ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

itkileri ekimine önem verilmesine rağmen, çayır ve mer’a bakımından zengin olan bölgelerdehayvancılığın doğaya bağlı bir şekilde geleneksel olarak sürdürüldüğü gerçeğini ortayaçıkarmaktadır.Sütçülük sektörünün gelişmesinde son derece önemli olan ve bölgeler arası yapsal değişime sebepolan başka bir konu ihtisaslaşmadır. Türkiye'de tarımsal işletmelerin büyük çoğunluğundahayvancılık, aile ihtiyaçlarını karşılamak üzere ek bir faaliyet olarak yürütülmektedir. Toplamişletmelerin %72.2'si hem bitkisel hem hayvansal üretimde bulunurken, %24.4'ü yalnızca bitkisel,%3.4'i ise yalnızca hayvancılık faaliyetinde bulunmaktadır. Konuya bölgeler itibariyle bakılacakolursa, sadece hayvancılık faaliyeti yapan işletme oranının en yüksek olduğu bölgeler GüneydoğuKuzeydoğu ve Ege bölgeleridir. Güneydoğu ve Kuzeydoğu bölgelerinde hayvancılık işletmelerinindiğer işletmelere nazaran daha fazla olmasına rağmen bu bölgelerde hayvancılık faaliyetigeleneksel yapısından tam olarak kurtulamamıştır. Dolayısıyla bu bölgelerin süt üretimindeki payıgiderek düşmüş ve sütçülük faaliyeti kârlı bir faaliyet olmaktan çıkmıştır.Türkiye sütçülük sektöründe süt ve süt ürünleri üreten ünitelerin dağılımı da bölgesel olarakfarklılıklar göstermektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca yapılan Gıda Sanayi Envanterçalışmasına göre Türkiye’de 1000 ton/yıl kapasiteli, işletmelerin sayısal olarak yoğunlaştığıbölgeler sırasıyla, Ege ve Marmara bölgeleridir. Kapasite kullanım oranları bakımından da Ege veMarmara bölgeleri önde gelmektedir. İşletme sayılarının ve kapasite kullanım oranlarının en düşükolduğu bölgeler ise Ortadoğu ve Güneydoğu bölgeleridir.Bu çalışmada arz faktörlerinin süt üretimi üzerine etkisi yanısıra, nüfusa bağlı olarak gelişen talepfaktörlerinin de etkisi incelenmiştir. Yıllar itibariyle bölgelere göre nüfus miktarları ve nüfusunyüzde değişim oranlarına bakıldığında; son 18 yılda nüfus artış oranının en yüksek olduğu bölgelerMarmara, Güneydoğu ve Akdeniz bölgeleri, kişi başına gelir artışının en fazla olduğu bölgeler;Karadeniz , Kuzeydoğu, Ortadoğu ve Ege bölgeleridir.Planlı dönemden itibaren, sanayi yemi üretimini teşvik, kurumsallaşmaya yönelik politikalar,damızlık hayvan ithalatı, suni tohumlama, ilaca yönelik desteklemeler, çeşitli kredi politikaları, sütteşvik primi uygulaması ve ticaret politikaları gibi entansif hayvancılığı geliştirmek amacıyla çeşitlipolitkalar uygulanmıştır. Fakat bu politikalar uygulamada, kısa süreli ve istikrarsız olmalarındandolayı yeterince etkili olamamıştır. Süt ve süt ürünlerde kalite ve standardizasyonu artırmakamacıyla yapılan litre başına süt teşvik primi ödemeleri de enflasyon şartlarına uyumsağlayamadığı için başarılı olmamıştır.Arz ve talep faktörlerini sırasıyla temsil eden bölgesel üretim miktarları ve talep edilen süt üretimmiktarları kullanılarak elde edilen model sonuçları değerlendirildiğinde, 1980 ve 1998 yıllarıbölgeler arası süt dağılımında ortaya çıkan değişimde, arz faktörlerinin talep faktörlerinden dahaetkili olduğu ortaya çıkmıştır.Tüm dönem olarak ele alınan 1980-1998 yılları arasında arz faktörlerinin süt üretim miktarı üzerineetkisinin en fazla olduğu bölgeler Akdeniz, Marmara, Ege ve Ortakuzey bölgeleri, en düşükolduğu bölgeler ise Güneydoğu, Kuzeydoğu ve Karadeniz bölgeleri olduğu görülmüştür. Kısmidönem analizlerde birinci dönem olarak ele alınan 1980-1989 yılları arasında ve ikinci dönemolarak ele alınan 1989-1998 yılları arasında Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde arz faktörleridaha etkli olmuştur. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde 1980 sonrası ortaya çıkandezavantajlar sonucu arz faktörlerinin etkisi her iki dönemde de düşük çıkmıştır.Tüm dönem analizlerde 1980-1998 yılları arasında, nüfus artış oranının fazla olduğu Marmara, Egeve Akdeniz bölgelerinde talep faktörlerinin üretim üzerine etkisi diğer bölgelere nazaran dahabüyük oluken, sürekli göç veren Kuzeydoğu ve Güneydoğu bölgelerinde talep faktörleri daha azetkili olmuştur. Kısmi dönem analizlerinde birinci dönemde talep faktörleri Marmara ve Ege’deikinci dönemde ise Akdeniz ve Karadenizde daha etkili olmuştur.44