Kncg2I

Kimi zaman değerli bir sanat eseri olarak sarayların, şatoların
süsü olmuş; sultanların, şahların, kralların haşmetinden
nasiplenmiş. Kimi zaman mabetleri süslemiş; üzerinde
secde edenin, diz çökenin yakarışlarına, göğe yükselen
dualarına tanıklık etmiş. Kimi zaman da umutla kurulan
sıcacık yuvalara serilip sevince, kedere, hüzne velhasıl ev
hayatında ne varsa şahitlik etmiş… Zamanın kendisine tanıklık
eden, birkaç cümleyle anlatmaya çalıştığımız şey, el
dokuması halılardan başka bir şey değil.
Anadolu kadınının sevincine, umuduna, gelecek hayallerine,
diliyle anlatamadığı nice duygularına ayna tutan ilmek
ilmek dokunmuş halılar, Türk el sanatları içerisinde ayrı bir
yere sahip. Geçmişi çok eskilere dayanan Türk el sanatlarından
biri olan halı ve kilim dokumacılığı, binlerce yıldır temel
yapısı değişmeden, önemini yitirmeden günümüze kadar
gelebilmiş. Gelişen teknoloji, kolay üretim açısından makine
dokumacılığını öne çıkarsa da, günümüzde el dokuması
halı ve kilimlerin yıldızı hâlâ parlamaya devam ediyor.
En Eski Türk Halısı St. Petersburg’da
Doğal kök boyalarla renklendirilmiş yün veya ipek ipliklerle
tezgâhlarda dokunan halının, ilk kez Türkler tarafından
dokunduğu biliniyor. Tarihi kaynaklara göre, Türklerde
halı ve kilim dokumacılığı, göçebe kavimlerin çadır
yaşantısının bir gereği olarak doğmuş ve zamanla yaşam
biçimlerini sembollerle ifade eden bir anlatım şekli halini
almış. İlk örnekleri, M.Ö. 5. - 4. yüzyıllar arasında Türklerin
yoğun olarak yaşadığı Altay dağlarının eteğinde bulunan
Pazırık kurganlarında bulunmuş. Bu halılar bugün, St.
Petersburg’da Hermitage Müzesi’nde sergileniyor.
Anadolu’da 13. yüzyılda Selçuklular ile başlayan halı sanatı,
15. ve 16. yüzyılda gelişme göstermiş. Bilhassa 16. yüzyıl,
Osmanlı halı sanatı için altın çağ olmuş. Uşak, halı sanatında
klasik dönemin yaşandığı o yüzyılda en önemli merkez
olarak öne çıkıyor. Büyük atölyelerde, saray nakkaşları
tarafından oluşturulan desenlerle dokunan seccadeler ve
çok büyük ebatlı halılar, devrin büyük camilerinde, saray ve
konaklarda kullanılmış. Uşak halılarında, kitap ciltlerinden
esinlenen madalyonlu geometrik kompozisyonların yanı
sıra kuşlu ve çintemanili motifler de dikkat çekiyor.
17. yüzyıl, Uşak halıları için âdeta bir Rönesans çağı olarak
kabul ediliyor. Bu dönemde başta Uşak olmak üzere
Bergama, Gördes, Demirci, Batı Anadolu’da Çanakkale
ve İç Anadolu’da Konya, Aksaray ve Niğde, önemli halı
dokuma merkezleri olmuş. 18. yüzyılda ise Konya, Ladik,
Gördes, Kula, Mucur, Bergama, Milas, Çanakkale, Kırşehir
ve Sivas halıları önem kazanmış.
Eserlerin Korunması İçin Üst Düzey Tedbirler
Türk halı sanatının en iyi örnekleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü
bünyesindeki Halı Müzesi’nde mevcut. Vakıflar tarafından
iki yılda restore edilen Ayasofya İmareti, bir süre
önce Halı Müzesi olarak kültür turizmine kazandırıldı. Başbakan
Yardımcısı Bülent Arınç ve üst düzey bürokratların
katılımıyla açılışı gerçekleştirilen Halı Müzesi’nde birbirinden
kıymetli halılar, Türk halı sanatının dünü ve bugününe
ışık tutuyor. Restore edilerek yeniden açılan Halı Müzesi
hakkında müze yetkilisi Serpil Özçelik ile görüştük.
Özçelik’in anlattığına göre, müze ilk olarak 1979 yılında
Sultanahmet Camii Hünkâr Kasrı’nda kurulmuş. Müze,
Türkiye’nin sadece halı sergilenen tek müzesi olarak
2006 yılına kadar ziyaretçilerini ağırlamış. Halı Müzesi,
2006 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün, müzeleri
yeniden yapılandırma projesi kapsamında kapatılarak,
halılar, zamanın yıpratıcı etkisine karşı bakıma alınmış.
Müzenin Hünkâr Kasrı’ndaki eski binası bir rampa çıkışında
olması ve müze için elverişli bir mekân olmaması
nedeniyle, Ayasofya’nın arka cephesinde kalan bu yeni
binada açılmasına karar verilmiş. Binanın restorasyonu
2007 yılında tamamlanmış.
Müze bünyesindeki halı ve kilimlerin bakımı için bir konservasyon
atölyesi kurulduğunu söyleyen Serpil Özçelik,
yıkama havuzu kurdurduklarını ve kondisyonu iyi olan
halıların temizliğini yaptırdıklarını belirtiyor. Vitrinler dahil
olmak üzere müzenin yapılandırılması için bir bilimsel
danışma kurulu oluşturulduğunu söyleyen müze sorumlusu
Özçelik, bu kurulun danışmanlığında eserlerin korunmasına
yönelik alınması gereken tüm tedbirler alınarak
müzecilik kriterlerine uygun şartların yerine getirildiğini şu
sözlerle ifade ediyor; “Müzenin ışıklandırmasında 50 lüks
şiddetini bulmanız gerekiyor. Ultra viyole ışınların, halılara
kesinlikle filtreli olarak yansıması lazım. Tüm bu koşullar
sağlandı. Vitrinler hazırlanırken ahşabından içinde kullanılan
keçeye, üzerindeki boyaya kadar tamamen organik
olan, kimyasal salınım yapmayan malzemeler kullanıldı.
Müzeye nem ayar sistemleri, ısıtma soğutma sistemleri
kuruldu. Nem cihazlarımız son derece hassas.”
Halı Müzesi sorumlusu Serpil Özçelik, müzede bilhassa
iki galeriye, ziyaretçi giriş çıkışlarında yaşanabilecek sıcaklık
değişimini engellemek için çift sensörlü kapı konulduğunu
da vurguluyor.
Gereken tüm hazırlıklar yapıldıktan sonra müze teşhir
tanzim ihalesinin 2010 yılında gerçekleştiğini belirten
Özçelik, “İhale bitti ve müzemiz nihayet 15 Kasım 2013
günü, Başbakan Yardımcımız Sayın Bülent Arınç’ın da
katılımıyla açıldı.” diyor. Serpil Özçelik’e, binanın restorasyonundan
halıların konservasyonuna kadar tüm
müze tanzim uygulamalarının toplamda nasıl bir maliyeti
olduğunu soruyoruz. Özçelik, müze açılana kadar
yapılan bütün çalışmaların yaklaşık 4 buçuk milyon TL’yi
bulduğunu ifade ediyor.
120 121