Kncg2I

Hal böyleyken, II. Mahmut döneminde kemanın bir önceki
modeli olan, altı telli ‘Viola de amor’ gelince onu
kullanmaya başlamışız çünkü bu özellikte bir enstrümanla
geniş entervalleri çalmak zor. Bugünkü Türk mûsıkîsini
çalabilecek şekilde nasıl geliştirebilirim diye düşündüm.
Eskilerin vermiş olduğu tarifler var ancak bunların içinde
rebabın yapımını detaylı olarak anlatan bir eser yok.
Önce yüzlerce tel içinde nihayet uygun bir tel buldum
dedim, ertesi günü teller zayıf geldi. Telin imalatçısına
gittim tel yaptırdım, o zaman tamam oldu. Çok değişik
eserler çalarak test ettim. Bu kez baktım baskılar sert
oldu, daha yumuşak tel olması lazım ki sesler net çıksın.
Sonra perde taktım, bu perdeyi neye göre taktım, kaç
perdeye ihtiyacım var, bunların hepsinin mikron mikron,
herz herz matematik hesabı var, kaç herzde kaç mikron
tınlıyor bunlar deneye yanıla tespit edilecek şeyler. Bir
de arşe var. Batı'da kemandan pahalıdır. Bunun eğiminin
de bir matematiği vardır. Açının sese etkisi var çünkü.
Barok ve rönesans yaylarını, hangi enstrümanda ne
ölçü ile kullanıldığını inceledim. Boyu, kalınlığı hep birer
parametre, öyle ‘Yonttum, yay oldu!’ demekle olmaz.
Sonra eşik süs için değildir, sesin tınısına etki eder. Hatta
malzemesi ve modeli de önemlidir. Sadece eşik için en
az on tane model çizdim, bu modellerin hepsinde ayrı
ses çıkıyor, eşik deyip geçilemez...”
Refik Bey, enstrümanı refk-i rebabın oluşma sürecini
daha uzun uzun anlatıyor. İşte böylesine detaylı ve hummalı
bir çalışma içine giren Refik Bey, o kadar detaya
iniyor ki bu süreç içinde Hz. Mevlana’nın dört telli olan
rebabı altı telli yaptırdığı ve bunu çok sevdiği bilgisinden
hareketle, sadece kendisi için altı telli bir rebab bile yapıyor.
Allah’ın kendisine rebabtan kapı açtığına inanan
Refik Bey, “Teslim olduğumuz işin hakkını vereyim diye
onlarca rebab yaptım.” diyor.
Orijinal konusunda şekil merkezli düşünme taraftarı
değil Refik Bey. Çünkü özü kaybettikten sonra şeklin
orijinal olmasının yarar getirmediğini düşünüyor.
Buna pek çok haklı örnek de sunuyor. Neyin orjinalinde
başpâresinin olmaması ve 19. yüzyıla kadar böyle kullanılması,
yine 19. yüzyıla kadar kanunun mandalsız
olarak kullanılması, deriden yapılan bendirin akort tutmaması
sebebiyle organik deriden vazgeçilip suni deriye
geçilmesi verdiği örnekler arasında. Refik Bey, bu örnekleri
verdikten sonra biraz esefle gülümseyerek ekliyor:
“Ancak bunlar ve bunlar gibi zaman içinde yeni biçimler
kazanan enstrümanlara gösterilen hoşgörü maalesef
refik-i rebaba nasip olmadı.”
Enstrüman Tekamül Eder, Orijinali Müzede Durur!
Hem rebabtan hem başka enstrümanlardan örnekler vererek
her enstrümanın zaman içinde olgunlaşıp tekamül
ettiğini, değiştiğini anlatan Refik Bey, bunun normal olduğunu
belirtiyor ve “Enstrümanın orjinali olur ama müzede
durur.” diyor. İslamiyetin kabulünün ardından Ahmet
Yesevi Hazretleri’nin tasavvuf yoluna rağbeti arttırmak
için ilk defa tekkede musikiyi bir araç olarak kullanmaya
başladığını; fakat musikinin de müzik aletinin de amaç
olmayıp araç olduğunu söyleyen Refik Bey, bu konudaki
düşüncelerini şöyle açıyor: “Çalgıda kudsiyet olmaz. Nasıl
olsun ki bu insan yapısıdır, Allah yapısı değil! Kutsiyet
insandadır. İnsan olmasa enstrüman sadece bir maddedir;
ancak insanla hayat bulur. Ney senin nefesinle hayat
bulur, arşeyi sen çekmesen rebab ne işe yarar. Dolayısıyla
ben bu kadar aşık olduğum, neredeyse bir ömür verdiğim
bu çalgıya kutsi özellik yüklememe taraftarıyım.” Refik
Bey bu minvalde, Hz. Mevlana’nın Mesnevi’sinde neye
kutsiyet atfettiği için değil, anlatmak istediğine örnek
teşkil ettiği için neyi kullandığını, Bahaeddin Sultan Veled
Hazretleri’nin bin küsur beyitlik “Rebabnâme”sinde
de aynı gayenin güdüldüğünü belirtiyor ve sözünü şöyle
tamamlıyor: “Bu durumda müzik de enstrüman da bize
hizmet eder ve hizmet için vardır. Ne ki hizmet ediyor ona
hürmet eder, muhabbet duyarsın.”
Hem Türk Müziği Çalınıyor Hem Batı Müziği
Refik Bey’in, armudi imamesi, silindirik konik sapı, hindistan cevizi
gövdesi ile klasik rebab ile aynı temel şekli özellikler taşıyan,
sadece günümüz şartlarına ayak uydurabilecek şekilde revize
ederek icra tekniğini geliştirdiği ve “Bu haliyle Rönesans da, Bach
da, Motzart da ve tabii Türk müziği de çalabilirsiniz.” dediği refik-i
rebabı, kimi çevrelerce benimsenmese de işin ehli tarafından çok
geçmeden fark edilir. 1994 yılında Ahmet Özhan’ın davetiyle
Kültür Bakanlığı İstanbul Tarihi Türk Müziği Topluluğu’na kendi
geliştirdiği enstrümanında yetişmiş rebab sanatçısı olarak kabul
edilir. Halen bu toplulukta icracı olarak hizmet veren Refik Bey’in
enstrümanıyla çeşitli Batı müziği topluluklarında Rönesans ve Barok
eserlerin icrasına katılması, İlyas Mirzayev’in yazdığı dünyanın
ilk rebab konçertosunu Tekfen Flarmoni Orkestrası eşliğinde icra
etmesi ise, refik-i rebab adını verdiği eserinin ulusal ve uluslararası
platformlarda fiilen tescil edildiğinin bir göstergesi...
Refik Bey’in ömrü boyunca verdiği bu çabasının iki kapak
arasına girmiş bir meyvesi daha var. Refik-i Rebab örneğinden
hareketle, Türk sazlarının teknik yönden geliştirilip zamana
uyarlanması gerektiği yönündeki temel iddiasını teorik
bir çerçevede anlattığı, İTÜ Devlet Konservatuarı tarafından
da sanatta yeterlilik tezi olarak kabul edilen yaklaşık 400 sayfalık
bir eseri… Refik Bey’in, 30 yıllık birikiminin ve iki yıllık
çabasının ürünü olan “Dünden Bugüne Rebab ve Yeniden
Ele Alınması” adlı bu çalışması da kitap olarak basılıp ilgilisine
sunulmayı tıpkı sahibi gibi sabır ve vakarla bekliyor.
DİPNOTLAR 1) Farmer, Henry George, çev. İlhãmi Gökçen, “17. Yüzyılda
Türk Çalgıları”, 1999, Ankara 2) Türk Yaylı Sazı Kemençe ve
Dünya Kültürüne Etkisi Necati Demir 3) Kamiloğlu, Ramazan. “Ahmedoğlu
Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsıkî Adlı Eser”, Ankara Üniv. Sos. Bil.
Ens. İslam Tarih ve Sanatları Ana Bil. Dal. Doktora Tezi, Ankara 2007
4) Müziğin bir bölümünde bir enstrümanın susup diğerinin başlaması
50 51