Kncg2I

Etkili ve hayranlık uyandıran celî divanî yazılara baktığımızda
şu hususların öne çıktığını görmekteyiz
Hamid Aytaç celî divanî hattıyla âyet-i kerime. 1370/1951
Bir kanal şeklinde sona doğru yukarıya yükselen bir kompozisyon oluşturulmuştur.
Kanal içinde yoğunlaşan lekeler uzaktan bakıldığında doku halini almaktadır.
Kompozisyonun leke dağılımında tam bir homojenlik sağlanmıştır.
Harf ve kelimeler okunma sırasına (teşrifata) riayet edilerek istiflenmiştir.
Çizgilerin, istif içinde uyumlu tekrarıyla ritim duygusu yakalanmaya çalışılmıştır.
Hareke ve işaretler kalem kalınlığının 1/3'ü kalınlığında kullanılmıştır.
Tek düzelik, kef serenleri, mim kuyruk kıvrımları ve keşidelerle kırılmaya çalışılmıştır.
Kanal içinde dengenin her türlüsü kullanılmıştır. Simetrik, asimetrik, merkezi ya da serbest.
Celî divanîde yön zıtlıkları diğer tüm yazılara nazaran daha fazla vurgulanmıştır.
Harf ve kelimelerin kalem kalınlığı ile hareke ve işaretlerin kalem kalınlıkları arasındaki kontrast seyir zevkini artırmaktadır.
Dîvanî yazıya Cumhuriyet'le birlikte -aslî amacıyla kullanılma imkanı
kalmadığından- çok az emek verilmiş, estetik yönü çok güçlü olan celî
divanî yazı ise hattatlara kompozisyonda sağladığı geniş imkanlar nedeniyle
hayli ilgi görmüş ve günümüzde eser verilen bir yazı karakteri
olarak öne çıkmıştır.
Yazının aynı musiki gibi insan ruhunda belirli tesirleri vardır. İslam yazılarından
bazıları kararlılığı, vakarı, sevimliliği, huşûyu, teslimiyeti ifade
ederken bazıları da haşmet ve hükümranlığı ifade etmektedir. Kadim
medeniyetimizde metinlerin ifade ettikleri manaya göre yazı çeşitleri
belirlenmiştir. Kur’ân-ı Kerim yazımında kullanılan nesih yazı, kararlılığı
ve huşuyu hissettirirken, edebi metinlerde asalet ve nezaketi ifade eden
ta'lik yazı tercih edilmiştir. Divanî yazı ile yazılmış tuğralı bir fermana
baktığımızda devletin bütün gücünü hissetmemek mümkün müdür?
Medeniyetlerin şifresi sanatla çözülür. Bir kültürün estetik, tarihi, sosyal ve
ekonomik olarak hangi evrelerden geçerek bir medeniyet haline dönüştüğünü,
ortaya koydukları sanat eserlerinden anlayabiliriz. Zira sanat, üretildiği
zamanın hüznünü, coşkusunu, tutkusunu yansıtır. Dîvanî ve celî divanî
yazıyı da kronolojik olarak takip ettiğimizde devletin yükselme, duraklama
ve gerileme dönemlerinin etkilerini müşahede etmekteyiz. Erken dönem
divanî yazılarda tevazu, vakar ve güç hissedilirken ilerleyen dönemlerde
tedricen daha müzeyyen daha gösterişli ve daha mutantan bir hal aldığı
rahatlıkla görülebilmektedir.
Dîvanî ve celî divanî yazı, kreasyona son derece müsait bir yazı türüdür.
Günümüz hattatları klasiğin yanında yeni yorumlarla yazı eserleri üretecekse,
divanî ve celî divanîden her zamankinden daha fazla istifade
etmelidirler. Yeni ve özgün yorum yapmak, klasik ve ölçülü enstrümanlarla
sanat üretmekten çok daha fazla cesaret ister. Yeter ki cahil cesareti
olmasın.
Divani hatla âyet-i kerime. Hat: Ali Toy
XVII. yüzyıl celî divanî hattıyla Berat. Sultan II. Süleyman
tuğralı. 1099/1688. (SSM.160-0036-SSU)
Dîvan'ın harfleri dün devlet hükmünü yazarken bugün Hakk'ın hükmünü
insanlığa tebliğ etmekte. Kim bilir yarın bu bürokrasi yazısından
günümüz insanını temsil eden başka yorumlar zuhur eder.
*Hattat, Sanat Tarihçisi, İSMEK Ebru-Kaligrafi Zümre Başkanı KAYNAKLAR: 1) Âlî Mustafa Efendi, Menâkıb-ı Hünerverân, (Nşr. İbnülemin Mahmud
Kemal), İstanbul 1926. 2) Hat ve Tezhip Sanatı, (Editör Ali Rıza Özcan), Ankara 2009. 3) İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Türklerde Yazı Sanatı,
Ankara 1958. 4) Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili, İstanbul 1994. 5) Muhittin Serin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul
2010. 6) Mahmud Bedrettin Yazır, Eski Yazıları Okuma Anahtarı, İstanbul 1942. 7) Ziya Kazıcı, İslam Müesseseleri Tarihi, İstanbul 1991.
56
57