Monografia ChŚPWiK

Uregulowany w latach 30. XX w. odcinek
Rawy w Świętochłowicach.
Wodociągi i kanalizacja
Regulacja Rawy w Klimzowcu, podczas
budowy oczyszczalni.
34
b. Rów „Hohenlohe od ujścia aż do warsztatów kolejowych w Katowicach na długości
200 m.
c. Rów „Wujek” od ujścia aż do linii kolejowej Katowice-Hajduki Wielkie, na długości
616 m, jako rów otwarty, a dalej w porozumieniu z miastem Katowice, jako rów
zakryty na długości 1 011 m. razem długość 1 627 m.
d. Rów „Dębski” skanalizowany na całej długości 1 036 m.
e. Rów „Johanka” od ujścia aż do szosy Katowice-Hajduki Wielkie, częściowo skanalizowane,
częściowo otwarte, na długości 350 m.
f. Rów „Suez” od ujścia aż do ulicy przy Gazowni w Chorzowie na długości 1 557 m
jako rów otwarty oraz dalej, aż do Placu Kopernika, skanalizowany na długości
2 014 m.
g. Rów „Czarny” od ujścia aż do koszar w Chorzowie na długości 872 m jako rów
otwarty, oraz stąd aż do ulicy 3 Maja skanalizowany, na długości 2 038 m.
h. Rów „Nowo Bytomka” od ujścia aż do kościoła ewangelickiego w Świętochłowicach,
przy czym na terenie targowiska gminnego rów został skanalizowany.
Razem na długości 590 m.
i. Potok „Chebzie” od ujścia Czarnego Rowu aż do ulicy Bytomskiej w Świętochłowicach
na długości 1 390 m, jako rów skanalizowany. Razem długość 1 553 m.”
Do roku 1939 uregulowano 16,7 km koryta rzeki, w trakcie regulacji było 1,6 km,
a pozostawało w stanie „dzikim” 1,3 km.
W ramach robót towarzyszących regulacji Rawy wykonano również: zasilanie
w wodę huty Baildon po likwidacji jazu spiętrzającego poziom wody w Rawie 2,5 m
ponad stan, mosty żelbetowe ― na Bagnie (droga Katowice–Szopienice), na Klimzowcu
(droga Katowice-Załęże-Chorzów), na ul. Rawy w Świętochłowicach, 8 mostów
drewnianych, 25 mniejszych kładek oraz budynek administracyjny Związku
na Klimzowcu. Dla poprawy jakości wód prowadzonych Rawą przyjęto wcześniejszą
koncepcję oczyszczania mechanicznego na Klimzowcu całości przepływu Rawy
jak również biologicznego doprowadzanych ścieków z Chorzowa, Świętochłowic
i Hajduk oraz poniżej, poprzez doprowadzenie kolektorem zbiorczym ścieków
z dzielnic Katowic oraz gmin Dąbrówki Małej i Szopienic do oczyszczalni na Szabelni.
Projekt zrealizowano jednak tylko w części. W latach 1928–1929 zbudowano
oczyszczalnię na Klimzowcu.
Dla miasta Katowice wykonano natomiast kolektor od ujścia rowu Dębskiego
do starej oczyszczalni, która znajdowała się obok starostwa ( 0,6 m o długości
3 109 m) i od starej oczyszczalni do Bagna ( 1,0 m o długości 2 323 m). Kolektory
zostały wykonane z rur żelbetowych „Cepeca”, które produkowane były metodą
odśrodkową. Dobra jakość tych rur, zdaniem budowniczych, miała szczególne znaczenie
na terenach szkód górniczych.
Wartość wykonanych robót regulacyjnych Rawy, budowa oczyszczalni Klimzowiec
oraz kolektorów w Katowicach, na dzień 31 marca 1938 r. wynosiła ogółem
10 192 000 zł. Wykonano 80% planowanych robót, które zostały w 1927 r. wycenione
na 12 mln zł.
Prace finansowane były przez poszczególne gminy. Np. w 1920 r. Królewska Huta
zapłaciła 20 023 marki składki, fiskus górniczy 22 245 marek, huta Bismarck 42 076
marek i gmina Hajduki Wielkie (Bismarckhütte) 9347 marek. W 1926 r. Wielkie Hajduki
zapłaciły 14 582 zł, Nowe Hajduki 1324 zł, huta Bismarck 38 709 zł, Chorzów
3521 zł, Królewska Huta 36 313 zł i Skarboferm (spadkobierca fiskusa pruskiego)
23571 zł. Z kolei w roku 1934 udział Wielkich Hajduk wzrósł do 28 254 zł, Świętochłowic
do 25 371 zł, Lipin do 16 367 zł, Nowych Hajduk do 3347 zł, a Chropaczowa
do 821 zł. Składka miasta Królewskiej Huty wyniosła 70 827 zł, a gminy Chorzów
14 295 zł. Polskie Kopalnie Skarbowe w Królewskiej Hucie uiściły 38 745 zł, huty Batory
i Falva 74 388 zł, Śląskie Kopalnie i Cynkownie z Lipin 12 962 zł, kopalnie ks.
Donnersmarcka 399 zł, a Zjednoczone Huty Królewska i Laura 7546 zł.
Dla właściwej oceny skali przedsięwzięcia należy dodać, że wykonanej regulacji
towarzyszyło zrealizowanie ogółem 22.000 m koryt obiegowych (prowizoriów).
Znaczna część wykonanej regulacji Rawy wykonana w okresie międzywojennym
istnieje do dnia dzisiejszego.
W 1938 r. Przewodniczącym Związku ponownie został dr Adam Kocur ― Prezydent
Katowic i poseł na Sejm Śląski, jego zastępcą Tadeusz Szaliński ― Starosta Powiatu
Świętochłowice.
Skład zarządu stanowili ponadto członkowie: Karol Grzesik ― marszałek Sejmu
Śląskiego i Prezydent Chorzowa, dr Wilhelm Seidler ― Starosta Powiatu Katowickiego,
Stefan Czaplinki ― radny miasta Katowic, generalny dyrektor Stefan Krasnodębski,
naczelny dyrektor inż. Marian Wojciechowski, inż. Roman Maryniarczyk
― delegat Wojewody Śląskiego, prezes, inż. Stanisław Majewski ― delegat Wyższego
Urzędu Górniczego, Józef Oksza-Grabowski ― naczelny inżynier Związku.
W 1939 roku wszelkie roboty zostały wstrzymane, później władze okupacyjne zaniechały
nawet konserwacji istniejących urządzeń, czym doprowadzono do powstania
warstwy osadu o grubości przekraczającej 50 cm.
Powojenna likwidacja Związku Rawa
Dnia 12 lutego 1945 roku przedwojenny pracownik Związku Rawa inż. Edward
Maszczyński został mianowany pełnomocnikiem do zabezpieczenia i uruchomienia
urządzeń związkowych. Po skompletowaniu personelu administracyjnego i koniecznej
załogi do przeprowadzenia najniezbędniejszych prac, przystąpiono do
usunięcia niektórych szkód wojennych i uruchomienia oczyszczalni ścieków.
Do końca kwietnia 1945 roku Związek Rawa był podporządkowany Wydziałowi Komunikacyjno-Budowlanemu
Urzędu Wojewódzkiego Śląsko–Dąbrowskiemu, skąd
też otrzymywano kredyty. W końcu kwietnia doręczono pełnomocnikowi pismo, że
Związek Rawa jest instytucją mającą własne źródła dochodów.
Równocześnie otrzymał Związek odpis Zarządzenia Ministerstwa Przemysłu z 7 marca
1945 roku, mocą którego Związek został podporządkowany Zjednoczeniu Energetycznemu
Zagłębia Węglowego w Katowicach jako zakład kanalizacyjny. Zjednoczenie
wykazało duże zainteresowanie i popierało Związek w uzyskaniu kredytów.
2 grudnia 1946 roku ciężary regulacji rzeki Rawy zostały przejęte przez Skarb Państwa
ze względu na niemożność ponoszenia tych ciężarów przez związki samorządowe.
Na podstawie dostępnych protokołów z posiedzenia Zarządu Związku Rawa należy
podkreślić dobrą kondycję finansową jego działalności. Przez 35 lat istnienia pomimo
dwóch wojen światowych i powstań przetrwał wypełniając swoje statutowe zadania.
Pierwszym znanym wydarzeniem na drodze do likwidacji Związku Rawa była konferencja
informacyjna, która odbyła się w dniu 9 lipca 1948 r. w Ministerstwie Odbudowy
w Warszawie. Na konferencji tej poinformowano o stanowisku Ministerstwa
w Chorzowie i Świętochłowicach
35
Rawa w Świętochłowicach pomiędzy domami
w okolicach ul. Wodnej. Lata 30. XX w.
Rozlewisko Rawy w Lipinach.
Rawa w początkowym biegu, po wypłynięciu
ze Stawu Marcin.