Kncg2I

San'atta Nerede Duruyoruz?
Prof. Dr. Saadettin ÖKTEN
Sözcüklerle san’at neyi ifade etmektedir veya yeni yönler kazanarak zenginleşen şey nedir? Yahut en alttaki
ortak katman hangi içeriğe sahiptir? Bu soruların tek bir cevabı vardır. San’atın ifade ettiği şey, kazandığı yeni
yönler ve en alt kattaki ortak katman o toplumun malik olduğu medeniyet tasavvurundan başka bir şey
değildir. Kısaca söylemek gerekirse san’at bir toplumun medeniyet tasavvurunun estetik alandaki aksi,
yankısı, görüntüsü ve tezahürüdür diyebiliriz.
1. Bölüm San’at ve Toplum
San’at bir toplumun veya aynı medeniyet tasavvuruna sahip
toplumların hayatın estetik alanında ortaya koyduğu ya
da koydukları ürünlerin toplamını ifade eder. Bir medeniyet
tasavvuru çoğu kez birçok toplum tarafından paylaşıldığında
san’at sahasında daha verimli ve zengin bir ürünler
skalası elde edilir. Diğer bir deyişle san’at toplumun estetik
alanda kendini ifade gücü ve kudretidir. Toplum bu güç ve
kudretle yeni ve zengin yönler kazanabilir ve yine bu güç
sayesinde toplumsal varlığın belki en alt katmanında ortak
bir temel, müşterek bir duygudaşlık ve herkesçe paylaşılan
bir zevk sistemi oluşur. Bu açıdan bakıldığında san’at aklın
ürünü olan bilim ve düşüncenin erişemediği derinliklere
erişmektedir. Çünkü insan varlığında duygular alanı, akıl
alanından çok daha gizemli ve derinde yer alan bir katmandır.
Bu katmandaki etkiler ve yönlenmeler çoğu kez itiraf
edilemese bile büyük ölçüde hayatı etkilemektedir.
San’atın ifade gücü, toplumu yönlendirmesi ve en alt katmanda
ortak bir zemin oluşturması, olguları hangi ölçüte
ya da kritere göre değerlendirilmelidir? Bu soruyu
sorarak san’at ile yukarıda sözü geçen
medeniyet tasavvuru arasındaki
ilişkiyi kurmaya
çalışıyoruz.
kısa tabiriyle hayatına bir anlam katmak ve kazandırmak ihtiyacındadır. Bu anlam yukarıda
sözünü ettiğimiz üç donanımda da bulunmuyor. Bunun ötesinde seçme, değiştirme
ve biriktirme özelliklerine sahip olan insan aynı zamanda toplumsal yaşamak zorunda da
olduğundan bu yetenekleri belli bir hedefe yöneltilmediğinde kaosa ya da bize ait bir tabirle
fitneye sebep olmaktadır. Dolayısıyla bireylere toplumsal yaşama düzenini sağlamak
için belli bir hedef, ideal ya da mefkûre göstermek gerekiyor. Bu iki açıdan bakıldığında
yani hayatın anlamı ve toplumsal düzen açılarından ele alındığında medeniyet tasavvuru
toplum için vazgeçilmez bir mecburiyettir.
Bir medeniyet tasavvuru muhteva itibariyle değerler sistemidir. Hayatı anlamlı kılan ve
toplumsal düzeni sağlayan değer adını verdiğimiz bazı kavramlar ve varlıklardır. Bu kavram
ve varlıklar olmaksızın ve bunlar bir sisteme bağlanmaksızın toplumsal hayat dolayısıyla
bireysel hayat mümkün olamıyor. Bir medeniyet tasavvurunun ilk kademesi olan
değerler sistemi hiyerarşik bir yapıdadır. Yani en üstte temel değer, ona dayanan ve ona
bağlı olan ikincil değerler ve sonra bunların yardımcısı olan ayrıntıdaki değerler yer almaktadır.
Bu sistem kendi içinde tutarlı ve çelişkisiz bir sistemdir. Değerler arasındaki ilişkiler
birbirlerini olumsuzlamaz tam aksine destekler mahiyettedir. Değerler sistemi
toplum tarafından hayata geçirildiği zaman canlılık kazanır, güçlenir ve işlevini
ifa eder. Esasında bu sistem yaşanmak için oluşturulmuş ya da tebliğ edilmiştir.
Hayata geçmeyen bir değerler sistemi sadece bir bilgi konusu olduğu halde
hayata geçen bir değerler sistemi hem bir bilgi konusu ama ondan daha ileri
manada bir inanç alanıdır. Çünkü insanlar inanmadıkları bir değeri hayata
geçirmezler, geçirmek istemezler. Yukarıda da belirtildiği gibi değerler sistemi
kendi içinde ahenkli ve bütüncül bir kompozisyondur.
Bu sistem hayata intikal ederken davranış biçimlerini oluşturur. Burada
insanın seçme ve değiştirme yeteneklerini gündeme getirmek
gerekiyor. Diğer canlılarda olmayan bir özellik insanlarda vardır. İnsan
inandığı bir değerler sistemine göre kendi davranış biçimlerini
oluşturabilir. Bir başka insan da eğer bir başka değerler sistemine
inanıyorsa bir başka davranış biçimi oluşturmaktadır. Neticede
toplum ve toplumun bir ögesi olan birey değerler sistemine
göre oluşturduğu davranış biçimleriyle zamana, mekâna ve
eşyaya tasarruf eder. Davranış biçimleri de aynı değerler sistemi
gibi hiyerarşik, tutarlı, çelişkisiz, bütüncül ve ahenklidir.
Başka kelimelerle ifade edersek; değerler sisteminin bu
sözünü ettiğimiz özellikleri davranış biçimlerine de aynen
yansır. Toplumsal hayat bu davranış biçimleriyle şekillendiğinde
orada medeniyet tasavvurunun
tezahürleri canlanır, görünür
hale gelir. Bu özgün bir
medeniyet
Ya da başka sözcüklerle san’at neyi ifade etmektedir veya
yeni yönler kazanarak zenginleşen şey nedir? Yahut en alttaki
ortak katman hangi içeriğe sahiptir? Bu soruların tek
bir cevabı vardır. San’atın ifade ettiği şey, kazandığı yeni
yönler ve en alt kattaki ortak katman o toplumun malik
olduğu medeniyet tasavvurundan başka bir şey değildir.
Kısaca söylemek gerekirse san’at bir toplumun medeniyet
tasavvurunun estetik alandaki aksi, yankısı, görüntüsü ve
tezahürüdür diyebiliriz.
2. Bölüm Medeniyet Tasavvuru ve Toplum
Birey ve bireylerin oluşturduğu toplum bir medeniyet tasavvuruna
sahip olmadan yaşayamaz. Bireyin malik olduğu
donanımlar yani içgüdü, akıl ve duygu alanı hayatı yaşamak
için yetersiz kalır. Çünkü insan dediğimiz varlık en genel ve
Hat: Aydın Ergün
tasavvurunun hayata yansımasıdır. Bu tasavvurun ürettiği davranış biçimlerinin
yansıdığı alanlarda da aynı özgün ve görkemli ürünleri görmek
mümkündür.
3. Bölüm Durum Tespiti
Şu anda toplumumuza baktığımız zaman gördüğümüz manzarayı aşağıda özetlemek
istiyoruz. Ancak daha önce burada toplum kelimesiyle ne ifade etmek istediğimizi açıklamamız
gerekir. Buradaki toplum sözcüğü kendi değerlerine sadık kalarak yani kendi
olarak var olmak ve yaşamak isteyen kitleyi temsil etmektedir. Kanaatimize göre bu istek
66 67