İstanbul Sanat Dergisi / Sayı 9

Osmanlı Saray Koleksiyonu’na yaptığı katkılar
Türkiye’nin Batılı anlamda ilk tablo koleksiyonu Dolmabahçe
Sarayı’nda kurulmuştur. Goupil’den 1875-1876 yıllarında
satın alınan tablolarla kurulmuştur. Sultan Abdülaziz
döneminde temelleri atılan koleksiyon, Sultan II. Abdülhamid
döneminde gelişimini sürdürmüştür. Goupil & Co., 19.
yüzyılda kurulan, merkezi Fransa’nın başkenti Paris olan
önemli bir sanat galerisi ve yayın şirketidir. Ticaret dehası
olarak tanınan Adolphe Goupil, Jean-Léon Gérôme’un popüler
olan eserlerini reprodüksiyon haklarıyla satın almış ve
yine reprodüksiyon olarak satmıştır. Goupil Sanat Galerisi’nin
sahibi Adolphe Goupil’in kızı ile evli olan Gérôme’un
eserleri, bu galeri aracılığıyla geniş bir kitleye tanıtılmıştır.
Daha sonra Goupil galerileri Londra, Brüksel, Lahey, Berlin,
Viyana, New York ve Avustralya’ya yayılmıştır. İskenderiye,
Dresden, Cenevre, Zürih, Atina, Barselona, Kopenhag, Floransa,
Havana, Melbourne, Sidney, Varşova ve Johannesburg
gibi çeşitli kentlerde satış noktaları açılmıştır.
bowski’ye verdiği bilgilerden dolayı teşekkür etmiş ve Cey’in
Padişah’a iki tablo satmayı başardığını belirtmiştir. Jean-Léon
Gérôme ise öğrencisi Chlebowski’ye yazdığı 1875
tarihli bir mektupta, Şeker Ahmed Paşa’ya olan güvenini
ve saray çevresine olan temkinli tutumunu yansıtmıştır:
“Bütün resimler, dürüstlüğünden emin olduğum Ahmed’e
yollanmıştır. Elimizde güvenebileceğimiz ve güvendiğimiz
ciddi biri olduğu için seni bu işe sokarak rahatsız etmenin,
iyi niyetini suiistimal etmenin bir anlamı yoktu.”
Saraya alınan tabloların seçiminde, Adolphe Goupil ve damadı
Gérôme’un önerileri haricinde, resim bilgisi bilinen
Sultan Abdülaziz ve yaveri Ahmed Ali Bey’in (Şeker Ahmed
Paşa) beğenileri de belirleyici olmuştur. Yapılan araştırmalar,
Goupil Galerisi’nden saraya otuzdan fazla resim alındığını
ve galerinin Avrupalı ve Amerikalı müşterilerine kıyasla
bazı tablolar için saraydan daha fazla ücret aldığını ortaya
koymaktadır.
49
SANAT TARIHI
Charles Baudelaire, “Modern Hayatın Ressamı” adlı kitabında
Goupil’in başarısından şöyle bahsetmiştir: “Goupil,
zamanla sanatın kamuoyu olur. Binlerce çoğaltılmış resim
ve heykel. Çoğaltma hakkıyla satın alınan resim sayısı otuz
binlere varır. Öğrenciler, Goupil’in yayımladığı modellerden
yaptıkları kopyalarla desen derslerini öğrenirler - Van Gogh
dahil. Goupil galerileri, Fransız sanatının dünyadaki vitrini.
Rejimin saygısı ve desteği sonsuzdur. Goupil kamusal
beğeninin, resmî estetiğin mührü olmuştur. Bu başarının
mimarları arasında başta Gérôme gelir; Goupil’in ahbabı,
damadı, ortağı, en çok sattığı ressamı ve dünya sahnesindeki
yıldızı.”
Saray ressamı Chlebowski ve Jean-Léon Gérôme’un bazı
mektupları, Goupil Galerisi’nden saraya tablo satın alınması
ile ilgili ilk girişimleri ortaya koymaktadır. 1874 yılında
Adolphe Goupil’in oğlu Albert, İstanbul’da yaşayan Chlebowski’ye
bir mektup yazmıştır. Albert Goupil, mektubunda
gizli kalmak kaydıyla kendilerinden Padişah’a gösterilmek
üzere bazı resimler isteyen Edouard Cey’in (Osman
Hamdi Bey’in sekreteri ve dostu) amacını ve Padişah’ın bu
konudaki isteklerini öğrenmek istemiştir.
Bilindiği gibi, Osman Hamdi Bey de Gérôme’un öğrencisidir.
1875 tarihli başka bir mektupta Albert Goupil, Chle-
Kaynakça:
• Germaner, Semra - Zeynep İnankur, Oryantalizm ve Türkiye, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı
Yayınları, İstanbul 1989.
• Oryantalistlerin İstanbul’u, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2002.
• Roberts, Mary, İstanbul Karşılaşmaları; Osmanlılar, Oryantalistler ve 19. Yüzyıl Görsel
Kültürü, çev. Zeynep Rona, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Bilir, Timur Bilir, “Oryantalist Tabloların Vazgeçilmez Dekoratif Unsuru Olarak Çiniler”,
Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Yıl 2019, Cilt , Sayı 34.
Goupil Sanat
Galerisi’nden alınıp,
Milli Saraylar Resim
Müzesi’nde sergilenen
tablolar
Milli Saraylar Resim Müzesi’nde
Goupil Galerisi’nden satın alınan
tablolar ile ilgili tematik bölüm
var. Bu bölüm, iki mekândan oluşuyor.
Bu bölümde antik dönemi
yansıtan eserler, figürlü kompozisyonlar,
çeşitli doğa ve kent
görünümleri ile natürmortlardan
oluşan 20 eser sergileniyor. Gustave-Clarence
Rodolphe Boulanger,
Charles François Daubigny, Alfred
de Dreux (Dedreux), Jean Antoine
Théodore de Gudin, Victor Leclaire,
Emile van Marcke de Lummen,
Wilhelm von Gegerfelt ve Alfred Wahlberg (Herman A.
Léonard) gibi çeşitli ressamların eserleri, bu tematik bölümde
yer alıyor. Bu sanatçıların pek çoğu Paris Salonu’nda
eserlerini sergilemişlerdir. Fransız romantizmine ya da klasik-akademik
bir üsluba bağlıdırlar. Pek çoğu Fransa’nın en
yüksek onur nişanı olan Legion d’Honneur almışlardır. Bir
kısmı ise Fransa’da sanat ortamının belirleyicisi olan akademilerin
üyeleridirler.
Barbizon Okulu ile doğrudan ya da dolaylı ilişkisi bulunan
ressamların sarayda bulunması tesadüfen olmamıştır. 19.
yüzyılda Fransa’da etkin olan ve Goupil’in resim piyasasında
önemli bir yeri olan Barbizon Okulu ressamları, Saray
Koleksiyonu’na alınmıştır. Yaver Ahmed Ali’nin resimlerinde
referans aldığı bu okul sanatçılarının eserlerini Sultan
Abdülaziz, 1867 Paris Uluslararası Sergisi’nde görmüş olmalıdır.
19 yüzyılda Paris’te Fontainebleau yakınındaki Barbizon
adlı köye 1830 yılında yerleşen natüralist ressamlar
grubuna “Barbizon Okulu” adı verilmiştir. Üyelerinin çoğu
Fransız olup, ağırlı olarak manzara resimleri yapmışlardır.
Kurucusu T. Rousseau’dur. Barbizon Okulu sanatçıları,
eserleriyle izlenimci resme öncülük etmişlerdir.
• Sevinç Kaya, Gülsen, “Dolmabahçe Sarayı İçin Goupil Galerisi’nden Alınan Resimler”, Osmanlı
Saray Koleksiyonu’ndan, Abu Dhabi Authority for Culture & Heritage, Abu Dhabi 2006.
• Millî Saraylar Tablo Koleksiyonu, Millî Saraylar, İstanbul 2019.
• Milli Saraylar Resim Müzesi, Millî Saraylar, İstanbul 2021.
• Timur, Taner, Sürüden Ayrılanlar, İmge Kitabevi, İstanbul 2000.
• Jean-Léon Gérôme: Değişim Çağında Kültürel Etkileşimler, Pera Müzesi, 25 Kasım 2020.
Gerome’un Vesoul’deki
Georges-Garret
müzesinde bulunan,
“Top atıcı” (1901)
isimli bronz heykelinin
“arkadaşım Hamdi
Bey’e” biçiminde ithaf
yazısı barındıran
fotoğrafı, İstanbul
Resim ve Heykel
Müzesi Arşivi.
İstanbul Sanat | Ekim / Kasım / Aralık 2022 / 09