2(6) 2007 - Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

42 Marlena Kilian
Rehabilitacja nieformalna (samodzielna, nieprofesjonalna)
Rehabilitacja prowadzona przez osobe˛ niepełnosprawna˛ we własnym zakresie
w dziedzinie codziennych czynnos´ci polega na stosowaniu własnego pomysłu
adaptacji sposobów ich alternatywnego wykonywania i modyfikacji otoczenia.
Podje˛cie tego rodzaju twórczych działań wymaga przełamania powstałych
wtokudos´wiadczenia niezawodnych programów działania o charakterze stereotypów
i nawyków stawiaja˛cych opór zmianom. Rehabilitacja nieformalna moz˙e
odbywać sie˛ na drodze s´wiadomych i celowych działań usprawniaja˛cych, jak
równiez˙ poza s´wiadomos´cia˛ osoby niepełnosprawnej, w wyniku działania nies´wiadomej
motywacji i mechanizmów kompensacyjnych. Usprawniona w ten
sposób czynnos´ć na poziomie s´wiadomos´ci moz˙e być uznawanazawcia˛z˙ nie
sprawiaja˛ca˛ trudnos´ci. Dzieje sie˛ tak np. w przypadku zwykle stopniowego
słabnie˛cia wzroku w starszym wieku, co pozostaje poza s´wiadomos´cia˛ osoby,
wraz z automatycznie uruchamianymi działaniami kompensacyjnymi, jak np.
wykonywanie czynnos´ci wolniej izbliz˙szej odległos´ci.
Stosowane przez uczestników badań przeprowadzonych przez M. Brennan
i G. Cardinali (M. Brennan, G. Cardinali, 2000) strategie adaptacyjne do utraty
wzroku w starszym wieku najcze˛s´ciej identyfikowano jako nowatorskie (44%),
rzadziej jako zastane (17%), przy czym po dwóch latach odnotowano wzrost
powszechnos´ci stosowania nowatorskich strategii. Strategie behawioralne wymieniano
najcze˛s´ciej (przed psychologicznymi i społecznymi) zarówno w ramach
strategii zastanych jak i nowatorskich co moz˙e oznaczać, z˙e najlepiej
poddaja˛ sie˛ modyfikacjom i kontroli osoby niepełnosprawnej. Liczba nowatorskich
strategii była silnie pozytywnie skorelowana z pomys´lna˛ adaptacja˛ do
utraty widzenia w starszym wieku i negatywnie z liczba˛ symptomów depresji.
Literatura, choć uboga, dostarcza przykładów niepełnosprawnych osób, które
na bazie własnej kreatywnos´ci wypracowały adaptacje funkcjonalne i pomoce
ułatwiaja˛ce wykonywanie czynnos´ci oraz pozwalaja˛ce na zachowanie samodzielnos´ci
funkcjonowania. Do interesuja˛cych modyfikacji doszli niewidomi
isłabo widza˛cy artys´ci, np. s´piewaczka podczas nauki utworu na fortepian
wpierw rozszyfrowywała i uczyła sie˛ na pamie˛ć notacji muzycznej dla prawej
re˛ki, naste˛pnie dla lewej re˛ki, na końcu ła˛czyła zapis dla obu ra˛k (M. Paplińska,
2004), aktorka dla zapewnienia orientacji przestrzennej na scenie jej wielkos´ć
odmierzała krokami (M. Kilian, 2004), poetka samodzielnie rozwijała
zdolnos´ci dermooptyczne umoz˙liwiaja˛ce „widzenie” wierzchnia˛ warstwa˛ skóry
i rozpoznawanie ta˛ droga˛ np. kolorów i kształtów (M. Walkiewicz, 2004).
Wydaje sie˛, z˙e adaptacje dokonane samodzielnie w wie˛kszym stopniu wychodza˛
naprzeciw indywidualnym potrzebom rehabilitacyjnym osoby niepełnosprawnej.
Adaptacje sposobów wykonywania czynnos´ci stosowane przez starsze osoby
zdysfunkcja˛wzrokunajcze˛s´ciej dotycza˛ wykorzystywania pozostałego wzroku,
np. dzie˛ki wykonywaniu czynnos´ci z bliz˙szej odległos´ci, optymalizowaniu