Namaz Vakitleri nasıl hesâb edilir?

yüksekliğine mahsûs olan (İnhitât-ı üfuk) derecesi kadar olan, semâ küresindeki (Zâhîrizevâl mahalli) dâirelerine girip çıkdıkları vaktlerdir. Zâhirî zevâl mahalli, bir nokta değil, budâirelerin, güneş mahrekini kesdiği iki nokta arasındaki kavsdir. Bu dâirelerin en büyüğü(Şer’î zevâl mahalli dâiresi)dir. İslâmiyyetde zevâl vakti, ya’nî gündüz müddetinin ortası,güneşin ön kenârının bu şer’î dâireye girdiği ve arka kenârının çıkdığı, iki nokta arasındakizemândır. Güneşin ön kenârı dâireye girince, (Şer’î zevâl vakti) başlar. Arka kenârı budâireden çıkınca, şer’î zevâl temâm olup, (Şer’î zuhr vakti) başlar. Bu vakt hesâb ilebulunup, takvîmlere yazılır.Akşam nemâzının farzından sonra kılınan altı rek’ate (Evvâbîn) nemâzı denir.İbâdetlerin vaktlerini ta’yîn ve tesbît etmek, ya’nî anlayıp anlatmak, din bilgisi ileolur. Fıkh âlimleri, müctehidlerin bildirdiklerini (Fıkh) kitâblarında yazmışlardır. Bildirilmişolan vaktleri, hesâb etmek câizdir. Hesâb ile bulunanların, din âlimleri tarafından tasdîkedilmesi şartdır. Nemâz vaktlerini ve kıbleyi hesâb ile anlamanın câiz olduğu (İbniÂbidîn)de (Nemâzda kıbleye dönmek) bahsinde ve (Fetâvâ-i Şem-süddîn Remlî)deyazılıdır. (Mevdû’ât-ul-ulûm)da diyor ki, (Nemâz vaktlerini hesâb etmek, farz-ı kifâyedir.Müslimânların, nemâz vaktinin başını ve sonunu güneşin hareketinden veyâ âlimlerin tasdîketdiği takvîmlerden anlamaları farzdır).Erd küresi kendi mihveri [Ekseni] etrâfında, garbdan şarka doğru dönmekdedir. Ya’nî,masa üstüne konan bir Erd küresine yukarıdan bakınca, şimâl memleketlerinde, sâat ibrelerihareketinin ters cihetine doğru dönmekdedir. Buna (Hareket-i hakîkiyye) denir. Güneşinve sâbit yıldızların, şarkdan garba doğru, Erd küresi etrâfında hergün bir devr yapdıklarıgörülür. Buna (Hareket-i ric’ıyye) denir. Bir yıldızın, bulunulan mahallin Nısf-ünnehârındaniki geçişi arasındaki zemâna bir (Yıldız günü) denir. Bu zemânın 24 de birinebir (yıldız sâati) denir. Güneş merkezinin, Nısf-ün-nehârdan iki geçişi, ya’nî iki hakîkî zevâlvakti arasındaki zemâna (Hakîkî güneş günü) denir. Erd küresi, Husûf düzlemi [Ekliptik]üzerinde, güneş etrafında da, garbdan şarka doğru hareket ederek, bir senede bir devryapmakdadır. Erdın bu hareketinden dolayı, güneşin, Husûf düzlemi üzerinde, Erdınmerkezinden geçen ve Husûf düzlemine dik olan (Husûf mihveri) etrâfında, garbdan şarkadoğru hareket etdiği zan olunur. Bu hareket-i intikaliyyenin vasatî sür’ati, sâniyede takrîbenotuz kilometre ise de, sâbit değildir. Erdın Husûf düzlemi üzerindeki mahreki, dâire olmayıp,beyzî (elips) şeklinde olduğu için, müsâvî zemânlarda gitdiği kavslerin dereceleri,birbirlerinin aynı değildir. Güneşe yaklaşdıkca sür’ati artmakdadır. Erdın bu hareketi sebebiile, güneş hergün, takrîben 4 dakîkalık bir zemân kadar, yıldızlardan geri kalıp, günlükdevrini 4 dakîka kadar sonra temâmlar. Bu (Hakîkî güneş günü), yıldız gününden 4 dakîkakadar uzun olur. Bu uzunluk, her gün 4 dakîkadan biraz farklı olmakdadır. Hakîkî güneşgünlerinin uzunluklarının birbirlerinden farklı olmalarının ikinci sebebi, Erd mihverinin Husûfdüzlemine dik olmamasıdır. Erdın mihveri ile Husûf mihveri arasında 23 derece 27 dakîkalıkzâviye [açı] vardır. Bu zâviyenin mikdârı, hiç değişmez. Üçüncü sebeb, şemsin gâyeirtifâ’ının hergün değişmesidir. Husûf ve Ekvator düzlemleri Erdın bir kutru [çapı] üzerindekesişirler. Aralarında takrîben 23,5 derece zâviye vardır. Erdın bu kutruna (Behâr hattı)denir. Bu zâviyenin mikdârı da değişmez. Erd, güneşin etrâfında hareket ederken,mihverinin istikâmeti değişmez. İstikâmetleri her zemân, birbirlerine müvâzî [paralel] olur.22 Hazîranda, Erdın mihveri, husûf mihverinin güneş tarafındadır. Ekvatorun şimâlindeki,yarım yer küresinin yarıdan fazlası, güneş karşısındadır. Güneşin meyli +23,5 derecedir.Erd, mahrekinin dörtde birini gidince, Erdın mihveri, güneş istikâmetinden 90 derece ayrılır.Behâr hattı, güneş istikâmetine gelir. Güneşin meyli sıfır olur. Erd, mahrekinin yarısınıgidince, Erdin mihveri, yine güneş istikâmetine gelir ise de, husûf mihverine nazaran,güneşin aksi tarafında bulunur. Ekvatorun güneş tarafındaki yarısı, Husûf düzlemininüstünde olup, şimâl yarım küresinin yarıdan noksanı, cenûb yarım küresinin ise, yarıdan9