2(6) 2007 - Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Archetyp ojca w uje˛ciu psychologii analitycznej K.G. Junga 13
Oczywis´cie z tego, z˙e wspomniane powyz˙ej „trzy boki dramatycznego trójka˛ta”
wyste˛puja˛ wkaz˙dym akcie przemocy i u kaz˙dego uczestnika tego „dramatu”,
nie wynika automatycznie, z˙e u kaz˙dego z uczestników sytuacji przemocy
wyste˛puja˛ te elementy w równym stopniu nasilenia.
Wiele czynników decyduje o wspomnianym róz˙nym stopniu nasilenia owych
trzech elementów. Ponad wszelka˛ wa˛tpliwos´ć do głównych takich czynników
nalez˙y płeć oraz wiek „aktora dramatu przemocy”, wpływaja˛c w duz˙ym stopniu
na róz˙ne proporcje nasilenia trzech elementów przemocy (czyli jak pamie˛tamy:
ofiary, opieki i przes´ladowania) w zachowaniu sie˛ dziewczynki, a póz´niej
kobiety, czyli mówia˛c metafora˛ S. Karpmana na „trzy oblicz Ewy”.
Z powyz˙szych rozwaz˙ań wynika, z˙e kultura „patriarchalna” (?) wtłacza
niejako dziewczynke˛ i kobiete˛ w pozycje˛ ofiary. Nie jest to jednak rola ani
wygodna, ani odpowiednia dla wielu dziewczynek, a tym bardziej kobiet „wyzwolonych”.
Dlatego bardziej „twarzowa” staje sie˛ dla nich rola opiekunki.
I tu wydaje sie˛ koniecznauwagadotycza˛ca roli płci, która zdaje sie˛ wyraz´nie
róz˙nicować kobiety i me˛z˙czyzn. Z opiekuńczos´cia˛ jest przeciez˙ nie tylko
bardziej „do twarzy” kobietom, jest ona takz˙e dowodem szlachetnos´ci i wyrobienia
me˛z˙czyzny, w zwia˛zku z tym chłopca od najwczes´niejszych lat jego
z˙ycia, jako przyszłego dzielnego me˛z˙czyzne˛, kształtuje sie˛ według tego modelu.
Jednak kwintesencja˛ me˛skiej opiekuńczos´ci jest obrona słabszych; to przynajmniej
ilustruja˛ najbardziejwyrazisteme˛skie ikony opiekuńczos´ci, jak chociaz˙by
s´w. Marcin przecinaja˛cy mieczem swój wspaniały płaszcz, aby okryć
zzie˛bnie˛tego z˙ebraka. Daleko mniej „twarzowa” dla me˛z˙czyzny, a tym samym
idlachłopca,jestopiekanadgne˛bicielem, w kaz˙dym razie przed jego ostatecznym
pokonaniem.
Natomiast fenomen kobiecej opiekuńczos´ci wydaje sie˛ nie mieć tych ograniczeń;
kobieta czy dziewczynka nie tylko nie traci „twarzy”, kiedy opiekuńczos´ć
swa˛ kierujetakz˙e na oprawce˛, ale „odsłania tym samym pełne kobiece misterium”.
Włas´nie ta łatwos´ć roztaczaniaopiekiprzezdziewczynke˛czykobiete˛, az˙ do
granic obje˛cia nia˛ ciemie˛z˙yciela, stanowi najbardziej wyraziste „oblicze Ewy”,
ceche˛ która znacznie poszerza znajomos´ć powstawania wspomnianego juz˙
wczes´niej zjawiska zwanego syndromem sztokholmskim.
Jako przyczyny powstawania tego fenomenu brano na ogół pod uwage˛ dwa
zaze˛biaja˛ce sie˛ czynniki, a mianowicie: kontekst sytuacyjny, czyli stopień
beznadziejnos´ci danej sytuacji (im był on wyz˙szy, tym szybciej wyste˛powała
„miłos´ć do oprawcy”) oraz zachowanie sie˛ agresora(jes´li pojawiał sie˛ jakikolwiek
cień zainteresowaniazjegostronyofiara˛, stwarzało to podstawe˛ do nawia˛zania
nici sympatii do ciemie˛z˙yciela (por. M. Symonds, 1982).
Jes´li zas´ branopoduwage˛specyfike˛ kobiecej roli płciowej w celu wytłumaczenia
cze˛stszego wyste˛powania syndromu sztokholmskiego u kobiet niz˙
ume˛z˙czyzn, to zazwyczaj wymieniano cze˛s´ciej u kobiet wyste˛puja˛ce cechy
masochizmu i wspomnianej juz˙ wyuczonejbezradnos´ci (por. J.B. Miller, 1976).