Namaz Vakitleri nasıl hesâb edilir?

mahallî vasatî sâatine göre 7 sa. 00 dakîka olsun. Karsın arz derecesi 41, tûl derecesi 43dür. Bu tûl derecesi, 30 dan fazla olduğundan, Karsın mahallî sâati, müşterek sâatdenileridir. Bu nemâzın müşterek sâate göre Karsdaki vakti, 7 den 13 x 4 = 52 dakîka evvelolur ki, 6 yı sekiz dakîka geçedir.Gurûbî zemâna göre zevâl vakti ile, o yerdeki hakîkî güneş zemânına göre hakîkîgurûb vaktinin toplamı, 12 dir. Çünki, bu ikisinin toplamı, sabâh gurûbî sâat 12 den hakîkîgurûb vaktine kadar olan zemân olup, takrîben 12 hakîkî sâatdir. Yaz ayları şekline bakınız!Hakîkî ve gurûbî zemân birimleri birbirlerinin takrîben aynıdır.(1) Gurûbî zemâna göre zevâl vakti + Hakîkî zemâna göre gurûb vakti = 12dir. Hakîkî gündüz uzunluğunun yarısı ile gece uzunluğunun yarısının toplamı, 12 hakîkîsâatdir. Ya’nî:(2) Hakîkî gece uzunluğunun yarısı + Hakîkî zemâna göre gurûb vakti = 12dir. (1) ve (2) müsâvâtları karşılaşdırılınca:(3) Gurûbî zemâna göre zevâl vakti = Hakîkî gece uzunluğunun yarısı olur.Gurûbî zemâna göre zevâl vakti, sabâh gurûbî sâat 12 den hakîkî zevâl vaktine kadardır.Sabâh gurûbî 12 vakti, gece yarısından gündüz zemânının yarısı kadar sonradır. Tulû’vaktinden kışın evvel, yazın sonradır. Sabâh nemâzının ve orucun evvel vakti, fecr-i sâdıkvakti ile başlar. Bu vakt, gurûb vaktinde 12 den başlayan ezânî sâatin fecr vaktinegelmesinden anlaşılır. Yâhud, gece yarısı 12 den başlayan vasatî sâatin fecr vaktinegelmesinden anlaşılır. Şemsin tulû’u gece yarısı 12 den, gece müddetinin yarısı kadar sonraveyâ gurûb vaktindeki 12 den, gece müddeti kadar sonra veyâ zevâlden gündüz müddetininyarısı kadar evvel başlar. Sabâh gurûbî sâatin 12 vakti, gurûb vaktindeki 12 den, 12 sâatsonra veyâ gece yarısı 12 den gündüz müddetinin yarısı kadar sonra veyâ hakîkî zevâlvaktinden gece yarısı müddetinin yarısı kadar evveldir. Tulû’ vakti ile sabâhın 12 vaktiarasında, gece ve gündüz uzunluklarının yarıları arasındaki fark kadar fark vardır. Buhesâbların hepsi hakîkî güneş zemânına göre yapılır. Hakîkî güneş zemânları, hesâbdansonra vasatî güneş zemânına ve bu da müşterek zemâna çevrilir. Gurûbî zemâna göre zevâlvaktinin, ezânî zemâna göre zuhr vakti olduğunu aşağıda göreceğiz. Bunun için 1 Mayısda,ezânî zemâna göre zuhr vakti 5 sâat 6 dakîka olduğundan, İstanbulda müşterek zemânagöre şer’î tulû’ vakti 4 sâat 57 dakîka olur.Gece ve gündüz müddetleri birbirlerine dâimâ müsâvî olsaydı, güneş, dâimâ zevâldenaltı sâat evvel tulû’ ve altı sâat sonra gurûb ederdi. Gece ile gündüz müddetleri müsâvîolmadığı için, yaz aylarında, zevâl ve gurûb vaktleri arasında 6 sâatden bir mikdâr fazlazemân vardır. Kış aylarında, bu vaktler arasında, bir mikdâr az zemân bulunur. Altı sâatdenolan bu zemân farkına (Nısf fadla=Yarı fark)zemânı denir (Şekl 2'yi görmek için burayıtıklayınız). Yaz aylarında, hakîkî gurûb vaktleri, zevâl vaktinden, 6 ile nısf fadlanın toplamıkadar, kış aylarında ise, 6 dan nısf fadlanın farkı kadar, farklı olmakdadır. Gurûbî sâatinsabâh 12 si ise, zevâl vaktinden, bunun aksi kadar farklı olmakdadır.Ezânî sâat ile zuhr vaktini, hakîkî ve vasatî sâat ile tulû’ ve gurûb vaktlerini bulmakiçin, İngiliz riyâziyecisi John Napierin düstûru ile Nısf fadla bulunur. Napierin düstûru: Birkürevî dik müsellesde [meselâ, 2. şeklde, TCL müsellesinde], dik açıdan başka, beşunsurdan birinin cos’ü [temâmîsinin sin’ü], bu unsura bitişik olan ikisinin cot.larının[temâmîlerinin tag.larının] veyâ bitişik olmayan ikisinin sin.lerinin çarpımlarına müsâvîdir.Ancak iki dik kenârların kendileri değil, temâmîleri hesâba katılır. Buna göre.sin (Nısf fadla) = tan meyl [Declination] x tan arz [enlem, Latitude]17