Namaz Vakitleri nasıl hesâb edilir?

dünyâya gelene vâcib olmaz. Bir vakt, bir an kadar kısa zemân olabileceği gibi, uzun birzemân parçası da olabilir. Bu takdîrde, bu vaktin evveli ve sonu olur. (Şer’î zevâl vakti) ve(Nemâz vaktleri) ve (Kurban kesmenin vâcib olması) böyledir.Doğuda bulunan şehrlerdeki mahallî zemân makinelerinin ayârları, batıda bulunanşehrlerdeki mahallî zemân makinelerinin ayârlarından ileri olur. Zuhr vakti, ya’nî öğlenemâzının şer’î vakti, her yerde, hakîkî zevâl vaktinden Temkin kadar sonra başlar. Mahallîzemân makinelerinin ayârları, birbirlerinden, tûl derecelerine göre farklı oldukları için, aynıarz derecesi üzerinde bulunan yerlerin mahallî zemân makinelerinde nemâz vaktleri, tûlderecelerinin değişmesi ile değişmez. Ezânî zemân makineleri, eskiden de, şimdi de, hepmahallîdir. Her mahallin en yüksek yerleri aynı irtifâ’da olmıyacağı için, Temkin zemânlarıbirbirlerinden bir iki dakîka fark ederek, şer’î nemâz vaktleri de, bir iki dakîka farklı olur isede, Temkin zemânlarındaki ihtiyât mikdârları, bu farkları izâle etmekdedir. Şimdi, birmemleketin her şehrinde ayârları aynı olan müşterek vasatî zemân makineleri kullanılıyor.Böyle (müşterek) [ortak] vasatî zemân makineleri kullanılan bir memleketin aynı arzderecesinde bulunan şehrlerinde de, aynı bir nemâzın müşterek sâate göre vaktleribirbirlerinden başkadır. Aynı arz derecesinde bulunan iki şehrin tûl dereceleri arasındakifarkın dört katı, bu iki şehrde, aynı bir nemâzın, müşterek sâate göre olan vaktlerinin dakîkafarkını gösterir. Kısacası, arz derecesi değişince, ya’nî, aynı tûl dâiresinde bulunanmahallerde, yalnız mahallî ve müşterek vasatî sâat makinelerinin ayarları ve bunlardaki zuhrvaktleri değişmez. Arz derecesinin mutlak kıymeti artdıkca, bir nemâz vaktinin ilerlemesiveyâ gerilemesi, vaktin öğleden evvel veyâ sonra yâhud yaz ve kış olmasında, birbirinin aksiolmakdadır. 41 derecedeki vaktlerden, diğer derecelerdeki vaktlerin hesâb edilmesi, (Rub’-ıDâire)nin isti’mâli ta’rifemizde bildirilmişdir. Tûl derecesi değişince, ya’nî aynı arzderecesinde bulunan mahallerde, sâat makinelerinin ayarları ve müşterek sâatmakinesindeki bütün vaktler değişir.Londra şehrinin yedibuçuk derece şarkından ve garbından geçen iki tûl dâiresiarasında bulunan her yerde Londranın vasatî sâati müşterek olarak kullanılmakdadır. Buna(Batı Avrupa zemânı) denir. Şarkda yedibuçuk derecedeki tûl dâiresi ile yirmi iki buçukdereceden geçen tûl dâiresi arasında kullanılan müşterek vasatî sâat, Londra sâatinden birsâat ileridir. Buna (Orta Avrupa zemânı) denir. Yirmi iki buçuk dereceden geçen tûl dâiresiile otuzyedi buçuk dereceden geçen tûl dâiresi arasındaki yerlerin hepsinde (Doğu Avrupazemânı) kullanılır. Bu sâat, Londra sâatinden iki sâat ileridir. Dahâ şarkda olan (Yakın şark),(Orta şark) ve (Uzak şark) zemânları da, Londra zemânından üç, dört ve beş sâat ileridirler.Erd küresi üzerinde, birbirlerinden birer sâat farklı, 24 müşterek sâat mıntıkası vardır. Birmemleketde bulunan onbeşin katları kadar derecelerden geçen (Sâat başı tûl yarımdâireleri)nden biri üzerindeki yerlerin vasatî mahallî zemân makinelerinin müşterek olanayârları, o memleketin (Müşterek sâat)i olarak kabûl edilmişdir. Türkiyenin müştereksâati, İzmit, Kütahya, Bilecik ve Elmalı şehrlerinden geçen 30 dereceli sâat başı tûl yarımdâiresinin mahallî vasatî sâatinin ayârında olup, doğu Avrupa sâatidir. Ba’zı devletler, siyâsîveyâ iktisâdî sebeblerle, müşterek sâatlerin bu coğrâfî taksîmine uymamakdadır. Fransa,İspanya, Orta Avrupanın müşterek sâatini kullanmakdadır. Müşterek sâatlerinin ayârlarıbirbirlerinden farklı olan memleketlerin zemân makinelerinde, herhangi bir vaktde, yalnızsâatleri gösteren rakamlar, birbirlerinden farklıdır. Şarkdaki memleketin müşterek sâatininrakamı, garbdaki memleketin müşterek sâatinin rakamından dahâ [ileri] büyükdür.Bir nemâzın, Türkiyenin herhangi bir şehrindeki mahallî vasatî sâate göre olan vaktiile, müşterek sâate göre olan vakti arasındaki fark, bu şehrin tûl derecesi ile 30 derecearasındaki farkın dört misli dakîkadır. Şehrin tûl derecesi 30 dan fazla ise, bu fark, mahallîsâatden çıkarılarak 30 dereceden az ise mahallî sâate eklenerek, bu nemâzın müştereksâate göre vakti hâsıl olur. Meselâ, Mayısın birinci günü, bir nemâz vakti, Kars şehrinin16