Monografia ChŚPWiK

Wodociągi i kanalizacja
Wieża wodna wybudowana w Królewskiej
Hucie w wybudowana w latach 1902-1903.
52
lewskiej Huty drugiej nitki wodociągu. Skierowano ją jednak inną drogą ― od Bytomia
prowadził on do Chropaczowa. Prace nad budową przyspieszyła epidemia
tyfusu panująca w 1900 r. m.in. w Świętochłowicach, której rozwojowi sprzyjał brak
dostępu ludności do wody.
28 czerwca 1901 r. minister handlu i przemysłu zarządził niezwłoczne przystąpienie
do budowy. Na ten cel przeznaczono w budżecie 2 mln marek. Wodociąg miał przekrój
500 i 350 mm i prowadził 10 m³ wody na minutę. Do Chropaczowa doprowadzono
nitkę wodociągu o średnicy 500 mm. Prowadziła ona po wschodniej stronie
bocznicy kolejowej do huty Hubertus (Zygmunt w Łagiewnikach) i wzdłuż obecnej
ul. Armii Ludowej do wieży ciśnień, a dalej wzdłuż Hüttenstrasse (ul. Kościelna),
Schollstrasse (ul. Wolności) do Sedanplatz (pl. Zawadzkiego) i do Łagiewnik wzdłuż
obecnej ul. Łagiewnickiej. Całość instalacji powstała w latach 1901-1903. W 1902 r.
wybudowano wieżę ciśnień w Chropaczowie (wysokość 44 m, zbiornik o pojemności
2000 m³, górna krawędź zbiornika na wysokości 330 m n.p.m). Na terenie samej
gminy Chropaczów położono przewody o średnicy 160, 150 i 100 mm. Wykonawcą
był Oskar Kublick z Zabrza.
W końcu lat 90. XIX wieku w Królewskiej Hucie notowano coraz częściej spadki ciśnienia,
na wyższe kondygnacje domów w ogóle nie dochodziła woda. Aby temu
zaradzić w latach 1902-1903 wybudowano kosztem ponad 100 tys. marek nową
miejską wieżę ciśnień przy obecnej ul. Miechowickiej koło straży pożarnej.
Była ona podłączona do opisanego powyżej nowego fiskalnego wodociągu o przekroju
550 mm biegnącego z szybu Adolf przez Bytom do Chropaczowa. Jej zbiornik
miał pojemność 1750 m³ i leżał na wysokości 329,75 m n.p.m. Nową wieżę uruchomiono
16 sierpnia 1903 r. Dostarczała wówczas wodę tylko do północnej części miasta.
Dopiero w 1924 r. przyłączono do niej południowe tereny Królewskiej Huty. Stary
wodociąg pozostał dla celów zaopatrzenia kopalni; stara wieża ciśnień przy ul. Bytomskiej
w 1903 r. została częściowo unieruchomiona i służyła odtąd dla dostarczania
wody do kopalni Król. 12 marca 1907 r. wyłączono ją całkowicie z eksploatacji.
7. System zaopatrzenia w wodę – sposób zarządzania zaopatrzeniem w wodę
― powstanie Państwowego Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia w Wodę
Umowy na dostawę wody były początkowo bardzo niejednolite. Każda gmina
zawierała je na odrębnych warunkach. W końcu rząd i władze prowincji spowodowały
opracowanie ogólnych przepisów zarządzania państwowymi wodociągami.
1 kwietnia 1904 r. połączono wodociągi państwowe pod wspólnym zarządem dyrekcji
górniczej w Zabrzu.
Pruski fiskus górniczy był jedynym właścicielem i przedsiębiorcą zakładów wodociągowych.
Były one prowadzone jako jedno wspólne przedsiębiorstwo ― zakład
użyteczności publicznej. Wszystkie korzystające z wodociągu gminy, obszary
dworskie czy zakłady przemysłowe miały być traktowane jednakowo. Woda sprzedawana
była wszystkim odbiorcom po jednolitej cenie (Wasserzins). Skalkulowano
ją tak aby pokrywała koszty zarządu i konserwacji sieci oraz przynosiła 3,5 % oprocentowania
i 1,5 % amortyzacji kapitału zakładowego. Także woda bezpłatna dla
niektórych gmin wchodziła w skład ogólnej ilości, od której ustalano cenę.
Woda miała służyć jako pitna, dla celów gospodarczych i drobnego przemysłu oraz
jako woda przemysłowa dla wielkich zakładów przemysłowych. Wielcy odbiorcy
musieli dopłacać dodatkowo 3 fenigi za każdy metr³, zawierając odrębną umowę
z fiskusem. Gminy miały określony kontyngent rocznego zużycia wody. Zużycie na
jednego mieszkańca i dobę nie mogło być większe niż 35 litrów. Po zakończeniu
roku eksploatacyjnego odbywało się rozliczenie za wodę z wszystkimi odbiorcami,
rozpatrywane i akceptowane przez Radę złożoną z reprezentantów tych odbiorców.
Każda gmina mogła wypowiedzieć zawartą umowę tylko na koniec roku za
obustronną zgodą.
Wszystkie powyższe zasady były integralną częścią umów zawieranych z odbiorcami
po 1 kwietnia 1904 r. Nie uległy one zmianie w okresie międzywojennym i praktycznie
obowiązywały aż po rok 1945.
7a. Okres międzywojenny
Po plebiscycie Górny Śląsk został w 1922 r. podzielony na dwie części: polską i niemiecką.
Miasto Królewska Huta oraz okoliczne gminy weszły w skład państwa
polskiego. Podział ten wywołał wielkie komplikacje w zakresie dostarczania wody,
gdyż istniejąca sieć została w kilkunastu punktach przecięta granicą. Np. wodociąg
fiskalny z szybu Adolf do Królewskiej Huty przebiegał tranzytem przez niemiecki
Bytom.
Aby nie dopuścić do trudności gospodarczych postanowiono utrzymywać ciągłość
dostaw wody dla odbiorców po obu stronach granicy, niezależnie od położenia ujęć
wody i przebiegu rurociągów. Sprawy te uregulowano w Konwencji Genewskiej
zawartej między Polską i Niemcami 15 maja 1922 r. Na jej podstawie prowadzono
eksploatację wodociągów, dbano o bezpieczeństwo ruchu i ciągłość dostaw, regulowano
należności i sprawy celne. Woda przepływająca granice państwowe nie była
obciążana żadnymi opłatami celnymi.
Obydwa państwa wzajemnie przyznały sobie prawo eksploatowania przez 15 lat,
tj. aż do 1937 r. wodociągów przebiegających tranzytowo przez obszar drugiego
państwa. Odpowiednio też dbano o nadzór i obsługę urządzeń. W związku z tym
pracownicy wodociągów otrzymywali specjalne karty cyrkulacyjne uprawniające
do przekraczania granicy przez całą dobę. W 1924 r. specjalnym układem uregulowano
kwestie płatności za dostarczaną wodę.
Dawny niemiecki państwowy zakład wodociągowy Adolfschacht został przejęty
przez państwo polskie, na terytorium którego się znalazł. Jego historyczną nazwę
zmieniono na Szyb Staszica. Polska przejęła także całą sieć i urządzenia tego wodociągu
znajdującą się na jej terytorium.
Administracja była początkowo wspólna, polsko-niemiecka. Stronę polską w tej
administracji reprezentował Komisarz Wodociągowy dla Górnego Śląska w Katowicach.
Za wodę rozliczano się na koniec roku operacyjnego na podstawie jednolitej
ceny dla wszystkich odbiorców, podobnie jak przed 1922 r. W czerwcu 1923 r.
przyjęto stawkę 100 marek niemieckich za 1 m³ wody. Komitet doradczy złożony
z przedstawicieli odbiorców opiniował roczne sprawozdanie zakładów.
Aż do marca 1923 r. w imieniu Polski zarząd wodociągami sprawowała faktycznie
Dyrekcja Górnicza w Zabrzu. Współpracował z nią Komisarz. Dopiero w końcu 1923
r. faktyczny zarząd nad siecią przeszedł w ręce polskie. Stało się tak wobec inflacji
panującej w Niemczech, która spowodowała dobrowolne zrzeczenie się przez stronę
niemiecką wpływów z tytułu opłat za wodę.
Z wody wodociągu fiskalnego korzystały m.in. huta Bismarck (Batory), Królewska
(Piłsudski, Kościuszko), kopalnia Król (po 1945 pod nazwą Prezydent). Były do
w Chorzowie i Świętochłowicach
53
Rysunek pokazujący instalację sanitarna bloku
przy ul. Dąbrowskiego … w Chorzowie.
Siedziba Miejskich Zakładów Wodociągowych
i Elektrycznych wybudowana w 1938
r. przy ul. Katowickiej 115 w Chorzowie.