Monografia ChŚPWiK

i Kanalizacja 

Wodociagi 

w Chorzowie 

i Świętochłowicach

Grzegorz 

GRZEGOREK 

Przemysław 

NADOLSKI 

IJan PSIUK 

na zlecenie 

Wodociągi i kanalizacja 

Chorzowsko-Świętochłowickiego 

Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. 

książkę wydało 

Wydawnictwo 

P A 

Grzegorz Grzegorek 

2 

i Kanalizacja 

w Chorzowie i Świętochłowicach 

Wodociagi 

w Chorzowie 

i Świętochłowicach 

3


4 


5 

Kilka słów prezesa


6 


Chorzów i Świętochłowice w XIX i XX w. 

Właśnie zaszliśmy tak daleko, że musimy kupować wodę. Biedniejsi zasadzają się 

nocą przy studniach, aby jeden drugiemu ukraść wodę. Ubezpieczyciele nie chcą więcej 

przyjmować ubezpieczeń od pożaru ― przemawiał w 1863 r. ks. Edward Deloch, 

proboszcz królewskohuckiej parafii św. Barbary, jako przedstawiciel mieszkańców, 

do przebywającego w Königshutte hrabiego Heinricha von Itzenplitz, od 1862 r. 

ministra handlu w rządzie kanclerza Ottona von Bismarcka. Wizytował on będącą 

w wielkiej rozbudowie osadę Królewska Huta, zapewne z okazji starań o prawa 

miejskie. 

Nie ma tu jeszcze mowy o działalności wodociągowej ― pierwszy wodociąg powstanie 

dopiero za dwa lata ― a jedynie o dystrybucji wody, zapewne beczkowozami. 

Jest to więc udokumentowanie faktu, iż już 150 lat temu prowadzona była na 

tym terenie usługowa działalność związana z dystrybucją wody. 

W latach 50. XIX w. wody gruntowe zaczęły stopniowo zanikać, studnie wysychały. 

W okolicach dzisiejszego Chorzowa i Świętochłowic był to rezultat eksploatacji pro- 

7 

Polewaczka miejska na ul. Szpitalnej 

w Świętochłowicach. Rok 1933.

Rysunek domu z królewskohuckiej 

kolonii, koniec XVIII w. 


8 

wadzonej przez kopalnię König (Król) na coraz to niższych poziomach wydobycia. 

Wskutek tego w 1855 r. Górnośląski Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach zwrócił 

się do Huty Królewskiej, by ta umożliwiła pobór wody ze stawów hutniczych mieszkańcom 

osady. 

Górnictwo w dzisiejszym Chorzowie rozpoczęło się 21 lipca 1787 r. eksploatacją w kopalni 

Fürstin Hedwig (Księżna Jadwiga), którą prowadził ks. Ludwik Bojarski, proboszcz 

w chorzowskim kościele św. Marii Magdaleny. Była to mała i płytka kopalnia. 

Kształt górnictwu w tym miejscu nadała kopalnia Król, założona przez pruskie państwo, 

które poprzez swój urząd skarbowy (dlatego zwana była kopalnią fiskalną) 

nadzorowało jej produkcję. Formalnego zgłoszenia pokładów węgla tej kopalni 

dokonał 4 stycznia 1791 r. faktor górniczy Johann Gotlieb Kalide, ojciec wybitnego 

rzeźbiarza i jeden z pierwszych mieszkańców kolonii przy Hucie Królewskiej. 

Przez pierwsze lata kopalnia się rozwijała, jednak jej los zawisł na włosku, gdy pojawiły 

się wody podskórne, których nie potrafiono zatamować. Woda zagroziła szybom 

i w marcu 1795 r. niemal wstrzymano pracę kopalni. Rozważano przeniesienie 

jej w inne miejsce. Jednak w 1796 r. zgłębiono 2 kolejne szyby, odwodniono część 

dawnych wyrobisk oraz wykonano otwór wiertniczy o głębokości 37 m. Zainstalowano 

na nim w 1797 r. pompę napędzaną maszyną parową. Zwiększenie czasu 

jej pracy, jak i wydajności kolejnych pomp nie przynosiło jednak spodziewanych 

efektów. Nadzieje na rozwiązanie tego problemu wiązano z budowaną od 1799 r. 

Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną. Zastosowane środki okazały się skuteczne 

i umożliwiły w następnych latach budowę kolejnych szybów wydobywczych i odwadniających. 

Prowadzenie odwadniania chodników kopalnianych doprowadziło do obniżenia się 

poziomu wód gruntowych, a więc osuszania studni, choć niektóre z nich sięgały 

kilkudziesięciu metrów głębokości. 

Aby zaradzić temu tragicznemu stanowi, minister nakazał zainstalowanie w całej 

osadzie dodatkowych punktów czerpania wody. Fiskus górniczy oddał do dyspozycji 

Królewskiej Huty wodę wypływającą z szybu Freundschaft kopalni König (Król) 

położonego w okolicach obecnej ul. Składowej ― czyli w miejscu, gdzie dzisiaj mieści 

się siedziba Chorzowsko-Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa Wodociągów 

i Kanalizacji! Był to jednak półśrodek, gdyż szyb po pewnym czasie musiał znów 

służyć celom wydobywczym. 

Kopalnia Król prowadziła prace w celu udostępnienia wody, gdyż sama cierpiała na 

jej brak a dostępna była zwapniona i uszkadzała kotły — brak dobrej wody był nawet 

przyczyną strajku załogi. Zatem górnictwo wzięło na siebie główny obowiązek 

doprowadzenia wody do Królewskiej Huty. W 1865 r. powstał w Królewskiej Hucie 

pierwszy wodociąg do rozprowadzania wody udostępnionej przez kopalnię Król. 

Studnie jednak wciąż wysychały w miarę rozwoju górnictwa węglowego. 

Zachował się w Archiwum Państwowym w Katowicach taki opis tej sytuacji: 

W 1860 r. wyschła studnia w Brzezinie, a im bardziej Königsgrube (kopalnia Król) posuwała 

się z budową kopalni od szybów (Jakob-, Bahn-, Bismarckschacht) w stronę 

naszej miejscowości, tak samo zawiodły, obok 60 studni w samym Königshutte i wokół 

niego, także studnie miejscowe, aż w końcu tylko w Dominium, dalej przy Langestrasse 

i w końcu u Wyderków na Bergwerkstrasse można było dostać wodę, która płynęła 

coraz oszczędniej, racjonowana przez policję i trzymana pod kluczem, reszta narodu 

była zdana na wodę z Rawy i ze stawu Schweitzer. Opis ten, i opis spotkania z pruskim 

ministrem, pozostawił Theophil Bronny, postać malownicza, ale i wiarygodna. 

W Świętochłowicach spędził 41 lat swego życia. Był rektorem szkół, założył jeden 

z cenniejszych ogrodów botanicznych, publikował w licznych czasopismach. 

Zatem uwagę o kupowaniu wody jednoznacznie uznać można za początek tego, 

czym obecnie dla dwóch miast zajmuje się Chorzowsko-Świętochłowickie Przedsiębiorstwo 

Wodociągowo-Kanalizacyjne. 

Terytorium działania współcześnie określone jest w nazwie, jednak by był on tak jednoznacznie 

dzisiaj rozumiany, musiało upłynąć wiele czasu. Ówczesny Chorzów i ówczesne 

Świętochłowice znaczyło coś całkiem innego niż obecnie. 

Były to wsie, w pobliżu których lokowano huty i kopalnie. Miały one ogromny wpływ 

na późniejszy rozwój miast. Zaś miasto Chorzów powstało wokół osady, która pierwotnie 

pojawiała się jako Colonia Regia ad Chorzow, czyli Kolonia Królewska pod 

Chorzowem. 

Cofnijmy się jednak do roku 1863, czyli tego właśnie, kiedy zgłoszona została skarga 

do rządowego wizytatora na brak wody. 

Wtedy Królewska Huta, która była osadą powstałą w 1798 r. przy wielkiej, wówczas 

dopiero w budowie, ale wkrótce największej w Europie hucie żelaza, stawała się 

miastem. 

Po otrzymaniu praw miejskich, co nastąpiło 17 lipca 1868 r. na mocy aktu erekcyjnego 

króla pruskiego Wilhelma I z mocą obowiązywania od 1 maja 1869 r., ustalono 

pierwsze granice miasta i jego oficjalną nazwę, którą dla odróżnienia od huty i innego 

miasta o tej nazwie (Königshütte w Górach Szwarcu), nazwano Königshütte 

Stadt O/S, czyli Miasto Huta Królewska na Górnym Śląsku 

Wtedy do owej Colonia Regia ad Chorzow włączono okoliczne samodzielne gminy: 

Szarlociniec, Pniaki, Erdmannswille, małe osady i kolonie na obszarze Średnich 

i Górnych Łagiewnik oraz Klimzowca, wreszcie parcele na terenie Hajduk Dolnych 

i Hajduk Górnych, a także niektóre działki ze wsi Chorzów. 

Nazwa Königshütte utrzymała się do lat 20. ubiegłego stulecia. Po 1922 r. do powszechnego 

użytku weszła w polskim brzmieniu, z tym że Polacy dla zakładu metalurgicznego 

zostawili nazwę Huta Królewska, a dla oznaczenia miasta używali 

nazwy odwróconej, czyli Królewska Huta. 

Otrzymanie praw miejskich przez osadę Królewska Huta było blokowane przez 

właściciela, czyli państwo pruskie, które reprezentował w stosunkach z władzami 

lokalnymi Królewski Urząd Hutniczy. Tenże Urząd w 1853 r. zablokował projekt 

landrata bytomskiego Tieschowitza w sprawie utworzenia z kolonii i osad robotniczych, 

powstających wokół kopalni i huty, oddzielnej gminy miejskiej. 

Blokada wynikała z tego, że na rzecz miasta należy wnosić podatki (np. od nieruchomości), 

co w sposób oczywisty uszczupliłoby dochody fiskusa (do tej pory te podatki 

zbierającego). Sprzedaż Huty Królewskiej w 1870 r. wraz z polem górniczym, 

na którym powstała później kopalnia Laura, hrabiemu Guido Henckel von Donnermarckowi, 

a więc zmiana właściciela największego zakładu pracy i należących do 

niego nieruchomości, umożliwiła szybki rozwój młodego miasta. 

Dzisiejszy kształt obydwu miejscowości jest wynikiem wielu przemian, jakie na 

przestrzeni tych lat zaszły. 

Tak więc Królewska Huta 1 lipca 1934 r. połączyła się z Chorzowem, sąsiednią gminą 

wiejską, przyjmując jej nazwę wraz z kilkuwiekową tradycją oraz takie tereny 

i potężne zakłady przemysłowe, jak Elektrownia, Państwowa Fabryka Związków 

Azotowych czy Kopalnia Hrabina Laura (później Barbara-Chorzów). Równocześnie 

w obręb tak powiększonego miasta weszła gmina Nowe Hajduki, o czym się już 

często zapomina. Trzeba tu także dodać, iż Chorzów, zanim połączył się z Królewską 

Hutą, przyjął w 1930 r. w swe granice Maciejkowice. 


9 

Huta Królewska w 1820 r. 

Widok huty Królewskiej na litografii 

H.A. Littmanna z 1870 r.


Kopalnia Deutschland i huta Falva – I poł. XX w. 

Widok na Świętochłowice, Hajduki oraz Królewską 

Hutę (w głębi po lewej) od strony Zgody. 

10 

Kilka lat później zapadła decyzja o połączeniu się Chorzowa z Wielkimi Hajdukami, 

co nastąpiło 1 kwietnia 1939 r. To wtedy do Świętochłowic włączono tereny znajdujące 

się po zachodniej stronie linii kolejowej łączącej Hajduki Wielkie (Chorzów 

Batory) z Chorzowem. Wtedy też gmach obecnego Urzędu Miejskiego w Świętochłowicach, 

a dawniej Urzędu Powiatowego, „przeniósł się” z Wielkich Hajduk do 

Świętochłowic. Wraz z nim poza granicami Hajduk znalazła się nieistniejąca już 

gazownia oraz stojąca do dzisiaj ― a wybudowana w 1909 r. dla hajduckich wodociągów 

― wieża ciśnień. 

Nieco inaczej rozwijały się Świętochłowice. Wzmiankowane po raz pierwszy 25 maja 

1313 r., przez stulecia były wsią, podobnie jak nieodległe Hajduki. Tak jak one, swój 

status Świętochłowice zmieniły dopiero wraz z rozwojem przemysłu. W 1830 r. powstała 

huta Falva (od 1936 r. pod nazwą Florian, w XXI w. to Oddział w Świętochłowicach 

koncernu ArcelorMittal Poland), a w 1831 r. kopalnia Deutschland (od 1937 r. 

Polska, zlikwidowana pod koniec XX w.). 

W XIX w. Świętochłowice były gminą, która dominowała wśród sąsiednich koloni 

i osad. Wpłynęło na to zapewne przeprowadzenie w poł. XIX w. linii kolejowej. Efektem 

tego było włączenie 1 stycznia 1929 r. do gminy Świętochłowice osady Zgoda, 

należącej do tej pory do gminy Nowy Bytom (czyli dzisiejszej Rudy Śląskiej). Dowodem 

tej niegdysiejszej wspólnoty jest reprodukowany plan wodociągu łączący 

Nowy Bytom z kolonią Zgoda. 

Do rangi miasta awansowały Świętochłowice zdecydowanie później niż sąsiednia 

Królewska Huta. Stało się to dopiero w 1947 r. na mocy ustawy Sejmu Śląskiego 

z 10 lipca 1939 r. 

Kilka lat później ― 10 kwietnia 1951 r. ― w obrębie Świętochłowic znalazły się Lipiny 

i Chropaczów, do tej pory samodzielne gminy, które swój rozkwit również przeżyły 

dzięki przemysłowi, jaki się w ich obrębie lokował. Wraz z rozwojem gmin i ich 

kolonii rozwijała się infrastruktura techniczna. 

Przypominając datę przyznania praw miejskich Królewskiej Hucie, warto dodać, że 

żyło w niej wtedy 14 151 mieszkańców, natomiast w roku 1910 było ich już ponad 

70 tys. Dla porównania w Świętochłowicach (bez Lipin, Chropaczowa i Zgody) żyło 

w 1871 r. 5200 osób, a w 1910 r. (w dzisiejszych granicach) ― 41 tys. 

Budownictwo mieszkaniowe w początkowym okresie uwarunkowane zostało położeniem 

zakładu pracy, czyli kopalni Król i należących do niej szybów oraz ― nieco 

później ― huty w dzisiejszym Chorzowie, kopalni Schlesien w Chropaczowie, huty 

cynku czy kopalni Matylda w Lipinach. Budowano dla robotników domy wielorodzinne, 

z mieszkaniami o jednej lub dwóch izbach, odpowiednio jednak dużych, by 

pomieściła się w nich liczna rodzina robotnicza. Domy te określano jako familienhäuser 

(to dlatego dzisiaj na domy w robotniczych osiedlach mówimy „familoki”). 

Koszarowe skupiska umożliwiały ściągnięcie z terenów wiejskich potrzebnych do 

pracy całych rodzin, często pochodzących z tej samej wsi. 

Takich kolonii wybudowanych przez właścicieli kopalń czy hut tuż przy szybach czy 

kuźnicach ― by robotnik miał blisko do pracy i czasu nie mitrężył na dojście czy 

dojazd ― jest jeszcze sporo w Chorzowie i Świętochłowicach. 

Dla lepiej zarabiających sztygarów czy majstrów właściciele zakładów pracy nie 

budowali domów, licząc, że ze swych pensji stać ich będzie na wynajęcie mieszkań. 

Znajdowali je w powstających wówczas masowo kamienicach czynszowych. 

Jak wielka była skala tego zjawiska, niech świadczy fakt, iż 30% zasobów mieszkaniowych 

Chorzowa na początku XXI w. pochodziła sprzed 1918 r. Zabudowa była 

bardzo gęsta, gdyż ówczesne przepisy zezwalały na zabudowanie 3/4 powierzchni 

działki. Stąd też w domach tych były liczne oficyny. 

Od połowy XIX w. pojawiły się domy czynszowe, w których mieszkały także rodziny 

robotnicze, ale przede wszystkim coraz liczniejsza grupa rzemieślników czy mieszczan 

pracujących w firmach powstałych wokół górnictwa czy hutnictwa. Ciężki 

przemysł wymagał przecież wielu usług, od rymarskich, poprzez handlowe, aż do 

transportowych. 

Przybywało mieszkańców, którzy oprócz mieszkań potrzebowali dostępu do wody. 

Studnie do pewnego momentu wystarczały. Jednak również przemysł zużywał coraz 

więcej wody. Wszak XIX w. to wiek pary, liczne maszyny potrzebowały ogromnych 

ilości wody. Dla Huty Królewskiej powstał w okolicach Rynku ogromny zbiornik, 

zwany stawem. 

W ślad za zwiększającą się liczbą mieszkańców powstawały inne obiekty potrzebne 

dla funkcjonowania nowoczesnego miasta ― a takim bez wątpienia była wówczas 

Królewska Huta. 

Rozbudowa miasta po 1879 r. wiązała się z polepszeniem finansów państwa pruskiego 

po zwycięskiej wojnie z Francją, która wpłaciła olbrzymią kontrybucję. Miasto 

otrzymało również kredyt w Berlinie. Wytyczaniem ulic i wznoszeniem wysokiej 

zabudowy wzdłuż nich zajmował się architekt miejski. W 1874 r. wzniesiono ratusz, 


11 

Przebieg rurociągu zaopatrującego hutę 

Zgodę, domy mieszkalne oraz obiekty gminy 

(w tym szkołę) na planie z 1896 r. 

Rysunek pompy ulicznej o głębokości 35 m, 

jednej z licznych na ulicach w poł. XIX w.


rok później uroczyście konsekrowano chorzowską synagogę, oddano do użytku 

rynek z otaczającymi go wysokimi domami (obecnie plac Adama Mickiewicza). 

W 1878 r. rozpoczęto budowę gmachu Sądu i wytyczono drugi rynek miejski, który 

rychło, ze względu na ulokowane tu urzędy, stał się centralnym punktem miasta. 

Obydwa osiedla z rynkami połączono wspólną ulicą (obecnie ul. P. Stalmacha) przechodzącą 

nad dzielącymi miasto na dwie części torami kolejowymi. 

W 1873 r. powstała stacja kolejowa i szkoły. W 1901 r. wybudowano rzeźnię mającą 

zaspokoić potrzeby aprowizacyjne miasta, obok niej w 1905 r. powstała hala targowa, 

pierwsza tak wielka i nowoczesna w Europie. Coraz liczniejsze były kasyna, restauracje, 

hotele. Jednak budownictwo mieszkaniowe nie było w stanie zaspokoić 

potrzeb napływającej wciąż nowej rzeszy ludzi szukających zatrudnienia. 

Urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne stale nie domagały. Mimo że pierwszy 

(należący do Państwowego Urzędu Górniczego) wodociąg powstał w 1865 r., to dopiero 

w maju 1879 r. doszło do uruchomienia w Królewskiej Hucie miejskiego (należącego 

do samorządu) zakładu wodociągowego. 

Domy nie były wyposażone w kanalizację i inne ― nam znane jako oczywiste ― wygody. 

W większości domów, do których doprowadzono wodę, dochodziła ona tylko 

do parteru. Pobór wody odbywał się głównie poprzez studnie. 

W 1908 r. w Królewskiej Hucie było 41 publicznych pomp i studzien, natomiast 

wodę doprowadzono do nieco ponad 1100 domów. W Chorzowie w tym roku 

również istniał gminny wodociąg, zaś Hajduki od 1900 r. połączone były z wodociągiem 

katowickim. Sieć wodociągową w Lipinach zaczęto budować pod 

koniec XIX w. 

Długość sieci wodociągowej w Królewskiej Hucie rosła i w roku 1913 wynosiła 43 

km, ale sieć kanalizacyjna była trzykrotnie krótsza. Tutaj miasto pozostawało zapóźnione 

w stosunku do gminy Łagiewniki, która z początkiem XX w. posiadała 

kanalizację ogólnospławną. W Królewskiej Hucie fekalia gromadzono w szambach, 

niezbyt regularnie opróżnianych. 

W 1913 r. tylko co szesnaste mieszkanie posiadało łazienkę, a co dziesiąte (na 16 

000) ustęp spłukiwany wodą. 

Ten mimo wszystko niezły stan sieci wynikał i z tego, że istniał popyt na dostawę 

wody i odbiór ścieków. Miasto było stosunkowo zasobne, co po części wynikało 

z bardzo wysokich podatków, jakie pobierano w tym mieście. 

Dlatego też robotnicy woleli wynajmować mieszkania niż być ich właścicielami. Dla 

nich powstały liczne kolonie, dla kadry budowano kolonie urzędnicze. Mieszczaństwo 

i samodzielni przedsiębiorcy mieszkali w kamienicach o zdecydowanie wyższym 

standardzie. Dla nich jednak w Królewskiej Hucie brakowało mieszkań. Nic 

więc dziwnego, że właśnie w tym mieście powstała jedna z pierwszych spółdzielni 

mieszkaniowych na terenach współczesnej Polski. Miała ona zaradzić brakowi 

mieszkań, gdyż finansowała powstające mieszkania na zasadzie samopomocy. 

12 

Praca w królewskohuckiej rzeźni miejskiej 

Wieża wodna gminnych wodociągów 

w Hajdukach i Świętochłowicach. 

Fragment mapy wschodniej części Górnego 

Śląska. Mapa przedstawia dzisiejszy Chorzów 

i Świętochłowice na przełomie XIX i XX w. 

Linie czerwone to główne drogi, linie czarne 

– koleje państwowe, linie zielone – koleje zakładowe, 

linie niebieskie – koleje wąskotorowe. 

Wspólny dla obu miast jest jeszcze dworzec 

kolejowy w okolicy dzisiejszego 

Urzędu Miasta Świętochłowice. 

Pokazano usytuowanie pierwszej dla Królewskiej 

Huty wieży ciśnień na wodociągu z szybu 

Adolfa, w okolicach dzisiejszego osiedla Pod 

Arkadami. Widać również Rawę i kanał Suez. 


13

Projekt domu mieszkalnego dla urzędników 

z 1903 r. z ubikacjami na I piętrze, 

a zatem podłączonymi do wody. 


14 

Miały one budować mieszkania i odsprzedawać je członkom na wyłączną własność 

za sumę amortyzowaną terminowymi spłatami rozłożonymi na szereg rat. 

Wzmiankujemy o spółdzielni nie bez przyczyny. W swych domach, jakie budowała 

na początku XX w. instalowała sieć wodociągowo-kanalizacyjną, co w tamtych czasach 

nie było zbyt powszechne. 

Do połowy XX w. obydwa miasta rozwijały się głównie poprzez powiększanie swego 

terytorium. Jednak już po 1950 r. taki ekstensywny rozwój nie był możliwy. Mimo to 

nadal następował wzrost liczby ludności. Świętochłowice w 1960 r. zwiększyły liczbę 

swej ludności do 57 tys., a w 1990 r. do 60 tys., osiągając jednocześnie kres możliwości 

wzrostu. W roku 2010, pozostając miastem o największej gęstości zaludnienia w Polsce, 

przekraczając 4 tys. mieszkańców na 1 km², liczy 54 tys. mieszkańców. 

1 kwietnia 1951 r. połączono Lipiny i Chropaczów ze Świętochłowicami. Od 1 stycznia 

1952 r. w mieście istnieje Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, 

które w swych zadaniach miało prowadzenie działalności wodno-kanalizacyjnej. 

Chorzów najwięcej mieszkańców miał w 1977 r., w którym osiągnął liczbę 156 tys., 

by w 2010 r. skurczyć się do 113 tys. Dla tej zwiększającej się rzeszy ludzi powstawały 

nowe osiedla, które wymuszały ciągły rozwój sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. 

Ówczesny przemysł również był wyjątkowo spragniony i to on na równi z potrzebami 

bytowymi determinował wielkość zużycia wody, jak i rozwój ludnościowy 

obydwu miast, na który również miał wpływ. 

Po 1990 r. nastąpiły tu radykalne zmiany, pokazuje je wykres. 

Współcześnie już nie ilość dostarczonej wody, ale jej jakość i niezawodność w dostawach 

są determinantą działania Chorzowsko-Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa 

Wodociągów i Kanalizacji, które od momentu swego powstania w 1991 r. 

z tych dwóch cech uczyniła swą misję. 

Hydrografia 


Stosunki wodne i wpływ człowieka na ich zmiany 

Obszar Chorzowa i Świętochłowic położony jest w całości na obszarze zlewiska 

Morza Bałtyckiego, tak więc wszystkie wody płynące trafiają do Bałtyku, warto jednak 

dodać, że najpierw trafiają albo do Odry, albo do Wisły. Przez ich teren przebiega 

bowiem dział wodny oddzielający dorzecza tych dwóch największych Polskich 

rzek. 

Znaczna część pierwotnych cieków wodnych na tym obszarze obecnie już nie istnieje. 

Wpływ na ich zanik miało przede wszystkim górnictwo, jak i rozwinięta sieć 

kanalizacyjna na silnie zurbanizowanym terenie. 

Istniejące cieki, z których najważniejsza jest Rawa, największy prawobrzeżny dopływ 

Brynicy, są z reguły tak zanieczyszczone wskutek odprowadzania do nich ścieków 

komunalnych i przemysłowych, że trudno tu mówić o ich naturalnym charakterze. 

Do pewnego stopnia naturalny charakter zachował tylko bezimienny ciek wodny 

płynący od Chorzowa (Starego) w kierunku północno-wschodnim. Zasila on na 

swej drodze niewielkie śródpolne oczko wodne i położony już na terenie Siemianowic 

Śląskich staw, zwany Pod Chorzowem. 

Istniejące niegdyś w Chorzowie i Świętochłowicach cieki wodne były podstawą gospodarki 

stawowej. Tam, gdzie warunki na to pozwalały, wodę spiętrzano, tworząc 

na jednym cieku szereg stawów przeznaczonych do hodowli ryb lub służących do 

wytwarzania energii dla młyna. Większość stawów (w dawnych dokumentach zachowało 

się kilkanaście ich nazw, m.in.: Żakowiec, Milerzyska, Słupna, Ziołowiec, 

Za Kotalą, Za Browarem, Wiktor, Nowy Staw, Jeziorko, Kałuża, Stak w Chorzowie 

czy Gramot, Nowy Staw w Świętochłowicach) powstała na lewobrzeżnych, bezimiennych 

dopływach Rawy. Z wody spiętrzanej w stawach na cieku płynącym od 

Chorzowa w kierunku obecnego centrum miasta przez wiele lat korzystała Huta 

Królewska. Dziś woda spiętrzana jest jeszcze na cieku płynącym od Węzłowca 

przez dolinę w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku, który zasila staw pod 

Węzłowcem, kanał w WPKiW oraz staw w Wesołym Miasteczku. 

Powstanie kopalni i innych zakładów przemysłowych miało ogromny wpływ na 

ekosystem okolic, powodując m.in. zanik wód gruntowych czy obniżanie się lustra 

wody w stawach. Dodatkowo rolniczy, pierwotny charakter tych ziem spotęgował 

ubytki w lasach, a więc postępowanie niekorzystnych zmian w hydrografii. 

W zależności od sposobu eksploatacji terenu różny był stopień oddziaływania na 

stosunki wodne. Przede wszystkim dochodziło do znacznego obniżenia poziomu 

wód podziemnych, czego konsekwencją był zanik wody w studniach, kopano je 

więc coraz głębsze, a i to nie wystarczało. Czerpano więc wodę ze stawów, potoków 

czy Rawy. Rychło jednak wody powierzchniowe również zanikały, a te, które 

jeszcze występowały, stawały się niezdatne nawet do prac gospodarczych. 

15


Przesuszanie gleby, obniżenie poziomu wód gruntowych oraz zmniejszenie przepływów 

w rzekach, a ostatecznie zanikanie źródeł i małych cieków wodnych, to 

wszystko dotknęło mieszkańców osad na terenach, jakie obejmują dzisiejsze Świętochłowice 

i Chorzów. 

W efekcie współczesna sieć cieków wodnych na terenie obydwu miast jest znikoma, 

większość istniejących stawów jest pochodzenia antropogenicznego. Powstają 

one przede wszystkim w wyniku działalności kopalń. 

Po zakończeniu eksploatacji na powierzchni (np. piasku czy gliny) wyrobiska bardzo 

często ulegają zalaniu wodami gruntowymi ― w ten sposób powstają zbiorniki 

wyrobiskowe. Inną przyczyną jest obniżanie się gruntu na skutek prowadzonej 

działalności wydobywczej pod ziemią. Bardzo poważnym problemem, wynikającym 

z tego samego powodu, jest odprowadzanie do rzek silnie zasolonych wód dołowych 

z kopalń węgla kamiennego. Wody te zawierają wysokie stężenia chlorków, 

sodu i siarczanów. Odprowadzanie tych wód do cieków powoduje nie tylko degradację 

ekosystemu rzeki, ale także wzrost korozyjności budowli hydrotechnicznych. 

Wszystko to powoduje, że prowadzenie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej 

w województwie jest zadaniem niezwykle trudnym. 

Zatem współczesna sieć hydrograficzna Chorzowa i Świętochłowic jest po przeobrażeniach 

antropogenicznych bardzo uboga. W Chorzowie linia wododziałowa 

przebiega przez północną i południową część miasta, podobnie w Świętochłowicach. 

W 2009 r. w Chropaczowie wybudowano przepompownię ścieków, dzięki czemu 

skierowano je poprzez kolektor do oczyszczalni w Klimzowcu. Do tej pory trafiały 

do sieci bytomskiej, co wymuszało ponoszenie opłat na rzecz bytomskiego przedsiębiorstwa 

wodociągowo-kanalizacyjnego. 

Pokonano w ten sposób dział wodny, przekierunkowując ścieki spływające do tej 

pory do działu wodnego Odry tak, by trafiały do działu wodnego Wisły. 

Prawie cały obszar Chorzowa (ok. 85%) leży bowiem w dorzeczu Wisły, a jedynie 

północno-zachodnie i południowe peryferia w dorzeczu Odry. Na dorzecze Wisły 

składają się zlewnie Rawy oraz Rowu Michałkowickiego, Rowu Siemianowickiego 

i niewielki fragment zlewni Rowu Gminnego z Dąbrówki Wielkiej (bezpośrednie 

dopływy Brynicy). Dorzecze Odry stanowi sieć strumieni, zasilanych opadami atmosferycznymi, 

spływających ze Wzgórz Kochłowickich do Kłodnicy i Kochłówki. 

W znaczący sposób dorzecze Odry zasilane jest z terenu Chorzowa kopalnianymi 

wodami podziemnymi wypompowywanymi przez Pompownię Chorzów Centralnego 

Zakładu Odwadniania Kopalń. 

Charakterystyczną cechą północnej i północno-zachodniej części miasta jest występowanie 

rozległych obszarów bezodpływowych, zajmujących niemal całe znajdujące 

się w granicach Chorzowa obszary zlewni Bytomki i Rowu Michałkowickiego 

oraz znaczny fragment zlewni Rawy na pograniczu Chorzowa i Świętochłowic. 

Północna część Świętochłowic odwadniana jest przez Strugę Chropaczowską, która 

jest dopływem Bytomki, znajdującej się w zlewni Odry. Przez południowe rejony 

miasta płynie z kolei Rawa, należąca do zlewni Wisły. 

Stanowi ona główny odbiornik ścieków przemysłowych i komunalnych miasta, 

została sprowadzona do roli kanału ściekowego, ujętego w kamienne i wybetonowane 

koryto, o minimalnej ilości wód naturalnych. Jest jednak jedynym większym 

ciekiem na terenie obu miast. 

Niemal wszystkie występujące współcześnie w obydwu miastach zbiorniki wodne 

to akweny bezodpływowe powstałe w zapadliskach bądź wyrobiskach. Do takich 

zbiorników należą m.in. stawy na terenie Żabich Dołów, stawy w Dolinie Górnika, 

staw Hermann, staw Pańskie w Chorzowie Starym (niegdyś prawdopodobnie na 

cieku wodnym), staw Amelung. 

W granicach Chorzowa występuje kilkadziesiąt zbiorników wód powierzchniowych 

pochodzenia antropogenicznego, powstałych na skutek osiadania gruntu na terenach 

górniczych bądź w wyrobiskach piasku, gliny czy kamienia. Tworzą dwa większe 

skupiska: w północno-zachodniej części miasta są to stawy powstałe na bezod- 

16 

Mapa z XVIII w. pokazująca tereny dzisiejszych 

Chorzowa i Świętochłowic. 

Ciemną zielenią zaznaczono istniejące 

wówczas cieki wodne, potoki i rzeczki. 


17

Zdjęcie z początku XX w. przedstawia dzisiejszy 

staw Policyjny. Fotograf uwiecznił 

tworzenie się stawu, w rozlewisku widać 

jeszcze płoty dzielące działki. 


18 

pływowym obszarze zlewni Bytomki, a w części środkowo-wschodniej ― zbiorniki 

wodne w bezodpływowym obniżeniu Rawy. Na uwagę zasługują również stawy na 

obszarze Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku. Część powierzchniowych 

zbiorników wodnych została zagospodarowana i pełni funkcje rekreacyjne. 

Jeśli chodzi o Świętochłowice, stwierdzić należy istnienie szeregu zbiorników powierzchniowych 

pochodzenia antropogenicznego, utworzonych w zagłębieniach 

powstałych wskutek osiadania terenu w wyniku działalności górniczej. Większość 

z nich ma charakter bezodpływowy. Do większych zaliczyć można stawy: Kalina, 

Marcin, Wąwóz, Zacisze, Szwajcer, Wojskowy i Skałka. 

Niektóre ze zbiorników, jak np. Foryśka czy Wąwóz, zawierające niezłą jakość wód, 

są wykorzystywane w celach rekreacyjnych. 

Całkiem odmiennie scharakteryzować można świętochłowicki staw Kalina, który 

jest źródłem uciążliwego fetoru i stanowi zagrożenie dla zdrowia mieszkańców pobliskich 

osiedli mieszkaniowych. 

Do początku lat 70. XX w. był on względnie czysty, jednak w latach następnych stał 

się odbiornikiem zanieczyszczeń, które przedostają się do niego z pobliskiej hałdy 

odpadów poprodukcyjnych niegdysiejszych zakładów koksochemicznych, początki 

których sięgają XIX w. Trudno więc obecnie ustalić nawet skład odpadów. Na 

pewno staw ten skażony jest fenolami i innymi substancjami smołopochodnymi, 

pochodzącymi z procesu technologicznego zlikwidowanych już zakładów koksochemicznych. 

Tak więc na dnie stawu spoczywa gruba warstwa toksycznego osadu 

złożonego z różnych substancji chemicznych ― do dzisiaj nie rozpoznanych ― oraz 

odpadów przemysłowych. 

Wobec braku wiarygodnych, aktualnych danych, dotyczących poziomu i źródeł 

skażenia stawu, nie udało się opracować odpowiednich planów jego rewitalizacji. 

W 1993 r. istniejące jeszcze wówczas Zakłady Chemiczne Hajduki, wespół z Rejonowym 

Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji w Chorzowie, podjęły działania 

mające na celu oczyścić wody stawu. Wykonano wówczas specjalną instalację, która 

miała nadmiar wody ze stawu odprowadzać odrębnym kolektorem do Oczyszczalni 

Ścieków Klimzowiec, gdzie były poddawane oczyszczeniu. 

Nie dało to jednak szybkiego, w miarę pełnego i trwałego efektu, więc w ramach 

projektu funduszu spójności nr 2003/PL/16/P/PE/044 o nazwie „Zaopatrzenie w 

wodę i oczyszczanie ścieków w Chorzowie-Świętochłowicach” opracowano Studium 

stawu Kalina. 

Wykonana w jego ramach ― przez konsorcjum firm: Przedsiębiorstwo Geologiczne 

Sp. z o.o. (Kielce) i Hydrogeotechnika Sp. z o.o. (Kielce) ― dokumentacja przekazana 

została do dalszej realizacji Urzędowi Miasta Świętochłowice, właścicielowi tego 

terenu. Gmina była więc inwestorem prac związanych z rewitalizacją i ochroną sta- 

wu w ramach zadania inwestycyjnego współfinansowanego ze środków Funduszu 

Spójności pn. „Oczyszczenie i zabezpieczenie przed wtórną degradacją stawu Kalina 

oraz rewitalizacja terenu przyległego”. 

Jeśli chodzi o wody płynące, to (jak już wcześniej wspomniano) znaczna część pierwotnych 

cieków wodnych na obszarze Chorzowa obecnie już nie istnieje. Wpływ 

na ich zanik miało przede wszystkim górnictwo oraz mająca mu służyć Główna Kluczowa 

Sztolnia Dziedziczna. 

Tak jak w Chropaczowie przekierunkowano spływ ścieków do zlewni Wisły za pomocą 

pomp tak Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna pokonała dział wodny pomiędzy 

Wisłą i Odrą siłą grawitacji, tocząc wodę pod powierzchnią ziemi. Pisząc 

o stosunkach wodnych na terenie Chorzowa i Świętochłowic, trzeba kilka słów poświęcić 

tej niezwykłej budowli inżynieryjnej. 

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna 

Śląskie władze górnicze pod koniec XVIII w. podjęły decyzję o budowie Głównej 

Kluczowej Sztolni Dziedzicznej (Haupt-schlusselerbstollen). 

Ta unikalna podziemna budowla inżynierska powstała z inicjatywy i pod nadzorem 

Friedricha W. von Redena oraz Johna Baildona. Ten śmiały pomysł miał na celu 

stworzenie kanału odprowadzającego dołowe wody kopalniane oraz wykorzystanie 

ich nurtu do spławu węgla, wydobywanego w kopalniach Król i Królowa Luiza 

w Zabrzu, do Gliwic i dalej Kanałem Kłodnickim i Odrą do Prus. Zaczęto od wykonania 

odnogi Kanału Kłodnickiego z Gliwic do kopalni Królowa Luiza. Po ukończeniu 

prac Sztolnia miała 14,25 km długości; różnica poziomów między portem załadunkowym 

w szybie Krug w kopalni Król a wylotem w Zabrzu, w dolinie rzeki Bytomki 

na wysokości 231,4 m n.p.m., wynosiła 12,35 m. 

W ten sposób Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna pokonywała dział wodny 

dzielący zlewnię Wisły od zlewni Odry. 

O wiele mniejsze od zakładanego było jej znaczenie gospodarcze. W ciągu 65 lat 

jej budowy (do 1863 r.) na powierzchni powstały liczne drogi, pojawiła się kolej, tak 

więc jej funkcja transportowa straciła rację bytu. W końcu XIX w. przestała z niej 

korzystać kopalnia Król, a w okresie międzywojennym ― kopalnia Luiza. 

Sztolnia wydrążona jest na średniej głębokości 38 m, nic więc dziwnego, że jej 

wpływ na stosunki wodne był ogromny. 

Na całość przedsięwzięcia związanego z budową kanału od Chorzowa do Koźla 

składały się trzy zadania: 

― Kanał Kłodnicki, łączący Gliwice z Koźlem, wykonany w latach 1792–1806, 

― Kanał Sztolniowy, łączący Gliwice z kopalnią Królowa Luiza w Zabrzu, skąd dostarczano 

węgiel do Królewskiej Odlewni Żelaza w Gliwicach. Kanał wykonano 

w latach 1801–1806. 

― Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna wykonana pomiędzy kopalnią Król 

w Chorzowie a kopalnią Królowa Luiza w Zabrzu, w latach 1799–1863. 

Projekt zbudowania zakładów i infrastruktury technicznej powierzono do opracowania 

Johnowi Baildonowi, który jako młody i zdolny inżynier w hucie Carron 

Ironworks w rejonie Larbert w Szkocji został polecony przez angielskiego budowniczego 

kanałów i pochylni Johna Smeatona. Angielski przemysł był wówczas najbardziej 

rozwinięty i nowoczesny w Europie. 

Budowę rozpoczęto 23 czerwca 1799 r., a jej uroczyste poświęcenie nastąpiło 10 października 

1800 r. Całość prac związanych z budową Sztolni, jak i Kanału Gliwickiego 

zakończono 6 października 1863 r. Na początku zatrudniano do budowy chłopów 

pańszczyźnianych, którzy na czas zatrudnienia byli zwalniani ze swoich rolniczych obowiązków. 

Ogrom tej inwestycji wymagał zaangażowania tysięcy robotników. W poemacie 

„Stary kościół Miechowski” ks. Norbert Bończyk tak napisał o budowie: (...) gdy 

budowano od Gliwic do Koźla kanały, pod batami urzędnych jęczał powiat cały (...). 

Długość Sztolni w części podziemnej wynosiła 14,2 km, jej głównym zadaniem było 

odwadnianie kopalń Królowa Luiza oraz Król. W związku z zejściem eksploatacji 


19 

Rozkład stężeń fenolu w wodach gruntowych 

na obszarze hałdy i stawu Kalina (1991 r.). 

Staw Kalina na pozór wygląda jako oaza 

przyrody. Przy niskim stanie wód staje 

się jednak niezwykle dokuczliwy.

Wylot z Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej 

w Zabrzu, w okolicach dzisiejszego 

hotelu Ibis. Zdjęcie z końca XIX w. 

pokazuje możliwości spławne sztolni. 


20 

poniżej głębokości lokalizacji Sztolni, pod koniec XIX w. utraciła ona swoją funkcjonalność 

w tej dziedzinie. 

Nic więc dziwnego, że na początku lat 50. XX w. została skreślona z ewidencji wyrobisk 

górniczych, a wylot sztolni w Zabrzu został zasypany. 

Roboty przy Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej prowadzone były odcinkami 

z 22 tzw. świetlików (Lichtloch) oraz kilku szybów, średni postęp roczny wynosił od 

177 m (do 1843 r.) do 520 m (w latach 1847–1852). Transport węgla łodziami odbywał 

się od 1810 r., a łączna waga przewożonego za jednym razem urobku na trzech 

lub czterech złączonych łodziach wynosiła 16 t. W sztolni wykonano pięć mijanek, 

a w trzech z nich zlokalizowano porty. 

Podziemny korytarz był używany do odwadniania podziemnych wyrobisk. Sztolnia 

jednak nie tylko odwadniała kopalnie. Skutecznie zmieniła stosunki wodne, 

odsysając wody gruntowe. Ów „melioracyjny” efekt dał się we znaki także kopalniom. 

W 1842 r., kiedy zdecydowano o wydobyciu w kopalni Luiza na poziomie 35 m 

poniżej dna sztolni, woda zaczęła z niej przeciekać do niższych pokładów. Nastąpiła 

konieczność uszczelnienia dna za pomocą iłu i kamienia oraz lutni. W latach 

1847–1852 Sztolnię prowadzono przy pomocy przeciwprzodków idących z szybów 

Marcin, Wydobywczy i Jakub kopalni Król w Chorzowie. W latach 1850–1860 

wykonano odgałęzienia odwadniające kopalnie gwareckie, położone pomiędzy 

państwowymi zakładami Królowa Luiza w Zabrzu i Król w Chorzowie. Rocznie 

drążono do 700 m takich bocznic, które połączyły z Główną Kluczową Sztolnią 

Dziedziczną kopalnie: Franciszek, Quintofore, Saara, Eintracht, Belovsegen, Ka- 

tarzyna, Karol-Emanuel i Lithandra. Ta ostatnia kopalnia była odwadniana do 

1854 r. inną, płytszą sztolnią dziedziczną Lazarus o długości 1700 m, do której 

podłączone były dwie inne kopalnie. Ponieważ wydobycie prowadzono już poniżej 

poziomu tej sztolni, zdecydowano o odebraniu jej uprawnień sztolni dziedzicznej, 

a wody z kopalni Lithandra skierowano do Głównej Kluczowej Sztolni 

Dziedzicznej. Odwodnienie okolicznych kopalń, w tym w rejonie Rudy Śląskiej- 

Chebzia (Morgenroth), gdzie zlokalizowane były szyby Schaffgotsch i Godulla 

(później kopalnia Paulus), doprowadziło do zaniku ze źródeł Rawy wypływu wody 

na powierzchnię w dotychczasowych rozmiarach. Obecnie uznawany za źródło 

rzeki staw Marcin wówczas nie istniał, a Rawa jedynie przepływała przez ten teren, 

dopływając z rejonu dzisiejszego dworca w Chebziu. 

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna była największym przedsięwzięciem hydrotechnicznym 

ówczesnej Europy. 

Miała również rozwiązać problem ścieków w Królewskiej Hucie, ponieważ przeznaczona 

była także do odprowadzania wód kopalnianych, które miały podnosić 

poziom wody w Sztolni. W początkowym okresie takie znaczenie dla okolic dzisiejszego 

centrum Chorzowa miała. Wody kopalniane i ścieki były jednak na tyle zanieczyszczone, 

że musiano je w latach późniejszych zrzucać do Rawy, gdyż gliwickie 

zakłady wykorzystujące wodę z Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej skarżyły 

się na jej jakość. 

W tym momencie Rawa stała się głównym odbiorcą ścieków z Królewskiej Huty, 

które docierały do niej poprzez Czarny Rów, jak i ― przede wszystkim ― przez powstały 

w 1875 r. Kanał Suez. 


21 

Fragment mapy z początku XIX w. z zaznaczonym 

(na czerwono) przebiegiem Głównej 

Kluczowej Sztolni Dziedzicznej. Kropki 

pokazują usytuowanie szybików sztolni.

Rawa 

Fragment planu Chebzia z 1927 r. 

na którym pokazano staw Marcin 


22 

W źródłach pojawia się po raz pierwszy w 1737 r. Pierwotna nazwa tego cieku wodnego 

brzmiała Roździanka, co niewątpliwie miało związek ze starą osadą Roździeń, 

dziś położoną w obrębie dzielnicy Katowic Szopienice-Burowiec, w pobliżu ujścia 

do Brynicy. 

Rawa stanowi największy prawobrzeżny dopływ Brynicy w zlewni rzeki Czarnej 

Przemszy, a dalej Wisły. Wpada do niej w km 0+800 jej biegu (czyli 800 m przed 

ujściem Brynicy do Czarnej Przemszy), na wysokości 246,00 m n.p.m., czyli niżej 

o 38 m od miejsca, z którego bierze obecnie początek czyli na wysokości odpływu 

ze stawu Marcin w Rudzie Śląskiej-Chebziu. 

Kiedy zmieniła nazwę oraz od kiedy powszechnie używana jest nazwa Rawa nie 

wiadomo. 

Przepływa przez 5 miast: Rudę Śląską, Świętochłowice, Chorzów, Katowice i Mysłowice. 

Od 1999 roku średni przepływ roczny jest niższy od 2,0 m3/s. 

Obecnie za źródła Rawy uznaje się Staw Marcin leżący w Rudzie Śląskiej przy granicy 

ze Świętochłowicami. 

W publikacji z 1911 roku zatytułowanej „Die Abwasserbehandlung im Rawa – Gebiet” 

(„Gospodarka ściekowa w zlewni Rawy”) informacja o źródłach Rawy ogranicza 

się do identyfikacji początku głównego cieku, który jest utworzony przez szereg 

strumieni na granicy powiatu bytomskiego i katowickiego, a ściśle w południowo – 

wschodniej części chorzowskiego powiatu miejskiego. 

Według Józefa Oksza-Grabowskiego i Karola Kiszki w „Problemie oczyszczenia 

wód ściekowych i przemysłowych ze specjalnem uwzględnieniem dorzecza Rawy” 

z 1927 r. znajduje się opis: Rzeka Rawa, nosząca nazwę od punktu połączenia się 

dwóch głównych dopływów przy Klimzowcu pod Król. Hutą, w rzeczywistości ma 

trzy źródła, które dawniej wypływały w pobliżu Łagiewnik południowych, dworca 

w Chebziu i przy Hucie Pokoju (Friedenshütte). Źródła te po największej części znikły 

z biegiem czasu z powodu podziemnej odbudowy kopalń węgla; natomiast pozostały 

trzy przypływy odnośnych zakładów przemysłowych (kopalń, hut itd.) oraz ścieków 

domowych gmin i miast, w dorzeczu Rawy położonych. 

Całkiem odmiennie określa Rawę opracowanie Hydroprojektu z 2003 roku. Odnośnie 

źródeł pojawia się zapis we wnioskach świadczący o obecnie istniejącym naturalnym 

źródle rzeki: Jako rzekę potraktowano koryto Rawy od ujścia do Brynicy do 

km 6+512 i dalej po trasie Potoku Leśnego do km 12+980, tj. źródeł powyżej stacji PKP 

Muchowiec. 

Obecnie obowiązuje wersja iż Rawa bierze początek w stawie Marcin, łącznie liczy 

19,4 km długości, i jest rzeką ― choć nazywanie jej tak wydaje się błędne. 

Na mapach niemieckich określana jest jako Bach, czyli potok, na polskich po 1922 r. 

pojawia się także jako potok. W opisach współczesnych używa się często ogólnego 

określenia ciek. 

Jest to określenie nietrafne także z innego powodu: zaniku życia biologicznego – 

już w 1893 roku stwierdzono wyginięcie w jej wodach ryb. 

Hydrologicznie określić Rawę należałoby mianem strugi ― niewielkiego cieku wodnego 

uchodzący do rzeki, płynący wolno w terenie o małych spadkach terenu. 

Struga w odróżnieniu od potoku płynie na terenie nizinnym. Charakteryzuje się 

spadkami do 2‰, a na obszarach o bardziej zróżnicowanej rzeźbie czasami więcej 

― do 5‰. Zlewnie strug, podobnie jak zlewnie potoków, na ogół nie przekraczają 

100 km². 

Rzeka zaś wg współczesnej definicji to naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący 

w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę 

rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek wodny o powierzchni dorzecza 

powyżej 100 km². 


jako miejsce skąd wypływa Rawa. Zlewnia Rawy na mapie sprzed 1939 r. 

23


Przebieg Rawy przez Świętochłowice na planie z 1911 r. przygotowanego 

dla związku ds. kanalizacji gmin Bismarckhütte (Hajduki Wielkie, 

ob. Chorzów Batory), Świętochłowice (wraz z obszarem dworskim) 

i Nowych Hajduk (ob. część Chorzowa w rejonie kościoła). 

24 


25

Dopływy Rawy 

1. Lewobrzeżne: 

a. powyżej Klimzowca 

Czarny Rów (dł. 3,99 km,), 

Suez (dł. 2,50 km), 

b. poniżej Klimzowca 

potok Dębski, 

potok Wełnowiecki (dł. 2,40 km), 

rów Norma (długość 2,8 km), 

2. Prawobrzeżne 

a. powyżej Klimzowca 

Nowobytomka (dł. 3,27 km), 

Johanka (dł. 1,55 km), 

b. poniżej Klimzowca 

rów Wujek (dł. 1,99 km), 

Potok Leśny (długość 6,47 km) 


Fragment mapy z 1830 r., na której zaznaczono 

młyny na Rawie. Było ich wówczas 10 

(na fragmencie widoczne jest 8 młynów). 

26 

Dopływy i zlewnia Rawy: 

Zlewnia Rawy obejmuje teren o powierzchni 89,8 m². Obejmuje ona się również 13 

stawów o łącznej powierzchni 0,35 km², które mają kontakt z wodami Rawy oraz 5 

stawów o pow. 0,93 km² nie mające styku z wodami rzeki. 

Według profilu podłużnego dokumentacji regulacji Rawy z okresu międzywojennego 

źródła Rawy znajdowały się w rejonie ówczesnej parowozowni przy dworcu kolejowym 

w Chebziu na wysokości 285 m n.p.m., skąd dopływały do stawu Marcin. 

Znaczenie gospodarcze Rawy 

Pierwotnie Roździanka, czyli Rawa wykorzystywana była jako miejsce poboru wody, 

głównie do celów gospodarczych, dla dostarczenia wody do spożycia wystarczały 

studnie, wtedy jeszcze ― gdy nie było eksploatacji ― nie musiały być zbyt głębokie. 

W tym przedindiustralnym okresie Rawa miała kapitalne znaczenie dla rozwoju gospodarczego 

okolic. Począwszy od rybołówstwa, poprzez budowę nad jej brzegami 

wspomnianych młynów ― zachowały się informacje dotyczące 8 z nich ― poprzez 

wykorzystywanie jej siły do napędów maszyn, czego uwiecznionym śladem jest 

herb Katowic z młotem napędzanym kołem wodnym, poruszanym wodami właśnie 

przez spiętrzone wody Rawy. 

By zwiększyć energię przepływu wody była ona na Rawie spiętrzana na potrzeby 

ulokowanych tam młynów. Z map znane są od poł. XVIII w., w 1821 opisane zostały 

jako: młyn Włodarskiego w Hajdukach Górnych, młyn Chrobota (później Klizmy) 

w Hajdukach Dolnych (na dopływie Rawy) i młyn Drosta (na cieku parkowym k. 

Dębu). Młyn Włodarskiego pokazany był jeszcze na mapie z 1899 roku. 

W Świętochłowicach na Rawie również istniały stawy, jednak młyn ulokowany był – 

co ujawnia mapa z 1810 r. na innym cieku ― Nowobytomce ― i spiętrzonym na nim 

stawie Mniszeniec. Na pewno istniał również młyn na stawie obok dworu, zwanego 

zamkiem, gdyż urbarz z 1532 nazywa go stawem młyńskim. Literatura wspomina 

również młyn Gierlotki gdzieś w pobliżu Nomiarek (obecnie okolice Szkoły Zarządzania 

Uniwersytetu Śląskiego). 

W wyniku postępującego przez wieki uprzemysłowienia terenów stanowiących obszar 

dorzecza oraz intensywnych działań urbanizacyjnych naturalne koryto rzeki 

uległo silnym przekształceniom, co możemy zaobserwować na przykładach map 

pochodzących z różnych okresów. Skutki pochodzenia antropogenicznego całkowicie 

zmieniły nie tylko samo koryto rzeki, niegdyś charakteryzujące się szerokimi 

rozlewiskami, terenami bagiennymi, ale również jej dopływy. 

Pierwsze projekty regulacji rzeki i powstanie Związku Rawy 

W opracowaniu pt.: „Dzieje i rozwój wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego 

przemysłu i stolicy autonomicznego województwa śląskiego” w 1926 r. Wł. Nałęcz- 

Gostomski napisał, że: ciek Rawa wskutek naturalnego zaniku spowodowanego podkopaniem 

się okolicznego przemysłu stał się ściekiem kanalizacji miejscowej oraz wód 

przemysłu i kopalń. 

W opinii na temat Rawy opracowanej przez Związek Emschery (na nim wzorowano 

się zakładając Związek Rawy, o czym dalej) w 1911 r., określono udział ścieków 

i wód naturalnych u ujścia do Brynicy w średnim całkowitym przepływie wynoszącym 

1948 l/s: 800 l/s stanowiły wody naturalne, 250 l/s ścieki z gospodarstw domowych 

i 898 l/s ścieki przemysłowe. 

W latach 1900 i 1911 w wyniku bezpośredniego czerpania wody z zanieczyszczonej 

Rawy w jej górnym biegu miały miejsce epidemie tyfusu. Według Józefa Okszy– 

Grabowskiego Rawa prowadziła czyste wody jedynie do 1875 roku. 

Analiza wód Rawy w Szopienicach dokonana przez A. Jankowskiego w „Mapie i komentarzu 

do mapy hydrograficznej” z 1980 roku określała ilość wód naturalnych na 

8%, ścieków komunalnych na 32%, ścieków przemysłowych na 59% i odpływów ze 

źródeł niekontrolowanych na 1%. 

Po opracowaniu częściowego planu regulacji Rawy w 1863 r. zostały wykonane 

pierwsze roboty regulacyjne polegające na budowie jazów, między innymi w Hajdukach. 

W 1873 r. zaczęto pobierać z niej wodę do huty Bismarcka (później Batory). Huta 

ta pobierała pod koniec XIX w. na swe potrzeby 67 litrów wody na sekundę. Niemal 

równocześnie w 1875 r. do Rawy doprowadzono z Królewskiej Huty rów Suez 

(w 1869 r. otwarto Kanał Sueski) odprowadzający z 20-tysięcznego wówczas miasta 

ścieki komunalne oraz wody z kopalni Król. Rawa okazała się znakomitym odbiornikiem 

zasolonych wód kopalnianych, które ze względu na swe zanieczyszczenie 

nie mogły być odprowadzane Główną Kluczowa Sztolnią Dziedziczną do Kłodnicy, 

gdyż niszczyły urządzenia hutnicze korzystające z wód Kłodnicy. 

To doprowadziło do biologicznej śmierci rzeki. Wystarczyło 20 lat by w 1893 roku 

stwierdzić wyginięcie ryb w Rawie. 

Zanieczyszczenie oraz brak uregulowanych brzegów były w tym okresie przedmiotem 

licznych skarg i procesów. W 1900 r., w czasie bardzo upalnego lata, miejscowa 

ludność czerpała wodę bezpośrednio z rzeki. W Świętochłowicach wybuchła epidemia 

tyfusu, która zmusiła rząd pruski do podjęcia pilnych działań mających na celu 

uregulowanie rzeki na całej długości. Pierwszy projekt uregulowania całej Rawy 

został wyłożony do publicznego wglądu w 1903 r. Zawierał jednak wiele błędów zarówno 

w zakresie założonych spadków, w ogóle zaś nie przewidywał konieczności 

oczyszczania ścieków, jakie Rawa toczyła. 

W latach 1893–1901 powstało 5 różnych planów regulacji Rawy i kanalizacji położonych 

w jej dorzeczu miejscowości. 

Reasumując ― w ówczesnej ocenie nie nadawał się do realizacji. Pierwszy kompletny 

projekt regulacji Rawy, zawierający analizę całej zlewni, aczkolwiek nie dla 

całej długości Rawy, opracowany został przez firmę „Havestadt & Contag” z Berlina 

w 1907 r. 

Projekt obejmował zakres regulacji na odcinku od Klimzowca do ujścia Rawy do 

Brynicy. Dla właściwego ukształtowania niwelety spadku zaprojektowano likwidację 

istniejących jazów przy hucie Baildon i Marta oraz przy młynie na Zawodziu. 

Projekt przewidywał oczyszczanie ścieków odprowadzanych do Rawy. Wadą projektu 

był częściowy tylko zakres rzeki przewidzianej do regulacji. Winą za taki stan 

rzeczy nie można jednak obarczać projektantów, ponieważ powiat Bytom oraz 

gmina Królewska Huta odmówiły udziału w projekcie, uzasadniając odmowę swoją 

słabą kondycją finansową. 


27


Przebieg Rawy na odcinku od Świętochłowic do ratusza 

w Hajdukach na planie z 1911 r. przygotowanego 

dla związku ds. kanalizacji gmin Bismarckhütte (Hajduki 

Wielkie, ob. Chorzów Batory), Świętochłowice 

(wraz z obszarem dworskim) i Nowych Hajduk. 

28 


29

Powstanie Związku Rawy 


W 1910 r. powołano dwie komisje Rawy: techniczną i prawną. W skład komisji 

wchodzili przedstawiciele wszystkich zainteresowanych z całego dorzecza Rawy. 

Zadaniem komisji było zbadanie panujących stosunków w aspekcie technicznym 

i prawnym całego dorzecza. Z uwagi na podobne uprzednie doświadczenia uznano, 

że należy wzorować się w prowadzonych pracach na istniejącym związku dorzecza 

Emschery w Niemczech. Ponadto rejencja w Opolu wystąpiła do Związku 

Emschery o opinię, w jaki sposób powinna być przeprowadzona regulacja Rawy. 

Na posiedzenie zwołane w tej sprawie przez prezydenta rejencji opolskiej w dniu 

16 grudnia 1910 r. w Katowicach zaproszono m.in. dr inż. Karla Imhoffa z Essen ― 

autora kompleksowej regulacji rzeki Emscher w Zagłębiu Ruhry. 

16 grudnia 1910 r. opinia ― oparta na projekcie firmy „Havestadt & Contag” oraz 

dziesięcioletnim doświadczeniu Związku Emschery ― została odczytana na zebraniu 

wszystkich zainteresowanych w Katowicach oraz opublikowana w 1911 

roku przez wydawnictwo Gebrűder Bőhm z Katowic pt.: „Die Abwasserbehandlung 

im Rawa – Gebiet. Technisches Gutachten auf Veranlassung des Regierungspräsidenten 

zu Oppeln und im Auftrage des Vorsitzenden der technischen Rawa 

– Kommision, des Landrats zu Kattowitz erstattet von der Emschergenossenschaft 

in Essen”. 

21 kwietnia 1913 roku cesarz Niemiec król Pruski Wilhelm wydał oczekiwaną ustawę 

tworzącą Związek Rawy (Rawaverband). W § 1 ustawy postanowiono: Powiaty 

i obwody miejskie, które całkowicie lub częściowo odwadniają do Rawy lub jej dopływów, 

jako członkowie łączą się w jeden Związek. Związek ma na celu uregulować 

według jednolitego planu odpływ, odwodnienie i oczyszczanie ścieków w zlewni 

Rawy, jako też wykonać do tego potrzebne zakłady, prowadzić je i utrzymywać. 

Jest on uprawniony, w myśl planu, wybudować i używać kanały. Jako udziałowców 

wyznaczono następujące podmioty: gminy i obwody dworskie, właścicieli tych 

przedsiębiorstw przemysłowych i innych zakładów, które odwadniają do Rawy, jej 

dopływów lub przez Związek założonych urządzeń odpływowych. 

Na mocy ustawy (Rawagesetz), podpisanej przez Wilhelma II 21 kwietnia 1913 r. 

w Bad Homburg, powołano specjalną organizację pod nazwą Rawaverband (Związek 

Rawy) z siedzibą w Katowicach. Była to korporacja prawa publicznego. Członkami 

związku były: powiat bytomski ziemski i miejski, miasto Królewska Huta oraz powiat 

katowicki ziemski i miejski. Na czele związku stał komitet (Verbandsausschuss). 

Statut Związku określał jako swoją siedzibę Katowice. Członkami Związku zostały: 

powiaty Świętochłowice i Chorzów ― Miasto oraz Katowice ― wieś i Katowice ― 

miasto. Zarząd Związku określono w liczbie 7 członków. 

Gminy będące członkami związku uiszczały składki przeznaczone na umacnianie 

brzegów, usuwanie skutków powodzi, budowę i eksploatację oczyszczalni ścieków. 

Były one obliczane w zależności od długości rzeki i jej dopływów w granicach poszczególnych 

gmin, rozmiarów powodzi i podtopień oraz ilości odprowadzanych 

ścieków w każdej miejscowości. 

Przewodniczącym Związku został Gerlach ― starosta powiatu katowickiego. Na 

kierownika robót powołano ze Związku Emschery dr inż. Műllera. Pod jego kierownictwem 

powstał projekt zatwierdzony przez władze nadzorcze, tj. Ministerstwo 

Rolnictwa i Domen 2 września 1914 r. Jednak w obliczu I wojny światowej dalsze 

działania były wówczas już niemożliwe. 

Projekt ten traktował rzekę i jej dopływy jak kolektory odprowadzające ścieki. Dbałość 

o czystość wód potraktowana została w nim bardzo pobieżnie. Projekt przewidywał 

jedynie przebudowę trzech oczyszczalni na terenie Katowic oraz budowę 

oczyszczalni na Klimzowcu. 

30 

Publikacja w Zbiorze Praw Pruskich 

(Preuszische Besetzsammlung) 

z 21 kwietnia 1911 r. Ustawy 

o utworzenie Związku Rawy. 


31

Gospodarowanie ściekami w zlewni 

Rawy. Plan ogólny. z ekspertyzy 

wydanej w Katowicach w 1911 r. 


32 

Regulacja Rawy w okresie międzywojennym 

25 sierpnia 1922 r., na walnym zebraniu przedstawicieli udziałowców, po przejęciu 

suwerenności nad tą częścią Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą Polską Związek 

na posiedzeniu swego wznowił swoją działalność. 

Nazwa Związku w okresie międzywojenny pisana była również jako Związek Regulacji 

Rawy lub Związek do regulacji Rawy. W niniejszym opracowaniu pozostaniemy 

przy najczęściej używanej nazwie Związek Rawy . 

W 1925 r. nastąpiło przyłączenie gmin: Dąb, Załęże, Bogucice, Brynów i Ligota do 

Katowic, wskutek czego to miasto stało się największym udziałowcem Związku. 

Wydział Związku na posiedzeniu w dniu 17 sierpnia 1925 r. wybrał na przewodniczącego 

Prezydenta Miasta Katowice dr. Alfonsa Górnika. Odtąd też, po uzyskaniu 

odpowiednich kredytów, datuje się energiczniejsze prowadzenie prac. 17 kwietnia 

1926 zastępcą przewodniczącego Związku został Starosta dr Wilhelm Seidler. 14 

maja 1926 r. powołano na podstawie rozpisanego konkursu na kierownika inż. Józefa 

Oksza-Grabowskiego, który wraz z powołanym przez siebie personelem technicznym 

przystąpił do wykonywania robót. Pierwszą łopatę ziemi wyrzucono na 

Szabelni przy ujściu Rawy do Brynicy w dniu 13 lipca 1926 r. 

Po ustąpieniu dr. Górnika ze stanowiska Prezydenta Miasta Katowice, a zatem i ze 

stanowiska przewodniczącego Związku, Wydział Związkowy obrał 25 października 

1928 r. nowego Prezydenta Miasta Katowice, dr. Adama Kocura, nowym przewodniczącym 

Związku. 

Inż. Józef Oksza-Grabowski, uzasadniał potrzebę regulacji koniecznością uzyskania 

większej prędkości przepływu wód w Rawie, stawiając jako główny cel wyeliminowanie 

osiadania i zamulania koryta rzeki przez prowadzoną dużą ilość zawiesin. 

Odnośnie spadków pisał: Jak wykazuje skrócony przekrój podłużny (…) rzeka Rawa 

dysponuje spadkiem zupełnie dostatecznym, a w górnym biegu nawet bardzo dobrym, 

jednakże ponieważ woda zawiera bardzo dużą ilość zawiesin i to ciężkich, należało 

przez odpowiednie umocnienie kinety koryta, osiągnąć taką chyżość przepływu, by 

nie dopuścić do osiadania zawiesiny i co za tym idzie do zamulania koryta. Zabezpieczenie 

przed ujemnymi skutkami eksploatacji górniczej polegało wówczas jedynie 

na wyborze odpowiedniego wariantu umocnień koryta. Eksploatacja górnicza nie 

miała wpływu na projektowanie rzędnych niwelety dna rzeki. Umocnienia koryta 

rzeki zostały zaprojektowane w zależności od usytuowania w dwóch podstawowych 

rodzajach rozwiązań konstrukcyjnych: 

1. Skarpowych ― zastosowanych w miejscach pozwalających na lokalizację skarp. 

W tej kategorii ponadto wyróżnić można umocnienia lżejsze, z wykorzystaniem 

bali drewnianych (do dziś zachowały się fragmenty tych umocnień w osuszonym 

starorzeczu na wysokości około km 1 + 064 biegu Rawy), oraz wykonane w całości 

z kamienia lub betonu. 

2. Bulwarowych, z zastosowaniem murów oporowych ― na terenach zabudowanych 

o niewystarczającej ilości miejsca dla rozwinięcia skarp. Zwiększone koszty 

realizacyjne tego rozwiązania były kompensowane obniżonymi nakładami na wykup 

terenu. 

Do wykonania umocnień pierwotnie wykorzystywano beton, jednak w późniejszej 

realizacji, wobec agresywnego środowiska, a w konsekwencji zagrożenia korozją 

betonu, do budowy wykorzystywano kamień. Kamień sprowadzano z Beskidów 

(piaskowiec), a później, w celu obniżenia kosztów z Chrzanowa (dolomit). Roboty 

regulacyjne rozpoczęto w dniu 13 lipca 1926 r. w Szabelni przy ujściu Rawy do Brynicy. 

Uwieńczono w ten sposób starania czynione od wielu lat przez prezydenta i radę 

miasta Katowic. Na rozpoczęcie realizacji w 1926 r. miały wpływ poza względami 

sanitarnymi, jak pisze Wł. Nałęcz-Gostomski w „Dziejach i rozwoju wielkich Katowic 

(...)”, konieczność zatrudnienia bezrobotnych i uzyskanie rządowych kredytów w wysokości 

2 mln zł., w tym otrzymanie pierwszej raty na 1926 r. w wysokości 500 tys. zł. 

Do października 1926 r. wykonano 2 z 12 projektowanych sekcji, tj. 1730 m na odcinku 

Mysłowice-Roździeń. Wł. Nałęcz-Gostomski pisał: łożysko rzeczne względnie kanałowe 

wyłożono podług najnowożytniejszych wzorów technicznych różnemi metodami odcinkowo 

a to: częściowo brusami sosnowymi w łożysku najniższem, częściowo płytami 

cementowemi wzgl. betonem, skarpy zaś wału ochronnego są również częściami murowane 

cegłą i kamieniem w betonie, częściowo zaś są pokryte darniną umocowaną na 

siatce. Również zostały wykończone przedwstępne roboty dla sekcji 4-tej w Bogucicach 

i sekcji 10-tej w Świętochłowicach, dla których to sekcji w miarę spodziewanego przypływu 

kredytu mają być przygotowane potrzebne materiały w porze zimowej w ten sposób, 

aby módz z wczesną wiosną roboty regulacyjne w tych sekcjach rozpocząć. Jeżeli nadal 

w tempie obecnem tj. bez przerwy roboty wykonywane będą, spodziewać się należy, że 

regulacja strumyka Rawy w przeciągu 3–4 lat ukończoną zostanie a temsamem niedomagania 

okoliczne spowodowane częstemi wylewami strumyka, niemożność zabudowania 

odłogiem leżących gruntów oraz przesycenie powietrza szkodliwemi wyziewami, 

ostatecznie usunięte będą. Do całokształtu robót technicznych należy jednak jeszcze 

doliczyć bezwzględną konieczność zasklepienia strumyka na obszarze miejskim, jak 

również założenie kilku zakładów oczyszczających, które to roboty wymagać będą poważnych 

kredytów z budżetu miejskiego spodziewanych. 

Projekt regulacji zakładał dwa rodzaje umocnień: skarpy i mury oporowe. To ostatnie 

rozwiązanie było stosowane dla odcinków o niewystarczającym miejscu dla 

budowy skarp z uwagi na zabudowę na brzegu lub wymagających dużych robót 

ziemnych z uwagi na głębokość projektowanego dna. Pozornie droższe rozwiązanie 

związane ze stosowaniem murów oporowych w końcowym rozliczeniu było 

konkurencyjne z uwagi na koszt robót ziemnych i wykupy gruntów. Jako materiał 

stosowano w pierwszej fazie płyty betonowe, a następnie kamień (piaskowiec z Beskidów 

i dolomit z Chrzanowa), jako bardziej odporny na wpływy atmosferyczne 

i zanieczyszczenie chemiczne. Roboty regulacyjne zostały rozpoczęte 13.07.1926 r. 

przy ujściu Rawy do Brynicy. 

Według dokonanego zestawienia przez inż. Józefa Oksza-Grabowskiego w opracowaniu 

„Związek Rawa. 25 lat działalności” w latach 1926–1938 wykonano: 

1. „Rawę w jej głównym biegu od ujścia do rzeki Brynicy pod Szabelnią aż do oczyszczalni 

na Klimzowcu, na długości 13 338 m, za wyjątkiem odcinka w hucie Recke 

i między hałdami na Roździeniu, gdzie samo koryto już wykonano, a należy je tylko 

ograniczyć murami oporowymi, względnie skarpami. 

2. Rawę w jej górnym biegu od oczyszczalni na Klimzowcu w ujścia Czarnego Rowu, 

na długości 2 062 m. 

3. Dopływy na łącznej długości 9 754 m, na co składają się: 

a. Leśny Potok od ujścia aż do skrzyżowania z linią kolejową Szopienice–Katowice, 

na długości 350 m. 


33 

Rawa w okolicach dzisiejszego biurowca Banku 

Śląskiego (ul. Chorzowska 50) w Katowicach 

w latach międzywojennych. Z opisów wynika, 

że podobnie wyglądała w Chorzowie. 

Rawa w okolicach marketu Castorama 

w Chorzowie. Koniec XX w. 

Rawa w Hajdukach w latach międzywojennych 

podczas prac regulacyjnych. 

Rozlewiska Rawy Hajdukach, poczatek XIX w.

Uregulowany w latach 30. XX w. odcinek 

Rawy w Świętochłowicach. 


Regulacja Rawy w Klimzowcu, podczas 

budowy oczyszczalni. 

34 

b. Rów „Hohenlohe od ujścia aż do warsztatów kolejowych w Katowicach na długości 

200 m. 

c. Rów „Wujek” od ujścia aż do linii kolejowej Katowice-Hajduki Wielkie, na długości 

616 m, jako rów otwarty, a dalej w porozumieniu z miastem Katowice, jako rów 

zakryty na długości 1 011 m. razem długość 1 627 m. 

d. Rów „Dębski” skanalizowany na całej długości 1 036 m. 

e. Rów „Johanka” od ujścia aż do szosy Katowice-Hajduki Wielkie, częściowo skanalizowane, 

częściowo otwarte, na długości 350 m. 

f. Rów „Suez” od ujścia aż do ulicy przy Gazowni w Chorzowie na długości 1 557 m 

jako rów otwarty oraz dalej, aż do Placu Kopernika, skanalizowany na długości 

2 014 m. 

g. Rów „Czarny” od ujścia aż do koszar w Chorzowie na długości 872 m jako rów 

otwarty, oraz stąd aż do ulicy 3 Maja skanalizowany, na długości 2 038 m. 

h. Rów „Nowo Bytomka” od ujścia aż do kościoła ewangelickiego w Świętochłowicach, 

przy czym na terenie targowiska gminnego rów został skanalizowany. 

Razem na długości 590 m. 

i. Potok „Chebzie” od ujścia Czarnego Rowu aż do ulicy Bytomskiej w Świętochłowicach 

na długości 1 390 m, jako rów skanalizowany. Razem długość 1 553 m.” 

Do roku 1939 uregulowano 16,7 km koryta rzeki, w trakcie regulacji było 1,6 km, 

a pozostawało w stanie „dzikim” 1,3 km. 

W ramach robót towarzyszących regulacji Rawy wykonano również: zasilanie 

w wodę huty Baildon po likwidacji jazu spiętrzającego poziom wody w Rawie 2,5 m 

ponad stan, mosty żelbetowe ― na Bagnie (droga Katowice–Szopienice), na Klimzowcu 

(droga Katowice-Załęże-Chorzów), na ul. Rawy w Świętochłowicach, 8 mostów 

drewnianych, 25 mniejszych kładek oraz budynek administracyjny Związku 

na Klimzowcu. Dla poprawy jakości wód prowadzonych Rawą przyjęto wcześniejszą 

koncepcję oczyszczania mechanicznego na Klimzowcu całości przepływu Rawy 

jak również biologicznego doprowadzanych ścieków z Chorzowa, Świętochłowic 

i Hajduk oraz poniżej, poprzez doprowadzenie kolektorem zbiorczym ścieków 

z dzielnic Katowic oraz gmin Dąbrówki Małej i Szopienic do oczyszczalni na Szabelni. 

Projekt zrealizowano jednak tylko w części. W latach 1928–1929 zbudowano 

oczyszczalnię na Klimzowcu. 

Dla miasta Katowice wykonano natomiast kolektor od ujścia rowu Dębskiego 

do starej oczyszczalni, która znajdowała się obok starostwa ( 0,6 m o długości 

3 109 m) i od starej oczyszczalni do Bagna ( 1,0 m o długości 2 323 m). Kolektory 

zostały wykonane z rur żelbetowych „Cepeca”, które produkowane były metodą 

odśrodkową. Dobra jakość tych rur, zdaniem budowniczych, miała szczególne znaczenie 

na terenach szkód górniczych. 

Wartość wykonanych robót regulacyjnych Rawy, budowa oczyszczalni Klimzowiec 

oraz kolektorów w Katowicach, na dzień 31 marca 1938 r. wynosiła ogółem 

10 192 000 zł. Wykonano 80% planowanych robót, które zostały w 1927 r. wycenione 

na 12 mln zł. 

Prace finansowane były przez poszczególne gminy. Np. w 1920 r. Królewska Huta 

zapłaciła 20 023 marki składki, fiskus górniczy 22 245 marek, huta Bismarck 42 076 

marek i gmina Hajduki Wielkie (Bismarckhütte) 9347 marek. W 1926 r. Wielkie Hajduki 

zapłaciły 14 582 zł, Nowe Hajduki 1324 zł, huta Bismarck 38 709 zł, Chorzów 

3521 zł, Królewska Huta 36 313 zł i Skarboferm (spadkobierca fiskusa pruskiego) 

23571 zł. Z kolei w roku 1934 udział Wielkich Hajduk wzrósł do 28 254 zł, Świętochłowic 

do 25 371 zł, Lipin do 16 367 zł, Nowych Hajduk do 3347 zł, a Chropaczowa 

do 821 zł. Składka miasta Królewskiej Huty wyniosła 70 827 zł, a gminy Chorzów 

14 295 zł. Polskie Kopalnie Skarbowe w Królewskiej Hucie uiściły 38 745 zł, huty Batory 

i Falva 74 388 zł, Śląskie Kopalnie i Cynkownie z Lipin 12 962 zł, kopalnie ks. 

Donnersmarcka 399 zł, a Zjednoczone Huty Królewska i Laura 7546 zł. 

Dla właściwej oceny skali przedsięwzięcia należy dodać, że wykonanej regulacji 

towarzyszyło zrealizowanie ogółem 22.000 m koryt obiegowych (prowizoriów). 

Znaczna część wykonanej regulacji Rawy wykonana w okresie międzywojennym 

istnieje do dnia dzisiejszego. 

W 1938 r. Przewodniczącym Związku ponownie został dr Adam Kocur ― Prezydent 

Katowic i poseł na Sejm Śląski, jego zastępcą Tadeusz Szaliński ― Starosta Powiatu 

Świętochłowice. 

Skład zarządu stanowili ponadto członkowie: Karol Grzesik ― marszałek Sejmu 

Śląskiego i Prezydent Chorzowa, dr Wilhelm Seidler ― Starosta Powiatu Katowickiego, 

Stefan Czaplinki ― radny miasta Katowic, generalny dyrektor Stefan Krasnodębski, 

naczelny dyrektor inż. Marian Wojciechowski, inż. Roman Maryniarczyk 

― delegat Wojewody Śląskiego, prezes, inż. Stanisław Majewski ― delegat Wyższego 

Urzędu Górniczego, Józef Oksza-Grabowski ― naczelny inżynier Związku. 

W 1939 roku wszelkie roboty zostały wstrzymane, później władze okupacyjne zaniechały 

nawet konserwacji istniejących urządzeń, czym doprowadzono do powstania 

warstwy osadu o grubości przekraczającej 50 cm. 

Powojenna likwidacja Związku Rawa 

Dnia 12 lutego 1945 roku przedwojenny pracownik Związku Rawa inż. Edward 

Maszczyński został mianowany pełnomocnikiem do zabezpieczenia i uruchomienia 

urządzeń związkowych. Po skompletowaniu personelu administracyjnego i koniecznej 

załogi do przeprowadzenia najniezbędniejszych prac, przystąpiono do 

usunięcia niektórych szkód wojennych i uruchomienia oczyszczalni ścieków. 

Do końca kwietnia 1945 roku Związek Rawa był podporządkowany Wydziałowi Komunikacyjno-Budowlanemu 

Urzędu Wojewódzkiego Śląsko–Dąbrowskiemu, skąd 

też otrzymywano kredyty. W końcu kwietnia doręczono pełnomocnikowi pismo, że 

Związek Rawa jest instytucją mającą własne źródła dochodów. 

Równocześnie otrzymał Związek odpis Zarządzenia Ministerstwa Przemysłu z 7 marca 

1945 roku, mocą którego Związek został podporządkowany Zjednoczeniu Energetycznemu 

Zagłębia Węglowego w Katowicach jako zakład kanalizacyjny. Zjednoczenie 

wykazało duże zainteresowanie i popierało Związek w uzyskaniu kredytów. 

2 grudnia 1946 roku ciężary regulacji rzeki Rawy zostały przejęte przez Skarb Państwa 

ze względu na niemożność ponoszenia tych ciężarów przez związki samorządowe. 

Na podstawie dostępnych protokołów z posiedzenia Zarządu Związku Rawa należy 

podkreślić dobrą kondycję finansową jego działalności. Przez 35 lat istnienia pomimo 

dwóch wojen światowych i powstań przetrwał wypełniając swoje statutowe zadania. 

Pierwszym znanym wydarzeniem na drodze do likwidacji Związku Rawa była konferencja 

informacyjna, która odbyła się w dniu 9 lipca 1948 r. w Ministerstwie Odbudowy 

w Warszawie. Na konferencji tej poinformowano o stanowisku Ministerstwa 


35 

Rawa w Świętochłowicach pomiędzy domami 

w okolicach ul. Wodnej. Lata 30. XX w. 

Rozlewisko Rawy w Lipinach. 

Rawa w początkowym biegu, po wypłynięciu 

ze Stawu Marcin.


36 

Ostatni protokół z posiedzenia 

Zarządu Związku Rawy. 


Odbudowy następująco: najlepszym rozwiązaniem sprawy usuwania wód na Górnym 

Śląsku byłoby ujęcie wszystkich wód w jedno przedsiębiorstwo; zagadnienie to jest wybitnie 

sanitarne i chodzi o zdrowie ludności Zagłębia Węglowego. Przedsiębiorstwu podlegałaby 

nie tylko rzeka Rawa, lecz także Brynica, Czarna Woda, Pawłowice, Bytomka, 

Kłonica, oczyszczalnie itp. (…) Należy stworzyć przymusową spółkę wodną, która by 

objęła szerszy zakres od Rawy i nadać jej odpowiedni statut, zapewniając zdrowe podstawy 

finansowe. Władzą zwierzchnią byłoby Ministerstwo Odbudowy przez Wydział 

Wojewódzki.(…) Związek Rawa będzie istnieć jako taki do końca bieżącego roku (czyli 

1948). W tym stanowisku zwraca uwagę duży nacisk, jaki w uzasadnieniu likwidacji 

związku został położony na zdrowie ludności oraz potrzebę stworzenia solidnych 

podstaw finansowych w przyszłości. Zapis z cytowanego protokołu z posiedzenia 

Zarządu Związku Rawa w dniu 2 sierpnia 1948 r. pozostaje w sprzeczności z jego dobrą 

sytuacją finansową i zamówieniem z firmy Ciech na 2 tys. ton „Rawitu” (osadu 

rzecznego Rawy) dla Stalinowych Zawodów z Pragi za cenę 6 dolarów za tonę. Osady 

z Rawy wykorzystywane były jako surowiec opałowy. 

Administrowanie Rawą 

Na podstawie Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach 

w 1951 r. zostało utworzone Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów 

i Kanalizacji w Katowicach, któremu przydzielono jako składnik majątku trwałego 

uregulowane koryto rzeki Rawy i Bytomki wraz z kanałami i rowami dopływowymi 

oraz oczyszczalnią Rawa w Chorzowie. 

Od 1975 r. do 1989 r. administratorem całej rzeki Rawy był Zakład nr 3 WPWiK 

w Chorzowie. W 1989 r. zarządzeniem wewnętrznym WPWiK 10/89 podzielono administrację 

rzeki Rawy pomiędzy Zakład nr 3 w Chorzowie, któremu podlegał odcinek 

od stawu Marcin w Rudzie Śląskiej do granic Katowic, oraz Zakład nr 1 w Katowicach, 

któremu podlegał odcinek od granic Katowic do ujścia rzeki. 

Po reorganizacji w 1991 r, WPWiK które to zostało wówczas rozwiązane i podzielone 

na rejonowe przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji, administrowanie 

Rawą podzielono między Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 

w Katowicach i Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Chorzowie. 

RPWiK w Katowicach przypadła część od ujścia biegu rzeki, do 13 km. RPWiK 

w Chorzowie stał się administratorem pozostałych 6 km do źródeł rzeki. Oba przedsiębiorstwa 

pełniły role administratorów do 28 lutego 2003 roku. Od 1 marca 2003 

roku na mocy ustawy Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. i wydanego do niego 

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. rzeka Rawa została podporządkowana 

Krajowemu Zarządowi Gospodarki Wodnej a w konsekwencji Regionalnemu 

Zarządowi Gospodarki Wodnej w Gliwicach. 

Regulacje Rawy po 1945 r. 

Po 1945 r. kolejne działania w zakresie regulacji podjęte zostały dopiero w l. 60. XX 

w. i były spowodowane planowaną eksploatacją węgla kamiennego pokładów 400 

i 500 w filarze ochronnym dla miasta Katowice. W 1961 r. opracowano opinię górniczo-geologiczną 

na temat projektowanej eksploatacji przez kopalnie Gottwald, 

Katowice, Kleofas i Wujek. 

Opinia zawierała sygnały o przyszłych deformacjach dna Rawy. W tym też roku rozpoczęta 

eksploatacja potwierdziła trafność opinii. 

W latach 60. XX w. podjęto decyzję o obudowaniu i całkowitym przykryciu koryta rzeki 

Rawy w centrum Katowic. Równocześnie w latach 1957–1967 sporządzono analizy 

i projekty działań jakie należy spełnić, by Rawa mogła odzyskać cechy cieku wodnego. 

Regulację rzeki Rawy na katowickim odcinku rozpoczęto w 1975 r. Była to tzw. II 

Regulacja w odróżnieniu od tej zakończonej w 1938 r., którą nazywa się I Regulacją. 

Do początku XXI wieku zrealizowany został pierwszy i drugi etap II Regulacji Rawy. 

Pierwszy etap obejmował prace na odcinku od początku biegu rzeki do 5,3 km dłu- 

37


38 

Zarządzenie Prezydium Wojewódzkiej 

Rady Narodowej o utworzeniu Wojewódzkiego 

Przedsiębiorstwa Wodociągów i 

Kanalizacji, które powierza mu administrowanie 

Rawą i utrzymanie jej zlewni. 


gości, tj. do okolic oczyszczalni ścieków „Gigablok” w Szopienicach. W 1984 roku 

nadzór nad przedsięwzięciem jako inwestor zastępczy dla WPWiK przejęła instytucja 

„Inwest”. Sprawowała go praktycznie do zakończenia prac pierwszego etapu. 

Według pierwszego harmonogramu zakończenie prac pierwszego etapu miało nastąpić 

w 1984 roku. Chociaż nie było problemów z finansowaniem remontu, pojawił 

się problem mocy przerobowych. Ostatecznie realizację pierwszego etapu regulacji 

rzeki Rawy zakończono w 1993 roku. W wyniku wykonanych prac dno koryta 

obniżono przy ujściu rzeki o 2,76 m, a średnio od 2,5 m do 3,5 m. 

W latach następnych z kolei pojawiły się problemy z finansowaniem. Ponoszenie 

kosztów drugiego etapu regulacji Rawy z Funduszu Szkód Górniczych nie było już 

możliwe. Do współfinansowania regulacji została zobowiązana KWK Katowice, 

później KWK Katowice ― Kleofas, która prowadziła wydobycie pod remontowanym 

odcinkiem rzeki Rawy oraz pod śródmieściem Katowic. Poważne kłopoty z finansowaniem 

II etapu regulacji rzeki Rawy rozpoczęły się po roku 2000, wraz z likwidacją 

kopalń. Skomplikowany montaż finansowy umożliwił jednak zakończenie 

w 2003 roku kolejnego etapu regulacji Rawy i kontynuację regulacji i doprowadzenie 

do km 7+763,5 tj. do ul. Bankowej w Katowicach. Odcinek w śródmieściu i dalej 

do Oczyszczalni Klimzowiec wciąż czeka na zakończenie. 

W Chorzowie i Świętochłowicach do problemu Rawy powrócono dopiero w latach 

90. XX wieku. Niemniej jednak przez powojenne półwiecze ścieki płynące otwartym 

korytem Rawy przez centrum dwóch miast wzbudzały emocje wśród mieszkańców, 

szczególnie tych zamieszkujących w jego bezpośrednim sąsiedztwie. 

Poza problemami natury sanitarno – estetycznej, sąsiedztwo Rawy rodziło niebezpieczeństwo 

podtopień i zalań. Również z punktu widzenia Chorzowsko-Świętochłowickiego 

Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o., eksploatującego 

Rawę na terenie Świętochłowic i Chorzowa, aż do wylotu z oczyszczalni ścieków 

Klimzowiec, otwarty kanał powodował liczne problemy eksploatacyjne. 

Niestety, ze względu właśnie na charakter koryta, jego usytuowanie oraz długość 

eksploatowanego odcinka (ok. 4,9 km), brak było możliwości realizacji tak dużego 

przedsięwzięcia jakim jest przykrycie koryta Rawy, w ramach planu inwestycji Spółki 

finansowanego wyłącznie ze środków własnych, pochodzących przede wszystkim 

z opłat za wodę i ścieki. Szansa pozyskania dodatkowych środków na realizację 

tego zadania pojawiła się wraz z uruchomieniem dla Polski środków UE w ramach 

tzw. funduszy przedakcesyjnych. 

Ostateczne rozwiązanie problemu Rawy 

w Świętochłowicach i Chorzowie 

Na początku 2003 r. Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek Wodociągów 

i Kanalizacji podjął działania mające na celu pozyskanie środków finansowych 

z funduszy przedakcesyjnych na realizację kluczowych zadań z zakresu gospodarki 

wodno-ściekowej, w tym na przykrycie koryta Rawy. Istniejący od 1992 r. 

międzygminny związek Chorzowa i Świętochłowic został powołany w celu wspólnego 

realizowania zadań o charakterze publicznym w zakresie zbiorowego zaopatrzenia 

w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. 

Podjęte przez Związek działania, dzięki wsparciu ze strony Narodowego Funduszu 

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Wojewódzkiego 

Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, pozwoliły na 

pozyskanie środków finansowych na opracowanie studium wykonalności i wniosku 

aplikacyjnego. Jednocześnie Ministerstwo Środowiska umieściło Chorzów 

i Świętochłowice na liście inwestycji priorytetowych załączonych do Strategii ISPA. 

Umożliwiło to przedłożenie Komisji Europejskiej wniosku o wsparcie planowanego 

przedsięwzięcia z Funduszu ISPA. 

19 grudnia 2003 r. podpisano Memorandum Finansowe dotyczące przedsięwzięcia 

nr 2003/PL/16/P/PE/044 pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Komisją Eu- 

39

Montaż ostatniego odcinka rurociągu, 

w którym zamknięta została Rawa. 

Zdjęcie wykonane 6 marca 2010 w 

okolicy ul. Armii Krajowej 53. 


40 

ropejską, w wyniku którego Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek 

Wodociągów i Kanalizacji stał się Beneficjentem Końcowym bezzwrotnych środków 

pomocowych Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej ― ISPA 

(od 1 maja 2004 r. w ramach Funduszu Spójności). Zapisane środki przeznaczone 

zostały na realizację projektu z zakresu gospodarki wodno-ściekowej pod nazwą 

„Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Chorzowie-Świętochłowicach”. 

Celem całego Projektu było rozwiązanie problemów gospodarki wodno-ściekowej 

w Chorzowie i Świętochłowicach, a także poprawa stanu środowiska i warunków 

bytowych mieszkańców. Realizacja przedsięwzięcia miała się przyczynić do spełnienia 

wymagań polskich i europejskich norm oraz wymagań obowiązujących 

w sektorze wodociągów i kanalizacji. W odniesieniu do zadania przykrycia Rawy 

zakładano następujące korzyści wynikające z realizacji: 

• znaczne ograniczenie emisji odorów oraz par i mgieł skażonych mikrobiologicznie, 

• poprawa bezpieczeństwa i warunków sanitarnych, 

• eliminacja dyskomfortu zapachowego oraz wizualnego, 

• poprawa warunków urbanistycznych, 

• stworzenie warunków przyjaznych dla rekreacji. 

Poza przykryciem koryta Rawy na długości ok. 4,9 km zadanie obejmowało również 

przykrycie otwartych odcinków głównych kanałów dopływających do Rawy: 

Czarnego Rowu, Suezu i Johanki o łącznej długości ok. 1,3 km. 

Przykrycie koryta Rawy było największym zadaniem inwestycyjnym, obok modernizacji 

oczyszczalni ścieków Klimzowiec, zrealizowanym przez ChŚPWiK Sp. z o.o. 

Byłą to również jedna z największych inwestycji w historii Chorzowa i Świętochłowic. 

Przykrycie Rawy 

Całość prac wykonano pomiędzy lipcem 2007 roku a kwietniem 2010 roku. W ich 

trakcie zużyto m.in.: ok. 120 000 t piasku, ok. 40 000 t kruszywa pohutniczego, ok. 

70 000m2 geotkaniny. 

Wykonano kolektor pod następującymi obiektami inżynierskimi: 

• ul. Szpitalna w Świętochłowicach, 

• ul. Żołnierska w Świętochłowicach, 

• Wiadukt kolejowy relacji Chorzów Batory – Tczew w Świętochłowicach, 

• ul. Wolności w Chorzowie, 

• ul. Dąbrowskiego w Chorzowie, 

• ul. BOWiD w Chorzowie, 

• ul. Wita Stwosza w Chorzowie, 

• Wiadukt w ciągu Drogowej Trasy Średnicowej w Chorzowie, 

• ul. Górnicza w Chorzowie. 

Pierwszym etapem prac zmierzających do przykrycia koryta Rawy było przygotowanie 

projektu budowlanego. Jednym z głównych zamierzeń inwestycji było wykonanie 

szczelnego przykrycia w celu zlikwidowania uciążliwych wyziewów. W związku 

z tym wykonano kolektor (zamknięty kanał) z wielkowymiarowych elementów 

o przekrojach rurowych i sprawdzonych, szczelnych połączeniach, który stał się 

zamkniętym korytem Rawy. 

Uwzględniając możliwość przepuszczenia tzw. wody 1 % (czyli takiej, której prawdopodobieństwo 

pojawienia się wynosi raz na 100 lat) określono potrzebny przekrój 

kolektora Rawa. Wybrano rury o średnicy 2400 mm o przekroju kołowym. 

Przyjęty spadek kolektora zapobiegnie osadzaniu się ewentualnych materiałów 

sypkich oraz gwarantuje samooczyszczanie się kanału w trakcie jego eksploatacji. 

Ze względu na podział administracyjny i zakres robót, kontrakt został podzielony 

na odcinki. 

Kontrakt objął także prace w dopływach Rawy: 

• Kanał Johanka ― wykonanie zamkniętego kanału ściekowego o średnicy Ø 800 

mm. 

• Kanał Suez ― rozbiórka istniejących umocnień dna wraz z wykonaniem w korycie 

nowego pojedynczego kanału ściekowego o przekroju zamkniętym. 

• Kanał Czarny Rów ― rozbiórka istniejących umocnień dna oraz przykrycia kanału 

wraz z wykonaniem w korycie nowego podwójnego kanału ściekowego o średnicy 

1800 mm. 

Budowę kolektora DN2400 rozpoczęto we wrześniu 2008 roku po uzyskaniu pierwszego 

pozwolenia na budowę na odcinku od ul. Wolności do Odmętarni Huty Batory. 

Przy Odmętarni także zamknięto kolektor ostatnią rurą, miało to miejsce 6 

marca 2010 r. 

W ramach prowadzonych prac ułożono kolektory o długości: 

• ok. 3300 mb ― rury CC GRP ― odcinki: R9-R15, o średnicy 2400 mm, 

• ok. 700 mb ― rury CC GRP ― kanał Suez, o średnicy 2000 mm, 

• ok. 1300 mb ― rury CC GRP ― kanał Czarny Rów, o średnicy 1800 mm, 

• ok. 250 mb ― rury betonowe ― odcinek R7-R8, o średnicy 1400 mm, 

• ok. 900 mb ― rury betonowe ― odcinek R5-R7, o średnicy 1000 mm, 

• ok. 15 mb ― rury betonowe ― kanał Johanka, o średnicy 800 mm. 

Głównymi celami kontraktu pn. „Przykrycie rzeki Rawy i otwartych kanałów ściekowych” 

była poprawa warunków gospodarki wodno-ściekowej w Chorzowie 

i Świętochłowicach, zlikwidowanie negatywnego oddziaływania otwartego kolektora 

ściekowego na środowisko oraz poprawa warunków bytowych mieszkańców. 

W pełni się to udało. 

Przykrycie Rawy poprawiło oczywiście wygląd miast w okolicach rzeki. I ten efekt 

jest najbardziej widoczny. W miejscu dawnego koryta, na powierzchni jedynym 

śladem po nim są ścieżki rowerowe i alejki spacerowe wiodące tak, jak niegdyś płynęły 

ścieki. . 

W ramach nasadzeń zastępczych w Chorzowie i Świętochłowicach posadzono prawie 

500 szt. drzew i 1000 szt. krzewów. W obu miastach na wybranych odcinkach 

przykrytego kolektora Rawa, wykonano ciągi piesze i pieszo–rowerowe o łącznej 

powierzchni prawie 3000 m². 

Zamknięcie Rawy pod ziemią ma też znaczenie technologiczne, zwiększa temperaturę 

ścieków wpływających do Klimzowca, poprawiając doraźnie pracę oczyszczalni. 

Jeśli temperatura wpływających tam ścieków spada poniżej 12 stopni Celsjusza, 

procesy biologiczne oczyszczające wodę z zanieczyszczeń organicznych 

przebiegają mniej wydajnie. Zatem pomaga to również w lepszej pracy oczyszczalni 

ścieków Klimzowiec. 

Mimo że problem uciążliwości Rawy na odcinku od jej początków do oczyszczalni 

Klimzowiec został rozwiązany należy pamiętać, że dwa razy dłuższy odcinek płynie 

od oczyszczalni do ujścia do Brynicy. Tym odcinkiem jednak zajmują się już Katowickie 

Wodociągi S.A. 


41 

Okazjonalna publikacja wydana w 2010 przez 

Ch-ŚPWiK o Rawie i zamknięciu jej w rurociągu. 

Symbolicznego otwarcia ścieżki rowerowej i deptaku 

biegnącego szlakiem dawnego koryta Rawy 

dokonują Urszula Gniełka (I zastępca prezydenta 

Świętochłowic) i Marek Kopel (prezydent Chorzowa).


Sieć wodociągowa i kanalizacyjna do 1945 roku 

42 

I Wodociągi 

1. Przed powstaniem ujęć wody 

Zaopatrzenie w wodę było zawsze jedną z żywotnych kwestii w miastach i osadach 

przemysłowych, takich jak Królewska Huta (obecny Chorzów) czy Świętochłowice. 

Początkowo tylko pojedyncze studnie mogły dostarczać mieszkańcom wody, nie 

zawsze nadającej się zresztą do picia. 

Rosnące w 2. poł. XIX w. uprzemysłowienie Górnego Śląska powodowało większe 

zapotrzebowanie na siłę roboczą. Nowo przybyli pracownicy napotykali tereny nie 

przygotowane pod osadnictwo. Oprócz wielu innych spraw szczególnie we znaki 

dawał się brak dobrej wody pitnej jak i wystarczającej ilości koniecznej dla celów 

gospodarczych. Szczególnie na terenach górniczych wystąpiło zanikanie nawet 

tych źródeł i studzien, które funkcjonowały dotychczas. 

Przed wkroczeniem na ten teren intensywnej eksploatacji górniczej, która zniszczyła 

naturalny układ stosunków wodnych, zapotrzebowanie ludności na wodę 

było całkowicie pokryte, właśnie za pomocą studzien. Na początku XIX w. nieopodal 

Huty Królewskiej utworzono sztuczne zbiorniki na wodę, położone na wschód 

od zakładu. Stawy te były konieczne, ponieważ do celów przemysłowych już wówczas 

brakowało odpowiedniej ilości wody do celów produkcyjnych. 

Tymczasem brak wody w okręgu przemysłowym, pogłębiony przez kilka z rzędu 

susz w porach letnich, coraz bardziej dawał się we znaki. Szczególnie uciążliwy był 

na terenie Królewskiej Huty i okolicznych terenów, w tym obecnie zajmowanych 

przez Świętochłowice. 

Biedniejsi z kolei nocami ustawiali się przy studniach, gdyż tylko wtedy istniały 

szanse zdobycia wody, zamożniejsi kupowali wodę za pieniądze. Opłakane stosunki 

panowały w zakresie spraw sanitarnych, nie było tu czym gasić pożarów. 

Właściciel kopalni Król, czyli państwo poprzez swe urzędy nakazał utworzyć i udostępnić 

dodatkowe punkty czerpania wody. Fiskus górniczy oddał do dyspozycji 

Królewskiej Huty wodę wypływającą z szybu Freundschaft kopalni König (Król). Do 

dystrybucji wody rurociąg na terenie miasta założono w 1865 r., był to najstarszy 

w Królewskiej Hucie i pierwszy w okolicznych gminach wodociąg. 

W 1867 r. kopalnia König płaciła około 2 800 talarów rocznie na utrzymanie zakładu 

wodociągowego wody pitnej i rozbudowę sieci wodociągowej. Pięć lat później, 

w 1872 r. uruchomiono stację pomp zasilającą północną część miasta, zaś w 1874 r. 

nowe zbiorniki wody przy obecnej ul. Piotra. W maju 1879 r. doszło do unieruchomienia 

w Królewskiej Hucie miejskiego zakładu wodociągowego wskutek niedostatecznej 

ilości wody w studniach zbiorczych. Obowiązek zaopatrzenia w wodę 

przejęły na siebie zarządy kopalń i hut. Aby choć częściowo zaradzić sytuacji, huta 

Królewska podjęła się zaopatrywania w wodę północnych części miasta z obecny- 

mi ulicami 3 Maja, 11 Listopada, Katowicką i Piotra za pośrednictwem miejskich 

zdrojów ulicznych. 

Wydatki miasta Królewskiej Huty na zaopatrzenie w wodę w latach 1877–1878 wyniosły 

5 445 marek a w latach 1881–1882 2 981 marek. Przypadało wtedy na jedną 

studnię około 550 mieszkańców. W 1882 r. miasto posiadało 53 publiczne studnie 

i punkty czerpania wody. Spośród tych, które były własnością miasta osiemnaście 

było połączonych z siecią wodociągową kopalni Król, dziesięć nie posiadało przyłączeń 

do sieci, a sześć połączono z siecią Königshütte (Huty Królewskiej). Ponadto 

dziesięć punktów było własnością kopalni a dziewięć huty. Woda była do nich doprowadzana 

przez 17 074 m przewodów, z czego 11 786 m pozostawało własnością 

kopalni, 2 895 m huty i 2 383 m miasta. 

Nie zachowały się dane o zaopatrzeniu w wodę Świętochłowic przed wybudowaniem 

tam wodociągu. Jak w całej okolicy, również tam oraz w Lipinach i Chropaczowie 

mieszkańcy korzystali ze studni prywatnych i publicznych, które w miarę 

rozwoju przemysłu dawały coraz mniej wody. Wiadomo jedynie, że w osadzie Zgoda 

w latach 80. XIX w. funkcjonowało siedem studni należących do miasta Bytomia 

i osiem studni będących własnością miejscowej huty. Obniżenie poziomu wód 

gruntowych spowodowało ich wysychanie i mieszkańcy rozpoczęli zasypywanie 

różnych urzędów apelami i prośbami o wybudowanie wodociągów 

2. Wodociąg państwowy z Zawady koło Pyskowic 

Brak wody dawał się we znaki od początku lat 70. XIX w. wszystkim miastom i osiedlom 

okręgu przemysłowego Górnego Śląska. Brakowało nie tylko wody pitnej dla 

mieszkańców, ale i tej dla celów przemysłowych, szczególnie używanej w kotłach 

parowych. 

Wyższy Urząd Górniczy we Wrocławiu został zobowiązany przez ministra handlu 

i przemysłu rozporządzeniem z 19 marca 1873 r. do zbadania stanu zaopatrzenia 

w wodę na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego oraz opracowania projektu 

zaradzenia występującym jej brakom. Szczególnie chodziło tu o kwestię wykorzystania 

istniejących tu źródeł wody oraz ustalenie czy ich wydajność jest w stanie 

pokryć wciąż wzrastające zapotrzebowanie. 

Okazało się po przeprowadzeniu tych badań, że tylko połowa z tych źródeł dawała 

wodę nadającą się do picia. Oczywiście było to zupełnie niewystarczające wobec 

istniejących i wciąż wzrastających potrzeb. Sprawozdania nadesłane przez wrocławski 

urząd górniczy oraz rejencję opolską uzmysłowiły rządowi konieczność 

utworzenia w okręgu przemysłowym Górnego Śląska jednolitego systemu zaopatrzenia 

w wodę. 

Ministrowie handlu, przemysłu i robót publicznych, spraw wewnętrznych oraz oświaty 

i zdrowia wydali 14 maja 1878 r. wspólne rozporządzenie, które powierzyło kierownictwo 

przygotowań do stworzenia systemu zaopatrzenia w wodę nadprezydentowi 

prowincji śląskiej. Przeznaczono na ten cel 50 000 marek z kasy rządowej. 

Projekt systemu wodociągowego sporządził królewski radca budowlany Bernhard 

Salbach z Drezna mający już bogate doświadczenia w tej dziedzinie (pod jego 

kierunkiem zbudowano drezdeński zakład wodociągowy). Jego pierwszym założeniem 

był wniosek, że wody prowadzone przez przepływające w pobliżu rzeki: 

Brynicę, Przemszę i Kłodnicę nie wchodzą w rachubę z powodu zbyt małej ilości 

wody w stosunku do zapotrzebowania oraz jej zbyt niskiej jakości, powodującej 

potrzebę kosztownego uzdatniania. W wyniku przeprowadzonych w terenie prac 

hydrologicznych i geologicznych wyznaczono miejsca gdzie woda występowała 

w ilościach pozwalających na zaopatrzenie całego okręgu przemysłowego Górnego 

Śląska. Okazało się, że pokaźne zasoby wód wgłębnych zawiera górnośląska 

niecka triasowa. Były one już częściowo udostępnione przez różnorakie wiercenia, 

związane głównie z eksploatacją górniczą. Na przykład zarząd dóbr księcia Hohenlohe 

wykonał trzy otwory wiertnicze w kamieniołomie w Zawadzie koło Pyskowic, 

z których wypłynęły na powierzchnię ziemi wielkie ilości wody, jak ze studni artezyjskiej. 


43


44 

Mapa pokazująca sieć wodociągów, jakie w początkach XX 

w. istniały w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. 


45

Wieża wodna huty Królewskiej. 

Rysunek pokazujący sposób podłączenia 

wanny do kanalizacji, początek XX w. 


46 

Salbach postulował wykonanie w okolicy Zawady studni głębinowej i zaopatrywanie 

z niej całego okręgu przemysłowego, a zwłaszcza jego zachodniej części. Projekt 

ten został zaakceptowany przez trzech odnośnych ministrów 29 marca 1880 r. 

Na jego realizację rząd wyasygnował kolejne 50 000 marek. Projektowane przez Salbacha 

wiercenia w Zawadzie wykonano w latach 1880-1882. Aby zabezpieczyć nowe 

ujęcie przed potencjalnymi skutkami eksploatacji górniczej Wyższy Urząd Górniczy 

we Wrocławiu utworzył wokół niego strefę ochronną, w której zakazano wszelkich robót 

wiertniczych i poszukiwawczych bez specjalnego zezwolenia władz górniczych. 

Jednak dopiero w 1894 r. oddano do użytku zakład wodociągowy i rurociąg zaopatrujący 

głównie Zabrze i Gliwice. Nitka tego wodociągu (o przekroju 200 mm) sięgnęła 

również do Lipin i Chropaczowa oraz przez Frydenshutę (Nowy Bytom) do Zgody. 

3. Wodociąg państwowy z Rept (szyb Adolf) 

Planowany system wodociągowy zasilany z Zawady nie mógł być od razu wykorzystany 

do zaopatrywania Królewskiej Huty i Świętochłowic ponieważ jego realizacja 

była odległa w czasie. Tymczasem kilka następujących po sobie suchych lat zmusiło 

państwo do szybkiego działania. Postanowiono wybudować specjalny wodociąg 

przeznaczony wyłącznie dla potrzeb miasta Królewska Huta. Wodę do jego zaopatrywania 

miano czerpać z głębokiej sztolni odwadniającej Friedrich (Fryderyk) fiskalnej 

kopalni srebra i ołowiu w Reptach koło Tarnowskich Gór. Wielkie ilości wody 

znajdowały się tutaj w niecce triasowej. Woda miała być pobierana z leżącego ok. 

3 km na południe od tego miasta szybu Glückhilf za pomocą pompy i kierowana na 

południe przez Bytom i Łagiewniki w stronę Królewskiej Huty. W międzyczasie plan 

został zmieniony o tyle, że do czerpania wody zamiast szybu Glückhilf użyto ostatecznie 

położonego o 1 km dalej na wschód nieczynnego już szybu Adolf (obecnie 

Staszic). 

Fiskus górniczy był szczególnie zainteresowany Królewską Hutą i okolicznymi miejscowościami, 

ponieważ to głównie z winy górnictwa doszło do wysychania studzien 

w mieście. Kopalnia Król sama zresztą cierpiała na brak dobrej wody do celów przemysłowych, 

przeznaczonej głównie do zasilania kotłów parowych. Do tych celów 

musiano używać zawapnionej wody z dużą zawartością gipsu pochodzącej z samej 

kopalni. Wielokrotnie dochodziło do uszkodzenia kotłów z tego powodu. Z wody 

pochodzącej z szybu Freundschaft korzystali też mieszkańcy miasta, jednak były to 

ilości znikome w stosunku do potrzeb, a sam szyb musiał przede wszystkim pełnić 

funkcje wydobywcze. 

Tak więc to górnictwo pokryło wszelkie koszty budowy wodociągu z szybu Adolf do 

Królewskiej Huty. W budżecie Zarządu Górnictwa, Hutnictwa i Salin (Berg-, Hütten- 

und Salinenverwaltung) przewidziano w latach 1882–1885 kwotę 696 000 marek na 

ten cel. Wodociąg położono wzdłuż szosy Tarnowskie Góry-Bytom-Królewska Huta 

(obecna ul. Katowicka w Chorzowie). 

Przeprowadzono też liczne badania wody z tarnogórskiej sztolni. Wykazały one silne 

wahania stanu wody; w zależności od pory roku i warunków atmosferycznych 

uzyskiwano od 12 do 25 m³ na minutę. Woda nie była wolna od zanieczyszczeń 

organicznych. Z tego powodu zrezygnowano z pobierania wody z samej sztolni. 

W celu uzyskania wody jak najlepszej jakości od lipca 1884 r. do kwietnia 1885 r. 

w szybie maszynowym (Maschinenschacht) obok szybu Adolf wykonano otwór 

wiertniczy do głębokości 200 m, z którego uzyskano w wielkiej ilości wodę. 

18 października 1884 r. o godzinie 17.15 doczekano się wypływu wody z nawierconego 

otworu. Woda ta została określona jako krystalicznie czysta i o wyśmienitym 

smaku. Radość była tak wielka, że ustanowiono na pamiątkę tego dnia tak zwane 

„święto wodne” (Wasserfest) obchodzone w każdą rocznicę tego wydarzenia. 

Woda w tym szybie posiadała stałą temperaturę 8-10 °C i była jedną z najlepszych. 

Ponieważ wypływ z pierwszego otworu szybko przestał wystarczać, w latach 1887- 

1888 wykonano obok szybu Adolf drugi otwór, z którego uzyskiwano prawie 6 m³ 

wody na minutę. Sztolnia Friedrich posłużyła po wybudowaniu zakładu wodociągo- 

wego do odwadniania hal maszynowych. Ujęcie szybu Adolf zabezpieczono przed 

zanikiem wody wskutek robót górniczych ustanowieniem w latach 1893 i 1894 specjalnej 

strefy ochronnej. Wszelkie roboty na głębokości większej niż 10 m wymagały 

zezwolenia władz. 

4. Wodociągi na terenie obecnych miast Chorzów i Świętochłowice 

Wodociąg z szybu Adolf prowadził przez Nowe Repty, Dąbrowę Miejską, Bytom, 

Łagiewniki do Królewskiej Huty. W Średnich Łagiewnikach (Mittel Lagiewnik) wybudowano 

wieżę ciśnień o pojemności zbiornika 500 m³. Krawędź przelewu zbiornika 

leżała na wysokości około 319 m n.p.m. Wieża znajdowała się po wschodniej 

stronie obecnej ul. Katowickiej, na wzniesieniu koło dojazdu do osiedla Pod Arkadami. 

Przekrój wodociągu wynosił 350 mm na odcinku z szybu Adolf do Łagiewnik 

i 300 mm z Łagiewnik do Królewskiej Huty. Za pośrednictwem wieży zaopatrywano 

samo miasto Królewską Hutę oraz okoliczne kolonie robotnicze i kopalnię węgla 

kamiennego Król. 

W 1886 r. wybudowano miejski wodociąg z centrum Królewskiej Huty do Klimzowca 

o długości 1542 m, a w następnym roku przedłużono go w kierunku południowym 

do Górnych i Dolnych Hajduk, a także Świętochłowic oraz na wschód do 

Chorzowa (Chorzów Stary) i Węzłowca. Wodę otrzymały z niego też gminy Górne 

i Średnie Łagiewniki. W ten sposób powstał wodociąg grupowy. W 1892 r. na terenie 

Świętochłowic pobierano wodę do tendrów parowozowych, którymi dowożono 

ją do Zabrza (jeszcze przed doprowadzeniem tam wodociągu z Zawady) w ilości 

ok. 100 m³ dziennie. Był to awaryjny sposób na zaradzenie brakowi wody w Zabrzu. 

Liczba punktów poboru wody w Królewskiej Hucie w latach 1883–1887 wzrosła z 54 

do 61, podłączeń domów z 27 do 114, a długość miejskiej sieci wodociągowej z 2383 m 

do 13 121 m. Był to w głównej mierze rezultat przejęcia sieci zakładowych. Koszty zaopatrzenia 

mieszkańców w wodę wzrosły z 4616 marek do 13 215 marek. Wzrost ilości 

przyłączeń domowych był możliwy głównie dzięki temu, że wodociągi przynosiły miastu 

zysk. Opłaty za pobór wody wnoszone przez mieszkańców były wyższe od kosztów 

dostarczania jej, które ponosiło miasto. Zyski te wzrosły jeszcze pod koniec XIX w. 

19 listopada 1884 r., po wybudowaniu nowego wodociągu, miasto zawarło umowę 

z pruskim fiskusem górniczym oraz hutą o dostarczanie wody na potrzeby mieszkańców. 

Na mocy tej umowy dostarczano bezpłatnie 50 litrów wody dziennie na 

każdego mieszkańca. Ewentualne nadwyżki miały cenę nie wyższą od kosztów 

własnych. Była to forma odszkodowania za zanik wód gruntowych spowodowany 

przez przemysł. Cena wody wynosiła wówczas 10 fenigów za 1 m³. W tym roku było 

w mieście 39 352 mieszkańców. Miasto przejęło część sieci należącej do fiskusa 

i huty oraz wszystkie studnie i punkty czerpania wody. 


47 

Plan modernizacji piaśnickiej 

wieży wodnej z 1900 r. 

Wieża wodna w Paśnikach I poł. XX wieku.

Wieża wodna w Łagiewnikach. 


Niezrealizowany projekt wieży wodnej dla huty 

Królewskiej z 1874 r. Pod projektem podpisał 

się ówczesny dyrektor huty Oskar Junghann. 

48 

Nową umowę z fiskusem zawarto 1 kwietnia 1900 r. Ustalała ona bezpłatne dostarczanie 

wody dla 38 tys. mieszkańców miasta przez 40 lat (było to 554 800 m³) 

jako odszkodowanie za zanik wód. Nadwyżka miała kosztować miasto 5 fenigów 

za 1 m³. W 1904 r. ilość wody bezpłatnie dostarczanej wzrosła do 584 000 m³, a cena 

nadwyżki do ok. 8 fenigów za 1 m³. Miasto z kolei pobierało od mieszkańców za 

każdy metr³ 15 fenigów. W 1905 r. taryfa opłat wynosiła od 18 fenigów wzwyż, jeśli 

mieszkaniec zużył poniżej 500 m³ wody rocznie oraz do 15 fenigów w przypadku 

rocznego zużycia ponad 2500 m³. Jak widać miało to zachęcać ludzi do jak największego 

zużycia wody, gdyż to przynosiło zyski miastu. W latach 1900–1903 na szeroką 

skalę wymieniano w mieście rury wodociągowe. Umożliwiło to zastosowanie 

wyższego ciśnienia w sieci. 

W 1898 r. w mieście było 24 620 m sieci wodociągowej. Przyłączonych do niej było 

516 domów. Funkcjonowało też 59 hydrantów i 65 publicznych punktów poboru 

(studzien i pomp). 

Dziesięć lat później, w 1908 r. długość sieci wzrosła do 40 521 m, a podłączonych 

domów do 1113. Hydrantów było 164, a liczba punktów poboru zmalała do 41. Tuż 

przed wojną, w 1913 r., sieć liczyła już 43 021 m z 1347 domami. Hydrantów było 201 

a punktów poboru 26. 

Aż do około 1908 r. zaopatrzenie w wodę było zupełnie wystarczające. Rosnąca 

urbanizacja okręgu przemysłowego spowodowała zaopatrywanie z sieci miejskiej 

także sąsiednich osiedli robotniczych. Maksymalne zużycie na głowę mieszkańca 

wynosiło ok. 30-35 litrów. Była to ilość zbyt mała by możliwe było wprowadzenie 

kanalizacji ogólnospławnej. 

Większość budynków mieszkalnych miała wodę doprowadzoną jedynie do parteru. 

Tylko zamożniejsi mieszkańcy domów w centrum miasta posiadali wodę we własnych 

mieszkaniach, a nawet ubikacje spłukiwane wodą i łazienki. 

W 1913 r. było w mieście 1595 ustępów spłukiwanych wodą i 993 łazienki. Tylko co 

dziesiąte mieszkanie posiadało ustęp i co szesnaste łazienkę. Robotnicy zamieszkujący 

przedmieścia zużywali niewiele wody, głównie ze względu na zbyt wysoką 

dla nich cenę. W latach 1904-1908 średnie zużycie wody na jednego mieszkańca 

wyniosło 25–27 litrów, a w 1912 r. około 30 litrów. 

Przed rokiem 1922 r. istniały na terenie miasta następujące odcinki głównych wodociągów: 

― o przekroju 350 mm z Bytomia do wieży ciśnień w Łagiewnikach, 

― o przekroju 300 mm z wieży w Łagiewnikach do wieży miejskiej przy ul. Miechowickiej, 

― o przekroju 400 mm z Lipin do wieży miejskiej, 

― o przekroju 80 mm od wodociągu z Bytomia do zakładów azotowych w Chorzowie, 

― o przekroju 200 mm z Załęża do wieży ciśnień w Hajdukach, 

― o przekroju 300 mm z kopalni Andaluzja do zakładów azotowych, 

― o przekroju 700 mm od rzeki Brynicy do zakładów azotowych. 

4a. Wodociągi w Chorzowie (Starym) 

Do gminy wiejskiej Chorzów (Stary) doprowadzono w latach 1886-1887 odnogę 

wodociągu fiskalnego z szybu Adolf. Zastosowano głównie rury żeliwne o przekroju 

80 mm (koło elektrowni i na Węzłowcu oraz w obecnej ulicy Bytkowskiej). 

Budowniczym był inż. Richard Aust z Królewskiej Huty. Główny wodociąg fiskalny 

o przekroju 150 mm prowadził z Królewskiej Huty do Siemianowic wzdłuż obecnej 

ul. Siemianowickiej. W 1909 r. uchwalono budowę równoległego do starego wodociągu 

od ul. Siemianowickiej na plac Jana. 

W 1904 r. w Chorzowie zużyto 56 376 m³ wody (18 litrów dziennie na osobę), zaś 

w 1907 r. 150 426 m³ (43 litry na osobę). W latach 1912 i 1913 zabudowano w gminie 

9 hydrantów ulicznych przeznaczonych dla celów przeciwpożarowych. 

Uruchomiona w 1916 r. fabryka związków azotowych w Chorzowie (Starym) posia- 

dała własne ujęcie wody na Brynicy pod Czeladzią wybudowane podczas I wojny 

światowej. Zakład ten korzystał też z wodociągu kopalni Andaluzja w Brzezinach Śl. 

Istniał też wodociąg na szybie Gott-gebe-Glück (Boże Daj Szczęście) koło Maciejkowic 

przy obecnej ul. Kluczborskiej (później szyb Północny kop. Chorzów). Był on 

własnością Zjednoczonych Hut Królewskiej i Laury (Vereinigte Königs- und Laurahütte). 

Wodę z niego doprowadzano do Bytomia i gmin tworzących obecnie miasto 

Piekary Śląskie. W okresie międzywojennym korzystały z niej częściowo gminy Maciejkowice 

i Chorzów (Stary) oraz huta Królewska (wówczas Piłsudski). 

4b. Rozwój sieci wodociągowej w Lipinach 

Budowa wodociągu w Lipinach była konieczna z powodu wyschnięcia studzien, do 

czego przyczyniła się eksploatacja górnicza. Ponieważ miejscowi gospodarze opierali 

się ponoszeniu kosztów tej inwestycji, zachęcono ich do niej obniżając opłatę za 

wodę do 2 fenigów za 1 m³. Po pewnym czasie opłaty podwyższono i zrównano je 

z miejscowościami sąsiednimi. 

Zarząd gminy Lipiny zawarł w dniach 22 marca ― 8 lipca 1895 r. umowę z zabrzańską 

dyrekcją fiskusa górniczego (Kgl. Zentralverwaltung der Steinkohlen-Bergwerke 

König und Königin Luise) w sprawie dostaw wody. Fiskus zobowiązał się do dostarczania 

ok. 3500 m³ wody rocznie (189 m³ miesięcznie). Wodociąg rozpoczynał swój 

bieg w wieży ciśnień w Chebziu i stamtąd doprowadzono go do granicy Lipin. Gmina 

we własnym zakresie zbudowała sieć wodociągową (przekrój przewodów wynosił 


49 

Podziemna stacja pomp do tłoczenia 

wody głębinowej na powierzchnie 

w kopalni Andaluzja w Kamieniu. 

Wieża wodna na gminnym wodociągu 

w Lipinach. 

Sposób podłączenia odpływu zlewu 

na rysunku z ……….


Wieża wodna na terenie huty cynku w Lipinach. 

Wieża wodna w Chropaczowie… 

50 

125 mm). Zastosowano urządzenia firmy Bopp & Reuther z Mannheim. Sieć wodociągowa 

powstała w latach 1895–1896, a w roku 1896 doprowadzono ją nawet do odległych 

kolonii Eisenbahn Colonie (obecnie ul. Kolejowa) i Martinsschacht (przewody 

o przekroju 50 mm). 13 maja 1896 r. zarząd gminy wydał rozporządzenie o warunkach 

korzystania z wody (Wasserzinsordnung). Wszyscy mieszkańcy mogli bezpłatnie czerpać 

wodę z pomp publicznych zabudowanych przy głównych ulicach Lipin. Z kolei 

woda doprowadzona do poszczególnych domów mieszkalnych była już płatna i kosztowała 

odbiorcę 10 fenigów za 1 metr³. Odpowiednio drożej płacili za nią właściciele 

wszelkiego rodzaju warsztatów i zakładów zużywający większe jej ilości. 

W lutym 1899 r. gmina pobrała z sieci ogółem 200,714 m³ wody, a w sierpniu tego 

roku 245,355 m³. W tym samym roku wodociąg rozbudowywano, doprowadzając 

instalację do poszczególnych domów. Ogółem w roku budżetowym 1898 (1 IV 

1898–31 III 1899) gmina Lipiny uiściła tytułem opłat za wodę 5599,45 marek, gmina 

Chropaczów 1894,75 marek, a obszar dworski Chropaczów 998,58 marek. W latach 

następnych zużycie wody rosło (w kwietniu 1902 r. wyniosło 322,967 m³). W roku 

budżetowym 1901 Lipiny zapłaciły za wodę 6086,24 marek, Chropaczów 1374,66 

marek, a tamtejszy obszar dworski 710,74 marek. 

Gmina wprowadziła w 1906 r. opłatę za korzystanie z pomp ulicznych ― wynosiła 

ona 1,25 marek rocznie od izby mieszkalnej (w przypadku, gdy budynek był oddalony 

od wodociągu ponad 30 metrów, opłata wynosiła 0,75 marek). Opłatę uiszczali 

właściciele domów, którzy ściągali ją od swoich lokatorów. 

Na tych samych warunkach, co gmina Lipiny zawarła umowę spółka Schlesische 

Aktien-Gesellschaft für Bergbau und Zinkhüttenbetrieb (właściciel wieży ciśnień 

w Paśnikach, której pozwolenie na budowę datuje się na 4 maj 1891 r.). Do wieży 

tej prowadziła odnoga wodociągu o przekroju 65 mm, która zakończona była 

w pomocniczym zbiorniku o pojemności 6,5 m³ (umieszczonym pod zbiornikiem 

głównym). Wieża służyła głównie potrzebom pobliskiej kopalni węgla Mathilde 

Grube Ostfeld, a niejako przy okazji zapewniała odpowiednie ciśnienie w domach 

mieszkalnych w Piaśnikach. Jej zbiornik (z wodą kopalnianą) położony był na wysokości 

308 m n.p.m. Gmina zezwoliła temu koncernowi na pobór wody ze swojej 

sieci 29 sierpnia 1900 r. Nową instalację wykonała firma J. Schubert (właściciel inż. 

Ernst Sattler) z Królewskiej Huty. 

Zakłady przemysłowe spółki Schlesische A-G (w tym kopalnia Matylda) zaopatrywane 

były w wodę również z kopalni Karsten Centrum w Bytomiu. Był to wodociąg 

szczytowy. Zakłady posiadały w tym celu wybudowane przez siebie własne wieże 

ciśnień: przy obecnej ul. Chorzowskiej, drugą na końcu Amtsstrasse (obecnej ul. 

Sądowej) i trzecią w Piaśnikach (opisana wyżej). W 1930 r. planowano połączenie 

sieci gminnej z tym źródłem jednak zrezygnowano z tego, ponieważ Bytom leżał 

po drugiej stronie granicy państwowej. 

W 1932 r. gmina Lipiny pobrała 291 202 m³ wody, zaś 1 metr³ kosztował odbiorcę 25 

gr. Swego rodzaju formą pomocy socjalnej świadczonej przez gminę było to, że pokrywała 

ona opłaty za wodę zużytą przez bezrobotnych mieszkańców. W tym czasie 

dozorcą lipińskich gminnych wodociągów był Józef Czarnynoga. W listopadzie 

1935 r. odłączono część zakładów Silesia od sieci gminnej i włączono bezpośrednio 

do sieci Państwowych Zakładów Wodociągowych (zaopatrywanych już wówczas 

z uruchomionego w 1931 r. ujęcia w Maczkach). 

4c. Rozwój sieci wodociągowej na Zgodzie 

Jeżeli chodzi o Zgodę, magistrat Bytomia zdecydował w latach 90. XIX w. o doprowadzeniu 

tam wody z wodociągu Zawada-Zabrze, a więc z tego samego źródła 

co Lipiny. Odgałęzienie wodociągu rozpoczynało się w wieży ciśnień w Chebziu 

i prowadziło do Friedenshütte (Nowego Bytomia), a stąd miano wybudować nitkę 

do Zgody. Aby przyspieszyć te działania, mieszkańcy tej dzielnicy wystosowali 28 

maja 1892 r. petycję do bytomskich władz, w której skarżyli się na notoryczny brak 

wody w wysychających studniach. 

Ponieważ starania o budowę trwały kilka lat, w 1895 r. tymczasowo dowożono 

wodę do Zgody koleją wąskotorową (podstawiano na bocznicy huty cysternę, 

z której wszyscy mieszkańcy mogli czerpać wodę dla swych potrzeb). Magistrat 

bytomski zawarł 7/19 listopada 1895 r. umowę z fiskusem górniczym. W tym samym 

roku ukończono budowę wodociągu do Nowego Bytomia. Wodociąg do Zgody 

(przekrój 150 mm) powstał ostatecznie w roku 1896. Wykonawcą prac był inż. 

Max Grünwald z Bytomia. Od samego początku dały się we znaki szkody górnicze 

powodujące częste pęknięcia rur. Aby zwiększyć ciśnienie wody w 1899 r. na Rozamundzie 

zbudowano zbiornik wodny, zastąpiony później wieżą ciśnień. 

5. Wodociąg powiatu katowickiego (szyb Rozalia w Dąbrówce Wielkiej) 

Oprócz wodociągów fiskalnych (państwowych) funkcjonowały na Górnym Śląsku także 

inne, samorządowe lub prywatne. Należał do nich wodociąg będący własnością powiatu 

katowickiego, uruchomiony 1 stycznia 1896 r. Wodę czerpano tutaj z nieczynnej 

od 1893 r. kopalni kruszców Rozalia (Rosaliengrube) położonej w Dąbrówce Wielkiej 

(obecnie na terenie Piekar Śląskich). Obsługiwał on głównie gminy wchodzące w skład 

powiatu katowickiego oraz miasta Katowice i Mysłowice i kilka gmin powiatu bytomskiego. 

Do tych ostatnich zaliczały się m.in. Wielkie Hajduki (Bismarckhütte) i Świętochłowice, 

które podłączono do tego wodociągu w 1901 r. Otrzymywały one dotąd 

wodę z szybu Adolf w Reptach, lecz w niedostatecznych ilościach. Nowy wodociąg 

prowadził ze zbiornika w Bytkowie (koło obecnej siedziby telewizji) przez Agnieszkę, 

Dąb, Załęże do Hajduk i Świętochłowic. Przekrój przewodów wynosił 200 mm. 

5a. Wodociągi w Hajdukach i Świętochłowicach 

W Hajdukach Wielkich występował w lecie stały brak wody, mimo przyłączenia 

gminy do sieci państwowego wodociągu. Eksploatacja górnicza podobnie jak 

w Królewskiej Hucie wysuszyła studnie. W 1901 r. Hajduki i Świętochłowice połączono 

z wodociągiem powiatu katowickiego. 

Brak wody stał się przyczyną wezwania skierowanego w czerwcu 1904 r. do „obywateli 

i gospodyń domowych gminy Bismarckhütte” przez naczelnika gminy. Wzywał 

on do wcześniejszego gromadzenia w naczyniach wody na sobotę. Wtedy bowiem 

jej najbardziej brakowało. 

23 lipca 1904 r. na wspólnym zebraniu przedstawicieli gmin uchwalono utworzenie 

Związku Zaopatrzenia w Wodę Wielkie Hajduki-Świętochłowice (Wasserversorgungsverband 

Bismarckhütte-Schwientochlowitz). Miał się on zająć zaopatrzeniem 

gmin w wodę dla celów pitnych i gospodarczych oraz dla drobnego przemysłu. Na 

zakupionej w 1905 r. parceli w Górnych Hajdukach (obecnie teren Świętochłowic 

przy ul. Katowickiej) wybudowano w latach 1908–1909 wieżę ciśnień o wysokości 

40 m ze zbiornikiem o pojemności 500 m³. Doprowadzono do niej dwa wodociągi: 

fiskalny z szybu Adolf przez Piaśniki (skąd pobierano większość zużywanej wody) 

oraz powiatowy katowicki z kopalni Rozalia przez Załęże. Projekt wieży był autorstwa 

dyrektora wodociągów w Wałbrzychu R. Lummerta. Obok zbudowano warsztat 

i domek wodomistrza. Koszt budowy wieży (150 000 marek) pokryły wspólnie 

obie gminy (Hajduki ― 93 000 marek i Świętochłowice ― 57 000 marek). 

Od wieży w Hajdukach poprowadzono w 1910 r. wodociąg o przekroju 200 mm do 

Schulstrasse (obecnie ul. Szkolna) w Świętochłowicach. W roku 1914 planowano 

budowę wodociągów w zachodniej części gminy. 

6. Nowy wodociąg z szybu Adolf w Reptach (do Królewskiej Huty przez Chropaczów) 

Ponieważ istniejące wodociągi z szybu Adolf i z Zawady w latach 90. XIX wieku 

przestały pokrywać wciąż wzrastające zapotrzebowanie na wodę w okręgu przemysłowym 

Górnego Śląska, zdecydowano o poprowadzeniu z szybu Adolf do Kró- 


51 

Pompa „systemu szwajcarskiego do wydobywania 

wody” jaka zainstalowana była w szybie Rozalia. 

Budowa wieży wodnej w Hajdukach, obecnie 

znajduje się ona w granicach Świętochłowic. 

Ścianę o grubości od 0,51 do 0,89 m wykonano 

z klińców z cegły półklinkierowej 

i przy zastosowaniu elementów żelbetowych. 

Średnica u podstawy 13,9 m. 

Pod charakterystyczna kopułą ozdobioną 

lukarnami ulokowano kulisty zbiornik 

systemu „Klonne” o średnicy 10,5 m wykonany 

z blachy o grubości 13 mm.


Wieża wodna wybudowana w Królewskiej 

Hucie w wybudowana w latach 1902-1903. 

52 

lewskiej Huty drugiej nitki wodociągu. Skierowano ją jednak inną drogą ― od Bytomia 

prowadził on do Chropaczowa. Prace nad budową przyspieszyła epidemia 

tyfusu panująca w 1900 r. m.in. w Świętochłowicach, której rozwojowi sprzyjał brak 

dostępu ludności do wody. 

28 czerwca 1901 r. minister handlu i przemysłu zarządził niezwłoczne przystąpienie 

do budowy. Na ten cel przeznaczono w budżecie 2 mln marek. Wodociąg miał przekrój 

500 i 350 mm i prowadził 10 m³ wody na minutę. Do Chropaczowa doprowadzono 

nitkę wodociągu o średnicy 500 mm. Prowadziła ona po wschodniej stronie 

bocznicy kolejowej do huty Hubertus (Zygmunt w Łagiewnikach) i wzdłuż obecnej 

ul. Armii Ludowej do wieży ciśnień, a dalej wzdłuż Hüttenstrasse (ul. Kościelna), 

Schollstrasse (ul. Wolności) do Sedanplatz (pl. Zawadzkiego) i do Łagiewnik wzdłuż 

obecnej ul. Łagiewnickiej. Całość instalacji powstała w latach 1901-1903. W 1902 r. 

wybudowano wieżę ciśnień w Chropaczowie (wysokość 44 m, zbiornik o pojemności 

2000 m³, górna krawędź zbiornika na wysokości 330 m n.p.m). Na terenie samej 

gminy Chropaczów położono przewody o średnicy 160, 150 i 100 mm. Wykonawcą 

był Oskar Kublick z Zabrza. 

W końcu lat 90. XIX wieku w Królewskiej Hucie notowano coraz częściej spadki ciśnienia, 

na wyższe kondygnacje domów w ogóle nie dochodziła woda. Aby temu 

zaradzić w latach 1902-1903 wybudowano kosztem ponad 100 tys. marek nową 

miejską wieżę ciśnień przy obecnej ul. Miechowickiej koło straży pożarnej. 

Była ona podłączona do opisanego powyżej nowego fiskalnego wodociągu o przekroju 

550 mm biegnącego z szybu Adolf przez Bytom do Chropaczowa. Jej zbiornik 

miał pojemność 1750 m³ i leżał na wysokości 329,75 m n.p.m. Nową wieżę uruchomiono 

16 sierpnia 1903 r. Dostarczała wówczas wodę tylko do północnej części miasta. 

Dopiero w 1924 r. przyłączono do niej południowe tereny Królewskiej Huty. Stary 

wodociąg pozostał dla celów zaopatrzenia kopalni; stara wieża ciśnień przy ul. Bytomskiej 

w 1903 r. została częściowo unieruchomiona i służyła odtąd dla dostarczania 

wody do kopalni Król. 12 marca 1907 r. wyłączono ją całkowicie z eksploatacji. 

7. System zaopatrzenia w wodę – sposób zarządzania zaopatrzeniem w wodę 

― powstanie Państwowego Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia w Wodę 

Umowy na dostawę wody były początkowo bardzo niejednolite. Każda gmina 

zawierała je na odrębnych warunkach. W końcu rząd i władze prowincji spowodowały 

opracowanie ogólnych przepisów zarządzania państwowymi wodociągami. 

1 kwietnia 1904 r. połączono wodociągi państwowe pod wspólnym zarządem dyrekcji 

górniczej w Zabrzu. 

Pruski fiskus górniczy był jedynym właścicielem i przedsiębiorcą zakładów wodociągowych. 

Były one prowadzone jako jedno wspólne przedsiębiorstwo ― zakład 

użyteczności publicznej. Wszystkie korzystające z wodociągu gminy, obszary 

dworskie czy zakłady przemysłowe miały być traktowane jednakowo. Woda sprzedawana 

była wszystkim odbiorcom po jednolitej cenie (Wasserzins). Skalkulowano 

ją tak aby pokrywała koszty zarządu i konserwacji sieci oraz przynosiła 3,5 % oprocentowania 

i 1,5 % amortyzacji kapitału zakładowego. Także woda bezpłatna dla 

niektórych gmin wchodziła w skład ogólnej ilości, od której ustalano cenę. 

Woda miała służyć jako pitna, dla celów gospodarczych i drobnego przemysłu oraz 

jako woda przemysłowa dla wielkich zakładów przemysłowych. Wielcy odbiorcy 

musieli dopłacać dodatkowo 3 fenigi za każdy metr³, zawierając odrębną umowę 

z fiskusem. Gminy miały określony kontyngent rocznego zużycia wody. Zużycie na 

jednego mieszkańca i dobę nie mogło być większe niż 35 litrów. Po zakończeniu 

roku eksploatacyjnego odbywało się rozliczenie za wodę z wszystkimi odbiorcami, 

rozpatrywane i akceptowane przez Radę złożoną z reprezentantów tych odbiorców. 

Każda gmina mogła wypowiedzieć zawartą umowę tylko na koniec roku za 

obustronną zgodą. 

Wszystkie powyższe zasady były integralną częścią umów zawieranych z odbiorcami 

po 1 kwietnia 1904 r. Nie uległy one zmianie w okresie międzywojennym i praktycznie 

obowiązywały aż po rok 1945. 

7a. Okres międzywojenny 

Po plebiscycie Górny Śląsk został w 1922 r. podzielony na dwie części: polską i niemiecką. 

Miasto Królewska Huta oraz okoliczne gminy weszły w skład państwa 

polskiego. Podział ten wywołał wielkie komplikacje w zakresie dostarczania wody, 

gdyż istniejąca sieć została w kilkunastu punktach przecięta granicą. Np. wodociąg 

fiskalny z szybu Adolf do Królewskiej Huty przebiegał tranzytem przez niemiecki 

Bytom. 

Aby nie dopuścić do trudności gospodarczych postanowiono utrzymywać ciągłość 

dostaw wody dla odbiorców po obu stronach granicy, niezależnie od położenia ujęć 

wody i przebiegu rurociągów. Sprawy te uregulowano w Konwencji Genewskiej 

zawartej między Polską i Niemcami 15 maja 1922 r. Na jej podstawie prowadzono 

eksploatację wodociągów, dbano o bezpieczeństwo ruchu i ciągłość dostaw, regulowano 

należności i sprawy celne. Woda przepływająca granice państwowe nie była 

obciążana żadnymi opłatami celnymi. 

Obydwa państwa wzajemnie przyznały sobie prawo eksploatowania przez 15 lat, 

tj. aż do 1937 r. wodociągów przebiegających tranzytowo przez obszar drugiego 

państwa. Odpowiednio też dbano o nadzór i obsługę urządzeń. W związku z tym 

pracownicy wodociągów otrzymywali specjalne karty cyrkulacyjne uprawniające 

do przekraczania granicy przez całą dobę. W 1924 r. specjalnym układem uregulowano 

kwestie płatności za dostarczaną wodę. 

Dawny niemiecki państwowy zakład wodociągowy Adolfschacht został przejęty 

przez państwo polskie, na terytorium którego się znalazł. Jego historyczną nazwę 

zmieniono na Szyb Staszica. Polska przejęła także całą sieć i urządzenia tego wodociągu 

znajdującą się na jej terytorium. 

Administracja była początkowo wspólna, polsko-niemiecka. Stronę polską w tej 

administracji reprezentował Komisarz Wodociągowy dla Górnego Śląska w Katowicach. 

Za wodę rozliczano się na koniec roku operacyjnego na podstawie jednolitej 

ceny dla wszystkich odbiorców, podobnie jak przed 1922 r. W czerwcu 1923 r. 

przyjęto stawkę 100 marek niemieckich za 1 m³ wody. Komitet doradczy złożony 

z przedstawicieli odbiorców opiniował roczne sprawozdanie zakładów. 

Aż do marca 1923 r. w imieniu Polski zarząd wodociągami sprawowała faktycznie 

Dyrekcja Górnicza w Zabrzu. Współpracował z nią Komisarz. Dopiero w końcu 1923 

r. faktyczny zarząd nad siecią przeszedł w ręce polskie. Stało się tak wobec inflacji 

panującej w Niemczech, która spowodowała dobrowolne zrzeczenie się przez stronę 

niemiecką wpływów z tytułu opłat za wodę. 

Z wody wodociągu fiskalnego korzystały m.in. huta Bismarck (Batory), Królewska 

(Piłsudski, Kościuszko), kopalnia Król (po 1945 pod nazwą Prezydent). Były do 


53 

Rysunek pokazujący instalację sanitarna bloku 

przy ul. Dąbrowskiego … w Chorzowie. 

Siedziba Miejskich Zakładów Wodociągowych 

i Elektrycznych wybudowana w 1938 

r. przy ul. Katowickiej 115 w Chorzowie.

Siedzibą Miejskich Wodociągów w 

Chorzowie przed przeprowadzką do 

gmachu na ul. Katowicką 115 był Ratusz. 


54 

niego przyłączone też stacje kolejowe w Królewskiej Hucie, Chorzowie i Wielkich 

Hajdukach. 

Wodociąg z kopalni Andaluzja do zakładów azotowych w Chorzowie o średnicy 300 

mm, będący własnością miasta i powiatu bytomskiego został 15 stycznia 1923 r. 

przekazany przez Komisarza na własność tych zakładów. Musiały one zapłacić za 

to należność w wysokości 50 000 marek w złocie. 

1 sierpnia 1924 r. utworzono nowe przedsiębiorstwo pod nazwą Państwowe Zakłady 

Wodociągowe na Górnym Śląsku z zarządem w Katowicach. Przejęło ono 

zarząd wszystkich fiskalnych wodociągów na polskim terytorium państwowym, 

które dotąd znajdowały się pod wspólną polsko-niemiecką administracją. Już 

przedtem, 12 stycznia 1924 r. podpisano formalną umowę polsko-niemiecką 

o zrzeczeniu się wspólnej administracji wodociągowej. Od 1 października 1928 r. 

przedsiębiorstwo zostało skomercjalizowane co umożliwiło zaciąganie pożyczek, 

przeznaczonych głównie na budowę nowego ujęcia wody i rurociągu w Maczkach. 

Od 1924 r. na Górnym Śląsku działały już trzy zorganizowane przedsiębiorstwa 

wodociągowe: Wasserwerk Deutsch-Oberschlesien G.m.b.H. w Zabrzu, będące kontyunuacją 

dawnej dyrekcji górnośląskich wodociągów fiskalnych, Państwowe Zakłady 

Wodociągowe na Górnym Śląsku z siedzibą w Katowicach czyli Zarząd utworzony 

do prowadzenia wodociągów na polskim Górnym Śląsku oraz Powiatowe 

Zakłady Wodociągowe przy Starostwie Katowickim, które zaspokajały potrzeby 

powiatu katowickiego. Główną stacją zabrzańskiego przedsiębiorstwa była stacja 

Zawada. „Polskie” ujęcie wody znajdowało się w Reptach koło Tarnowskich Gór 

w na szybie Staszic, zaś ujęcie Rozalia w Dąbrówce Wielkiej służyło wodociągom 

powiatowym. 

W okresie międzywojennym polskie władze rozpatrywały kilka projektów uniezależnienia 

sieci wodociągowej na swoim terenie od tranzytu przez terytorium 

niemieckie. M.in. wchodził w grę plan budowy obwodnicy wodnej wokół Bytomia 

przez Piekary i Maciejkowice co umożliwiłoby transport wody z szybu Staszic bez 

tranzytu przez Bytom. Innym wariantem było zaopatrywanie Królewskiej Huty 

z kopalni Rozalia lub poprzez któryś z wodociągów kopalnianych. 

Jak się okazało, szyb Staszic leżał jednak zbyt blisko granicy, co nie zapewniało dostatecznej 

ochrony przed zagrożeniem eksploatacją górniczą. Kopalnia Rozalia nie 

wchodziła w rachubę z powodu zbyt małej ilości wody. 

W rezultacie postanowiono wybudować zupełnie nowe ujęcie wody w Zagłębiu 

Dąbrowskim na Białej Przemszy w Maczkach (obecnie na terenie Sosnowca). 

Rzeka ta była czysta i niosła dość duże ilości wody. Z ujęcia miały korzystać wspólnie 

Zagłębie i Górny Śląsk. Budowę rozpoczęto w 1929 r. i ukończono w styczniu 

1931 r. 

Wodociąg z Maczek zaprojektował dr inż. Rosłoński, a rury dostarczyły huty Ferrum 

i Batory. W Chorzowie usytuowano zakończenie głównego rurociągu o przekroju 

750 mm. Stąd rozprowadzano wodę do gmin położonych na zachód od miasta. 

Planowano zbudowanie nowego zbiornika o pojemności 5000 m³, co jednak 

nie zostało zrealizowane do wybuchu wojny. Całość tych robót finansował Skarb 

Państwa. 

Z chwilą uruchomienia dopływu wody z nowego ujęcia Państwowe Zakłady Wodociągowe 

odcięły połączenia wodociągowe przechodzące przez terytorium Rzeszy 

Niemieckiej. Tym samym postanowienia Konwencji dotyczące zaopatrzenia 

w wodę przestały obowiązywać. Posunięcie to pogorszyło warunki dostarczania 

wody dla niektórych miejscowości na Górnym Śląsku. Władze polskie stawiały jednak 

wyżej interes ogólnopaństwowy. 

Szyb Staszic odtąd służył tylko do zaopatrywania powiatu tarnogórskiego. Miasto 

Chorzów korzystało wyłącznie z wody dostarczanej z Zagłębia Dąbrowskiego. Zdemontowano 

rurociągi na starej trasie przez Bytom do Królewskiej Huty. 

Wielkie Hajduki również przyłączono do nowego wodociągu. Tak więc tereny obecnych 

miast Chorzów i Świętochłowice zaopatrywane były z ujęcia w Maczkach. 

8. Wodociągi w Chorzowie, Wielkich Hajdukach i Świętochłowicach przed 1939 

Długość sieci wodociągowej w Królewskiej Hucie wynosiła w 1927 r. 44 360 m. W latach 

20. XX w. jej eksploatacją zajmował się Miejski Urząd Techniczny. Braki wody, 

występujące latem w niektórych rejonach miasta wynikały z niedostatecznie rozbudowanej 

sieci wodociągowej i braku zapasowych zbiorników do magazynowania 

wody na okres podwyższonego zużycia. 

Podobnie jak w latach poprzednich poszczególne gminy otrzymywały określone 

ilości wody bezpłatnie od fiskusa górniczego jako odszkodowanie za spowodowany 

przez górnictwo zanik wód gruntowych. W latach 30. XX w. Królewska Huta 

dostawała 534 000 m³, Chorzów 69 300 m³, Wielkie Hajduki ze Świętochłowicami 

43 900 m³, a Nowe Hajduki 36 500 m³ wody. Ówczesne kopalnie skarbowe (Skarboferm) 

opłacały za gminy odpowiednie należności. 

Na terenie Hajduk i Świętochłowic kontynuował działalność Związek Zaopatrzenia 

w Wodę Wielkie Hajduki-Świętochłowice. Gmina Wielkie Hajduki pobierała 2/3 


55 

Budowa wodociągu magistralnego z Maczek 

w ciągu ulicy Katowickiej, lata 30. XX wieku.

Mapa pokazująca przebieg rurociągu 

z Maczek (woj. kieleckie, dawny zabór rosyjski) 

do polskiej części Górnego Śląska. 


56 

dochodów wypracowanych przez Związek (w roku budżetowym 1934/35 było to 

114 477 zł), a Świętochłowice 1/3 tej kwoty (72 477 zł). Miarodajna była ilość wody 

pobranej ze zbiornika. Związek zatrudniał rurmistrza Karola Kurdę. W 1930 r. zbudowano 

wodociąg z Kolonii Dworcowej (obecna ul. Hajduki) do nowo budowanej 

Kolonii Szalińskiego (obecnie Zacisze) w Świętochłowicach. Inwestycja ta kosztowała 

16 556,18 zł. W roku 1937/38 z wodociągu Rozalia poprzez Powiatowe Zakłady 

Wodociągowe w Katowicach pobrano 53 4756 m³ wody, a z Państwowych Zakładów 

Wodociągowych, czyli z ujęcia w Maczkach 268 276 m³ wody (w roku 1938/39 

było to odpowiednio 607 223 m³ i 234 756 m³). Gmina Wielkie Hajduki zużyła 519 977 

m³, a Świętochłowice 219 192 m³ wody (rok później odpowiednio 481 023 m³ i 239 

516 m³). Straty wody wynosiły 63 863 m³. Zarząd Związku sprawowały na przemian 

obie gminy. 

Tuż przed wojną, w maju 1939 r., długość sieci wodociągowej doszła do 89,5 km 

(w 1913 r. w Królewskiej Hucie 43 km), liczba podłączonych do niej domów do 3045 

(w 1913 r. 1347), a średnie zużycie wody na 1 mieszkańca do 60 litrów dziennie 

(w 1913 r. 30 l). 

W latach 30. XX w. zaopatrzeniem w wodę do picia i dla celów gospodarczych zaj- 

mowały się w Chorzowie (czyli Królewskiej Hucie, Nowych Hajdukach i Chorzowie 

Starym) Miejskie Zakłady Elektryczne i Wodociągowe. Była to jednostka wyodrębniona 

z administracji miejskiej, działająca na zasadach komercyjnych. Nawet 

w czasie kryzysu w latach 1933/1934 miejskie zakłady elektryczne i wodociągowe 

przyniosły 224 tys. zł czystego zysku. Jej dyrektor podlegał radzie miejskiej i burmistrzowi. 

W latach 1938–1940 wybudowano nowy gmach Miejskich Zakładów 

Elektrycznych i Wodociągowych przy obecnej ul. Katowickiej 115. Do niego przeniesiono 

zarząd komunalnej sieci elektrycznej i wodociągowej. 

W 1937 r. miasto Chorzów kupowało wodę w państwowych Zakładach Wodociągowych 

i w kopalni Florentyna (później Łagiewniki). Rozbudowywano sieć wodociągową, 

głównie we wschodnich i południowych nowych dzielnicach i osiedlach. W celu zwiększenia 

ciśnienia w wyżej położonej dzielnicy na Górze Redena (Wyzwolenia) założono 

tam hydrofor. Remontowano też stare kanały, budowane jeszcze po roku 1900. 

W 1938 r. istniały następujące odcinki rurociągów w Chorzowie: 

― o przekroju 550 mm z Maczek przez Katowice i Dąb do Chorzowa, służący do 

doprowadzania wody z Zagłębia, 

― o przekroju 400 mm z Lipin do Chorzowa, 

― o przekroju 350 mm z Bytomia do Chorzowa, dawniej główny wodociąg z szybu 

Adolf, 

― o przekroju 200 mm z Chorzowa do Hajduk (wieża wodna), 

― o przekroju 150 mm z Chorzowa do Chorzowa Starego, 

― o przekroju 80 mm z Bytomia do zakładów azotowych. 

Według stanu z roku 1945 funkcjonowało w Chorzowie 86 km ulicznej sieci rurociągowej 

i 30 km podłączeń domowych w liczbie 2720. 

W Świętochłowicach wodę dostarczono m.in. wodociągiem z szybu Staszica, podobnie 

zaopatrywane były Lipiny i Chropaczów. 

II. Kanalizacja 

1. Sytuacja przed przystąpieniem do budowy kanałów 

W 1868 r. miasto Królewska Huta w ogóle nie posiadało kanalizacji. Otwarte rowy 

odprowadzały ścieki do dwóch naturalnych odbiorników (kolektorów) np. Czarnego 

Rowu czy zapadlisk pozostałych po eksploatacji węgla. Czarny Rów przyjmował 

ścieki z Łagiewnik oraz północnej i zachodniej części miasta, a także z części Lipin. 

Gdy zrezygnowano z odprowadzania wód kopalnianych Główną Kluczową Sztolnią 

Dziedziczną szczególnego znaczenia nabrał Kanał, zwany Suezem. Do tego kanału 

wypływającego ze stawu hutniczego, trafiały ścieki z południowej części miasta, 

Nowych Hajduk i ― po 1875 r. Kiedy nie kierowano jej już do Głównej Kluczowej 

Sztolni Dziedzicznej ― zakwaszona woda z szybu Krug kopalni Król. 

W XIX wieku każda posesja posiadała swoje własne szambo, murowane lub betonowe, 

w którym gromadzono fekalia. Opróżnianie poszczególnych zbiorników 

nieczystości odbywało się aż do I wojny światowej za pomocą specjalnych 

beczek, do których pneumatycznie zasysano zawartość szamba. Wywozem 

zajmowali się wyspecjalizowani przedsiębiorcy lub też sam właściciel posesji 

użyźniał zawartością swoje pola lub ogród. Dotyczyło to w szczególności Chorzowa 

(Starego), gdzie prawie każdy właściciel domu miał swój kawałek ziemi 

uprawnej. Jednak w pozostałych osadach okręgu przemysłowym tych pól nie 

było zbyt wiele i latem często nad miastem unosił się fetor z przepełnionych 

zbiorników. 

W latach 90. XIX wieku pewien prywatny przedsiębiorca wynajmował odpłatnie 

specjalny szczelny wóz na fekalia opalany gazem. Miasto założyło w 1899 r. własny 

zakład wywozu nieczystości i nakazało odtąd każdemu właścicielowi nieruchomości 

na terenie Królewskiej Huty używanie miejskiego lub prywatnego wozu 

asenizacyjnego, aby opróżnianie szamb i wywożenie ich zawartości odbywało się 

przy jak najmniejszej uciążliwości dla lokatorów i sąsiadów. Wielokrotnie jednak 

nieopróżnianie na czas szamb w mieście powodowało liczne skargi do magistratu 

i wielu właścicieli posesji policja musiała zmuszać mandatami do dbania o higienę. 

Odprowadzanie ścieków gospodarczych i wody deszczowej z poszczególnych 

posesji też pozostawiało wiele do życzenia. Do 1902 r. jedynym środkiem do tego 

służącym były otwarte lub przykryte rynsztoki wzdłuż poszczególnych ulic. Niejednokrotnie 

woda kilometrami płynęła rynsztokiem, zanim trafiła wreszcie do rzeki 

lub podziemnego kanału. 

Dopiero na początku XX wieku, w nowo brukowanych i budowanych ulicach, wbudowywano 

równocześnie kanały dla odprowadzania ścieków i wody deszczowej. 

Uchodziły one do najbliżej położonego cieku wodnego, zgodnie z ukształtowaniem 

terenu. Kanalizacja północnej części miasta (ob. Chorzów II) odprowadzała 

ścieki do Czarnego Rowu (Schwarzer Graben), zaś w części południowej (Centrum) 

do Kanału Sueskiego (Suez-Kanal). Początkowo obydwa te cieki odprowadzały 

wszystkie wody z terenu miasta. Były swoistymi naturalnymi kolektorami. Ówczesne 

podziemne urządzenia kanalizacyjne były częściowo murowanymi kanałami, 

zaś częściowo betonowymi lub kamionkowymi rurami. Czarny Rów i Kanał Sueski 

miały brzegi częściowo umacniane drewnem, przeważnie jednak nie stosowano tu 

jeszcze żadnych umocnień. 

Czarny Rów zaczynał się wówczas w północnej części miasta (dawne Łagiewniki 

Południowe) na wzgórzu położonym na wschód od ulicy prowadzącej do 


57 

Rysunek pokrywy na właz do kanałów 

dla miasta Królewska Huta.


58 

Projekt kanalizacji deszczowej z 1937 r. 

u zbiegu ulic Wandy i Melanii Parczewskiej 

(ob. ul. Strzelców Bytomskich). 

Przekroje kanałów. 


59 

Plan kanału Suez

Projekt kanalizacji dla Królewskiej Huty 

z 1903 r. karta pokazuje okolice dzisiejszej 

ul. Władysława Truchana. 


60 

Bytomia (obecnie ul. Katowicka). Jego bieg prowadził w kierunku południowozachodnim 

przez gęsto zabudowaną część miasta zabudowaną prywatnymi 

domami, przekraczał Kronprinzenstrasse (obecnie ul. 3 Maja) i kończył się po 

ok. 3,5 km poniżej kolonii Nomiarki w rzece Rawie. Płynący przez zabudowane 

parcele Czarny Rów już wówczas był na niektórych odcinkach przykryty. Otwarte 

koryto tego cieku na prawie całej jego trasie posiadało skarpy wzmocnione 

deskami i palami. Przekrój rowu często nie wystarczał na odprowadzenie całej 

ilości ścieków, co powodowało częste wylewy na najbliższe parcele. Woda, 

która wylała, nie mogła odpływać dalej z nisko położonych terenów przybrzeżnych. 

Powodowało to tworzenie się rozlewisk i zastoisk, w których woda powoli 

parowała, roztaczając nieznośny fetor na całą okolicę. Do tego cieku spływały 

też ścieki z rzeźni miejskiej, nie zawsze wystarczająco oczyszczone. Oczywiście 

pogarszało to tylko sytuację. 

Kanał Sueski zaczynał się przy stawach osadnikach huty Królewskiej i szybu Krug 

(późniejszy Król-Św. Jacek) leżących na tyłach dyrekcji huty. Służył głównie jako kanał 

odpływowy dla wody przemysłowej z tych zakładów. W górnym biegu kanał był 

częściowo obudowany i przykryty, częściowo otwarty. Przed ujściem do Rawy koło 

Klimzowca kanał był na przestrzeni około 1,5 km otwarty. Brzegi były umocnione 

deskami, podobnie jak w przypadku Czarnego Rowu. Także tutaj często trafiały się 

wylewy. 

2. Budowa kanalizacji w ciągach ulic miejskich 

Do końca XIX wieku tylko niektóre ulice Królewskiej Huty posiadały brukowane 

rynsztoki i przykryte rowy. Sklepiony kanał istniał tylko w obecnej ul. Zjednoczenia. 

W 1898/1899 r. po zaciągnięciu pożyczki na budowę ulic postanowiono budować 

wszędzie kanały łącznie z brukowaniem nawierzchni. W 1903 r. powstał pierwszy 

projekt ogólnej kanalizacji miejskiej autorstwa Allgemeine Städte-Reinigungs Gesellschaft 

z Wiesbaden. Przewidywał on kanalizację kosztem 300 tys. marek śródmie- 

ścia, dzielnic południowych i terenów wzdłuż obecnej ul. 3 Maja. Nie został jednak 

zatwierdzony przez władze miasta. 

W latach 1901–1903 powstało ok. 10 km sieci kanalizacyjnej o przekrojach od 300 

do 1 000 mm. W zasadzie ukończono wtedy kanalizowanie śródmieścia i dzielnic 

południowych. Pogorszenie się sytuacji gospodarczej i nacisk władz rejencji opolskiej 

na zastosowanie filtrów biologicznych zniechęciły miasto do budowy oczyszczalni 

ścieków. W dzielnicach północnych (Chorzów II) ścieki nadal płynęły otwartymi 

rowami wzdłuż ulic. 

Zakładanie kanalizacji regulował statut miejscowy z 28 marca 1901 r. Koszty przyłączania 

parceli do sieci kanalizacyjnej pokrywał właściciel w wysokości 10 marek 

za 1 metr, resztę dopłacała gmina. W okresie międzywojennym stawka ta wynosiła 

22 zł (1929 r.) Zachowała się decyzja, która określała warunki jakie przyłącze musi 

spełniać. Jej lektura tłumaczy solidność ówczesnych robót. 

W związku z wnioskiem złożonym w dniu 16 kwietnia 1910 roku zostało udzielone pozwolenie 

na odnowienie kanału znajdującego się tuż przy drodze i jednocześnie należącego 

do pańskiego gruntu. Pański dokument prawny posiada nr 2149.2152151. 

Owo pozwolenie przysługuje panu, jeśli spełni pan następujące warunki: 

[…] 

2. Przy pracach nad pańskim kanałem nie mogą zostać odprowadzane szkodliwe ścieki 

w niepożądane miejsca. Te szkodliwe substancje nie mają prawa dostać się do kanału 

ulicznego. Może być tam odprowadzana tylko woda z rynien deszczowych. 

3. Kanał, którym się pan zajmuje, o ile ten kanał znajduje się w ziemi, musi mieć średnicę 

w przypadku gładkich rur glinianych 150 mm - taką samą średnicę musi posiadać 

rura ściekowa. Należy pamiętać o tym, że przed wcieleniem kanału do „ciała ulicznego” 

musi zostać zbudowany otwór oczyszczający. 

Jako środka do uszczelnieniea rur glinianych należy użyć smoły. Natomiast rury odpływowe 

należy uszczelnić przy pomocy ołowiu, który przy przetopieniu, powinien zostać 

wydłutowały w ochłodzonym miejscu. 

Do gromadzenia deszczu i popłuczyn należy założyć szyb opadający, o przynajmniej 

0,40 metrowej wewnętrznej szerokości. Szyb opadający powinien zostać zbudowany 

z czystych cegieł, a nie z innych substancji, takich jak różne rodzaje zapraw murarskich. 

Ściany zbiornika szybu opadającego są całkowicie z czystą zaprawą murarską. 

[…] 

5. Odpływ właściciela, ma znajdować się na ulicy i musi zostać zbudowany przez gminę 

miejską za kwotę 550 marek. Po wpłaceniu pieniędzy zostaną rozpoczęte prace. 

Kanał połączenia domowego na ulicy i wykończenie urządzenia kanalizacji przejmuje 

bezpłatnie gmina. 

6. Przed rozpoczęciem prac należy poinformować magistrat i jednocześnie przestrzegać 

zarządzeń urzędnika, który tę akcję nadzoruje. W przypadku oględzin i sprawdzania 

urządzeń kanałowych należy przyznać urzędnikowi prawo dostępu do urządzeń kanałowych. 

Czyszczenie szybów opadających i usuwanie śmieci musi się odbywać co tydzień. 

Przepisy te obowiązują dopóki nie zmienią się zarządzenia policyjne. 

Magistrat 

Królewska Huta O/S 

W latach 1908 i 1910 uzyskano zgodę władz wyższych na budowę kanalizacji ogólnej, 

jednak projekt ten znów odrzuciła rada miejska z powodu obciążenia właścicieli 

posesji wysokimi kosztami budowy i utrzymaniem istniejącej już już częściowej kanalizacji. 

W 1910 r. kanalizacja istniała w części lub całości na 59 ulicach Królewskiej Huty. 

Przyłączenia posiadało 416 budynków (mniej niż 1/3 mieszkańców). Odprowadzała 

ona w zasadzie tylko ścieki domowe i wody opadowe. Fekalia nadal gromadzono 

w szambach. 

W 1914 r. istniało ok. 14 km kanalizacji, do której przyłączono 540 budynków. Mogło 

z niej korzystać już około 45% mieszkańców. Istniało 1599 spłukiwanych ustępów 

i 993 łazienek na około 17 tysięcy mieszkań. 


61 

Zezwolenie z 1910 r. na przyłączenie budynku 

mieszkalnego w Królewskiej Hucie do kanalizacji. 

Rysunek budowlany na instalację studzienek 

kanalizacyjnych.

Tablica poglądowa do eksploatacji 

studzienek kanalizacyjnych. 


62 

Brak kanalizacji ogólnospławnej był oznaką znacznego zaniedbania miasta. Bytom 

otrzymał ją już w latach 1900/1901, Katowice w 1905/1906, Gliwice w 1910 r. Nawet 

wiejska gmina Łagiewniki już posiadała taki system. 

Urody miastu nie dodawał staw hutniczy założony w latach 1870-1873 w pobliżu huty 

Królewskiej (po jego zasypaniu w 1959 r. powstał w tym miejscu plac Hutników). 

W 1931 r. mieszkańcy skarżyli się na otoczenie stawu, na „wrzucanie różnolicznych 

padlin” oraz używanie go jako „miejsce samobójcze i miejsce rozpusty dla elementów 

nocnych schadzek niemoralnych”. Staw ten służył faktycznie jako osadnik huty, 

chociaż pierwotnie miał służyć tylko kondensacji pary wylotowej z kotłów i pobieraniu 

wody chłodniczej. 2/3 jego objętości wypełniał muł, a na pokrytej tłustymi smarami 

powierzchni unosiły się padłe zwierzęta wrzucane przez okolicznych mieszkańców. 

Zimą unoszące się kłęby pary roznosiły odór po całym mieście. 

3. Kanalizacja w obecnych dzielnicach Chorzowa i Świętochłowic 

W Chorzowie (Starym) już w 1904 r. wysuwano projekty, aby podłączyć gminę do 

planowanej kanalizacji ogólnospławnej Królewskiej Huty lub też wybudować własną 

sieć kanalizacyjną. Nie zostały one jednak zrealizowane. Jedną z przyczyn były 

podejrzenia chorzowian, że wspólna kanalizacja będzie wstępem do włączenia 

gminy w skład miasta Królewskiej Huty. Fekalia nadal gromadzono w szambach, 

wykorzystując je później do nawożenia pól chorzowskich rolników. Przeprowadzona 

lustracja wykazała zły stan sanitarny gminy. Nieczystości wylewały się podczas 

deszczów z małych i źle położonych gnojowników, po czym płynęły ulicami i parcelami. 

Istniała tylko kanalizacja poszczególnych posesji, głównie nowych budynków 

wznoszonych przez zamożniejszych mieszkańców. Ukształtowanie terenu utrudniało 

zresztą stworzenie jednolitej sieci, występowały spadki i nachylenia w różnych 

kierunkach. 

W następnych latach stopniowo powstawały budowane przez gminę kanały na 

poszczególnych ulicach, zazwyczaj nowo wytyczanych. Nie tworzyły one jednak 

jakiejś jednolitej sieci. Była to głównie kanalizacja deszczowa, ścieki zaś płynęły 

otwartymi rynsztokami. Stosowano rury cementowe i kamionkowe. W 1929 r. z 351 

posesji tylko 100 było skanalizowanych. Nie istniał przymus przyłączeń. Ogółem 

w latach 1919-1929 wybudowano 1875 m sieci kanalizacyjnej. W 1930 r. pobierano 

od mieszkańców 20 gr za 1 metr³ wody, zaś korzystanie z kanalizacji było bezpłatne. 

W Lipinach sieć kanalizacyjną zbudowano w 1904 r. (odprowadzała wyłącznie wodę 

deszczową; ścieki bytowe gromadzone były po staremu w szambach). W 1928 r. 

gmina Lipiny pobrała ogółem 330 167 m³ wody i wytworzyła 450 m³ ścieków na 

dobę, które były odprowadzane przez 4700 mb kanalizacji do odbiorników bez 

oczyszczania. W latach 1929–1930 rozbudowano sieć o kolejne 2250 mb, dzięki czemu 

od tej pory cała gmina była skanalizowana. Kanalizacja, jak wspomniano wyżej, 

istniała tylko deszczowa i dla ścieków gospodarczych, zaś ścieki bytowe były magazynowane 

w szambach przydomowych i wywożone co pewien czas. W osadzie nie 

było w okresie międzywojennym żadnej czynnej studni. Kanały główne burzowe 

wykonano z betonu, a przykanaliki deszczowe z kamionki. Ogółem istniało 5000 

m kanałów ściekowych i 1500 m deszczowo-burzowych. Ścieki były odprowadzane 

w kierunku południowym do Rawy kolektorem o przekroju 1500 mm. Jedyną metodą 

oczyszczania ścieków były kraty i szczotki na łańcuchu (klarownice) co pozwalało 

na wychwycenie większych odpadków płynących ze ściekami. 

Według statystyki z 1945 r. miasto Chorzów posiadało 68,7 km ulicznej sieci kanalizacyjnej 

i 24,1 km podłączeń z 2450 domami. Ilość ścieków była stosunkowo 

niewielka wskutek małego zużycia wody. Najstarszym istniejącym kanałem był kamionkowy 

przewód wykonany w 1900 r. w ulicy Dworcowej. W roku zakończenia 

wojny sieć kanalizacji obejmowała ok. 65% ulic, na których zabudowano ok. 1500 

wpustów deszczowych. Była ona w dobrym stanie technicznym. 

Huta Bismarcka, która korzystała dla celów przemysłowych z wód Rawy, wybudowała 

własną oczyszczalnię mechaniczno-chemiczną w Hajdukach. Podobną instalację 

posiadała huta Falva (Florian) 

Podobne systemy kanalizacyjne istniały w Hajdukach, Świętochłowicach i Chropaczowie, 

nie zachowały się jednak szczegółowe informacje na ten temat. W żadnej 

z ówczesnych gmin wiejskich ścieki nie były oczyszczane, więc można sobie wyobrazić, 

jak wyglądały cieki wodne będące odbiornikami ścieków. Kolejnym więc 

problemem było oczyszczenie tych ścieków. 

4. Problem Rawy 

Głównym odbiornikiem odprowadzającym ścieki z terenu obecnego Chorzowa 

i Świętochłowic była Rawa. Na terenie Królewskiej Huty uchodziły do niej Czarny 

Rów i Kanał Sueski. Rawa wpada do Brynicy między Szopienicami i Mysłowicami. 

Do 1875 r. rzeka ta była bardzo czysta i obfitowała w ryby. 

Rawa niosła tylko wody swoich źródeł i dopływów oraz pochodzące z opadów atmosferycznych. 

Ścieki stanowiły minimalne domieszki. Kopalnia Król odprowadzała 

swoje ścieki i wody poprzez Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną (Haupt- 

Schlüssel-Erb-Stollen) do Kanału Kłodnickiego i Odry. Sztolnia ta pokonywała dział 

wodny dorzeczy Wisły i Odry. Ścieki odprowadzane z kopalni do tego kanału miały 

poprawić jego spławność. Jednak okazało się, że jakość wód kopalnianych systematycznie 

się pogarsza. Tworzący się w nich kwas siarkowy zagrażał maszynom 

huty w Gliwicach, która używała tej wody dla celów przemysłowych oraz czystości 

Kłodnicy i Odry. Postanowiono więc ścieki te skierować w przeciwną stronę, do 

Rawy. Od tego czasu rozpoczęło się zanieczyszczanie tej rzeki. Gminy, szpitale czy 

rzeźnie dołożyły do tego swoje własne zanieczyszczenia. 


63 

Rysunek z początku XX w. 

Sposób montażu muszli klozetowej.

Kanalizacja w ul. Urbanowicza wykonana 

zostala w 11929 r. 

Nagłówek papieru firmowego przedsiębiorstwa, 

które zajmowało się 

gospodarką wodną i ściekową w 

Chorzowie (w tłumaczeniu: Miejskie 

Zakłady w Królewskiej Hucie). 


64 

Rzekę zwano powszechnie Cloaca maxima Górnego Śląska. Całe łożysko rzeki było 

coraz bardziej zaszlamione. Brzegi były z nielicznymi wyjątkami nieumocnione, 

skarpy porastała trawa. Uszkadzały je zresztą liczne wylewy i powodzie. Osadzające 

się masy szlamu utrudniały prawidłowy odpływ wody. 

Odpowiednie władze dopiero na początku XX wieku zajęły się poważnie problemem 

Rawy. Rozpoczęto opracowywanie licznych projektów regulacji rzeki i równocześnie 

systemu zaopatrzenia w wodę okolicznych miejscowości. Zaopatrzenie 

to udało się w większej części poprawić do wybuchu I wojny światowej. Ale regulacja 

rzeki oraz odprowadzanie ścieków pozostały palącym problemem w okresie 

międzywojennym i nawet dzisiaj. 

Do lat 70. XX wieku zlewnia rzeki podlegała wpływom eksploatacji górniczej. Wydobycie 

węgla w jej rejonie prowadziło kilkadziesiąt kopalni. W wyniku eksploatacji 

górniczej teren uległ obniżeniu. Wraz z nim obniżyło się dno koryta rzeki Rawy w jej 

środkowym odcinku. Stwarzało to poważne zagrożenie powodziowe i epidemiologiczne. 

Te przesłanki zadecydowały o konieczności ponownej regulacji Rawy i zapewnienia 

prawidłowego spływu wód. 

Lata powojenne to okres ogromnych przemian zarówno w gospodarce, jak i w polityce. 

Na Górnym Śląsku dochodziły do tego problemy wynikające z konieczności 

scalenia okręgu przemysłowego, podzielonego przed 1939 r. na dwa państwa, 

a w granicach Polski na dwa województwa. Po 1945 r. konieczne stało się utworzenie 

spójnego i wydajnego sposobu produkcji i dystrybucji wody. 

Trzeba tu przypomnieć, że wszystkie inwestycje przed 1939 r. ― jak chociażby ujęcie 

w Maczkach ― miały na celu rozwiązanie problemu zaopatrzenia w wodę terenów 

po jednej stronie granicy. 

Doprowadziło to do powstania obszaru pozbawionego odpowiednio gęstej sieci 

rozprowadzającej wodę. Im bliżej granicy, tym obszar ten miał coraz uboższą sieć 

wodociągową. W tym swoistym pasie nadgranicznym znalazły się miasta i gminy 

tworzące dzisiejsze Świętochłowice i Chorzów. 

Stan nie uległ zmianie w latach hitlerowskiej okupacji. Jedyną inwestycją rozpoczętą 

przez Niemców – ale nie ukończoną, również przez Polaków po 1945 r. ― było 

powstałe w Mysłowicach ujęcie na Przemszy, które jednak podporządkowane było 

potrzebom przemysłu zbrojeniowego i nie uwzględniało potrzeb ludności. 

W pierwszych miesiącach 1945 r. potrzebne ilości wody uzyskiwano, stosując rabunkową 

gospodarkę zasobami. Następowało więc obniżanie się poziomu wody 

w eksploatowanych studniach głębinowych, często występował zanik wody. Dobowa 

produkcja wszystkich funkcjonujących wodociągów wynosiła wtedy niespełna 

160 tys. m³. Państwo zmuszone było do przebudowy istniejących i budowy nowych 

ujęć i stacji uzdatniania, wraz z rozbudową sieci wodociągowej. Ilość ujmowanej 

wody, jak również sieć wodociągowa po wojnie, absolutnie nie zaspokajała stale 

rosnących potrzeb ludności i przemysłu. 

Zaopatrzenie w wodę sprowadzało się wówczas do poboru wody z wodociągów: 

Maczki, Staszic i Zawada. Pozostałe, mniejsze wodociągi, nie miały większego znaczenia 

w lokalnym zaopatrzeniu. Ważne jednak było połączenie tych ujęć z siecią 

rozprowadzającą wodę do odbiorców w poszczególnych miastach. Zarówno Świętochłowice, 

jak i Chorzów były w tej kwestii upośledzone. 

Realizacja planu trzyletniego spowodowała znacznie wyższe zapotrzebowanie od 

zakładanego. Przyznany w latach następnych priorytet dla przemysłu ciężkiego 

powodował z kolei braki w zaopatrzeniu ludności oraz pomniejszych zakładów produkcyjnych. 

Na występujący deficyt wody nakładały się również kłopoty z utrzymaniem 

wielkości jej produkcji na poziomie z lat przedwojennych. Trudno opisać, jak 

to wyglądało w różnych miastach, ale jeden wspólny mianownik zawsze występował 

― był to niedobór wody. 

W Chorzowie zaopatrzeniem w wodę po 1945 r. zajmowało się Miejskie Przedsiębiorstwo 

Wodociągowe i Kanalizacyjne, które mogło korzystać z przedwojennych 

doświadczeń i struktur Miejskich Zakładów Elektrycznych i Wodociągowych. MPWiK 

ograniczało się wówczas do rozprowadzania wody pitnej dla mieszkańców oraz 


Zaopatrzenie w wodę 1945–1991 

65


66 

Wniosek o przyłączenie do wodociągów 

domów budowanych „przy szosie kochłowickiej” 

przez hutę Batory z 1953 r. 

Nagłówek pisma z 1950 r. 


drobnego przemysłu, dostarczanej przez Państwowe Zakłady Wodociągowe w Katowicach 

(później Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach). 

W 1945 r. do rozprowadzenia wody dla mieszkańców miasta wykorzystywano 

sieć wodociągową o długości 85 km i przekrojach rur o średnicy od 50 do 300 mm. 

Sądzić można, że dane z terenu obecnych Świętochłowic również dałyby taki obraz. 

Niestety, obecnie nie są znane żadne informacje o sieci w tym mieście zarówno 

z lat 1945–1951, kiedy to istniały trzy odrębne gminy: Świętochłowice, Lipiny 

i Chropaczów, jak i z okresu 1952–1975, kiedy działalnością wodno-kanalizacyjną 

zajmowało się Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej. 

Przemysł ciężki zaopatrywał się w wodę przede wszystkim bezpośrednio z Państwowych 

Zakładów Wodociągowych w Katowicach. Wykorzystywano także niewielkie 

ujęcia, jak np. na szybie Boże Daj Szczęście kopalni Barbara. Około 30% produkcji 

chorzowskiego MPWiK trafiało dla pomniejszych zakładów produkcyjnych. 

Ówczesna ilość dostarczonej wody wynosiła 3 600 000 m³. 

Odbudowane po zawierusze wojennej zakłady przemysłowe, kopalnie, huty potrzebowały 

rąk do pracy, werbowano więc robotników z całej Polski. W latach powojennych 

odnotowano również znaczny wzrost liczby narodzin. Oprócz tego rósł standard 

odbudowywanych i nowych mieszkań, co w efekcie powodowało zwiększony 

popyt na wodę. 

W zgodnych ocenach dokonywanych w tamtych latach przez kierownictwo miasta 

zarówno sieć, jak i dostawy nie gwarantowały wystarczającego zaopatrzenia w wodę. 

Stan ten trwał do 1951 r., kiedy to oba miasta odczuły niewielką poprawę po uruchomieniu 

ujęcia wody w Kozłowej Górze. 

Wykorzystanie zbiornika Kozłowa Góra wynikało trochę z faktu, że nie było ani czasu, 

ani możliwości na poszukiwania nowych źródeł wody dla Górnego Śląska. 

Zbiornik na rzece Brynicy wybudowany został w latach 1935–1939 dla celów strategicznych, 

bez ujęcia wody. Ma kształt wydłużonej elipsy, jego długość na osi północ-południe 

wynosi 3,6 km, a szerokość od 0,8 do 2,0 km. Zlewnia zbiornika ma 

charakter nizinny, a jej powierzchnia wynosi 184,1 km². Zapora czołowa, o długości 

1500 m i szerokości w koronie 8 m, zlokalizowana jest na 28 km rzeki. 

Jest to akwen płytki, o stosunkowo niewielkiej zlewni, dlatego jego znaczenie przeciwpowodziowe 

również jest niewielkie. Zbiornik jest bardzo podatny na zakwity, 

co szczególnie dało się we znaki w latach 80. XX w. 

Równolegle z pracami adaptacyjnymi zbiornika kozłowogórskiego trwały prace 

przy budowie ujęcia i stacji uzdatniania wody. Inwestycja ta, przekazana do eksploatacji 

w 1951 r., częściowo i na krótko poprawiła sytuację zaopatrzenia w wodę 

wschodniej i środkowej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. 

Równocześnie Górnośląskie Zakłady Wodociągowe z Zabrza (czyli kontynuacja 

niemieckiego przedsiębiorstwa wodociągowego na terenach, które po 1922 r. pozostały 

w granicach niemieckich) zrealizowały w 1949 r. nowe ujęcie głębinowe 

w Szałszy oraz 5 studni głębinowych w Dzierżnie, co poprawiło stan zaopatrzenia 

w wodę zachodniej części województwa. 

Mimo dotkliwych niedoborów wody w pierwszych latach powojennych żaden 

z trzech funkcjonujących zakładów wodociągowych: Górnośląskie Zakłady Wodociągowe 

w Zabrzu, Państwowe Zakłady Wodociągowe w Katowicach oraz Powiatowe 

Zakłady Wodociągowe w Katowicach nie był w stanie podjąć szerszych 

działań inwestycyjnych. 

67


Plan podłączenie zbiornika 

na Górze Wyzwolenia do 

wodociągu z Maczek. 

68 

Zdecydowano więc o połączeniu ich w jedno przedsiębiorstwo. I tak 1 maja 1949 r. 

połączono Górnośląskie Zakłady Wodociągowe w Zabrzu z Państwowymi Zakładami 

Wodociągowymi w Katowicach, a 1 stycznia 1950 r. przyłączono Powiatowe Zakłady 

Wodociągowe (obsługujące powiat Katowice). Powstało w ten sposób Wojewódzkie 

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach (WPWiK) istniejące do 

1991 r., kiedy przekształciło się w Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe. 

Długość sieci wodociągowej, zarządzanej przez WPWiK, w 1950 r. wynosiła 452,6 

km, a wielkość produkcji wody ― 240 000 m³/dobę. Do roku 1952 trwało dalsze 

przejmowanie ujęć, stacji wodociągowych wraz z rurociągami od kopalń i innych 

zakładów przemysłowych. W 1951 r. łączna długość rurociągów we władaniu 

WPWiK wynosiła już 484,4 km. 

W tym samym roku w Chorzowie było 3268 odbiorców wody, w tym 184 przemysłowych. 

Wszystkie nieruchomości były przyłączone do sieci wodociągowej, jednak 

tylko 2810 do sieci kanalizacyjnej. W 1951 r. było 69,289 km sieci kanalizacyjnej 

ogólnospławnej (sanitarnej i deszczowej nie wykazano). 

Według sprawozdania złożonego do Miejskiej Rady Narodowej, MPWK w 1951 r. 

zaplanowało wyprodukować 4,104 mln m³ wody, z czego przewidziano 504 tys. m³ 

strat (dokładnie rozdzielonych na kwartały: I ― 100 tys. m³, II ― 130 tys. m³, III ― 142 

tys. m³, IV ― 132 tys. m³). Nie przewidziano zużycia wody na potrzeby własne. 

3,6 mln m³ wody dystrybuowanej z sieci miejskiej podzielone miało być w sposób 

następujący: 

2,6 mln m³ ― dla gospodarstw domowych w cenie 0,12 zł za m³, 

900 tys. m³ ― dla przemysłu w cenie 0,42 zł za m³, 

100 tys. m³ ― odbiorcy inni (w tym zdroje uliczne) w cenie 0,12 zł za m³. 

Ilość odprowadzonych ścieków wynosiła dokładnie tyle, ile w roku poprzednim, 

czyli 2,203 mln m³, zaś plan na rok 1952 zakładał już wzrost ― ilość odprowadzanych 

ścieków do 2,9 mln m³. Taka działalność przyniosła dochód w wysokości 261 

tys. zł, według stawek: 0,06 zł za m³ od gospodarstw domowych i 0,21 zł za m³ od 

zakładów przemysłowych. 

Przystosowanie sieci wodociągowej do zaopatrzenia regionu trwało stosunkowo 

długo, bo aż do 1964 r. Od tego czasu można dopiero mówić o jednolitym systemie. 

W skład sieci wchodziły rurociągi magistralne, przemysłowe i rozdzielcze, które 

później systematycznie przekazywano powstającym lokalnym przedsiębiorstwom 

wodociągowym. 

Dystrybucją wody, kanalizacją i oczyszczaniem ścieków zajmowały się lokalne 

przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne. W Chorzowie i Świętochłowicach 

odmiennie wyglądała sprawa oczyszczalni ścieków. Oczyszczalnia Ścieków Rawa, 

obok ujęć wody, stacji uzdatniania i magistralnej sieci wodociągowej, była w gestii 

Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji. 

Jednak te zmiany organizacyjne nie były w stanie zlikwidować niedostatku wody. 

Ujęcie w Kozłowej Górze było tak naprawdę rozwiązaniem tymczasowym dla niektórych 

miast. 

W 1954 r. rozpoczęto budowę nowego wodociągu bazującego na wodach Małej 

Wisły w miejscowości Strumień. Stacja uzdatniania posiadała zdolność produkcyjną 

95 000 m³/dobę. W tym samym roku przybyło też 42 km sieci wodociągowej 

magistralnej. 

Ówczesny przemysł, który zużywał ogromne ilości wody, oraz wzrost liczby mieszkańców 

to powody tego, że zapotrzebowanie rosło w tempie szybszym niż dostawy. 

Konieczne było zrealizowanie nowego wodociągu o dużej wydajności. 

Decyzję o budowie zbiornika Goczałkowice oraz stacji uzdatniania wody podjęto 

pod koniec lat 40. Inwestycję rozpoczęto w 1950 r. i już po 6 latach ujęcie wody wraz 

ze stacją uzdatniania przekazano do eksploatacji. W 1956 r. woda z niego poprzez 

zbiorniki w Mikołowie zaczęła trafiać do Chorzowa i Świętochłowic. 

Wybór miejsca na zbiornik goczałkowicki wynikał także z kwestii przeciwpowodziowych. 

Górna Wisła, zwana także Małą Wisłą, od dawna zwracała na siebie uwagę 

hydrotechników. 

Typowe górskie dorzecze oraz dość znaczne opady były często przyczyną powodzi, 

które przy nieregularnym i niezabudowanym korycie miewały katastrofalne 

następstwa dla okolic nie tylko górnego, lecz i środkowego biegu rzeki. Granice 

wezbrań sięgały daleko poza Kraków. W związku z tym, jeszcze przed 1922 r. władze 

rozpoczęły badania nad możliwością uchwycenia i likwidacji fal powodziowych 

przez zbudowanie zapory. 

Budowę zbiornika goczałkowickiego zakończono i przekazano do użytku 22 lipca 

1955 r. Koszt budowy wyniósł 300 mln zł (według ówczesnych cen), ale już w czasie 

powodzi, jaka miała miejsce na przełomie czerwca i lipca 1958 r., kiedy to zbiornik 

przejął ponad 30 mln m³ wody, uchronił ― wg ówczesnych wyliczeń ― od strat 

w wysokości 200 mln zł. 

Stacje uzdatniania wody zostały oddane do eksploatacji równo rok później ― 22 

lipca 1956 r. Wielkość produkcji wody wzrosła wtedy o ponad 30% i osiągnęła poziom 

523 574 m³/dobę. 

Obok tych wielkich inwestycji rozbudowywano także sieci w poszczególnych miastach. 

Dla Chorzowa i Świętochłowic największe znaczenie w tamtym okresie miały 

dwie z nich. 

2 grudnia 1953 r. uruchomiono przepompownię Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa 

Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach-Dębie, przez co zaopatrzenie wodne dla 


69 

Budowa zbiornika w Kozłowej Górze. 

Zbiornik w Kozłowej Górze z lotu ptaka.

Fragment planu Miejskich Zakładów Wodociągowych 

i Kanalizacyjnych na 1952 r. 


70 

Chorzowa i Świętochłowic poprawiło się znacznie, ale nie było jeszcze zadawalające. 

25 grudnia 1955 r. oficjalnie zakończono budowę zbiorników wody na Górze Wyzwolenia 

w Chorzowie. 

Miały one pojemność 48 000 m³ i powstały w miejsce stacji hydroforowej i zbiornika 

o poj. ok. 5000 m³ z 1938 r. 

Uruchomienie zbiorników w sposób oczywisty wpłynęło na poprawę zaopatrzenia 

wodnego. Zostały one połączone z uruchomioną w 1956 r. magistralą goczałkowic- 

ką. Od tego roku uznano, że zaopatrzenie wody dla miasta jest w 100% wystarczające. 

Wyniki te osiągnięto przez inwestycje WPWiK na wodociągach magistralnych 

oraz wykonaną w Chorzowie przez MPWK na sieci miejskiej budowę rurociągu Mikołów–Chorzów 

o śr. 1200 mm. 

Pod koniec lat 50. XX w. sieć wodociągowa Chorzowa była podzielona na dwie 

strefy ciśnienia. Niska strefa ciśnienia była zaopatrywana z podłączenia przy ul. 

Hajduckiej do wspomnianej magistrali Mikołów–Chorzów oraz z dwóch podłączeń 

w Chorzowie Batorym do tej samej magistrali. Wysoka strefa była zasilana przez 

podłączenie przy ul. Konopnickiej do rurociągu WPWiK odprowadzającego wodę 

ze zbiornika przy Górze Wyzwolenia. 

W latach 1960–1961 ponownie okazało się, że zaopatrzenie w wodę jest niewystarczające. 

Tym razem obwiniono pogodę, dokładniej suszę, która była przyczyną zredukowania 

produkcji wody przez WPWiK. 

Ówczesne braki w dostawach ujawniały się przede wszystkim w wyżej położonych 

partiach miasta, co raczej było winą niskiego ciśnienia. Tak więc paradoksalnie 

wody brakowało w domach na Górze Wyzwolenia, tuż obok zbiornika o pojemności 

blisko 50 tys. m³! 

Braki te występowały również w domach terenowo wyżej położonych w Chorzowie 

Starym przy kościele. Poza tym brakowało jeszcze wody w Chorzowie Batorym 

przy ul. Granicznej. Przez wymianę rurociągu w ulicy Farnej nastąpiło lepsze zasilenie 

rurociągu doprowadzającego wodę do tej dzielnicy i niedobory wody zostały 

w 1961 zlikwidowane. 

Mimo oddawania kolejnych ujęć wody dla śląskich i zagłębiowskich miast, jak np. 

ujęcie wody głębinowej w Łazach Błędowskich czy ujęcie Bibiela w Miasteczku Śląskim, 

nie udało się zlikwidować deficytu wody. Skutkowało to jej niedoborami na 

górnych kondygnacjach wysoko zlokalizowanych budynków w godzinach szczytowego 

rozbioru. 

W ocenie władz miasta z tego okresu Obecny stan zaopatrzenia jest zadawalający 

poza okresami, kiedy WPWiK redukuje ciśnienie na przewodzie ø 700 mm, prowadzą- 

cego wodę ze zbiornika przy Górze Wyzwolenia do miasta. Innymi słowy, woda jest, 

kiedy WPWiK nie ograniczy dostaw. 

Starano się również walczyć z marnotrawstwem wody. Oto jak to przedstawiła 

„Analiza zagadnień walki ze stratami wody w sieci i marnotrawstwo wody w instalacjach 

domowych i zakładach” dokonana przez Wydział Gospodarki Komunalnej 

Urzędu Miejskiego: 

W związku ze stratami wody w sieci wodociągowej i instalacjach domowych stwierdzono, 

że na skutek powyższego marnotrawstwa wody pitnej, jak i przemysłowej gospodarka 

ponosi olbrzymie szkody. Dlatego walka z marnotrawstwem wody powinna 

być prowadzona systematycznie. 

W powyższej sprawie zwoływano narady z Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów 

i Kanalizacji. Przeprowadza się kontrole nieszczelności w budynkach, a po stwierdzeniu 

przyczyn nieszczelności wyznacza się termin usunięcia usterek. 

Do Kolegium Orzekającego nie skierowano żadnej sprawy, ponieważ zauważone 

usterki zostały usunięte. 

Na rachunkach wystawionych przez MPWiK umieszcza się hasła dot. wzmożenia walki 

z marnotrawstwem wody. Wyświetla się również przezrocza na temat oszczędniejszego 

gospodarowania wodą. 

Kontroli przez fachowców nie przeprowadza się ze względu na brak pracowników. 

W ramach kapitalnych remontów wymieniono 420 mb przestarzałych przewodów 

wodnych. Ø 80 mm na Ø 150 mm przy ul. Farnej oraz 26 mb wodociągów Ø 250 mm 

w ul. Stalowej. 46 mb kanału Ø 300 mm w ul. Jasińskiego, 183 mb kanału od Ø 300 mm 

do Ø 600 mm (przepust) przy ul. J. Wieczorka (ob. 3 Maja ― przyp. red). 

Odnośnie do zmniejszenia strat wody w ulicznej sieci wodociągowej, MPWiK przeprowadza 

podsłuchy na zasuwach i hydrantach przy pomocy specjalnych słuchawek 

i aparatów podsłuchowych wykrywających ucieczki wody, jak również przeprowadza 

się pomiary ciśnienia na hydrantach przy pomocy manometrów w celu ustalenia spadków 

ciśnienia w miejscach awarii. Równocześnie dokonuje się przeglądu studzienek 

rewizyjnych na kanałach, celem wykrycia przecieków wody czystej z nieszczelnych 

przewodów wodociągowych do kanalizacji. MPWiK ogranicza się do rozprowadzenia 

wody pitnej dla mieszkańców oraz drobnego przemysłu, dostarczonej przez Wojewódzkie 

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Przemysł ciężki swoje zasoby 

wodne pobiera z WPWiK i innych źródeł. Własnych ujęć tut. Przedsiębiorstwo nie posiada. 

Do odbiorców dostarcza się wodę za pomocą połączeń domowych zaopatrzonych 

w wodomierze. Połączeń domowych jest obecnie 3841 sztuk. Z wody pitnej korzystają 

wszyscy mieszkańcy miasta. Studzien wody pitnej w mieście nie ma. Ludność 

odczuwa stały brak dopływu wody w domach wysoko położonych. Stan ten trwał do 

roku 1950. Całkowitą poprawę dostawy wody osiągnięto po uruchomieniu magistrali 

goczałkowickiej w 1956 r. Od tej pory brak wody zupełnie znikł. Zaopatrzenie w wodę 

dla miasta jest w 100% wystarczające. Wyniki te osiągnięto przez inwestycje WPWiK 

oraz wykonane inwestycje MPWiK. Przedsiębiorstwo kontynuuje dalszą rozbudowę 

sieci wodociągowej miejskiej zgodnie z zatwierdzonymi założeniami. (…) 

Zakłady kluczowe otrzymały polecenie przeprowadzenia kontroli wszystkich placów 

budowy i zredukować zużycie wody do nieodzownego minimum, jak również zastąpienia 

wody pitnej na cele przemysłowe wodą surową, a przede wszystkim wodą 

z własnych ujęć. 

Wszystkie bazy oraz przedsiębiorstwa otrzymały polecenie wzmożenia kontroli na 

placach budowy. 

W 1961 r. przekroczyły kontyngent następujące zakłady pracy: Chorzowskie Zakłady 

Przemysłu Terenowego i Centralny Zarząd Przemysłu Mleczarskiego. 

Lata 60. XX w. to okres, kiedy rozbudowywano miejską sieć rozdzielczą. I tak dla 

Chorzowa Starego wybudowano rurociąg o Ø 250 mm i dł. 1,7 km, dla dzielnicy II 

w latach 1963–1964 powstały 3 km rurociągu Ø 200–250 mm, w Maciejkowicach 1,2 

km rurociągu ø 200 mm. 

W śródmieściu w latach 1964–1965 zaplanowano 2,7 km rurociągu Ø 200–250 mm, 

zaś dla Chorzowa Batorego w 1965 r. 1,8 km rurociągu Ø 200 mm. 


71

Wycinek z Życia Chorzowa z 1957 r. 


72 

W tamtych latach jakość wody również pozostawiała wiele do życzenia. MPWiK 

przyznawało się do dużej ilości zawiesin, które osadzają się przy niskim ciśnieniu, 

zaś gdy pęd wody jest większy ― unoszą się. Wobec tego przedsiębiorstwo zmuszone 

było przeprowadzać częste płukanie rur. 

Podsumowanie roku 1961 dla Chorzowa tak brzmiało: „Główne punkty poboru 

wody z magistral WPWiK przebiegające przez nasze miasto, posiadamy obecnie 10 

szt., z których miejska sieć wodociągowa z różnych kierunków może być zasilana. Ciśnienie 

wody w sieci wodociągowej miejskiej wynosi 2,5–6 atm., zależnie od położenia 

wysokościowego. Wzniesienie nad poziomem morza wynosi od 271,4 m do 321 m, powierzchnia 

miasta ogółem ― 3298 ha. Do odbiorców dostarcza się wodę za pomocą 

połączeń domowych zaopatrzonych w wodomierze. Połączeń domowych posiadamy 

obecnie 3841 szt., w roku 1945 było 3056 szt. Z wody pitnej korzystają wszyscy mieszkańcy 

miasta. Studzien wody pitnej w mieście nie ma. 

Wg statystyk za rok 1960 odnośnie zrzucania ścieków do wód powierzchniowych to 

głównymi odbiorcami tychże z największych zakładów (oprócz huty Batory, która 

posiadała własną oczyszczalnię ― odmętarnię) wyglądało to następująco: 

Kopalnia Barbara–Wyzwolenie do Bytomki oddawała wody dołowe oraz ścieki 

z łaźni i inne w ilości 2648 tys. m³ rocznie, obliczonych wg wydajności pomp pracujących 

w dni robocze. 

Kopalnia Chorzów do stawu Herman (w okolicy ul. Stacyjnej) oddawała „orientacyjnie”, 

jak podano w sprawozdaniu, 550 tys. m³ rocznie ścieków sanitarnych oraz wód 

z kotłowni i chłodni kominowych. 

Najbardziej konkretna była Huta Kościuszko, która przyznała się do odprowadzania 

oczyszczonych jedynie mechanicznie ścieków do Rawy. Tak więc 3880 tys. m³ 

rocznie, skażone było fenolami w ilości 0,45 mg/l oraz solami w ilości 2300 mg/l, pH 

wynosiło 7,5, zaś zawiesinę określono na 35 mg/l. 

Zakłady Azotowe do Brynicy odprowadzały 3617 tys. m³ ścieków rocznie, w których 

znajdowały się NH4, NO3, NO2. Ich pH wynosiło 8,5 oraz zawierały zawiesinę 

w nieokreślonej ilości. Pomiar ścieków był dokonywany w miarę precyzyjnie: za pomocą 

licznika przelewowego rejestracji ciągłej. 

W latach 1961–65 również w WPWiK główny nacisk położono na rozwój magistralnej 

sieci wodociągowej. Wykonano w tym czasie 87 km nowych rurociągów 

o średnicach od 300 do 800 mm. Zdecydowanie poprawiło to dystrybucję wody. 

Brak zasobów wodnych na terenie silnie uprzemysłowionego i zurbanizowanego 

województwa katowickiego skłonił jednostki naukowe i projektowe do poszukiwań 

w województwach ościennych, bogatych w niewykorzystane zasoby 

wody. 

Tak powstał projekt usytuowania ujęcia wody na zbiorniku Czaniec oraz synergii 

kaskady rzeki Soły ze zbiornikiem w Goczałkowicach. Bilans wodny zbiorników kaskady 

Soły, z której korzystały ― oprócz wodociągów Bielska-Białej ― inne podmioty 

gospodarcze wykazał, iż przy optymalnym gospodarowaniu w tych akwenach 

istnieje nadwyżka wody retencjonowanej w trzech zbiornikach. 

W 1964 r. powstało zatem studium opracowane przez Biuro Projektów Budownictwa 

Komunalnego w Katowicach, przy współpracy z Hydroprojektem Kraków. 

Studium to stało się podwaliną pod budowę nowego ujęcia wody oraz rurociągu 

przerzutowego ze zbiornika Czaniec do zbiornika w Goczałkowicach i wybudowanie 

nowej stacji uzdatniania wody o nazwie Go-Cza II. Projekt współpracy zbiorników 

zakładał maksymalne wykorzystanie zasobów wodnych przy jednocześnie 

zachowanej rezerwie powodziowej. 

Tak powstał największy i najnowocześniejszy wodociąg w ówczesnej Polsce. Składał 

się z ujęcia lewarowo-grawitacyjnego, stacji uzdatniania wody w Kobiernicach, 

rurociągu przesyłowego o długości 47 km oraz zbiorników i przepompowni w Tychach-Urbanowicach. 

Przekazanie do eksploatacji wodociągu Czaniec- GOP pozwoliło na doprowadzenie 

do centralnej części GOP-u dodatkowych, dużych ilości wody. Wodę tę skierowano 

w pierwszej kolejności do rejonów, w których występowały największe jej braki, 

a więc do Świętochłowic i Chorzowa, jak również do Rudy Śląskiej czy Katowic. 

Równolegle z budową wodociągu Czaniec-GOP trwała budowa rurociągów magistralnych 

i innych obiektów ważnych dla gospodarki komunalnej. Wybudowano 

rurociąg pierścieniowy o średniccach 1400/1000 mm i długości 26,9 km, zbiorniki 

w Rudzie Śląskiej-Czarnym Lesie, likwidując ostatecznie owe międzywojenne braki 

w infrastrukturze wodociągowej w pasie przygranicznym, dobudowano zbiorniki 

w Mikołowie. Po rozbudowie systemu dystrybucji wodę dostarczano do Zabrza, 

Gliwic i Bytomia. 

Znaczące zwiększenie produkcji wody nie nadążało jednak za lawinowo narastającym 

zapotrzebowaniem. Już w rok po oddaniu do eksploatacji wodociągu Go-Cza II 

wystąpił deficyt wody, a szacunki projektantów wskazywały, iż w roku 1990 deficyt 

ten osiągnie ponad 400 tysięcy m³ na dobę. 

Przy poparciu władz wojewódzkich i centralnych zainicjowano więc program wykorzystania 

wody gromadzonej w zbiorniku powstałym po eksploatacji piasku 

w Dziećkowicach. 

Zbiornik ten w latach 70. XX w. został przekazany Hucie Katowice, która ze środków 

budżetowych wykonała system przerzutów wody dla napełniania tego zbiornika 

wodą dobrej jakości z rzek Soły i Skawy. W 1975 r. Prezydium Rządu zobowiązało 

Hutę do zaprzestania eksploatacji zbiornika dziećkowickiego wraz z systemem 

przerzutów i przekazania go na rzecz gospodarki komunalnej województwa katowickiego. 

Nowym źródłem wody dla zaopatrzenia Huty Katowice miała być rzeka 

Biała Przemsza. 

Pomimo zobowiązań najwyższych władz państwowych, nigdy do przekazania nie 

doszło. Ponieważ narastający deficyt wody na Śląsku groził załamaniem się gospodarki, 

zadecydowano o wybudowaniu nowej stacji wodociągowej na bazie zbiornika 

Dziećkowice. Docelowa wydajność tego zadania miała wynosić 864 000 m³ 

i powinna zapewnić pokrycie zapotrzebowania na wodę do roku 2010. Budowę 

wodociągu Dziećkowice rozpoczęto w 1983 r., a realizacja I etapu tego najnowocześniejszego 

do tej pory obiektu w Polsce trwała do 1991 r. Zdolność produkcyjna 

wykonanych elementów wynosi 345 000 m³/dobę. 

Pod koniec lat 80. wystąpił kolejny deficyt wody. Konieczne było podjęcie działań 

w kierunku poszukiwania nowych źródeł. Sięgnięto zatem po te najbardziej dostępne, 

tj. do wód pochodzących z odwodnienia kopalń. 

Wody kopalniane były jednak niestabilne, zarówno pod względem jakości, jak i ilości, 

a ponadto zawierały znaczne ilości jonów żelaza i manganu. Uzdatnianie ich 

było kłopotliwe i kosztowne. Kiedy więc zaistniała taka możliwość, wyłączono te 

ujęcia z eksploatacji. 

Połowa lat 70. w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej to okres reformy administracyjnej: 

zlikwidowano powiaty, małe osiedla i gromady włączano do sąsiednich, tworząc 

wielkie jednostki miejskie czy gminne. Celem była oczywiście centralizacja, 

czyli łatwiejsze sterowanie gospodarką i społeczeństwem poprzez decyzje organów 

władzy. 

W ślad za tą reformą administracyjną następowało scalenie wielu przedsiębiorstw 

i instytucji. 

W przypadku firm wodociągowych, w 1975 r. nastąpiło połączenie się w jedno 

przedsiębiorstwo wielozakładowe wszystkich komunalnych przedsiębiorstw wodociągowych. 

Pozostając przy nazwie Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, 

powstało nowe przedsiębiorstwo o ponad 6000 załodze, które miało w swej strukturze 

17 zakładów wodociągowych na pełnym wewnętrznym rozrachunku. 

Zatem zbiorowe zaopatrzenie w wodę całego województwa leżało w gestii jednego 

przedsiębiorstwa, w skład którego wchodziły Zakłady: nr 1 w Katowicach, 

nr 2 w Rudzie Śląskiej, nr 3 w Chorzowie, nr 4 w Tychach, nr 5 w Wodzisławiu, nr 


73 

Publikacja z Gońca Górnośląskiego 

z 26 września 1975 r.


7 w Gliwicach, nr 8 w Zabrzu, nr 9 w Tarnowskich Górach, nr 10 w Bytomiu, nr 11 

w Będzinie, nr 12 w Sosnowcu, nr 13 w Dąbrowie Górniczej, nr 14 w Zawierciu, nr 15 

w Olkuszu, nr 16 w Chrzanowie, nr 17 w Raciborzu. 

W skład przedsiębiorstwa wchodziły również: Zakład Remontowo-Budowlany, 

Centralne Warsztaty oraz Zakład Wodomierzowy, w którym legalizowało się wodomierze 

dużych średnic. 

Większość zakładów wodociągowych bazowała na wodzie ujmowanej i uzdatnianej 

w jednostce macierzystej. 

Scentralizowany układ zarządzania gospodarką wodno-ściekową był optymalny 

pod względem organizacyjnym i minimalizacji kosztów. 

Sumaryczna wielkość produkcji wody w roku 1980 wynosiła 650 567 tys. m³, tj. 1 782 

400 m³/dobę. Nadal jednak rósł deficyt wody, choć nie był on już tak duży i według 

szacunków biur projektowych wynosił ok. 200 tys. m³/dobę. 

Rok 1975 dla Chorzowsko-Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji 

to data szczególna, gdyż wtedy ― poprzez powstanie zakładu nr 3 ― powstały 

podwaliny pod dzisiejsze przedsiębiorstwo. 

Zapotrzebowanie na wodę rosło do roku 1988, kiedy to wielkość produkcji wody 

uzyskanej z ujęć własnych WPWiK oraz z ujęć zakładów wyniosła blisko 1 850 000 

m³/dobę. 

Nowe realia gospodarcze, po wkroczeniu Polski na drogę kapitalizmu, diametralnie 

zmieniły sytuację. Z roku na rok zapotrzebowanie na wodę zmniejszało się. Zaszły 

więc dogodne warunki dla udoskonalania procesów technologicznych pod kątem 

dostaw wody o wysokich właściwościach fizyko-chemicznych, bakteriologicznych 

i organoleptycznych. Podjęto też działania inwestycyjne na rzecz poprawy warunków 

pracy załogi. 

74 

Zbiornik dziećkowicki z lotu ptaka. 

Zarządzenie wojewody katowickiego 

o włączeniu w skład Wojewódzkiego 

Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji 

miejskich zakładów i przedsiębiorstw 

i utworzeniu na ich bazie zakładów 

obsługujących poszczególne miasta. 


75


Publikacja z Gońca Górnośląskiego z 1 marca 1978 r. 

Publikacja z Gońca Górnośląskiego z 10.03.1989 r. 

Publikacja z Gońca Górnośląskiego z 15.11.1991 r. 

nagłówek papieru firmowego 

z początku lat 90. 

minionego wieku. 

76 

Obecnie rurociągi magistralne maja długość ponad 1100 km i zasilane są przez 13 

stacji wodociągowych. Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów zaopatruje 

w wodę obszar o powierzchni około 4 300 km² na terenie 66 gmin województwa 

śląskiego i 3 gmin województwa małopolskiego. Obszar ten zamieszkiwany jest 

przez 3,5 mln mieszkańców. Jednak z uwagi na to, że część gmin posiada własne 

źródła wody, ilość mieszkańców, którzy zaopatrywani są w wodę z sieci GPW wynosi 

85 % populacji miast i gmin Górnego Śląska. 

Zaopatrzenie centrum regionu, tj. Katowic, Tychów, Rudy Śląskiej, Chorzowa, Siemianowic 

Śląskich, odbywa się poprzez zbiorniki sieciowe Mikołów i Murcki. Zasilane 

są one ze stacji uzdatniania wody w Dziećkowicach, Goczałkowicach i Kobiernicach. 

Z Mikołowa woda płynie grawitacyjnie do odbiorców w Katowicach, Chorzowie, 

Świętochłowicach oraz Rudzie Śląskiej, natomiast z Murcek ― do odbiorców w Katowicach, 

Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej. 

Ponadto woda z powyższych zbiorników zasila również zbiorniki sieciowe: Czarny 

Las w Rudzie Śląskiej, Górę Wyzwolenia w Chorzowie i Zagórze w Sosnowcu oraz 

poprzez pompownię w Mikołowie ― zbiorniki w Pszowie. 

Dla Bytomia i Świętochłowic głównym źródłem zaopatrzenia w wodę jest SUW 

Staszic. Na wypadek awarii na tej stacji istnieje możliwość przesłania wody ze stacji 

wodociągowych Kozłowej Góry lub Bibiela, zwiększając ciśnienie u wcześniejszych 

odbiorców na trasie. 

Materiały stosowane do budowy wodociągów to stal, żeliwo, beton zbrojony, PE, 

PCV oraz żeliwo sferoidalne, wykorzystywane najczęściej do rur o dużych średnicach. 

Rurociągi stalowe obejmują pełny zakres średnic, tj. od najmniejszych o średnicy 

50 mm, przy podłączeniach do odbiorców, aż do średnicy 1800 mm dla rurociągu 

przerzutowego wody surowej z Kobiernic do Goczałkowic. 

Najmłodszy ze stosowanych materiałów, czyli żeliwo sferoidalne, stosowane jest 

dla średnic 400, 500, 600, 800, 1000, 1200 i 1400 mm. 

Wraz z wprowadzaniem nowych materiałów usuwa się rurociągi wykonane z tworzyw 

podatnych na awarie i niebezpiecznych dla zdrowia. Ostatni odcinek wodociągu 

z azbestocementu zastąpiono na początku lat 80. rurociągiem z polietylenu. 

Z uwagi na wymagania ciśnieniowe odbiorców, na trasie wodociągu Go-Cza II 

woda tłoczona jest z Goczałkowic do Paprocan pompowo. Dalej z obu przepompowni 

kierowana jest do zbiorników sieciowych, z Urbanowa do Mikołowa oraz 

z Paprocan do Murcek i Mikołowa. 

Te lata to ciągłe zwiększanie wielkości produkcji wody i mimo to ciągłe deficyty 

w zaopatrzeniu. Wskazywano wiele przyczyn owego niedostatku wody: przestarzałe 

technologie, liczne awarie, marnotrawstwo. Gdzie była rzeczywista przyczyna? 

Chyba we wszystkich tych elementach. 

Jedno jest pewne: kiedy po 1990 r. odrodzono samorząd wraz z jego majątkiem, okazało 

się, że niedostatki infrastruktury wodno-kanalizacyjnej i zagrożenia, które ona 

stworzyła, były przedmiotem bezustannej troski władz miejskich oraz przedsiębiorstwa 

realizującego zadanie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odbioru ścieków na 

terenie Chorzowa i Świętochłowic. Szacunkowe koszty podstawowych inwestycji zabezpieczających 

normalne funkcjonowanie systemu wodno-kanalizacyjnego przekroczyły 

wielokrotnie nie tylko możliwości przedsiębiorstwa, ale i obu gmin. 

Ratunkiem okazały się środki unijne. 

Po odrodzeniu się samorządu terytorialnego i odzyskaniu przez niego majątku komunalnego 

problemy zaopatrzenia miast w wodę i odprowadzenie ścieków stało 

się obowiązkiem poszczególnych miast. Zakres prac jakie należałoby wykonać 

okazał się ogromny. W Chorzowie i Świętochłowicach do utrzymania sieci wodociągowych 

i kanalizacyjnych dochodziły problemy z Rawy i Oczyszczalnią Klimzowiec. 

Pierwsze działania zmierzające do przykrycia Rawy pojawiły się w latach 1997- 

1998. Kilka lat później konieczna okazała się modernizacja oczyszczalni ścieków. 

Koszty tych wszystkich przedsięwzięć okazały się ogromne. Szansa zdobycie środków 

na realizację tego zadania pojawiła się wraz z uruchomieniem dla Polski środków 

Unii Europejskiej w ramach tzw. funduszy przedakcesyjnych. 

Ogromną rolę odegrał tu Samorządowy Chorzowsko–Świętochłowicki Związek 

Wodociągów i Kanalizacji. Ten międzygminny związek komunalny został powołany 

w 1992 r., a jego celem jest wspólne realizowanie zadań o charakterze publicznym 

w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków w obu miastach. 




pozyskanie funduszy, które umożliwiły finansowanie opracowania studium wykonalności 

i wniosku aplikacyjnego. Jednocześnie Ministerstwo Środowiska umieściło 

Chorzów i Świętochłowice na liście inwestycji priorytetowych załączonych do 

strategii Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej (ISPA). Umożliwiło 

to przedłożenie Komisji Europejskiej wniosku o wsparcie planowanego przedsięwzięcia 

z Funduszu ISPA. 

Starania, aby skorzystać z tej możliwości rozpoczął w 2003 r. Podjęto wówczas 

działania mające na celu pozyskanie środków finansowych z funduszy ISPA na realizację 

kluczowych zadań z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w Chorzowie 

i Świętochłowicach, w tym na przykrycie koryta Rawy. 

19 grudnia 2003 r. podpisano memorandum finansowe dotyczące przedsięwzięcia 

(nr 2003/PL/16/P/PE/044), pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Komisją 

Europejską. W wyniku tego Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek 

Wodociągów i Kanalizacji stał się beneficjentem końcowym bezzwrotnych środków 

pomocowych ISPA (od 1 maja 2004r. w ramach Funduszu Spójności). Zapisane 

środki przeznaczone zostały na realizację projektu z zakresu gospodarki wodnościekowej 

pod nazwą: „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Chorzowie- 

Świętochłowicach”. Beneficjentem zostało Chorzowsko-Świetochłowickie Przedsiebiorstwo 

Wodociagów i Kanalizacji Sp. z o.o. 

Całkowita wartość projektu wyniosła 142 864 997,40 zł z czego wkład funduszy 

z Unii Europejskiej to 100 005 498,18 zł 


77 

Projekt unijny 

Dr Joachim Otte wbija pierwszą łopatę 8 września 

2008 r., w rejonie ul. Sikorskiego w Świętochłowicach, 

rozpoczynając symbolicznie ogromny zakres 

robót wykonanych w ramach projektu unijnego.


Kładzenie rurociągu w którym zamknięta zostanie 

Rawa – marzec 2010, ok. ul. Armii Krajowej. 

Chorzów. ul. Kasztanowa. 

78 

Głównym celem Projektu było rozwiązanie problemów gospodarki ściekowej 

w Chorzowie i Świętochłowicach, jak również poprawa stanu środowiska i warunków 

zdrowotnych mieszkańców. Przedsięwzięcie miało przyczynić się do spełnienia 

wymagań norm polskich i europejskich oraz innych wymagań obowiązujących 

w sektorze wodno-ściekowym. 

Cele szczegółowe: 

• Ograniczenie zagrożenia dla środowiska i zdrowia ze strony otwartych kanałów 

ściekowych. 

• Zwiększenie skuteczności systemu oczyszczania ścieków. 

• Polepszenie jakości dostarczanej wody. 

• Wyeliminowanie odprowadzania nieoczyszczonych ścieków z dzielnicy Chropaczów. 

• Przeprowadzenie kompleksowej analizy zanieczyszczenia stawu Kalina w celu 

wypracowania optymalnego sposobu rekultywacji. 

Historia Projektu 

W roku 2003 pomoc finansową przyznano 15 projektom na łączną sumę 356 mln 

Euro. Łączna kwota pomocy dla 49 programów ochrony środowiska przekroczyła 

1 285 mln Euro. W grupie ostatnich 15 projektów zdecydowano się dofinansować 

projekt chorzowsko-świętochłowicki pod roboczą nazwą „Kompleksowe rozwiązanie 

problemów gospodarki ściekami w zlewni oczyszczalni Klimzowiec” ― w wysokości 

22,27 mln Euro (95,76 mln zł). 

Stąd też na początku 2003 r. Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek 

Wodociągów i Kanalizacji podjął działania mające na celu pozyskanie środków finansowych 

z funduszy przedakcesyjnych na realizację kluczowych zadań z zakresu 

gospodarki wodno-ściekowej. 




pozyskanie środków finansowych na opracowanie studium wykonalności i wniosku 

aplikacyjnego. Jednocześnie Ministerstwo Środowiska umieściło Chorzów 

i Świętochłowice na liście inwestycji priorytetowych załączonych do Strategii ISPA. 

Umożliwiło to przedłożenie Komisji Europejskiej wniosku o wsparcie planowanego 

przedsięwzięcia z Funduszu ISPA. 

19 grudnia 2003 r. podpisano Memorandum Finansowe dotyczące przedsięwzięcia 

nr 2003/PL/16/P/PE/044 pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Komisją 

Europejską, w wyniku którego Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki 

Związek Wodociągów i Kanalizacji stał się Beneficjentem Końcowym bezzwrotnych 

środków pomocowych Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej 

― ISPA (od 1 maja 2004 r. w ramach Funduszu Spójności). Zapisane środki 

przeznaczone zostały na realizację projektu z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 

pod nazwą „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Chorzowie- 

Świętochłowicach”. 

Struktura Finansowania Projektu 

W Studium Wykonalności zakładano dofinansowanie na poziomie 75 % (102,6 mln 

zł). Przyznany ostatecznie poziom dofinansowania to 70 % (poziom zgodny z Memorandum 

Finansowym). 

W wyniku realizacji Projektu nastąpiły zmiany dotyczące wysokości poszczególnych 

źródeł finansowania. Powstała różnica w poziomie dofinansowania z Funduszu 

Spójności (ok. 24 mln zł) wynika z: 

• różnicy w poziomie dofinansowania między Studium Wykonalności (75 %), a faktycznym 

przyznanym poziomie (70 %) 

• zmiany kursów Euro w okresie realizacji w porównaniu do przyjętego w Studium. 

Zadania Wchodzące W Zakres Projektu 

Cele Projektu miały zostać zrealizowane poprzez wykonanie następujących zadań: 

1) Modernizacji oczyszczalni ścieków Klimzowiec i gospodarka osadem ściekowym: 

a) Zadanie 1a ― projektowanie (usługi) 

b) Zadanie 1b ― roboty budowlane („czerwony” FIDIC) 

2) Przykrycia koryta rzeki Rawy i otwartych kanałów ściekowych („żółty” FIDIC) ― 

Zadanie 2 

3) Modernizacji sieci wodociągowej i kanalizacyjnej („czerwony” FIDIC): 

a) Zadanie 3a ― na terenie miasta Chorzowa 

b) Zadanie 3b ― na terenie miasta Świętochłowice 

4) Przyjęcia ścieków z dzielnicy Chropaczów („żółty” FIDIC) ― Zadanie 7 

5) Studium stawu Kalina (usługi badawczo-projektowe) ― Zadanie 4 

oraz wsparcie techniczne i nadzór nad realizacją ww. zadań (z wyłączeniem zad. 4): 

6) Pomoc Techniczna oraz Inżynier Kontraktu dla Projektu Funduszu Spójności nr 

2003/PL/16/P/PE/044 pn. „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Chorzowie-Świętochłowicach” 

(usługi inżyniersko-doradcze) ― Zadanie 5. 

Informacje O Poszczególnych Zadaniach 

Termin realizacji: 26.02.2008 r. ― 25.02.2009 r. 

Zadanie nr 1a 

Modernizacja oczyszczalni ścieków Klimzowiec i gospodarka 

osadem ściekowym ― projektowanie 

W ramach zadania wykonana została kompletna dokumentacja projektowo-kosztorysowa, 

obejmująca w szczególności: 

aktualne mapy sytuacyjno-wysokościowe do celów projektowych, 

projekty budowlane (oddzielnie dla części oczyszczalni leżącej w Chorzowie i Katowicach) 

w zakresie wymaganym do uzyskania pozwolenia na budowę dla właściwych 

branż, 


79

Komory fermentacyjne w trakcie budowy. 


80 

projekty wykonawcze w zakresie niezbędnym do ustalenia sposobu i technologii 

wykonania robót budowlanych, 

kosztorys inwestorski wraz z tabelą elementów scalonych, 

specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, przedmiar robót, 

wraz z uzyskaniem w imieniu Zamawiającego prawomocnych decyzji o zatwierdzeniu 

projektu budowlanego i udzieleniu pozwolenia na budowę dla zadania 

inwestycyjnego modernizacji oczyszczalni ścieków Klimzowiec 

Głównym celem modernizacji oczyszczalni ścieków Klimzowiec: 

było osiągnięcie wymagań dla ścieków komunalnych, opisanych w rozporządzeniu 

Ministra Środowiska z dnia 24.07.2006 r. w sprawie warunków, jakie należy 

spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji 

szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego i spełniające zarazem wymogi 

Dyrektywy Unii Europejskiej nr 91/271/EWG z dn. 21.05.1991 r. 

Modernizacja i rozbudowa oczyszczalni zagwarantowała: 

spełnienie wymagań przepisów polskich z innych zakresów, nie związanych bezpośrednio 

z ochroną środowiska, np. przepisów BHP, ppoż. i innych, 

uzyskanie wysokich standardów technicznych w dziedzinie technologii oczyszczania 

ścieków, budownictwa, automatyki i innych dziedzin inżynierskich mających 

zastosowanie w oczyszczalniach ścieków. 

Wykonawca zadania ― konsorcjum firm: 

Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego we Wrocławiu [Lider konsorcjum] 

Grontmij Polska Sp. z o.o Warszawa [Partner] 

Elektrotim Sp. z o.o. Wrocław [Partner] 

Wartość zrealizowanego zadania: 3 290 000,00 PLN (bez VAT) 

Zadanie nr 1b 

Modernizacja oczyszczalnia ścieków Klimzowiec i gospodarka 

osadem ściekowym ― roboty budowlane 


Zakres zadania obejmował modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków 

Klimzowiec w celu poprawienia jakości ścieków oczyszczonych odprowadzanych 

do odbiornika (rzeka Rawa), poprawy sprawności pracy oczyszczalni oraz 

eliminacji zagrożeń sanitarnych i uciążliwości zapachowych. Wykonane roboty 

dotyczyły: 

mechanicznego oczyszczania ścieków (budowa budynku krat rzadkich oraz modernizacja 

budynku krat gęstych, przebudowa poziomych podłużnych piaskowników, 

przebudowa czterech istniejących komór defosfatacji ― adaptacja na 

zbiorniki retencyjne ścieków deszczowych oraz osadniki wstępne), 

biologicznego oczyszczania ścieków (komora defosfatacji, komora predenitryfikacji, 

komora denitryfikacji, komora nitryfikacji ― adaptacja po przebudowie 

istniejących osadników wód deszczowych, komory stabilizacji ścieków oraz modernizacji 

istniejących komór tlenowych; osadniki wtórne ― przebudowa istniejących), 

gospodarki osadowej (budowa dwóch komór fermentacji osadu oraz budynku 

przeróbki osadów ― zagęszczacze mechaniczne, prasy taśmowe), 

obiekty gospodarki gazowej, 

przebudowa układu pompowego ścieków i osadów, hali dmuchaw; wykonanie 

przykrycia niektórych komór, 

elementów towarzyszących ― rozbudowa i modernizacja dróg wewnętrznych, 

elementy małej architektury, makroniwelację terenu. 

Przepustowość zmodernizowanej i przebudowanej oczyszczalni ścieków wynosi 

maks. 119 500 m3/d (218 950 RLM). 

W ramach modernizacji wykonano kilka istotnych zmian w układzie technologicznym, 

m.in. poprzez wprowadzenie: 

nowego układu piaskowników wyposażonych w system separacji piasku, 

osadników wstępnych, 

zbiorników retencyjnych wód deszczowych, 

wydzielonego układu komór nitryfikacji-denitryfikacji, 

nowego układu przeróbki i stabilizacji osadów. 

Przewidziano ponadto nową koncepcję zagospodarowania osadu ściekowego, polegającą 

na wprowadzeniu nowych komór beztlenowego rozkładu osadu, magazynowania 

biogazu i wytwarzania energii elektrycznej w połączeniu z odzyskiem 

ciepła. 

Efekty realizacji zadania: 

osiągnięcie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych, 

ograniczenie hałasu i uciążliwości zapachowej, 

ograniczenie zagrożenia skażeniem powietrza (przykrycie komór), 

zmniejszenie uwodnienia (a tym samym objętości) odwodnionego osadu, 

zagospodarowanie terenów wokół oczyszczalni zielenią. 


BUDIMEX S.A. Warszawa [Lider konsorcjum] 

CADAGUA S.A. Bilbao [Partner konsorcjum] 

Wartość zrealizowanego zadania: 93 000 000,00 PLN (bez VAT) 

Zadania nr 2 

„Przykrycie koryta rzeki Rawy i otwartych kanałów ściekowych”, realizowane 

było od13 czerwca 2007 r. do 15 grudnia 2010 r. 

Zadanie to obejmowało zaprojektowanie i wykonanie przykrycia koryta Rawy, od 

przepustu pod Drogową Trasą Średnicową (DTŚ) do ul. Bytomskiej w Świętochłowicach, 

wymiana istniejących przykryć koryta od ul. Bytomskiej do ul. Szpitalnej 

w Świętochłowicach, budowa pojedynczego zamkniętego kanału ściekowego 

w istniejącym korycie od ul. Szpitalnej w Świętochłowicach do wlotu na oczyszczalnię 

ścieków Klimzowiec w Chorzowie oraz remont istniejącego koryta otwartego 

od wlotu na oczyszczalnię w Chorzowie do wylotu ścieków oczyszczonych w Katowicach, 

Przykryto także otwarte kanały ściekowe: Czarny Rów, Suez, Johanka. 

W ramach prowadzonych robót ułożono m.in. kolektory z rur CC GRP o łącznej 

długości ok. 5,3 km, a z rur betonowych o łącznej długości ok. 1,3 km. W trakcie 

realizacji wykonanych zostało m.in. ok. 500 szt. studni kanalizacyjnych o średnicach 

od 315 do 2000 mm, przyłączy kanalizacyjnych o średnicach od 100 do 2000 

mm w ilości ok. 500 szt. oraz komór żelbetowych o łącznej kubaturze 700m³. Do 

wykonania podbudowy i obsypek kolektorów i studni użyto ok. 120 000 ton piasku. 

Przy wykonaniu podbudowy kolektorów wykorzystano 40 000 ton kruszywa, dla 

ich zabezpieczenia zużyto 70 000 m² geotkaniny. 

Realizacja zadania przyniosła następujące korzyści: 

znaczne ograniczenie emisji odorów oraz par i mgieł skażonych mikrobiologicznie, 

poprawę bezpieczeństwa i warunków sanitarnych, 

eliminację dyskomfortu zapachowego oraz wizualnego, 

poprawę warunków urbanistycznych, 

stworzenie warunków przyjaznych dla rekreacji. 


81 

ul. Szpitalna w Świętochłowicach. 

Kanał Suez w trakcie modernizacji. 

Bartłomiej Jarocha i Ryszard Krentosz 

na placu budowy przy ul. BOWiD.

Chorzów, ul. Kluczborska 

Chorzów, ul. Młodzieżowa. 

Chorzów, ul. Truchana. 

Chorzów, ul. 3 Maja. 

Chorzów, ul. Armii Krajowej. 


82 

Umowę na realizację zadania podpisano w dniu 13 czerwca 2007 r. z konsorcjum firm: 

Przedsiębiorstwo Budownictwa Inżynieryjnego i Mostowego „ENERGOPOL” S.A. 

Katowice [Lider konsorcjum] oraz HYDROPROJEKT Sp. z o.o. Warszawa [Partner}. 

Zadanie nr 3a 

Modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Chorzowie 


Zakres zadania obejmował: 

wymianę 25 088,69 mb sieci wodociągowej o średnicach Dn 50-315 mm wraz 

z przyłączami o średnicach Dn 32–125 mm skorodowanych przewodów wodociągowych. 

Rury stalowe i żeliwne zastąpione zostały rurami PE HD klasy PE 100 

szeregu SDR 11. Wymiana sieci wodociągowej z przyłączami dokonywana była 

w zwartej zabudowie miejskiej, w technologii wykopowej ― w ulicach i chodnikach 

oraz w technologii bezwykopowej ― w przejściach pod ulicami: 

Wymiana sieci wodociągowej objęła następujące ulice: 

ul. Strzelców Bytomskich od ul. Głogowskiej do ul. Ks.W.Opolskiego 

ul. Strzelców Bytomskich od ul. Wolności do wjazdu na osiedle IRYS 

ul. Mielęckiego 

ul. Truchana 

ul. Limanowskiego, Wysockiego i Długiej 

ul. Dębowej 

ul. Górniczej 

w ulicach: Klonowa, Jesionowa, Kasztanowa, Jodłowa, Lipowa, Grabowa, Olchowa 

ul. Szabatowskiego 

ul. Beskidzkiej 

ul. Plac Mickiewicza 

os. Krakusa 

os. Młodzieżowa 

ul. Armii Krajowej 

ul. Ratuszowa, Waryńskiego, Stwosza, Zamenhoffa, Wyspiańskiego 

ul. Pudlerskiej 

ul. Krzyżowej 

ul. Kalidego 

ul. 3-go Maja 

przebudowę 4 729,09 mb sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej z rur kamionkowych 

(DN 150–600 mm, z PVC-U (DN 200-400 mm) oraz z PE 100 DN 250 w rejonie 

następujących ulic: 

Kluczborskiej ― na odc. od przejścia "Brzezińska" do ul. Brzezińskiej, Langiewicza, 

E.Plater, Michałkowickiej, 

Legnickiej, Wiejskiej, Rębaczy oraz kanalizacji ciśnieniowej ― odcinek do przejścia 

"Brzezińska", 

w ulicy Kluczborskiej od przejścia "Brzezińska" do granicy. 


poprawienie warunków sanitarnych dzięki poprawie jakości wody pitnej 

ograniczenie zanieczyszczenia gruntu i wód gruntowych 

zmniejszenie strat wody pitnej 

ograniczenie ilości awarii i przecieków 

zmniejszenie konieczności utrzymywania i udrażniania kolektorów 

W trakcie realizacji zadania odtworzono nawierzchnię chodników o powierzchni 

ogółem ok. 15 tyś. m² (z kostki betonowej) oraz nawierzchnię dróg o powierzchni 

ogółem ok. 21 tys. m² (z mieszanek mineralno-bitumicznych). 


Przedsiębiorstwo Budowlano – Inżynieryjne TELBUD Sp. z o. o. Katowice [Lider 

konsorcjum] Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych INKOP Paweł Piechnik Kraków 

[Partner}. 

Wartość zrealizowanego zadania: 18 114 911,84 PLN (netto) 

Zadanie nr 3b 

Modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Świętochłowicach 

Termin realizacji: 21.10.2008 r. – 20.02.2010 r. 

Zakres zadania obejmował: 

wymianę 10 514,90 km skorodowanych przewodów wodociągowych wykonanych 

z rur stalowych i żeliwnych przebudowy ok. 4,2 km sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej. 

Roboty budowlane prowadzone były w gęstej miejskiej zabudowie przy zastosowaniu 

technologii bezwykopowych, jak i wykopowych. Rury stalowe i żeliwne 

zastąpione zostały rurami PEHD w zakresie średnic 40-315mm, a w zakresie sieci 

kanalizacyjnej również PCV oraz PP o łącznej długości 4 197,15 m kanalizacji ogólnospławnej 

wraz ze studniami kanalizacyjnymi i wpustami ulicznymi. 

W trakcie realizacji zadania odtworzono nawierzchnię chodników z kostki oraz 

płytek betonowych o łącznej powierzchni ok. 10,5 tyś. m² oraz nawierzchnię dróg 

o łącznej powierzchni ok. 18 tys. m². 

Wymiana sieci wodociągowej i przyłączy wodociągowych prowadzona była w następujących 

ulicach: 

Świerczewskiego, 

Katowickiej 69-75a, 

Kubiny od ul. Pocztowej do ul. Szkolnej, 

Dworcowej, 

Łagiewnickiej, 

Śląskiej i Wojska Polskiego, 

Oś. Na Wzgórzu. 

Przebudowa sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej realizowana była w rejonie następujących 

ulic: 

w rejonie zbiegu ulic Katowickiej i Tunelowej, 

w ulicy Tunelowej wraz z odgałęzieniami, 

w ulicy Dworcowej wraz z odc. kanalizacji łączącej kanalizację w ulicy Dworcowej 

z kanalizacją w ulicy Pocztowej, 

w ulicy Kościuszki wraz z kanalizacją z rejonu ulicy Górniczej, 

w ulicy Piastowskiej wraz z przyłączami, 

w ulicy Powstańców Warszawy wraz z odgałęzieniami, 

w ulicy Hibnera na odc. od ulicy Górniczej do ulicy Pokoju wraz z odgałęzieniami, 

w ulicy 1 Maja na odc. od ulicy Liebknechta wraz z odgałęzieniami. 


poprawienie warunków sanitarnych dzięki poprawie jakości wody pitnej 

ograniczenie zanieczyszczenia gruntu i wód gruntowych 

zmniejszenie strat wody pitnej 

ograniczenie ilości awarii i przecieków 

zmniejszenie konieczności utrzymywania i udrażniania kolektorów 


Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych „POL-AQUA” S.A. Piaseczno [Lider konsorcjum] 


83 

Świętochłowice, ul. Katowicka-Tunelowa. 

Świętochłowice, ul. Piastowska. 

Świętochłowice, ul. Dworcowa. 

Świętochłowice, ul. Hibnera.

Staw Kalina, widok ogólny… 

Staw Kalina, zbliżenie 

Systematycznie dokonuje się poboru 

próbek wody ze stawu Kalina. 


84 

Przedsiębiorstwo Budowlane „BUDOMONT” Sp. z o.o. Łańcut [Partner] 

Wartość zrealizowanego zadania: 17 831 229,06 PLN (netto) 

Zadanie nr 4 

Studium stawu Kalina 


Realizacja zadania obejmowała przeprowadzenie inwentaryzacji stanu istniejącego 

(etap I), a w szczególności sieci i urządzeń służących odwodnieniu terenu i odprowadzaniu 

odcieków z hałdy wraz z oceną ich stanu technicznego. Następnie 

przeprowadzone zostały gruntowne badania i analizy (etap II) dzięki którym zbadano 

stan zanieczyszczenia stawu i terenu przyległego w celu opracowania skutecznej 

metody jego oczyszczenia i przywrócenia do stanu równowagi przyrodniczej. 

Stopień degradacji i zanieczyszczenia stawu wykazał, iż jedyną możliwą metodą 

rewitalizacji stawu jest usunięcie zanieczyszczonych osadów z jego dna, a po jego 

odwodnieniu wywiezienie do termicznej utylizacji. Przewiduje się, iż proces usuwania, 

odwadniania i wywozu osadów potrwa ok. 7 miesięcy. 

W ramach etapu III – koncepcja i projektowanie, opracowano wariantowe koncepcje 

w zakresie: 

skutecznej ochrony zrewitalizowanego stawu Kalina przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi 

pochodzącymi z wód podziemnych i gruntu, wynikającymi z wpływu 

odcieków z hałdy odpadów poprodukcyjnych Zakładów Chemicznych „Hajduki”, 

przywrócenia stanu równowagi przyrodniczej w stawie Kalina, obejmującej również 

kwestię regulacji brzegów stawu oraz zagospodarowania terenu w jego sąsiedztwie. 

Zaakceptowane i uzgodnione koncepcje, stanowiły podstawę do wykonania dokumentacji 

projektowych, a także opracowania wszelkich innych dokumentów niezbędnych 

do wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego dla 

robót budowlanych związanych z ochroną i rewitalizacją stawu Kalina. Przy uzgadnianiu 

rozwiązań projektowych zwracano szczególną uwagę aby planowana inwestycja 

była w możliwie najmniejszym stopniu uciążliwa dla okolicznych mieszkańców. 

W dniu 10 stycznia 2011 roku uzyskano pozwolenia na budowę na „budowę bariery 

fizycznej wraz z drenażem odcieków spływających z hałdy odpadów poprodukcyjnych 

Zakładów Chemicznych Hajduki w kierunku stawu Kalina”, której celem jest 

ochrona stawu Kalina oraz na „budowę tymczasowej kwatery odwadniania osadów 

dennych na stawie Kalina z systemem przelewów rurowych wód nadosadowych 

i drenażem odcieków” służących jego rewitalizacji. 

Zakończenie realizacji zadania nastąpiło w dniu 15.02.2011 r., w którym uprawomocniły 

się oba wydane pozwolenia na budowę. Wykonana w ramach realizacji 

zadania dokumentacja przekazana została do dalszej realizacji Urzędowi Miasta 

Świętochłowice, właścicielowi tego terenu, który będzie inwestorem inwestycji 

związanej z rewitalizacją i ochroną stawu w ramach zadania inwestycyjnego współfinansowanego 

ze środków Funduszu Spójności pn. „Oczyszczenie i zabezpieczenie 

przed wtórną degradacją stawu Kalina oraz rewitalizacja terenu przyległego” . 


zbadanie stanu zanieczyszczenia stawu Kalina 

opracowanie skutecznej metody oczyszczenia stawu i przywrócenia do stanu 

równowagi przyrodniczej 

opracowanie skutecznej metody ochrony stawu przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi, 

wynikającymi z oddziaływania odcieków z hałdy odpadów poprodukcyjnych 

Zakładów Chemicznych "Hajduki 

przygotowanie dokumentacji niezbędnej do realizacji inwestycji 


Przedsiębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o. (Kielce) 

Hydrogeotechnika Sp. z o.o. (Kielce) 

Wartość zrealizowanego zadania: 563 400,00 zł (z VAT) 

Zadanie nr 5 

Pomoc Techniczna oraz Inżynier Kontraktu dla Projektu Funduszu 

Spójności nr 2003/PL/16/P/PE/044 pn. „Zaopatrzenie w wodę 

i oczyszczanie ścieków w Chorzowie-Świętochłowicach” 


Zakres zadania obejmował pełnienie funkcji Pomocy Technicznej dla przetargów 

prowadzonych w ramach realizacji Projektu oraz pełnienie zgodnie z Warunkami 

Kontraktowymi FIDIC funkcji Inżyniera Kontraktu. 

W ramach Pomocy Technicznej w odniesieniu do wszystkich zadań Projektu, zakres 

obowiązków obejmował: 

a) Opracowanie kompletnej Dokumentacji Przetargowej, tj.: Ogłoszenia o zamówieniu, 

Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ). 

b) Oszacowanie wartości i sporządzenie stosownych opracowań kosztowych dla 

poszczególnych Kontraktów na Roboty. 

c) Wsparcie dla Jednostki Realizującej Projekt (JRP) podczas przeprowadzania postępowań 

o udzielenie zamówienia dla poszczególnych Kontraktów na Roboty. 

W zakresie funkcji Inżyniera Kontraktu zapewnienie efektywnego nadzoru nad ich 

realizacją poprzez wykonywanie obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego 

zgodnie z przepisami prawa obowiązującego w Polsce (w szczególności prawa budowlanego), 

w celu zapewnienia uzyskania zaplanowanych efektów użytkowych 

i finansowych, przy zachowaniu maksymalnej ochrony środowiska w trakcie budowy 

i eksploatacji. Jak również zagwarantowanie efektywnej kontroli wykonania robót 

zgodnie z przedmiotem zamówienia i harmonogramem realizacji, zapewnienie 

zgodnej z planem zapewnienia jakości - jakości robót, w tym materiałów i urządzeń 

oraz zapewnienie dyscypliny wydatkowania nakładów. 

Obowiązki przydzielone Inżynierowi według Warunków FIDIC obejmują udzielanie 

informacji i poleceń Wykonawcy w miarę postępu pracy, ocenę propozycji Wykonawcy, 

co do sposobu wykonywania pracy, upewnianie się, że materiały i jakość 

wykonawstwa odpowiadają specyfikacjom, uzgadnianie ilości wykonanej pracy 

oraz sprawdzanie i wydawanie Zamawiającemu przejściowych i ostatecznego 

świadectwa płatności. 


CITEC S.A. Katowice [Lider konsorcjum] ― obecnie TRACTEBEL Engineering S.A. 

Katowice 

Rejonowe Przedsiębiorstwo Inwestycji Sp. z o.o. Bytom [Partner konsorcjum] 

Wartość zadania: 1 092 896,17 Euro (netto). 


Zadanie nr 7 

Przyjęcie ścieków z dzielnicy Chropaczów 

Zakres zadania obejmował wykonanie robót budowlanych po uprzednim zaprojektowaniu: 

pompowni ścieków z systemem separacji części stałych (tłocznia), składającej 

się z części podziemnej – komory tłoczni o średnicy wew. 6,0 m i głębokości 5,7 


85

Przepompownia ścieków Chropaczowie. 


Okazjonalne wydawnictwo dokumentujące 

wykonanie największej inwestycji komunalnej 

w dziejach obu miast, czyli projektu : 

„Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków 

w Chorzowie-Świętochłowicach” współfinansowanego 

przez Unię Europejską. 

86 

m, w której zainstalowano tłocznię Awalift 6/3 o wydajności 250 m3/h z trzema 

pompami o mocy 45 kW każda oraz części naziemnej ― budynek pompowni 

o wymiarach w rzucie 7,66x7,66 m, w którym zlokalizowano szafy sterownicze, 

urządzenia AKP, agregat prądotwórczy i pomieszczenie WC 

dwuprzewodowej kanalizacji tłocznej o długości ok. 945 m z rur PE o średnicy 

zewnętrznej 280 mm (nom. 250 mm) 

kanalizacji grawitacyjnej o długości ok. 510 m z rur PP o średnicy nominalnej 800 

mm 

komory przelewowej z sitem Romag RSW 4x8/4 o długości ok. 8,8 m i maksymalnej 

przepustowości 2 m³/s 

ogrodzenia, dróg i chodników, oświetlenia i urządzenia terenu 

wykonanie wylotu ø 600 z komory przelewowej do istniejącego rowu 

dostawa i montaż wyposażenia 


wyeliminowanie problemu zrzutu nieoczyszczonych ścieków (dotychczas do potoku 

Guidotto odprowadzano nie oczyszczone ścieki w ilości 840 m3/d ― ok. 200 

tys. m³/r) 

poprawa stanu środowiska w najbliższym otoczeniu 

poprawa jakości wody w rzekach będących odbiornikami ścieków 

spełnienie obowiązujących norm środowiskowych 

Oczyszczalnia ścieków „Rawa” 

Historia oczyszczalni ścieków na Rawie, obecnie wciśniętej pomiędzy gęstą zabudowę 

wielkich osiedli Chorzowa i Katowic, położona po obu stronach rozdzielającej 

je granicy, zaczęła się w 1912 r. kiedy to w tym samym miejscu, na odległym wówczas 

od większych grup domów pustkowiu, powstała eksperymentalna oczyszczalnia. 

Wybór miejsca nie był przypadkowy. 

Głównym odbiornikiem, odprowadzającym ścieki zarówno komunalne, jak i przemysłowe 

z niemal wszystkich gmin tworzących obecne Świętochłowice i Chorzów, 

była Rawa. 

Dlatego też tuż przy granicy powiatów katowickiego i bytomskiego, na zachód od 

obecnej ul. Gałeczki, w latach 1912–1913 zbudowano doświadczalną oczyszczalnię. 

Taka lokalizacja wzmiankowana już była w planie ogłoszonym przez Rejencję Opolską 

w 1911 r. 

Oczyszczalnia powstała według systemu „Neustädter Becken” i obejmowała 4 baseny 

o wymiarach 29,75 m × 16,85 m × 1,79 m i pojemności około 900 m³ każdy. 

W czasie pogody przepływ wynosił około 500 litrów, zatrzymując około 220 m³ osadu 

dziennie. 

Podkreślić należy, że z punktu widzenia ekonomicznego, takie usytuowanie oczyszczalni 

było rozwiązaniem niezwykle efektywnym. Oto bowiem bez konieczności 

budowania kosztownych kolektorów stworzono możliwość oczyszczania ścieków 

z ogromnego obszaru. 

Prowadzone pomiary dały widocznie zadowalające wyniki, skoro tę lokalizację 

utrzymano dla nowej oczyszczalni, wybudowanej w latach 1928–1929 przez Zwią- 


Oczyszczalnia ścieków 

87 

Oczyszczalnia z 1912 r.

Plan instalacji do spalania osadów 

z oczyszczalnia Rawa. 


88 

zek Rawy, a zaprojektowanej przez inż. Jana Widucha z Katowic. To dzisiejsza część 

oczyszczalni leżąca w Chorzowie. W jej skład wchodził piaskownik, separator olejów 

i tłuszczów, cztery kwadratowe żelbetowe osadniki, pompownia osadu i poletka 

osadowe. Instalacja przerobiła w 1933 r. 125 tys. m³ płynnego mułu, a w 1934 r. 

już 161 775 m³. Zaprojektowano również piec do spalania osadów, ale nie doszło do 

jego powstania . 

Do oczyszczania zastosowano amerykański system „Dorr-Oliver”, który został 

wybrany w wyniku konkursu ogłoszonego przez inwestora 23 lutego 1928 r. 

Wpłynęło wówczas 9 ofert: 2 polskie, 4 niemieckie, 1 francuska, 1 szwajcarska i 1 

amerykańska. 

Po wybudowaniu oczyszczalni umieszczono tam przeniesione z Katowic biura 

Związku Rawa, którymi kierował inż. Józef Oksza-Grabowski. Sama oczyszczalnia 

również nosiła nazwę Rawa, oficjalnie aż do 1986 r. 

Oczyszczalnia ścieków Klimzowiec 

Początki dzisiejszej oczyszczalni ścieków Klimzowiec sięgają roku 1955, kiedy to 

opracowany został „Plan perspektywiczny przebudowy i rozbudowy kanalizacji 

i oczyszczalni ścieków w zlewni rzeki Rawy rejonu Chorzowa i Świętochłowic”. Plan 

został zatwierdzony przez Ministerstwo Gospodarki Komunalnej. W dokumencie 

tym założono, że oczyszczalnia przyjmować będzie również ścieki przemysłowe 

wymagające oczyszczania biologicznego. 

W kwietniu 1959 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej zatwierdziło do 

dalszego opracowania założenia do projektu przebudowy i rozbudowy kanalizacji 

w obu miastach, a także oczyszczalni ścieków dla tego rejonu. Jednym z rozważanych 

wariantów był ten, który przedstawiał Rawę jako główny kolektor doprowadzający 

ścieki do oczyszczalni rzecznej. Było to nawiązanie i kontynuacja idei 

oczyszczalni powstałej w 1929 r. 

W 1964 r. dokonano „Aktualizacji założeń rozbudowy i przebudowy kanalizacji 

i oczyszczalni ścieków w zlewni rzeki Rawy rejonu Chorzowa i Świętochłowic”. 

Przyjęto wówczas, iż równolegle do Rawy wykonane zostaną dwa kolektory ― 

lewo- i prawobrzeżny ― które przejmą ścieki i doprowadzą je do oczyszczalni 

w Klimzowcu, chroniąc wody rzeki. 

Na tej bazie opracowano dwa projekty: 

― rozbudowy i przebudowy kanalizacji w Chorzowie i Świętochłowicach, obejmujący 

wybudowanie owych kolektorów odbierających ścieki, 

― rozbudowy i przebudowy oczyszczalni ścieków w Klimzowcu, zakładający 

budowę nowej, pełnej, mechaniczno-biologicznej oczyszczalni o maksymalnym 

obciążeniu części mechanicznej 4,5 m³/s, a oczyszczalni biologicznej ― 

1,5 m³/s, przy uwzględnieniu wykorzystania i adaptacji już istniejących urządzeń. 

Wraz z przyjęciem obu projektów zdecydowano o wybudowaniu modelowo-doświadczalnej 

oczyszczalni ścieków, która miała dać wyniki niezbędne do uwzględnienia 

w projektach technicznych. 

Ta modelowa stacja, którą nazwano Klimzowiec, oddana została do użytku w 1967 

r. 

Można już więc było planować budowę nowej oczyszczalni. Decyzję „o lokalizacji 

szczegółowej” Wydział Architektury chorzowskiego Urzędu Miasta wydał 25 września 

1962 r. umieszczając ją „po wschodniej stronie ul. Zapłocie”. 

Od tego momentu kalendarium najważniejszych wydarzeń jest następujące: 

W 1968 r. wykonano projekty I etapu obejmującego oczyszczalnię mechaniczną 

wraz z obiektami usługowymi. Etap II miał obejmować oczyszczalnię biologiczną, 

zaś III etap ― przeróbkę osadów. 

W latach 1969–1970 Instytut Gospodarki Wodnej oraz Instytut Gospodarki Komunalnej 

przeprowadziły badania ścieków wraz z symulacją na lata 1985–2000, w wyniku 

których wstrzymano prace nad projektami technicznymi i zgodnie z uchwałą 

Rady Ministrów z 23 czerwca 1969 r. przystąpiono do opracowania nowych Założeń 

Techniczno-Ekonomicznych (ZT-E). Powstały one w 1970 r., a Prezydium Wojewódzkiej 

Rady Narodowej zatwierdziło je 11 października 1971 r. założenia obejmowały 

7 zadań inwestycyjnych: 

1. Obiekty pomocnicze i usługowe. 

2. Oczyszczalnia mechaniczna cz. 1: ujęcie ścieków oraz doprowadzenie ich do 

pompowni. 

3. Oczyszczalnia mechaniczna cz. 2: pompownie ścieków, osadniki wstępne i zagęszczacze 

osadów. 

4. Wstępne napowietrzanie (adaptacja istniejących osadników). 

5. Oczyszczalnia biologiczna. 

6. Mechaniczne odwodnienie osadów. 

7. Osadniki wód burzowych. 


89


Publikacja z 1933 r. prezentująca dumę władz – gospodarkę 

wodno-ściekowa na Górnym Śląsku. 

90 


91


92 

Zatwierdzenie lokalizacji „na budowę oczyszczalni 

ścieków w Chorzowie po wschodniej 

stronie ul. Zapłocie” z 1962 r. 


W 1976 r. wykonano kompletny (uwzględniając zalecenia ekspertów wniesione 

w 1974 r.) projekt techniczny zadania pod nazwą „Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni 

Klimzowiec w Chorzowie”, którego generalnym wykonawcą było Biuro Projektów 

Budownictwa Komunalnego w Katowicach. 

Do roku 1982 inwestor, czyli Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 

w Katowicach, wykonał prace przygotowawcze, zaś w 1982 zlecił wykonanie 

i opracowanie dokumentacji Biurze Projektów Przemysłu Hutniczego „Birpohut” 

w Gliwicach. Dokonano wówczas aktualizacji ZT-E, bazując ciągle jednak na technologii 

pierwotnej, czyli z lat 60. XX w. 

W I półroczu 1991 r. „Birpohut” zatem ponownie zaktualizował założenia, jednak na 

wiele się to nie zdało, gdyż w listopadzie tego roku weszło w życie rozporządzenie 

Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa zaostrzające wymogi 

stawiane oczyszczalniom ścieków. 

Wszystkie te zawirowania prawno-projektowe nie sprzyjały postępowi prac. Bywały 

sytuacje, że plac budowy był pusty. Od dekady zresztą gospodarka polska ledwo 

dyszała, więc wstrzymanie modernizacji oczyszczalni było jedynym pomysłem 

władz partyjnych. 

W tej sytuacji Zarząd Inwestycji Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów 

(w 1991 r. WPWiK podzieliło się na 17 Rejonowych Przedsiębiorstw Wodociągów 

i Kanalizacji oraz Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe) zlecił tym razem 

Instytutowi Inżynierii i Technologii Wody, Ścieków i Odpadów Politechniki Śląskiej 

w Gliwicach, by ten zbadał ścieki, jakie płyną Rawą i opracował dokładny projekt 

zmodyfikowanej technologii oraz podał wytyczne, jak przystosować wybudowane 

obiekty oczyszczalni do potrzeb nowych technologii. 

Mając te dane, Przedsiębiorstwo Inżynierskie „Biprohut” Sp. z o.o. w latach 1994– 

1995 opracowało odpowiednie projekty techniczne , harmonogramy i technologie 

robót. Inwestorem powierniczym było już wtedy RPWiK w Chorzowie, więc prace 

nabrały tempa. 

W styczniu 1997 r. Oczyszczalnię Ścieków Klimzowiec oddano do użytku. 

Tak długi czas realizacji i częste przeprojektowania spowodowały, że w momencie 

zakończenia budowy obiekt nie był w pełni nowoczesny. Stąd po kilku latach uświadomiono 

sobie konieczność jej modernizacji. 

Warto jednak wyjaśnić, dlaczego decyzję lokalizacyjną dla nowej oczyszczalni ścieków 

wydał Urząd Miejski w Chorzowie, skoro rozbudowana część znajduje się na 

terytorium Katowic. Otóż w lipcu 1967 r. podjęto decyzję o ostatecznym wytyczeniu 

granic pomiędzy Katowicami a Chorzowem na terenach, które pierwotnie należały 

do wsi Chorzów. Dąb, czyli część Chorzowa (ów Krasni Damb z dokumentu 

z 1299 r.), w 1924 r. znalazł się na terytorium Katowic, których granice były tak wytyczone, 

że dokonane wówczas rozdzielenie wsi Chorzów na poszczególne części: 

„królewskohucką” i „katowicką”, było kłopotliwe w latach 60. XX w., chociażby ze 

względu na Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku, który terytorialnie należał do 

dwóch miast, jak i na apetyt Katowic na pozyskanie znaczących terenów pod rozbudowę 

osiedli mieszkaniowych. W tym czasie ― o czym się często już zapomina 

― południowe dzielnice Katowic (Kostuchna, Murcki, Podlesie) były oddzielnymi 

gminami. 

Zatem 1 stycznia 1968 r., kiedy decyzja z 1967 r. o ustaleniu granic weszła w życie, 

Katowice oddały „swoją” część Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku 

do Chorzowa, czyli od ul. Złotej wzdłuż ul. Chorzowskiej w Katowicach, Chorzów 

zaś oddał tereny w rozwidleniu ul. Wojska Polskiego (pozostawiając w swoich granicach 

przylegające do niej zabudowania) i ul. Chorzowską, czyli tereny obecnego 

katowickiego os. Tysiąclecia. 

Przy okazji można także wyjaśnić etymologię nazwy oczyszczalni. To, że wzięła ona 

swe miano od nazwy miejscowej jest oczywiste. Co jednak ona oznacza? 

Klimzowiec to nazwa historycznie ukształtowanej części miasta, jedna z niewielu 

o zachowanym pierwotnym brzmieniu. Osada powstała na terenach należących do 

93


94 


95 

Prezentacja działania oczyszczalni 

ścieków Klimzowiec po zakończeniu 

jej budowy w 1997 r.


96 

Protokół kontroli „budowy-rozbudowy” 

oczyszczalni Klimzowiec. 

Jana Klimzy (Klimsy), odsprzedanych mu wraz z młynem w 1817 r. przez Stanisława 

Chrobota, jego teścia. 

Klimza przez kilkadziesiąt lat był jej właścicielem, na tyle długo ― aż do swej śmierci 

w 1853 r. ― by jego włości na mapach pojawiły się pod nazwą Klimsawiese (dosłownie: 

łąki Klimsy), co w spolszczonej wymowie dało obecną nazwę. 

Po jego śmierci posiadłość wykupił w 1855 r. zarząd kopalni Król i rozparcelował ją 

z przeznaczeniem na budownictwo dla górników. Układ domów ze starej kolonii 

zachował się do dziś (to obecnie ulice Młyńska, Średnia, Szkolna, Górnicza, św. Barbary 

i św. Jadwigi Śląskiej). 

Na początku XX w. miejsce, gdzie Klimzowiec przylega do Rawy, wybrano jako lokalizację 

oczyszczalni ścieków. 

Sama zaś oczyszczalnia de facto od momentu uruchomienia w styczniu 1997 r. 

sprawiała wiele kłopotów. Niezależnie od problemów technologicznych była ona 

powodem ogromnych uciążliwości dla mieszkańców pobliskich osiedli, głównie ze 

względu na emitowane nieprzyjemne zapachy. 

W tym też momencie Oczyszczalnia Ścieków Klimzowiec stała się częścią majątku 

Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Chorzowie. Dlatego też 

już na początku 2003 r. Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek Wodociągów 

i Kanalizacji (po komunalizacji RPWiK jego właściciel), podjął działania 

mające na celu pozyskanie środków finansowych z funduszy przedakcesyjnych, 

jakie Polska miała do dyspozycji przed wstąpieniem do Unii Europejskiej, na realizację 

kluczowych zadań z zakresu gospodarki wodno-ściekowej. 

Podobnie jak w przypadku przykrycia Rawy, wielkie znaczenie miał projekt z zakresu 

gospodarki wodno-ściekowej pod nazwą „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie 

ścieków w Chorzowie-Świętochłowicach” realizowany ze środków pomocowych 

Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej ― ISPA (od 1 maja 2004 r. 

w ramach Funduszu Spójności). 

Wśród zadań wchodzących w zakres projektu była modernizacja oczyszczalni ścieków 

Klimzowiec i gospodarka osadem ściekowym. 

W lutym 2008 r. podpisano umowę na wykonanie przez konsorcjum firm (Biuro 

Projektów Budownictwa Komunalnego Elektrotim S.A. z Wrocławia, Grontmij 

Polska Sp. z o.o. z Poznania) zadania pn. „Modernizacja oczyszczalni ścieków 

Klimzowiec i gospodarka osadem ściekowym — projektowanie”. Podana przez 

konsorcjum wartość oferty (brutto) wynosiła 4.013.800,00 zł. Wykonanie projektu 

umożliwiło zrealizowanie zadania „Modernizacja oczyszczalni ścieków Klimzowiec 

i gospodarka osadem ściekowym ― roboty budowlane”. 

4 listopada 2009 r. podpisano umowę pomiędzy Chorzowsko-Świętochłowickim 

Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. a konsorcjum firm: BUDI- 

MEX-Dromex S.A. (Warszawa) oraz Cadagua S.A. (Bilbao, Hiszpania) na realizację 

robót budowlanych w ramach przebudowy i modernizacji Oczyszczalni Ścieków 

Klimzowiec. Podobnie jak przy części projektowej zadania, wykonawca został wyłoniony 

w przetargu nieograniczonym. 

W ramach podpisanej umowy o wartości 107 969 069,31 zł (brutto), wykonawca 

dokonał przebudowy i rozbudowy istniejących obiektów i instalacji części mechanicznej, 

biologicznej oraz osadowej oczyszczalni. Ta ogromna kwota była sumą 

złożoną z wartości wydatków kwalifikowanych podlegających współfinansowaniu 

przez Unię Europejską (70% wydatków kwalifikowanych) oraz środków pochodzących 

z budżetów gmin Chorzów i Świętochłowice, środków własnych Ch-ŚPWiK 

Sp. z o.o. oraz preferencyjnej pożyczki z NFOŚiGW. 

Zakres zadania obejmował modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków Klimzowiec 

w celu poprawienia jakości ścieków oczyszczanych i odprowadzanych do 

Rawy, poprawy sprawności pracy oczyszczalni oraz eliminacji zagrożeń sanitarnych 

i uciążliwości zapachowych. 


97 

Podpisanie umowy na modernizację OS Klimzowiec. 

Od lewej Bartłomiej Jarocha, dyr. Ds. 

rozwoju Ch-ŚPWiK Sp. z o.o., Krzysztof Broż, 

prezes Ch-ŚPWiK, przedstawiciele wykonawcy.


Publikacje wydane w 1997 r. przez RPWiK w 

Chorzowie o oczyszczalni w Klimzowcu. 

Publikacja wydana w 2011 r. przez Ch-ŚPWiK 

Sp. zo.o. o oczyszczalni w Klimzowcu. 

98 

Wykonane prace obejmowały: 

1. Mechaniczne oczyszczanie ścieków (budowa budynku krat rzadkich oraz modernizacja 

budynku krat gęstych, przebudowa poziomych, podłużnych piaskowników, 

przebudowa czterech istniejących komór defosfatacji ― adaptacja na zbiorniki 

retencyjne ścieków deszczowych oraz osadniki wstępne). 

2. Biologiczne oczyszczanie ścieków (komory: defosfatacji, predenitryfikacji, denitryfikacji, 

nitryfikacji ― adaptacja po przebudowie istniejących osadników wód 

deszczowych, komory stabilizacji ścieków oraz modernizacji istniejących komór 

tlenowych; osadniki wtórne ― przebudowa istniejących). 

3. Gospodarkę osadową (budowa dwóch komór fermentacji osadu oraz budynku 

przeróbki osadów ― zagęszczacze mechaniczne, prasy taśmowe). 

4. Obiekty gospodarki gazowej. 

5. Przebudowę układu pompowego ścieków i osadów, hali dmuchaw; wykonanie 

przykrycia niektórych komór. 

6. Elementy towarzyszące ― rozbudowa i modernizacja dróg wewnętrznych, elementy 

małej architektury, makroniwelacja terenu. 

Przepustowość zmodernizowanej oczyszczalni ścieków wynosiła maks. 119 500 

m³/d (218 950 RLM). 

W ramach projektu wykonano kilka istotnych zmian w układzie technologicznym, 

m.in. poprzez wprowadzenie nowego układu piaskowników wyposażonych w system 

separacji piasku, osadników wstępnych, zbiorników retencyjnych wód deszczowych, 

wydzielonego układu komór nitryfikacji-denitryfikacji, nowego układu 

przeróbki i stabilizacji osadów. 

Modernizacja opierała sie na nowej koncepcji zagospodarowania osadu ściekowego, 

polegającej na wprowadzeniu komór beztlenowego rozkładu osadu, magazynowaniu 

biogazu i wytwarzaniu energii elektrycznej w połączeniu z odzyskiem 

ciepła. 

Efektami realizacji zadania były: 

― osiągnięcie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych, 

― ograniczenie hałasu i uciążliwości zapachowej, 

― ograniczenie zagrożenia skażenia powietrza (przykrycie komór), 

― zmniejszenie uwodnienia (a tym samym objętości) odwodnionego osadu, 

― zagospodarowanie terenów wokół oczyszczalni zielenią. 

Tego typu inwestycje trafiają się w dziejach każdego miasta niezwykle rzadko. Po 

pierwsze ze względu na ogromne znaczenie, jakie ma dla poziomu życia mieszkańców, 

a po drugie ze względu na wartość robót. Trzeba podkreślić, że modernizację przeprowadzono 

na działającym obiekcie, na którym utrzymano pracę ciągu ściekowego i 

osadowego. W roku 2010 dopłynęło na oczyszczalnię 14 474 300 m³ ścieków, tj. o 6,1% 

więcej niż w roku ubiegłym. Średniodobowy przepływ wyniósł 39 655,62 m³/d. 

Modernizacja oczyszczalni ścieków Klimzowiec była ostatnim etapem realizacji 

Projektu Funduszu Spójności nr 2003/PL/16/P/PE/044 pn. „Zaopatrzenie w wodę 

i oczyszczanie ścieków w Chorzowie-Świętochłowicach”. 

Uroczyste otwarcie w pełni nowoczesnej oczyszczalni nastąpiło 20 czerwca 2001 r. 

Opisując skrótowo proces oczyszczania ścieków można podać, że: 

najpierw w części mechanicznej usuwa się ze ścieków zgrubne zanieczyszczenia, 

nie podlegające procesom biologicznym, a mogące spowodować uszkodzenie 

pomp w części biologicznej oczyszczalni. Tu również ze ścieku usuwany jest piasek, 

który do tej pory, razem z grubymi odpadami trafiał bezpośrednio do kontenerów. 

Następnie, bez względu na jakość, wywożono je do utylizacji. Po modernizacji grube 

odpady są poddawane procesowi płukania, odwadniania i higienizacji chlorynem 

sodu. Płukany i odwadniany jest również piasek, który może być wykorzystywany 

jako materiał budowlany. 

Ścieki po oczyszczeniu w części mechanicznej trafiają do zmodernizowanych pompowni, 

skąd są przekierowywane do zbiorników. Tam poddawane są procesom 

biologicznym, w trakcie których zanieczyszczenia zanieczyszczenia usuwa się za 

pomocą specjalnych bakterii, dla których są pożywieniem. 

Bakterie te, nazywane osadem czynnym, w trakcie procesu rozkładu zanieczyszczeń 

mnożą się, bo mają do tego znakomite warunki i dużo pożywienia. Ich nadmiar 

trzeba więc usuwać. 

Do tej pory zmniejszenie aktywności osadu czynnego (czyli ilości bakterii) odbywało 

się w otwartych zbiornikach. Był to proces niezbyt efektywny, energochłonny i, 

co gorsza, powodujący czasem uciążliwości zapachowe. 

Po modernizacji, zamiast stabilizacji tlenowej, zastosowana została fermentacja 

osadu w dwóch komorach, każdej o objętości 6,5 tys. m³. Są to nowe obiekty, o 

wysokości 27 m, dlatego też pozwalają na łatwą identyfikację obiektu z oddali. 

Podczas procesu fermentacji powstaje biogaz, zawierający 60% metanu. Jest on 

spalany w agregatach kogeneracyjnych. Produkcja biogazu i energii elektrycznej 

na własne potrzeby jest kompletnym novum, dzięki któremu oczyszczalnia będzie 

się sama ogrzewać oraz znacząco zmniejszy koszty energii elektrycznej. 

Zmodernizowana oczyszczalnia ścieków Klimzowiec to bardzo nowoczesny obiekt, 

spełniający wszystkie obowiązuje normy jakości ścieków. Uciążliwości zapachowe 

zostały wyraźnie zmniejszone, bo miejsca, gdzie powstają, są hermetycznie przykryte. 

Wydostające się stamtąd powietrze jest oczyszczane w biofiltrach. 

Stężenia zanieczyszczeń w ściekach doprowadzanych i odprowadzanych z oczyszczalni 

ścieków Klimzowiec przed rozpoczęciem modernizacji w 2009 r. przedstawia 

poniższa tabela. 


99 

Po modernizacji najbardziej okazale prezentują 

się komory fermentacji osadu o wys. 27 m. 

Widok na oczyszczalnię i Chorzów z wysokości 

komór fermentacji osadu.

Lp. 

Rodzaj zanieczyszczenia 


Jakość ścieków (średnie stężenia w 2008 r.) 

doprowadzanych 

100 

odprowadzanych 

po 

oczyszczeniu 

Maksymalny 

dopuszczalny 

poziom* 

1 BZT5 [mg/l] 295,29 8,36 15 

2 ChZT [mg/l] 610,65 47,19 125 

3 Azot ogólny [mg/l] 59,52 29,82 10 

4 Fosfor ogólny [mg/l] 10,14 1,21 1 

5 Zawiesiny [mg/l] 274,21 10,82 35 

* zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie 

należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie 

szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. z 2006 r., nr 137, poz. 984 z późn. zm.) 

ChZT (Chemiczne Zapotrzebowanie na Tlen) – parametr używany do oceny stanu ścieków lub wody. 

Oznacza ilość tlenu potrzebną do utlenienia związków organicznych i nieorganicznych zawartych 

w ściekach (wodzie). 

BZT5 (Biochemiczne Zapotrzebowanie na Tlen) – jest częścią ChZT. Określa ilość tlenu wymaganą do 

utlenienia związków organicznych przez mikroorganizmy. Proporcja BZT/ChZT jest istotną wskazówką 

odnośnie biodegradowalności ścieków. Im wyższa wartość BZT5, tym większe zanieczyszczenie. 

Jakość ścieków (średnie stężenia w 2011 r.) 

doprowadzanych 

odprowadzanych 

po 

oczyszczeniu 

Maksymalny 

dopuszczalny 

poziom* 

Nadspodziewanie dużym zainteresowaniem 

cieszył się dzień otwarty oczyszczalni, 

zorganizowany przez Ch-ŚPWiK sp. z o.o. 

w sierpniu 2009 r. dla wszystkich chcących 

poznać tę bardziej wstydliwą część miasta. 

Po modernizacji zwiedzający oglądali 

już całkiem inny obiekt. 


101


Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 

w latach 1991–2011 

Pamiątkowe zdjęcia ze spotkania kierownictwa 

Spółki z emerytami w 2010 r. 

102 

Po zmianach ustrojowych w Polsce, jakie nastąpiły w 1989 r., niemożliwe już było 

prowadzenie gospodarki w oparciu o duże przedsiębiorstwa państwowe. W lipcu 

1991 r. Wojewoda Katowicki, działając w imieniu rządu, wydał Zarządzenie o podziale 

Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach 

na Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe i 19 Rejonowych Przedsiębiorstw 

Wodociągów i Kanalizacji. 11 lipca 1991 r., na bazie istniejącego od 1975 r. Zakładu 

nr 3 WPWiK, powstało państwowe przedsiębiorstwo wodociągów o nazwie Rejonowe 

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. 

W roku 1992, uchwałami Rad Miejskich, gminy Chorzów i Świętochłowice utworzyły 

związek komunalny o nazwie Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek 

Wodociągów i Kanalizacji. 

25 września 2001 r. majątek Skarbu Państwa należący do RPWiK Chorzów, na mocy 

decyzji komunalizacyjnej Wojewody Śląskiego, został przeniesiony na Samorządowy 

Chorzowsko-Świętochłowicki Związek Wodociągów i Kanalizacji. 

22 kwietnia 2003 r. Zgromadzenie Związku podjęło uchwałę o likwidacji RPWiK 

i utworzeniu w jego miejsce Chorzowsko-Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa 

Wodociągów i Kanalizacji. 

1 lipca 2003 r. utworzono zakład budżetowy o tej samej nazwie. Ponieważ takie rozwiązanie 

nie było korzystne dla finansów gmin, już 18 grudnia 2003 r. zakład został 

przekształcony w spółkę z o.o. (nazwa pozostała bez zmian). Jej jedynym właścicielem 

jest Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki Związek Wodociągów i Kanalizacji. 

5 marca 2004 r. Chorzowsko-Świętochłowickie Przedsiębiorstwo Wodociągów 

i Kanalizacji Sp. z o.o. zostało wpisane do rejestru przedsiębiorców prowadzonego 

przez Sąd Rejonowy dla Katowice-Wschód w Katowicach, Wydział VIII Gospodarczy 

Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000197406. Spółka ma swą 

siedzibę w Chorzowie przy ul. Składowej 1. 

Przedmiotem jej działalności gospodarczej jest wykonywanie zadań na terenie 

gmin Chorzów i Świętochłowice w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, które są 

zadaniami własnymi gmin tworzących Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki 

Związek Wodociągów i Kanalizacji. 

Zadania te określić można szczegółowo w sposób następujący: 

o zapewnienie bezawaryjnej dostawy wody dla mieszkańców i odprowadzania 

ścieków, 

o porządkowanie gospodarki ściekowej, 

o stała kontrola jakości dostarczanej wody oraz odprowadzanych ścieków, 

o systematyczna rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej na terenie Chorzowa 

i Świętochłowic, 

o prowadzenie długofalowych działań zmierzających do zmniejszenia strat wody, 

o likwidacja niezgodnych z prawem podłączeń do sieci wodociągowej oraz nielegalnych 

zrzutów ścieków, 

o rozbudowa i aktualizacja Systemu Informacji Przestrzennej. 

Działalność Spółki prowadzona jest na podstawie zezwolenia na prowadzenie zbiorowego 

zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, udzielonego 

przez Zarząd Samorządowego Chorzowsko-Świętochłowickiego Związku Wodociągów 

i Kanalizacji. Stosuje „Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków 

na terenie gmin Chorzowa i Świętochłowic” uchwalony przez Zgromadzenie 

Związku 20 kwietnia 2006 r. 

W 2010 r. zatrudnienie w Spółce wyrażone w pełnych etatach wynosiło 314,94 

osób. Minimalny wzrost zatrudnienia ― o 7,52 etatu, czyli przeciętnie o 7,62 osoby 

― nastąpił głównie w pionie technicznym Spółki, co wymuszone było realizowaniem 

coraz większej liczby inwestycji. 

Charakter przedsiębiorstwa decyduje o tym, że 2/3 załogi stanowią mężczyźni. Prawie 

80% zatrudnionych to mieszkańcy Chorzowa i Świętochłowic. 

Jest oczywiste, że kwalifikacje pracowników wpływają na konkurencyjność i wyniki 

Spółki, a także powodują, iż personel jest otwarty nie tylko na nowe rozwiązania 

technologiczne i organizacyjne, ale też na współpracę z innymi kontrahentami 

i klientami w zakresie rozwoju świadczonych usług. 

Nic więc dziwnego, że w 2010 r. Zarząd Spółki położył duży nacisk na podnoszenie 

kwalifikacji zawodowych personelu i łączna suma godzin szkoleniowych, w których 

wzięli udział pracownicy, wyniosła 4189. Odsetek korzystającej ze szkoleń załogi 

wynosiła 80%. 

Poziom wykształcenia pracowników Spółki w 2010 r. ponownie podniósł się w porównaniu 

z rokiem poprzednim. Wzrost ten najbardziej zauważalny jest wśród pracowników 

posiadających wyższe wykształcenie, największy spadek procentowy 

występuje natomiast wśród pracowników posiadających wykształcenie podstawowe. 

Ponad 70% osób z wykształceniem wyższym w Spółce posiada tytuł magistra, 

w tym 1/3 ― tytuł magistra inżyniera. 

Dla wszystkich pracowników znaczenie mają także inne działania podejmowane 

przez Zarząd Spółki mające na celu integrację załogi oraz wzajemne budowanie relacji 

opartych nie tylko na kontaktach zawodowych. Szeroki wachlarz takich działań 

nie budzi zatem zdziwienia. 


103 

Zarząd Spółki od 12.01.2004 r. 

1. Władysław Zawierucha – Prezes Zarządu 

2. Krystyna Liebich – Wiceprezes Zarządu 


1. Władysław Zawierucha – Wiceprezes Zarządu (do 

czasu powołania pełni funkcję prezesa Zarządu) 



1. Jacek Gabor – Prezes Zarządu 

2. Władysław Zawierucha – Wiceprezes Zarządu 









2. Krzysztof Broż – Członek Zarządu 



2. Andrzej Sajkiewicz – Wiceprezes Zarządu 

3. Krzysztof Broż – Członek Zarządu 


1. Krzysztof Broż – Prezes Zarządu 

2. Andrzej Sajkiewicz – Wiceprezes Zarządu 

3. Bartłomiej Jarocha – Członek Zarządu

Rozgrywki w piłkę nożną w ramach 

zakładowego Dnia Sportu. 

Podziękowania za pomoc w organizacji 

akcji społecznych. 


104 

Niektóre z nich nawiązują do dawniejszych form działalności socjalnej, inne są całkowicie 

nowe i dopiero budują swoją tradycję. 

Realizowane pomysły są wynikiem inicjatyw pracowników dzięki czemu cieszą się 

dużym zainteresowaniem i dają satysfakcję z ich przeprowadzenia. Jako przykłady 

takich form można podać: Dzień Sportu, Turniej Skata, Zawody wędkarskie, Aerobic, 

Zabawa karnawałowa, Uroczysta Biesiada, wycieczki krajowe i zagraniczne, 

Zawody narciarskie. 

Dzień Sportu, mimo tak oficjalnej nazwy, jest raczej festynem rodzinnym, podczas 

którego obok rozgrywek sportowych można w gronie przyjaciół z pracy i ich rodzin 

spędzić dzień, kibicując tym, którzy do rywalizacji przystąpili. W 2011 r. uprawiano 

na terenie Ośrodka Sportu i Rekreacji „Skałka” w Świętochłowicach następujące 

dyscypliny: wędkarstwo, tenis stołowy, darts, tenis ziemny, koszykówka, piłka siatkowa, 

siłowanie się na rękę, przeciąganie liny. 

Nie zapomina się również o byłych pracownikach. Emeryci i renciści utrzymują 

ze Spółką, a więc i z obecnymi pracownikami, aktywny kontakt. Organizowane 

są wspólne spotkania, wyjazdy na wycieczki integracyjne w ramach Funduszu 

Socjalnego. Decyzje w sprawach socjalnych podejmowane są wspólnie z organizacjami 

związkowymi działającymi w przedsiębiorstwie, które wspierają pracodawcę 

w zakresie spraw organizacyjnych, tym samym utożsamiając się ze Spółką. 

Dodatkowo taka forma współpracy gwarantuje, że przedstawiciele związków za- 

wodowych mają pełną wiedzę o stanie funduszu socjalnego, jego możliwościach 

i przeznaczeniu. Poprzez współdecydowanie stają się również współodpowiedzialni 

za właściwe, zgodne z prawem i z zainteresowaniami załogi, gospodarowanie 

środkami funduszu. Prowadzona w tym zakresie polityka pozwala uniknąć sporów 

i powstrzymuje stronę związkową od wysuwania żądań wychodzących poza możliwości 

finansowe pracodawcy. Nic więc dziwnego, że Ch-ŚPWiK Sp. z o.o. może 

poszczycić się tytułem „Solidny Pracodawca”. 

Pamięta się też o innych niż materialne formy uznania i wyróżnienia. 

Uchwałą nr 1 z 17 sierpnia 2010 r. Zarząd Spółki ustanowił Święto Branżowe, które 

przypada na dzień 4 października oraz przyjął Regulamin Obchodów Święta Branżowego. 

Zgodnie z tym regulaminem przyznaje się tytuły: 

1. „Zasłużony Pracownik Chorzowsko-Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa 

Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o.”. Tytuł przyznaje się pracownikowi Spółki, 

który na dzień święta posiada co najmniej 20-letni staż pracy zawodowej w Ch- 

ŚPWiK Sp. z o.o. i jego poprzednich formach prawnych. Z okazji jubileuszu otrzymuje 

on dyplom, a także odznakę: 

w kolorze brązowym ― jeżeli posiada dwudziestoletni zakładowy staż pracy, 

w kolorze srebrnym ― jeżeli posiada dwudziestopięcioletni zakładowy staż pracy, 

w kolorze złotym ― jeżeli posiada trzydziestoletni zakładowy staż pracy. 

2. „Zasłużony dla Chorzowsko-Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa Wodociągów 

i Kanalizacji Sp. z o.o.” może być przyznany osobom, które wieloletnią, wyróżniającą 

się postawą społeczną i etyczną, poprzez pracę na rzecz Spółki, przyczyniły się 

do jej rozwoju, kształtowania pozytywnego wizerunku i dobrego imienia, poprawy 

infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej na obszarze Chorzowa i Świętochłowic. 

Prawo zgłaszania kandydatów do nadania tytułu posiadają członkowie zarządu 

Spółki i zakładowe organizacje związkowe. Wyboru dokonuje komisja powoływana 

uchwałą zarządu. 

W 2010 r. tytuł odebrali: 

• Marek Kopel ― ówczesny Przewodniczący Zgromadzenia Chorzowsko-Świętochłowickiego 

Związku Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. 

• Marek Dudek ― Przewodniczący Zarządu Chorzowsko-Świętochłowickiego 

Związku Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. 

• Gerda Król ― Członek Zgromadzenia Chorzowsko-Świętochłowickiego Związku 

Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. 

W 2011 r. tytułem zostali uhonorowani: 

• Janusz Gancarczyk ― Komendant Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Chorzowie, 


105 

Niektóre z certyfikatów i wyróżnień przyznanych 

Ch-ŚPWiK Sp. z o.o. 

Pierwsi laureaci tytułu „Zasłużony dla Chorzowsko- 

Świętochłowickiego Przedsiębiorstwa Wodociągów 

i Kanalizacji Sp. z o.o.” w towarzystwie Zarządu Spółki 

Od lewej: Krzysztof Broz, prezez Zarządu, Marek 

Dudek, Gerda Król, Marek Kopel, Bartłomiej Jarocha.

Rada Nadzorcza Ch-ŚPWiK Sp. z o.o. 

powołana w roku 2004: 

1. Feliks Biskup – Przewodniczący 

2. Gabriela Bugaj-Miętkiewicz 

3. Ignacy Kściuk 

4. Michał Polok 


powołana w roku 2007: 


2. Joachim Otte 

3. Danuta Niemczyk 



powołana w roku 2010 



3. Danuta Niemczyk 



Rada Nadzorcza Ch-ŚPWiK Sp. z o.o. od 01.05.2011 r.: 





Rada Nadzorcza Ch-ŚPWiK Sp. z o.o. od 01.08.2011 r.: 




4. Tomasz Szpyrka 

Rada Nadzorcza Ch-ŚPWiK Sp. z o.o. i Zarząd 

Samorządowego Chorzowsko-Świętochłowickiego 

Związku Wodociągów i Kanalizacji 

podczas wspólnego posiedzenia. 

Na zdjęciu pierwszy z lewej Feliks Biskup, przewodniczący 

Rady Nadzorczej, drugi lewej Joachim 

Otte, z prawej Tomasz Szpyrka i Gabriela Bugaj 

– Miętkiewicz członkowie Rady Nadzorczej. 

Trzeci z lewej Marek Dudek przewodniczący 

Zarządu Związku, obok niego po prawej: 

Marian Salwiczek i Zbigniew Mośko, członkowie 

Zarządu. Trzecia z lewej Dorota Matysik. 

106 

• Urszula Mendera-Bożek ― Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Chorzowie, 

• Gabriela Lenartowicz – Prezes Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska 

i Gospodarki Wodnej w Katowicach, 

• Ignacy Kciuk ― wieloletni członek Rady Nadzorczej. 

W Spółce w 2010 r. działały cztery zakładowe organizacje związkowe: 

1. OPZZ Konfederacja Pracy ― zrzeszająca 105 członków. 

2. NSZZ „Solidarność 80” ― zrzeszająca 47 członków. 

3. Związek Zawodowy Pracowników Wodociągów i Kanalizacji ― zrzeszający 37 

członków. 

4. NSZZ „Solidarność” ― zrzeszająca 26 członków. 

Wszystkie organizacje zakładowe mają status reprezentatywnych. 

Ze względu na swoją dużą liczebność oraz przynależność do struktur ogólnopolskich, 

ośrodki związkowe stanowią poważną siłę, której doświadczony Zarząd nie 

może lekceważyć. Dlatego strona związkowa jest zapraszana do współudziału 

w ważnych wydarzeniach Spółki, na bieżąco w sposób rzetelny jest informowana 

o jej sytuacji, planowanych działaniach i obciążeniach, które musi ponosić. 

Nic więc dziwnego, że taki ― partnerski ― sposób zarządzania Spółką daje różne 

formy uznania przyznawane przez specjalistyczne gremia. 

Wymieńmy tylko kilka z ostatnich lat: „Klucz Sukcesu” w kategorii najlepsza inwestycja 

w branży wodno-kanalizacyjnej, Statuetka „Klucz Sukcesu” przyznana została 

w 2011 r. za uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni oczyszczalni Klimzowiec; 

tytuł „Modernizacja Roku” przyznany w 2010 r. za przykrycie Rawy; godło 

promocyjne „Ikona Śląska 2010”, przyznana w 2011 r.; Śląska Izba Budownictwa 

przyznała Ch-ŚPWiK „Śląską Wielką Nagrodę Budownictwa dla Przedsiębiorstw” 

oraz nagrodę dla osób indywidualnych w kategorii „Autorytet Budownictwa i Gospodarki 

Śląskiej” dla Bartłomieja Jarochy, dyrektora ds. rozwoju Ch-ŚPWiK za 

szczególny wkład w rozwój przedsiębiorczości i regionu. 

Warto również dodać, że firma uczestniczy w życiu społecznym obu miast. Mając 

na uwadze lokalny rodowód przedsiębiorstwa, działa charytatywnie, wspierając 

szkoły, stowarzyszenia, organizacje pożytku publicznego na terenie Chorzowa 

i Świętochłowic, udzielając darowizn na cele statutowe. Dowody wdzięczności są 

eksponowane w siedzibie Spółki, my reprodukujemy tylko kilka z nich. 

Wakat na ew. uzupełnienia prezentacji spółki 


107


108 

Zarząd Spółki 


Chorzowsko-Świętochlowickim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji kieruje Zarząd Spółki, 

który działa w składzie trzyosobowym: 

Krzysztof Broż, Prezes Zarządu Spółki, funkcję pełni od 19 listopada 2008 r. 

Andrzej Sajkiewicz pełniłfunkcję Wiceprezesa Zarządu ds. Technicznych od 2 lipca 2007 r. 

Bartłomiej Jarocha - Członek Zarządu od 19 listopada 2008 r. 

Od momentu utworzenia Spółki z Ograniczoną Odpowiedzialności tj. od 18 grudnia 2003 roku działały 

następujące zarządy: 

Dyrektor Naczelny ― Prezes Zarządu Krzysztof Broż 

Dyrektor Naczelny kieruje całokształtem działalności Spółki, realizując i nadzorując wykonywanie 

uchwał i programów działań zatwierdzonych przez Zgromadzenie Wspólników i Radę Nadzorczą, 

kieruje pracami Zarządu, reprezentuje Spółkę i Zarząd na zewnątrz, zatwierdza wewnętrzne akty 

normatywne Spółki i podejmuje wszelkie decyzje w ramach zwykłego zarządu niezastrzeżone dla 

Zgromadzenia Wspólników i Zarządu Spółki na zasadach określonych w Regulaminie Zarządu zatwierdzonym 

przez Radę Nadzorczą. 

Dyrektorowi Naczelnemu bezpośrednio podlegają: 

Pełnomocnik ds. Zarządzania Systemem Jakości Michał Mnich 

Dział Zamówień Publicznych 

Mirella Drewniak 

Bożena Kolanowska - Warwas 

Marcin Krzemień 

Do zadań działu należy prowadzenie wszelkich prac związanych z procedurą udzielania zamówień publicznych 

m.in. sporządzanie pełnej dokumentacji postępowań przetargowych, publikacja ogłoszeń 

o zamówieniu, badanie merytorycznej zawartości umów, udział w komisjach przetargowych, sporządzanie 

kwartalnych sprawozdań z udzielonych zamówień na potrzeby Rady Nadzorczej oraz corocznego 

sprawozdania przekazywanego Prezesowi UZP, archiwizowanie dokumentacji przetargowej. 

109


Laboratorium mieści się terenie Oczyszczalni 

Ścieków Klimzowiec, zajmuje dawny budynek 

biurowy wybudowany dla Związku Rawy. 

110 

Laboratorium 

Dariusz Borys, Urszula Cebula, Marek Figiel, Sylwia Filipska-Durnik, Anna Hercog, 

Teresa Kostyra, Irena Lomania, Katarzyna Malik, Maria Mały, Jolanta Miarka, Jerzy 

Montowski, Barbara Olewińska-Matusik, Beata Ratajczak, Aleksandra Torbus, Katarzyna 

Wilk-Nowak 

W 1965 r. przy Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji obok 

Laboratorium Radiologicznego, które zajmowało się badaniami skażeń promieniotwórczych 

wody działały dwie inne jednostki badające jakość wody. Jedną z 

nich było laboratorium Instytutu Gospodarki Komunalnej działające w Chorzowie, 

które badało jakość ścieków (jakością wody zajmowała się stacja w Goczałkowicach). 

! stycznia 1967 r. stację w Chorzowie przekształcono w Wojewódzkie Laboratorium 

Badania Ścieków, będące jednostką WPWiK. To antenatka dzisiejszego 

Laboratorium Ch-ŚPWiK. 

Priorytetowym zadaniem laboratorium Spółki jest stała kontrola parametrów jakościowych 

wody dostarczanej klientom Chorzowsko-Świetochłowickiego Przedsiębiorstwa 

Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. 

Rocznie analizie poddawanych jest około 3000 próbek, co oznacza wykonanie badań 

blisko 25 000 parametrów. Około 1000 próbek wody pobieranych jest ze studni wodomierzowych, 

przyłączy wodomierzowych, zastępczych punktów poboru wody, 

oraz ze stawów zlokalizo-wanych na terenie miasta Chorzowa oraz Świętochłowic. 

Ponad drugie tyle, to próbki ścieków pobieranych m.in. z Oczyszczalni Ścieków Klimzowiec 

oraz sieci kanalizacyjnej w/w miast.. 

Laboratorium posiada certyfikat akredytacji wg normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 

przyznany przez Polskie Centrum Akredytacji z dniem 22 kwietnia 2010 r. 

Laboratorium posiada także zatwierdzenie systemu jakości badań wody, które 

zostało ono wydane przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego 

w Chorzowie. Zatwierdzenie oznacza uznanie przez Inspekcję Sanitarną kompetencji 

laboratorium, a tym samym wzmocnienie wzajemnej współpracy między 

Spółką a Inspekcją Sanitarną, gdyż wyniki badań wody uzyskiwane w Laboratorium 

Spółki w ramach wewnętrznej kontroli są poddawane wnikliwej analizie, 

umieszczane w bazie danych Inspekcji Sanitarnej, a następnie wykorzystywane 

do analiz statystycznych, przeprowadzania okresowych, obszarowych ocen jakości 

wody przez Inspekcję Sanitarną oraz do raportowania m.in. do Instytutu 

Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Głównego Inspektora Sanitarnego. Na bazie 

tych wyników tworzone będą trendy w prowadzeniu nadzoru nad jakością sanitarną 

wody. 

Stosowane techniki analityczne to: metody spektrometrii w plaźmie indukcyjnie 

wzbudzonej z zastosowaniem ciśnieniowej mineralizacji mikrofalowej próbek, spektrofotometryczne, 

miareczkowe, metody elektrochemiczne, metody wagowe a zakresie 

pracowni mikrobiologicznej metoda filtracji membranowej oraz płytek lanych, 

analiza mikroskopowa osadu czynnego. 

Akredytacja udzielana jest na okres czterech lat, jednakże co roku przeprowadzana 

jest ocena podmiotu przez PCA pod kątem spełnienia wymagań normy PN 

-EN ISO/IEC 17025:2005 oraz określenia w jakim stopniu laboratorium doskonali 

swoje usługi np. poprzez rozszerzenie zakresu badań. W tym celu w pracowni mikrobiologicznej 

w 2010 r. wprowadzono do stosowania nowoczesną sposób identyfikacji 

bakterii grupy coli oraz Escherichia coli metodą Coli-lert 18, która skraca 

czas analizy z 48h (tradycyjnymi metodami) do 18h. Metoda Colilert przydatna 

jest szczególnie w celu szybkiego podejmowania decyzji dotyczących dystrybucji 

wody do klientów w przypadkach awarii sieci wodociągowej, nagłego pogorszenia 

się jakości wody itp. 

W celu sprawdzania kompetencji w zakresie wykonywanych badań Laboratorium 

uczestniczy cyklicznie w ogólnopolskich i międzynarodowych programach badań 

biegłości/porównań międzylaboratoryjnych. 

Z wynikami badań jakości wody wykonywanymi w laboratorium oraz ofertą usług 

laboratoryjnych mogą zapoznać się wszyscy zainteresowani na stronie internetowej 

przedsiębiorstwa. 

BHP 

Andrzej Laksa 

Jan Zimek 

Zadania m.in.: inicjowanie i rozwijanie różnych form popularyzacji zagadnień dotyczących 

ochrony pracy i współpraca w tym zakresie ze służbą zdrowia, systematyczna 

kontrola warunków pracy, przestrzegania przez pracowników zasad i przepisów 

bhp i p.poż., udział w opracowaniu planu poprawy warunków bhp i kontrola ich realizacji, 

kontrola przestrzegania obowiązujących przepisów, regulaminów i instrukcji 

p.poż., współudział w organizacji szkoleń z zakresu ochrony p.poż., tworzeniu regulaminów 

i instrukcji. 

Kontrola wewnętrzna 

Krzysztof Langer 

Zadania m.in.: prowadzenie kontroli merytorycznych i funkcjonalnych we wszystkich 

komórkach organizacyjnych Spółki, dokonywanie oceny czy procedury obowią- 


111 

Próbki analizowane przez Laboratorium 

pozostałe 

(m.in.osady) 

30% 

ścieki 

37% 

woda 

33%


zujących w przedsiębiorstwie, systemu zarządzania ryzykiem, działań jednostek organizacyjnych, 

funkcjonujących w przedsiębiorstwie systemów kontroli wewnętrznej, informatycznych systemów 

przetwarzania danych, systemów księgowo- finansowych, odzyskiwania nienależnych środków i 

sum utraconych, systemów zapobiegania nieprawidłowościom i podejmowania działań korygujących, 

systemu przepływu informacji, przygotowywanie wieloletnich i rocznych planów kontroli. 

Obrona cywilna 

Zadania m.in.: prowadzenie kancelarii tajnej, spraw związanych z zabezpieczeniem tajemnicy 

państwowej i służbowej, zagadnień związanych z zabezpieczeniem mienia, opracowywanie dokumentacji 

ćwiczebnej użycia sił i środków formacji OC w trybie planowanego przejęcia z okresu stałej 

gotowości do podwyższonej i pełnej gotowości obrony cywilnej, opracowywanie wniosków i programów 

w zakresie szkolenia podstawowego, specjalistycznego i doskonalącego członków obrony 

cywilnej i kadry kierowniczej oraz załogi Spółki, uczestniczenie w naradach i szkoleniach z zakresu 

przedsięwzięć obrony cywilnej i planowania w dziedzinie obronności. 

Pełnomocnik ds. Ochrony Informacji Niejawnych 

Zadania m.in.: zapewnienie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych w jednostce 

organizacyjnej, prowadzenie wykazu stanowisk i prac zleconych oraz osób dopuszczonych 

do pracy lub służby na stanowiskach, z którymi może łączyć się dostęp do informacji niejawnych, 

opracowywanie zasady ochrony informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „zastrzeżone”, przeprowadzanie 

instruktażu w zakresie ochrony informacji niejawnych organizowanie i prowadzenie 

kancelarii tajnej w przypadku posiadania dokumentów niejawnych o klauzuli „poufne”. 

Dyrektor Ekonomiczny 

112 

Andrzej Cieślik 

Dyrektor Ekonomiczny koordynuje i bezpośrednio nadzoruje pracę działów: Controllingu i Analiz 

Ekonomicznych, Sprzedaży, Administracji i Informatyki oraz komórkę Marketingu. Dyrektor Ekonomiczny 

kieruje pracą podległego personelu. 

Dział Sprzedaży 

Zadania m.in.: opracowywanie planów sprzedaży w perspektywie rocznej i wieloletniej, sporządzanie 

zestawień miesięcznych, kwartalnych i rocznych ze sprzedaży wody i ścieków, dokonywanie odczytów 

wodomierzy głównych i podliczników poszczególnych kontrahentów, kontrola oplombowania 

wodomierzy oraz obiegów p.poż., sprawdzanie i kontrola kompletności odczytów wodomierzy, 

prowadzenie ewidencji zawieranych umów, rozpatrywanie reklamacji. 

Lidia Biegańska, Katarzyna Brol, Maria Bródka, Magdalena Cieślukowska, Mariola Halamus, Dorota 

Holon, Gabriela Jarocha, Urszula Jędras, Elżbieta Kępka, Iwona Krypczyk, Barbara Kuraszyńska, 

Stefania Lempka, Bogumiła Mąka, Beata Misiara, Izabella Ochmann, Piotr Pyrlik, Bożena Radwoń, 

Danuta Swadźba, Agnieszka Szaton, Barbara Szerszeń, Ewa Walda, Monika Wojciechowska, Anna 

Wójcik 

Biuro Obsługi Klienta 

Zadania m.in.: udzielanie informacji interesantom z zakresu działalności Spółki, a w szczególności 

trybu załatwiania spraw ze wskazaniem stanowisk odpowiedzialnych za czynność, przyjmowanie i 

rejestrowanie korespondencji oraz przekazywanie jej do sekretariatu, wysyłanie do kontrahentów 

zawiadomień o zmianie obowiązującej taryfy za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie 

ścieków, kontakt ― uzgodnienia z klientami dotyczące podpisania i odbioru umów. 

Dział Controllingu i Analiz Ekonomicznych 

Marzena Kaleta, Alina Klich, Maria Kuligowska, Dariusz Lejman, Irena Lis, Jadwiga Nokielska, Krystyna 

Przybyła, Paweł Szołtysek, Mirella Weiss, Barbara Ulanowska 


113


Wykonuje zadania w zakresie spraw ekonomicznych, zaopatrzenia materiałowego, magazynów, 

zintegrowanego systemu informatycznego. 

Dział Administracji i Informatyki 

114 

Ilona Brzoza, Joanna Bukowska, Gabriela 

Danisz, Radomir Dąbrowski, Grażyna Flakus, 

Lidia Grala, Krystian Jaron, Barbara 

Kandzia, Marcin Kubik, Janusz Luks, Ewa 

Stempień, Rafał Świerkot 

Zadania m.in. dbałość o terminowe i rzetelne odprowadzanie opłat z tytułu czynszów dzierżawnych, 

najmu, służebności przesyłu, opłat z tytułu bezumownego korzystania z gruntów, itp., prowadzenie 

ewidencji powierzchni gruntów oraz powierzchni użytkowej budynków użytkowanych przez 

Spółkę, wykonywanie czynności związanych z gospodarowaniem gruntami Spółki, ubezpieczenie 

majątku Spółki, nadzór nad archiwum Spółki, administrowanie sprzętem i wyposażeniem techniczno-biurowym, 

zarządzanie sekcją porządkową oraz zadania w zakresie informatyki. 

Stanowisko ds. Marketingu 

Jerzy Surówka 

Zadania m.in.: udział w tworzeniu i wdrażanie strategii oraz projektów marketingowych firmy, kontakt 

z mediami, współpraca z agencjami reklamowymi i pr., prowadzenie badań marketingowych, 

aktywny udział w prowadzonych przez firmę wydarzeniach i działaniach PR. 

Dyrektor Personalny 

Dorota Matysik 

Dyrektor Personalny koordynuje i bezpośrednio nadzoruje pracę Działu Personalnego, Biura Zarządu, 

Sekretariatu i Komórki Socjalnej. Dyrektor Personalny kieruje pracą podległego personelu. 

Biuro Zarządu 

Katarzyna Borkowska, Daria Lorek, Małgorzata Potocka, Marta Torchała, Alicja Wencel 

Zadania m.in.: przechowywanie dokumentacji, koordynowanie zgłoszenia do Krajowego Rejestru 

Sądowego, protokołowanie posiedzeń Zarządu i Rady Nadzorczej, przygotowywanie Zarządowi 

projektów uchwał i prowadzenie rejestru uchwał Zarządu, Rady Nadzorczej i Zgromadzenia 

Wspólników a także koordynowanie przepływu korespondencji pomiędzy nimi, opracowanie części 

formalnej zarządzeń wewnętrznych. 

Sekretariat 

Zadania m.in..: przyjmowanie, segregacja i rejestracją korespondencji oraz jej przekazywanie poszczególnym 

komórkom organizacyjnym, przyjmowanie, ewidencja i koordynacja skarg i wniosków 

wpływających ustnie i pisemnie oraz prowadzenie książki skarg i wniosków. prowadzenie 

grafiku konferencji i spotkań Zarządu Spółki. 

Dział Personalny 

Beata Kamińska, Teresa Kansy, Agnieszka Tomaszek 

Zadania m.in.: prognozowanie, planowanie i bilansowanie potrzeb kadrowych, dobór i rozmieszczanie 

kadr, opracowywanie metod i narzędzi w celu racjonalnego zarządzania zasobami ludzkimi 

oraz potencjałem ludzkim, sporządzanie wymaganej sprawozdawczości, prowadzenie akt osobowych 

pracowników, rekrutacji, organizowanie szkoleń i innych form doskonalenia kwalifikacji pracowników 

Komórka Socjalna 

Zadania: obsługa zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. 


115


Główny Księgowy 

Małgorzata Blacha 

Marzena Majewska 

Główny Księgowy koordynuje i bezpośrednio nadzoruje pracę Działu Finansowo-Księgowego, komórki 

windykacji, rachuby i majątku trwałego oraz kieruje pracą podległego personelu. 

Dział Finansowo-Księgowy 

Krystyna Burda, Barbara Chruścińska, Mariola Chruścińska, Katarzyna Drzyzga, Marta Franiuk, Maria 

Gadzińska, Renata Lesik, Danuta Majlinger, Ewelina Michalik, Ewa Myśliwczyk, Grażyna Olejnik 

Zadania m.in.: prowadzenie rejestru VAT zakupu, księgowanie faktur kosztowych/zakupowych i ewidencjonowanie 

operacji gospodarczych, rozliczanie na poszczególne rodzaje działalności poniesionych 

przez Spółkę kosztów, miesięczne rozliczanie kosztów i sporządzanie odpowiednich poleceń 

księgowania, dostarczanie danych księgowych wewnętrznym komórkom m. in. dla celów budżetowania, 

bieżące śledzenie sytuacji finansowej Spółki odnoście kształtowania się środków płatniczych, 

monitorowanie transakcji gotówkowych, obsługa firmy w zakresie bankowości elektronicznej, księgowe 

prowadzenie gospodarki magazynowej, przygotowywanie rocznego sprawozdania finansowego. 

Windykacja 

Zadania m.in.: bieżąca obsługa klientów polegająca na wyjaśnianiu wątpliwości związanych z zapłatą 

faktur. Obsługa klientów w systemie finansowo-kosztowym, windykacja należności, księgowanie 

należności w postępowaniach sądowych, układów ratalnych oraz umorzeń zgodnie z wyrokami sądowymi, 

uzgadnianie sald z odbiorcami na koniec okresów sprawozdawczych i prowadzenie związanej z 

tym korespondencji, przygotowywanie potwierdzeń sald należności. 

Rachuba 

Zadania m.in.: obliczanie wynagrodzeń i zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz sporządzanie list 

płac i dodatkowych list płac oraz zasiłków w obowiązujących terminach, obliczanie, potrącanie i odprowadzanie 

składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych a 

także sporządzanie związanych z tym dowodów i deklaracji zgodnie z obowiązującymi przepisami, 

sporządzanie miesięcznych deklaracji ZUS, sporządzanie rocznych rozliczeń podatku dochodowego 

od osób fizycznych, obsługa PPE – potrącanie składek i sprawozdawczość, obsługa PZU grupowego 

ubezpieczenia na życie – potrącanie składek i sprawozdawczość. 

116 

Majątek trwały 


Zadania m.in.: prowadzenie ewidencji środków trwałych, opracowywanie rocznych planów amortyzacji, 

rozliczanie inwentaryzacji, Sporządzanie zestawień na potrzeby Zarządu w zakresie obrotu majątkiem 

trwałym, terminowe i rzetelne odprowadzanie podatku od nieruchomości. 

Dyrektor ds. Rozwoju Bartłomiej Jarocha 

Dyrektor ds. Rozwoju – członek Zarządu realizuje zadania określone w Regulaminie Zarządu oraz 

kieruje pracą podległych działów: Inwestycji, Remontów, Rozwoju Infrastruktury i Jednostki Realizującej 

Projekt. 

Dział Przygotowania Inwestycji 

Anna Bujok 

Marcin Dobiega 

Mariola Gołąbowska 

Justyna Piecuch 

Agnieszka Sawoszczuk 

Dział Inwestycji odpowiada za prawidłowe przygotowanie, realizację i rozliczenie zadań oraz zakupów 

inwestycyjnych w zakresie infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej. 

Dział Realizacji Inwestycji 

Gabriela Cofałka 

Bogusław Hubert 

Marzena Kacperska 

Gabriela Krentosz 

Zbigniew Niepsuj 

Anna Sirko 

Krystian Wojtasz 

Jednostka Realizująca Projekt odpowiada za prawidłowe przygotowanie, realizację i rozliczenie Projektu 

Funduszu Spójności nr 2003/PL/16/P/PE/044 pn. „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków 

w Chorzowie – Świętochłowicach”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, oraz innych 

zadań inwestycyjnych związanych bezpośrednio z realizacją Projektu. 

Dział Rozwoju Infrastruktury 

Dział Rozwoju Infrastruktury odpowiada za prowadzenie i koordynację działań związanych z rozbudową 

infrastruktury wodociągowo – kanalizacyjnej oraz wdrażanie innowacyjnych rozwiązań technicznych 

w działalności Spółki. 

117


Dział Remontów 

118 

Tadeusz Byś 

Jarosław Dziegciarz 

Ryszard Krentosz 

Dorota Podlejska 

Ewa Rakowska 

Czesław Drażyk 

Andrzej Frytz 

Grzegorz Kaduk 

Artur Krupa 

Bogdan Olesz 

Marian Popierz 

Celina Włodara 

Adam Włodarczyk 

Dział Remontów odpowiada za prawidłowe przygotowanie, realizację i rozliczenie zadań remontowych. 

Dyrektor Techniczny Andrzej Sajkiewicz 

Dyrektor Techniczny kieruje pionem technicznym, realizując i nadzorując wykonywanie uchwał i 

programów działań zatwierdzonych przez Zgromadzenie Wspólników i Radę Nadzorczą, zatwierdza 

wewnętrzne akty normatywne Spółki i podejmuje wszelkie decyzje w zakresie zwykłego zarządu 

niezastrzeżone dla Zgromadzenia Wspólników i Zarządu Spółki na zasadach określonych w 

Regulaminie Zarządu zatwierdzonym przez Radę Nadzorczą. 

Dział Wodomierzy 

Krzysztof Bacik, Krzysztof Borowski, Stanisław Drążek, Dariusz Drobisz, Adam Dudek, Leszek Korzekwa, 

Marek Kotas, Jerzy Langer, Marek Łodziński, Mariusz Maksymowicz, Grażyna Piełka, Janusz 

Piksa, Jarosław Strzała, Jacek Wincierz, Piotr Zmyślony 

Zadania m.in.: utrzymywanie w sprawności technicznej wszystkich wodomierzy w punktach sprzedaży 

wody (granica własności dostawy wody), wymiana wodomierzy o wygasłych cechach legalizacji 

oraz wodomierzy uszkodzonych, analiza w terenie zasilania budynków w wodę i właściwy 

dobór wodomierzy, ustalenie, przez wizje lokalną oraz analizę planów sytuacyjnych, nielegalnych 


podłączeń wody, comiesięczne odczyty wszystkich wodomierzy zabudowanych w studniach wodomierzowych 

i w hydroforniach oraz wodomierzy magistralnych. 

Dział Pomiarów i Informacji Przestrzennej 

Piotr Kandzia, Daniel Kaszczyszyn, Leszek 

Kotulski, Joachim Krzyk, Artur Kulik, Andrzej 

Nowak, Rafał Przydacz, Marek Wiechoczek, 

Jolanta Wołoszyn 

Głównymi zadaniami komórki jest prowadzenie komputerowego systemu ewidencji zasobów wodno-kanalizacyjnych 

przedsiębiorstwa na terenie miast Chorzowa i Świętochłowic oraz działania polegające 

na ograniczeniu strat wody. 

Oczyszczalnia ścieków Klimzowiec 

Wiesław Aleksandrowicz, Ryszard Andrzejewski, Grzegorz Badura, Piotr Banaszek, Robert Baran, 

Dariusz Bernacki, Marek Bielicki, Jerzy Burkat, Józef Burzywoda, Mariusz Cholewiński, Ryszard 

Chyra, Bogdan Dylong, Roman Faj, Krzysztof Goły, Jarosław Goździk, Piotr Grochla, Justyna Hudziak, 

Andrzej Jakubiak, Agnieszka Jońca-Makówka, Mariusz Juszczyk, Piotr Kaczor, Stefania Kawik, 

Krzysztof Kicia, Barbara Kolber, Sebastian Kopyto, Roman Kopyto, Grzegorz Kornatowski, 

Zbigniew Kowalski, Marian Kozioł, Marek Krzyk, Krzysztof Kucypera, Daniel Kukuła, Marek Kuś, 

Krzysztof Langer, Henryk Ląg, Andrzej Łój, Bronisław Magiełda, Mirosław Magiera, Cezary Maślak, 

Henryk Mikuła, Jan Mitas, Ewelina Olejniczak, Jerzy Serda, Bogdan Sikora, Dariusz Sikora, Mariusz 

Simka, Kazimierz Szuchmilski, Edward Szymura, Michał Tasarz, Marek Tomanek, Ireneusz Trzaska, 

Anna Trzebińczyk, Ryszard Wójciak, Dariusz Wójcik, Marek Wójcik, Sebastian Wyszka, Rafał Ziętek 

Zadania m.in.: bieżący nadzór i kontrola eksploatacji urządzeń do oczyszczania ścieków i unieszkodliwiania 

osadów oraz kontrola przebiegu procesów oczyszczalni na poszczególnych urządzeniach 

oczyszczalni, Kontrola prawidłowości prowadzenia procesów technologicznych zgodnie z dokumentacją 

techniczną i instrukcjami obsługi itp., prowadzenie ewidencji pomiarów ilości ścieków, 

sporządzanie planów pracy i planów remontów urządzeń oraz opracowywanie sprawozdań z ich realizacji, 

prowadzenie potrzebnej sprawozdawczości, przygotowywanie informacji i opracowań dla 

potrzeb Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach oraz terenowych organów 

administracji. 

119


Dział Energetyczno-Mechaniczny 

120 

Anna Grolik 

Józef Nokielski 

Tomasz Sworowski 

Henryk Szaton 

Jan Szweda 

Ewaryst Wilk 

Krzysztof Wrzeszcz 

Dział Energetyczno-Mechaniczny prowadzi działalność związaną z zabezpieczeniem utrzymania 

ruchu przy pomocy służb warsztatu elektrycznego. 

Zastępca Dyrektora Technicznego ds. Eksploatacji GRICNER Jerzy 

Zadania m.in.: zarządzanie i kierowanie działami dyspozytora Spółki, transportu, zakładami eksploatacji 

wodociągów i kanalizacji, koordynacja i nadzór działań w zakresie eksploatacji sieci wodociągowej 

i kanalizacyjnej, transportu, a także usuwania awarii na sieciach wodociągowych i 

kanalizacyjnych, uczestniczenie w tworzeniu planów inwestycji i remontów (roczne plany techniczno-ekonomiczne) 

oraz planów strategicznych (plany wieloletnie), prowadzenie codziennych narad 

technicznych, nadzór nad zabezpieczeniem właściwej jakości dostarczanej wody oraz odprowadzanych 

ścieków, nadzór nad ścisłą współpracą z dostawcą wody – GPW Katowice, inicjowanie oraz 

wdrażanie innowacyjnych rozwiązań technicznych i technologicznych w procesach eksploatacji 

sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. 

Dział Dyspozytora 

Arkadiusz Adamus 

Michał Komander 

Barbara Lejman 

Piotr Przydacz 

Piotr Pudło 

Agnieszka Sadowska 

Zadania m.in.: współpraca z działami technicznymi przedsiębiorstwa, koordynacja robót między 

zakładami oraz działami przedsiębiorstwa, utrzymywanie stałej łączności z poszczególnymi zakładami 

oraz działami w zakresie informacji o awariach powstałych na terenie miasta Chorzowa i 

Świętochłowic, odbieranie meldunków o prowadzonych robotach oraz pracy sprzętu, wydawanie 

dyspozycji odnośnie usuwania awarii na sieciach wodociągowych i kanalizacyjnych oraz obiektach 

przedsiębiorstwa, ścisła współpraca z dostawcą wody ― GPW Katowice. 

Zakład Eksploatacji Wodociągów 

Zadania m.in.: prowadzenie eksploatacji miejskich sieci wodociągowych, utrzymywanie w pełnej sprawności 

technicznej urządzeń, maszyn, sprzętów i obiektów będących w eksploatacji zakładu, wykonywanie 

remontów, dokonywanie analizy wielkości i przyczyn strat wody na sieci, ustalanie poprzez analizę 

planów sytuacyjnych oraz wizję lokalną nielegalnych podłączeń do sieci, dokonywanie odbiorów technicznych 

zakupionych środków trwałych i przeprowadzanie instruktażu ich obsługi, uczestniczenie w 

opracowywaniu dokumentacji technicznej na remonty kapitalne i inwestycje własne w zakresie wodociągowym, 

współpraca z Urzędem Miasta Chorzów, Świętochłowice oraz innymi podmiotami. 


Lucjan Babczyk, Piotr Banot, Andrzej Boj, Krzysztof Bukowski, Henryk Chruszcz, Dariusz Czupała, 

Grzegorz Gruszka, Mariusz Grygiel, Andrzej Imielski, Sylwester Jencki, Damian Kalus, Adam Kuczera, 

Andrzej Kuliński, Adam Majlinger, Alojzy Mierzwa, Sebastian Musialik, Janusz Nojman, Roman 

Nowak, Arkadiusz Pańczyszyn, Karolina Pieniowska, Sławomir Pizon, Emir Pizović, Jerzy Przedworski, 

Stefan Przybyła, Dominik Sadurek, Grzegorz Smogulski, Maria Sobek, Stefan Stobrawa, Józef 

Stowski, Grzegorz Strzelczyk, Marcin Strzoda, Stefan Swadźba, Marek Trzebińczyk, Dariusz Wachowiak, 

Rafał Wiesiołek, Ryszard Wieszała, Damian Wrona, Grażyna Zakrzewska 

Zakład Eksploatacji Kanalizacji 

Janusz Benducki, Marek Błędowski, Mirosław Bochenek, Marek Buchcik, Emil Chojnacki, Robert 

Chybowski, Piotr Dragon, Jolanta Gricner, Michał Habraszka, Henryk Hajda, Rajmund Hullin, Damian 

Jędryka, Janusz Kapica, Grzegorz Kołodziej, Marian Korzeczek, Mirosław Kościelniak, Przemysław 

Kowalski, Zbigniew Krala, Henryk Kubosz, Adam Ludowicz, Grzegorz Niestrój, Sławomir Nowacki, 

Lucjan Pataląg, Krzysztof Stalowski, Eugeniusz Szerszeń, Iwona Szewczyk, Ryszard Świder, 

Paweł Tomczyk, Roman Walter, Łukasz Zadęcki, Daniel Zientek, Dariusz Żyła 

Zadania m.in.: prowadzenie eksploatacji miejskich sieci kanalizacyjnych, utrzymywanie w pełnej 

sprawności technicznej urządzeń, maszyn, sprzętów i obiektów będących w eksploatacji zakładu, 

121


wydawanie opinii dotyczących wymagań urządzeń do oczyszczania ścieków odprowadzanych do 

urządzeń kanalizacyjnych przedsiębiorstwa, prowadzenie spraw związanych z wydawaniem pozwoleń 

wodno-prawnych na odprowadzanie ścieków przemysłowych do kanalizacji spółki, przez 

podmioty prowadzące działalność gospodarczą, uczestniczenie w opracowywaniu dokumentacji 

technicznej na remonty kapitalne i inwestycje własne w zakresie kanalizacyjnym oraz zadania w 

zakresie działań kontrolnych gospodarki wodno-ściekowej podmiotów gospodarczych. 

Dział Transportu 

Dariusz Baran, Michał Baron, Andrzej Bugiel, Piotr Czech, Piotr Czernohorski, Grzegorz Danisz, Damian 

Flak, Adam Ignalski, Adam Janas, Janusz Jaworski, Marcin Jędrzejczyk, Bogdan Kaniewski, 

Mirosław Kasprzak, Bogdan Kmiecik, Jerzy Kotowski, Dariusz Koźbiał, Piotr Krawiec, Janusz Kuraszyński, 

Marek Lasota, Andrzej Lempka, Marian Luchowski, Paweł Makała, Wiktor Maryański, Józef 

Niesler, Andrzej Nonas, Marek Nowak, Andrzej Olejniczak, Tomasz Pasternok, Dariusz Pyka, Robert 

Rojek, Roman Rurański, Łukasz Smołka, Dominik Tlołka, Leszek Tomanek, Janusz Waruszewski 

Zadania m.in.: Bilansowanie, planowanie i zaspokajanie potrzeb transportowych Spółki za pomocą 

taboru własnego i obcego, wykonywanie zleconych usług transportowych, zlecanie ekspertyz stanu 

technicznego pojazdów, opracowywanie obowiązującej sprawozdawczości i analiz w zakresie działalności 

działu. 

122 

Wakat - rezerwa na materiały prezentujące firmę 


123


Samorządowy Chorzowsko-Świętochłowicki 

Związek Wodociągów i Kanalizacji 

Samorządowym Chorzowsko-Świętochłowickim 

Związkiem Wodociągów i Kanalizacji 

zarządzały osoby reprezentujące Chorzów i 

Świętochłowice w jego Zgromadzeniu: 

- Roman Gutkowski od 1991 r. do 2002 r. 

- Władysław Zawierucha od 1991 r. do 1996 r. 

- Zygmunt Lukas od 1992 r. do 1995 r. 

- Franciszek Prajs od 1992 r. do 1995 r. 

- Klaudiusz Szołtysek od 1992 r. do 1995 r. 

- Bartłomiej Kiełbus od 1992 r. do 1995 r. 

- Tadeusz Wolny od 1994 r. do 2000 r. 

- Marek Dudek od 1995 r. do nadal 

- Tadeusz Twardoch od 1996 r. do 1997 r. 

- Andrzej Porada od 1996 r do 1998 

r. i od 2009 r. do 2010 r. 

- Marek Kopel od 1995 r. do nadal 

- Ludwik Kożuch od 1997 r. do 2000 r. 

- Jan Kamiński od 1997 r. do 1999 r. 

- Antoni Oberti od 1998 r. do 2000 r. 

- Rafał Serafin od 1999 r. do 2003 r. 

- Henryk Komander od 2002 r. do 2011 r. 

- Gerda Król od 2002 r. do 2009 r. 

- Jan Wilczek od 2002 r. do 2003 r. 

- Marian Salwiczek od 2002 r. do 2003 r. 

- Jan Michalik od 2003 r. do 2011 r. 

- Henryk Kurek od 2003 r. do 2009 r. 

- Eugeniusz Moś od 2000 r. do 2010 r. 

- Józef Niemiec od 2000 r. do 2009 r. 

- Zbigniew Mośko od 2009 r. do nadal 

- Stanisław Kijak od 2009 r. do nadal 

- Rafał Świerk od 2010 do nadal 

- Dawid Kostempski od 2010 r. do nadal 

- Andrzej Kotala od 2010 r. do nadal 

- Adam Trzebinczyk od 2011 r. do nadal 

124 

Utworzono go Celem wspólnego realizowania wybranych zadań o charakterze 

publicznym, reprezentowania i obrony wspólnych interesów w tym zakresie jak 

głosi preambuła Statutu uchwalonego 16 września 1992 roku. Związek został zarejestrowany 

w Rejestrze związków międzygminnych 1 grudnia 1992 r. pod pozycją 

77. Członkami Związku są gminy: Chorzów i Świętochłowice, których Rady Miejskie 

podjęły w tej mierze stosowne uchwały. 

W wyniku wieloletnich starań negocjacji i wymiany korespondencji udało się uzyskać 

wsparcie Rady Ministrów, która w uchwale nr 75/2000 z 14 listopada 2000 r. 

zgodziła się na zbycie wierzytelności 33 588 384 zł za kwotę 3 958 500 zł. Po wykupieniu 

zadłużenia, Związek stał się wierzycielem przedsiębiorstwa i po jego przejęciu 

zadłużenie to umorzył. 

Po skutecznym oddłużeniu RPWiK, Związek wystąpił o przekazanie mienia przedsiębiorstwa, 

a Wojewoda Śląski odmówił komunalizacji mienia RPWiK powołując 

się na sprzeczności między przepisami ustawy komunalizacyjnej i ustawy o przedsiębiorstwach 

państwowych, które uniemożliwiały wydanie stosownej decyzji. 

Wobec powyższego, po sześciu miesiącach prac, Związek opracował własną koncepcję 

komunalizacji polegającej na przejęciu przedsiębiorstwa wraz z jego mieniem. 

Koncepcja została zaakceptowana i 25 września 2001 r. Wojewoda wydał decyzję, 

na mocy której Związek przejął, warte 80 -100 milionów złotych przedsiębiorstwo 

wodociągowe. 

Na początku 2003 r. z przyczyn formalnych dokonano likwidacji RPWiK i po przejęciu 

jego majątku utworzono zakład budżetowy, który na przełomie lat 2003 i 2004 

przekształcono w spółkę Chorzowsko-Świętochłowickie Przedsiębiorstwo Wodociągów 

i Kanalizacji sp. z o.o. Związek został jedynym 100% udziałowcem tej spółki. 

Związek przy pomocy Spółki realizuje swoje statutowe zadania obejmujące: 

a. dostawy wody dla odbiorców wraz z obsługą instalacji, 

b. odbiór ścieków z gospodarki komunalnej i innych podmiotów z terenu 

działania Związku, 

c. bilansowanie potrzeb w zakresie gospodarki wodnej i ściekowej wraz z 

prowadzeniem polityki inwestycyjnej na terenie działania Związku, 

d. kontrolę jakości wody i ścieków, 

e. eksploatację urządzeń służących do produkcji i dystrybucji wody oraz 

oczyszczalni ścieków i sieci wodno-kanalizacyjnej, 

f. konserwację, remonty i modernizację infrastruktury technicznej, 

g. wykonanie usług w zakresie podłączeń do sieci wodno-kanalizacyjnej, 

h. inne sprawy związane z gospodarką wodociągowo-kanalizacyjną. 

Jest też beneficjentem unijnej pomocy finansowej. Komisja Europejska w dniu 19 

grudnia 2003 roku podpisała Memorandum Finansowe (dokument wagi umowy 

międzypaństwowej) gwarantujące współfinansowanie w wysokości 22 267 980 

EURO inwestycji pn. „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Chorzowie – 

Świętochłowicach” tj. projektu ISPA nr 2003/PL/16/P/PE/044. 

Inwestycję, której wykonania przejęło Chorzowsko-Świętochłowickie Przedsiębiorstwo 

Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. zakończono w marcu 2011 r., kosztem 

około 230 milionów złotych. 


125 

Związkiem (Zarządem Związku) kierowali: 

- Marek Dudek od 1996 r. do nadal 

- Tadeusz Twardoch od 1996 r. do 1997 r. 

- Władysław Zawierucha od 1996 r. do 2001 r. 

- Jan Kamiński od 1997 r. do 1999 r. 

- Rafał Serafin od 1999 r. do 2000 r. 

- Jerzy Lesik od 2000 r. do 2007 r. i od 2008 r. do 2010 

r. 

- Maria Kamińska Knechtel od 2007 r. do 2008 r. 

- Irena Knobloch od 2010 r. do 2011 r. 

- Zbigniew Mosko od 2011 r. do nadal 

- Marian Salwiczek od 2002 r. do 2003 r. i od 2011 r. 

do nadal 

- Jan Michalik od 2003 r. do 2011 r. 

Funkcję Przewodniczącego Zgromadzenia Związku 

pełnili: 

- Marek Kopel 

- Eugeniusz Moś


126 

Kalendarium 

Spis treści 


127


128 

Strona redakcyjna

Monografia ChŚPWiK

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?