþmak mümkün olacaktýr. Alevilik ile ilgili çeþitli bilgilere de ulaþabileceðimiz kitapta araþtýrmasýna konu olan kitaplarýn, Alevi yazarlar tarafýndan yazýlmasýyla Alevi olmayan yazarlar tarafýndan iþleniþ biçiminin çok farklý olduðu ve bunun da Türk edebiyatýnýn belli bir olgunluðu yakalayamamasý ve yukarýda Güzel’in, edebiyat tanýmýndaki özelliklerinin, yazýnýmýzda ne kadar da önemli olduðunu göstermektedir. Erseven, “Alevi inanç kültürünün, Türk yazarlarý ya da eleþtirmenleri tarafýndan belli bir kabul görmemesi halinde ortaya, belli bir kalýba oturtulmuþ Sünni inançlý insan profili edebiyata yansýmýþtýr” (s.6) tespitine ulaþmasý, Anadolu’da oluþmuþ olan inançsal ve edebi daralmanýn, sýkýþmanýn da hala sürdüðünü ve edebiyatýn da insan merkezli edebi kaygýlar duymak yerine egemen ideolojik dayatmanýn parçasý biçiminde devam ettiðini göstermektedir. Kuþkusuz, bunu edebiyatýn bütünü açýsýndan söylemek mümkün olmamakla beraber, içinde inançsal deðinilerin de yer aldýðý edebiyat ürünlerinde bu zaafýn ortaya çýktýðý da bir gerçektir. Özellikle son yýllarda, Ýslami kalýplarýn her alanda olduðu gibi edebiyatta da baskýn olmasý bunun göstergesidir. Erseven, çalýþmasýnda, yazarlarýn da içinde olduklarý inanç kültürünün felsefi terminolojisinin ve inanç içi dil jargonunun kullanýldýðý tespitine ulaþmaktadýr. Yazýnýmýzýn Sýratý Anadolu Bütün ele aldýðý çalýþmalara raðmen bu alanýn hakkýyla ele alýnmadýðýný belirten Erseven; “Aleviliði ve Bektaþiliði, asal ve yan konu olarak iþleyen roman öykülere ciddi anlamda rastlamak olasý deðil…” Yazarýn ele aldýðý kaynaklar, belki Alevilik-Bektaþilik açýsýndan yeterli deðil. Ancak Türkiye yazýn dünyasýnýn yeni yeni geliþmeye ve çeþitlenmeye baþladýðýný düþündüðümüzde yeterli saymak gerek. Edebi türler içinde sözlü geleneðe baðlý yaþamýný sürdürmüþ bir öðreti geleneðine sahip olan bu alanýn, þiir ve baðlý alanlarla yetinmesi ve ‘sýrcý’ bir içerikle hareket etmesi bu, konunun geç iþlenmesine ve kimi noktalarda da karþýt ve sorunlu iþlenmesine neden olmuþtur. Alevi kökenli yazarlarýn metinlerinde, Aleviliði ve sorunlarýný anlatmaya, Sünni kökenli-Alevi olmayan demek istiyor- yazarlarýn ise taraflý ve daha çok karalayýcý bir üsluba sahip olduðunu dile getiriyor. Özellikle 1970 sonrasýna ait romanlarda, Alevilikle ilgili gözle görünen ve diþe dokunur metinlere rastlandýðýný belirten Erseven, çalýþmasýnýn roman bölümünü; “Aleviliði Eksen Alan Romanlar”, “Aleviliði Yan Konu Olarak Alan Romanlar”, “Dersim Olaylarý Nedeniyle Aleviliði Ýþleyen Romanlar” ve “Bektaþiliði Eksen Alan Romanlar” baþlýklarý altýnda topluyor. Oyun olarak Musahipzade Celal’in “Mum Söndü” oyununu ayrý bir ek bölüm olarak iþleyen yazar, “Türk öyküsünde Aleviler” baþlýðý altýnda ise, yazar adýna göre eserleri tek tek iþliyor. Araþtýrmasýný bir de konularýna göre iþleyen Erseven, bakýþ açýsýný ve yargýlarýný daha çok bu bölümde ifade ediyor. Çalýþmasýnda Aleviliði bilmeden konu olarak seçen yazarlarýn eksikliklerini ve hatalarýný da tartýþan Erseven, Alevilik çerçevesinden yola çýkarak toplumsal bir birlikteliði, ayný topraklarda bir arada kültürleri birbirlerini tanýmasý, aradaki inanç çatýþmalarý ve karalama kaynaklarýnýn bu romanlarda nasýl incelikli olarak öne çýktýðýný da gösteriyor. Roman ve öykülerden alýntýlar yaparak bir anlamda özetler de sunan Erseven, olaya bakýþlarý, ara soru ve açýklamalarla deðerlendiriyor. Yazarlarýn konuya bakýþ açýlarýný da irdeleyerek genel Aleviliðe bakýþlarýný da tek tek tartýþýyor. Kitap ya da yazarlar açýsýndan ara tanýmlar ve çýkarýmlarda bulunuyor. Örneðin Hasan Kýyafet’in ‘Ali Ali’ adlý kitabýný deðerlendirirken kimi yerde çözümlemelerin ulaþtýðý nokta olarak; “Yazar, sorunun çözümüne idealist bir açýdan yaklaþmýþtýr.”(s. 314) ya da devamýnda bir açýklamanýn yarattýðý ifadeyi; “Nedense burada Kiyafet, devrimciliði biraz etik çizginin dýþýna çýkarmýþ görünmektedir”(s. 315) demektedir. Konu Alevilik olunca, siyaset, kültür, inanç ve daha birçok yönü bir arada ve hýzlý bir toplumsal yaþam denklemine göre taramak gerekiyor. Zamanýn Deðiþmeyen Dili Kimi eserde sýnýf, kimi eserde inanç, kiminde de ekonomi ve göç ile karþýlaþýlan sorunlar, tartýþmanýn konusu olarak öne çýkýyor. Yan konu veya içerik olarak Türk edebiyat dünyasýnýn sonuçta Alevilik çerçevesinde olaðan bir seyir yerine belli duyarlýlýk payesiyle iþlendiðine dikkat çekiyor, Erseven. Kitaplarda konu olarak Kýzýlbaþlýk kavramý çeþitli anlamlara gelebilecek biçimlerde kullanýlýyor. Alevilerin nasýl insanlar olduðu gibi sorulara cevap arandýða dikkat çekiliyor. Alevi olmanýn kolay tanýmlarýndan birinin de, E. Bener’in “Elif’in Öyküsü” romanýnda yer alan, “namaz kýlmamak Alevilik” olarak tanýmlanýyor. Yine Sadri Ertem’in, “Çýkrýklar Durunca” romanýnda yer aldýðý gibi, “katlý vacip zýndýklar” gibi kavramlarla tarihte egemen söylemin tekrarýnýn yer aldýðý taným ve þiddet bir arada hatýrlatýlmaktadýr. 18 Sayý 18
SERÇESME ¸ DEYLEMÝ (HAÞÝM KUTLU) Bizim Yolumuz Anadolu’da birikmiþ her türlü farklý bakýþ açýsýný, romanlarda ve öykülerde bulmak Ne yemin et ne de yalan söyle mümkün. Aleviliðin genel ifade sorunu yaþadýðý topraklarda bir de entelektüel Böyle buyurdu bizim ulumuz birikimin, bu birikimi sorun olmaktan çýkarmak yerine kurgularda yer vermesi, Kýldan ince kýlýçtan keskin belleklerin olumsuz yenilenmesine taraf olmaktadýr. Aleviliðin çok yönlü canlý bir Yutulmaz leblebidir bizim dolumuz kültür atmosferine sahip olmasý ve tarihsel çatýþmalarda inananlarý yanýnda felsefi olarak da mücadele konumunda olmasý, sorunun sosyal olarak yaþamasýný getirmektedir. Roman Senin yükün senindir tartý bilirsen ve öykülerde de süren bir mücadelenin yansýmasýdýr aslýnda kitap boyu karþýmýza çýkan, Aleviliði Kendi karaný kendi elinle silersen iyi ve insani bulanlarla, Aleviliði inançsýzlýk ve kötü karakter olarak tanýmlayanlarýn mücadelesi. Nefsin için her ne dilek dilersen Ne yazýk ki nesnellikten çok çeþitli yollarla toplum içindeki yaralý bilincin derinleþmesine katkýdan Ukbada bile olur bizim sonumuz baþka bir durum olarak deðerlendirmek mümkün olmuyor böyle olunca. Felsefi birikime sahip olmayan edebiyatçýlar, özellikle birçok alanda olduklarý gibi tartýþmak Beli dedik bizden önce gelene ve yeni çözümler üretmek yerine, çoðunlukla fantezi düzeyinde kalmakta ve toplumun paranoyak Özünü hakka kurban edene halinin tekrarýndan baþka bir geliþim saðlayamamaktadýrlar. Yazýn bilincinin, tarihe, insanlýða Güruhu Naciye'den sýr doðana katký sunmasýndan çok ideolojik bir duvar olmasý çoðu yerde daha bir açýk yüreklilik olarak Ta ezelden Kâbe oldu yolumuz görülmektedir. Roman ve öykülerde sergilenen tutum, kitabýnýzýn okunma kapasitesini de belirler. Melanet meydanýndan erkân silinsin Bu kaygýlar edebiyat dünyasýnýn kaygýlý bir edebi söyleme zorlanmasýný da getirmektedir. Derviþlik makamýna postlar serilsin Daha dikkatli bir gözle bakarsak, “Türkiye’de kültürel ortamýn böylesine þekillenmesinde, Münkir olan her kapýdan sürülsün siyasal sistemin, medyanýn biçimlenmesinde olduðu kadar bunlardan baðýmsýz düþünemeyeceðimiz öykücünün de romancýnýn da bundan payýna düþeni yaþadýðýný görürüz. Ancak, düþündürücü Dar-ý Mansur’da kýrýk olur boynumuz olan bir sanatçý birikimi ve tavýr alýþý içerisinde öykücünün, romancýnýn, þairin bunun böyle olmamasý gerektiðine iliþkin kayýtsýzlýðý, pasif duruþudur.” (Turan: 2004, 19). Bir kolum Hind’den ötelerden derilsin Daylemi’yem ben benden sorulsun Anlatý kültürüyle kendini sürdüren bir topluluk olan Aleviler, bir bilgiyi böylesi bir özelliklerinden dolayý birden fazla yolla anlatabilirler. Bu nedenledir ki, “Yol bir sürek bin bir” biçiminde Serilmez hiç bir ipe bizim unumuz Ýster alýnsýn kellem ister vurulsun kavramlaþmýþtýr. Toplumun kendi hikayelerine, mitlerine ve bunlara baðlý olarak kahramanlara sahip olmasý ve bunlardan edindiði köken fikrini sürdürmesi olaðanlaþýr bu nedenle. Kendi önderlerini belli bir inanç motifiyle süslemesi yazýlý kültüre sahip olan toplumlardan daha olaðan bir boyut kazanýr. Ýnanç içinde ‘aziz’ bir süsleme veya yükleme olaðanlaþýr. Yaþam biçimini de oluþan Can Cemale Çevrilir azizlerin ahlaki öðreti formlarý ile halk hikayelerinin ayný formda erimesi yazýma dökülen anlatýnýn da dilden kolayca akmasýný saðlar. Alevi öðretisinin þiirde baþarýlý olmasýný da bu Ayini cemde cem olmuþ canlar çerçevede deðerlendirmek gerek. Roman ve öykü öncesinde yazýlý olmasa da açýk bir fikir edinmemize yarayan nüvelere sahip olmasý ve yorumlama da muhalif bir çizgi taþýmasý kaleme Açýlmýþ meydan görülmüþ rahman Öz köze dönmüþ can cemale çevrilir dökülen dilin oynamasýna ve kendi içinde çoðul bir sese sahip olmasý yanýnda öðretiyi kirleten ve Can cana secdede dilim söze çevrilir baltalayan karþý deyim ve anlamlandýrmalarýnda olmasý mümkündür. Birçok noktasýnda grup Pençeler sazda bülbül avazda davranýþý ile karþýlaþtýðýmýz Alevilik söylem ve hikmetlerinin kökene ne kadar yakýn veya uzak Sakiler mest olmuþ irfanda sazda olduðunu bilmek mümkün deðildir. Buna karþýn siyasal- toplumsal bir amaca hizmet etmesi Özüm Mansur’da ten niyazda olaðanlaþýr. Ayný zamanda bunun karþýtýný da yaratmasý birikimlerin sürekli muhalefetleri Çark-ý pervaneler nura çevrilir nedeniyle sarmal olarak güçlü biçimde topluma karþýlýklý olarak yayýlýr. Erseven’e bir katkýyý da burada R. Girard’dan sunalým. “Romantik Yalan ve Romansal Hakikat” adlý çalýþmasýnýn sunumunda, Orhan Koçak’ýn, Girard’ýn ‘ressentiment’ kavramýyla oluþtur- Rýzalýk meydaný naçar kalmasýn Lütfetti aldým dostun lokmasýn duðu edebiyat çözümlemesine ayný kitabýn önsözünde yaptýðý katkýya yer vermek doðru olacaktýr. Birliðe yetenler ayrý durmasýn Koçak, Girard’ýn, ressentiment’in, (tartýþýlan kavramsal karþýlýklarýndan; “küçültme ve deðersizleþtirme itisi” anlamýný dikkate aldýk) “Ýlk olarak, ressentiment’in, bir baþkasýna karþý gösterilen Gönüller þad oldu meyler çevrilir Daylemi’yem dinle dostun sözünü belirli bir duygusal tepkinin tekrar tekrar yaþanmasý ve deneyimlenmesidir… Duygunun ve ‘tepki Acý söz dostundur çevirme yüzünü verdiði’ durumun sadece zihinsel bir anýmsanýþý deðildir burada söz konusu olan; duygunun kendisinin yeniden yaþanmasý, baþlangýçtaki duygunun yeniden deneyimlenmesidir…”. Devamýnda, Can kulaðýný aç kem etme özünü Bal arýda arý kovanda bala çevrilir “Bu psikolojik dinamit, bir siyasal grubun siyasal, anayasal ya da geleneksel gücü ile fiili gücü arasýndaki uyumsuzlukla doðru orantýlý biçimde yayýlacaktýr. Sadece siyasal olmakla kalmayýp toplumsal da olan ve mülkiyet eþitliðine doðru giden bir demokraside, hiç deðilse sosyal ressentiment pek yaygýn olmayacaktýr… Öyleyse ressentiment’in en güçlü olduðu toplum bizimki gibi bir Alev Yayýnlarý toplum olmalýdýr: yaklaþýk olarak eþit haklarýn (siyasal ve diðer haklar) ya da biçimsel toplumsal eþitliðin iktidar, mülkiyet ve eðitimde büyük fiili eþitsizlikle elele gittiði bir toplum… Burada, bireylerin karakter ve deneyimlerinden baðýmsýz bir biçimde, toplum yapýsýnýn kendi içinde güçlü bir Toplu ressentiment yükü birikmiþtir.” (Girard: 1999, 16–17) Her toplumun yaþam biçimi içinde kolayca Sipariþlerde görebileceðimiz bu kavramsallaþtýrmayý, Erseven’in ele aldýðý eserlerde görmek mümkündür. Yüzde Girard’ýn bakýþ açýsýný -teorik çözümleme olarak- görememekle birlikte, bu çalýþmada, bu yöndeki tutumun, edebiyatýmýzda nasýl sürdüðünü görmek mümkündür. Erseven’in bu çalýþmasýndan Ýndirim Elli yola çýkarak Girard’ýn deyimiyle edebiyat alanýnda da bir ‘modus vivendi’ sýnýrýnda olduðumuz, Yapýlýr daha anlaþýlýr biçimde görülebilmektedir. KAYNAKLAR: Haþim Kutlu Girard, René (2001). Romantik Yalan ve Romansal Hakikat, Metis Yayýnlarý. Güzel, Abdurrahman (2004). Dini Tasavvufi Türk Edebiyatý, Akçað. Turan, Metin (2004). Kültür-Kimlik Ekseninde Türk Edebiyatý, Ürün Yayýnlarý. NOTLAR: (*) Modus Vivendi: Latince, güçlüklere raðmen birlikte yaþama yolu. Kýzýlbaþ Kadýn Mayýs 2005, ISBN 975-335-050-3 15 x 23 cm, 256 sayfa 12,00 YTL Alev Yayýnlarý, Divanyolu Cd. No 54, Erçevik Ýþhaný 102 34110 Eminönü, Ýstanbul T/F: 0212.519 5635 www.alevyayinlarý.com Ocak 2006 19
Page 1 and 2: SERÇESME ¸ BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN
Page 3 and 4: SERÇESME ¸ seferinde. Peygamber e
Page 5 and 6: SERÇESME ¸ Kazakistan, Saymalýta
Page 7 and 8: SERÇESME ¸ Ocak 2006 söyleyemiyo
Page 9 and 10: SERÇESME ¸ Ýmam Ali Naki ile Ým
Page 11 and 12: SERÇESME ¸ þam Veliyettin Efendi
Page 13 and 14: SERÇESME ¸ liberallerle birlikte
Page 15 and 16: SERÇESME ¸ davet etti ve eve gele
Page 17: SERÇESME ¸ Bu oluþum ise adýna
Page 21 and 22: SERÇESME ¸ bilim adamý bunlarýn
Page 23 and 24: SERÇESME ¸ Kalender Çelebi Ayakl
Page 25 and 26: SERÇESME ¸ AVRUPA ALEVÝ BÝRLÝK
Page 27 and 28: SERÇESME ¸ Cem ve Semah Beþ Bin
Page 29 and 30: SERÇESME ¸ SERÇESME ¸ HALK OZAN
Page 31 and 32: SERÇESME ¸ Ocak 2006 Gözlerinde

18.Sayı - Hacibektaslilar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?