Monografia ChŚPWiK

Tablica poglądowa do eksploatacji
studzienek kanalizacyjnych.
Wodociągi i kanalizacja
62
Brak kanalizacji ogólnospławnej był oznaką znacznego zaniedbania miasta. Bytom
otrzymał ją już w latach 1900/1901, Katowice w 1905/1906, Gliwice w 1910 r. Nawet
wiejska gmina Łagiewniki już posiadała taki system.
Urody miastu nie dodawał staw hutniczy założony w latach 1870-1873 w pobliżu huty
Królewskiej (po jego zasypaniu w 1959 r. powstał w tym miejscu plac Hutników).
W 1931 r. mieszkańcy skarżyli się na otoczenie stawu, na „wrzucanie różnolicznych
padlin” oraz używanie go jako „miejsce samobójcze i miejsce rozpusty dla elementów
nocnych schadzek niemoralnych”. Staw ten służył faktycznie jako osadnik huty,
chociaż pierwotnie miał służyć tylko kondensacji pary wylotowej z kotłów i pobieraniu
wody chłodniczej. 2/3 jego objętości wypełniał muł, a na pokrytej tłustymi smarami
powierzchni unosiły się padłe zwierzęta wrzucane przez okolicznych mieszkańców.
Zimą unoszące się kłęby pary roznosiły odór po całym mieście.
3. Kanalizacja w obecnych dzielnicach Chorzowa i Świętochłowic
W Chorzowie (Starym) już w 1904 r. wysuwano projekty, aby podłączyć gminę do
planowanej kanalizacji ogólnospławnej Królewskiej Huty lub też wybudować własną
sieć kanalizacyjną. Nie zostały one jednak zrealizowane. Jedną z przyczyn były
podejrzenia chorzowian, że wspólna kanalizacja będzie wstępem do włączenia
gminy w skład miasta Królewskiej Huty. Fekalia nadal gromadzono w szambach,
wykorzystując je później do nawożenia pól chorzowskich rolników. Przeprowadzona
lustracja wykazała zły stan sanitarny gminy. Nieczystości wylewały się podczas
deszczów z małych i źle położonych gnojowników, po czym płynęły ulicami i parcelami.
Istniała tylko kanalizacja poszczególnych posesji, głównie nowych budynków
wznoszonych przez zamożniejszych mieszkańców. Ukształtowanie terenu utrudniało
zresztą stworzenie jednolitej sieci, występowały spadki i nachylenia w różnych
kierunkach.
W następnych latach stopniowo powstawały budowane przez gminę kanały na
poszczególnych ulicach, zazwyczaj nowo wytyczanych. Nie tworzyły one jednak
jakiejś jednolitej sieci. Była to głównie kanalizacja deszczowa, ścieki zaś płynęły
otwartymi rynsztokami. Stosowano rury cementowe i kamionkowe. W 1929 r. z 351
posesji tylko 100 było skanalizowanych. Nie istniał przymus przyłączeń. Ogółem
w latach 1919-1929 wybudowano 1875 m sieci kanalizacyjnej. W 1930 r. pobierano
od mieszkańców 20 gr za 1 metr³ wody, zaś korzystanie z kanalizacji było bezpłatne.
W Lipinach sieć kanalizacyjną zbudowano w 1904 r. (odprowadzała wyłącznie wodę
deszczową; ścieki bytowe gromadzone były po staremu w szambach). W 1928 r.
gmina Lipiny pobrała ogółem 330 167 m³ wody i wytworzyła 450 m³ ścieków na
dobę, które były odprowadzane przez 4700 mb kanalizacji do odbiorników bez
oczyszczania. W latach 1929–1930 rozbudowano sieć o kolejne 2250 mb, dzięki czemu
od tej pory cała gmina była skanalizowana. Kanalizacja, jak wspomniano wyżej,
istniała tylko deszczowa i dla ścieków gospodarczych, zaś ścieki bytowe były magazynowane
w szambach przydomowych i wywożone co pewien czas. W osadzie nie
było w okresie międzywojennym żadnej czynnej studni. Kanały główne burzowe
wykonano z betonu, a przykanaliki deszczowe z kamionki. Ogółem istniało 5000
m kanałów ściekowych i 1500 m deszczowo-burzowych. Ścieki były odprowadzane
w kierunku południowym do Rawy kolektorem o przekroju 1500 mm. Jedyną metodą
oczyszczania ścieków były kraty i szczotki na łańcuchu (klarownice) co pozwalało
na wychwycenie większych odpadków płynących ze ściekami.
Według statystyki z 1945 r. miasto Chorzów posiadało 68,7 km ulicznej sieci kanalizacyjnej
i 24,1 km podłączeń z 2450 domami. Ilość ścieków była stosunkowo
niewielka wskutek małego zużycia wody. Najstarszym istniejącym kanałem był kamionkowy
przewód wykonany w 1900 r. w ulicy Dworcowej. W roku zakończenia
wojny sieć kanalizacji obejmowała ok. 65% ulic, na których zabudowano ok. 1500
wpustów deszczowych. Była ona w dobrym stanie technicznym.
Huta Bismarcka, która korzystała dla celów przemysłowych z wód Rawy, wybudowała
własną oczyszczalnię mechaniczno-chemiczną w Hajdukach. Podobną instalację
posiadała huta Falva (Florian)
Podobne systemy kanalizacyjne istniały w Hajdukach, Świętochłowicach i Chropaczowie,
nie zachowały się jednak szczegółowe informacje na ten temat. W żadnej
z ówczesnych gmin wiejskich ścieki nie były oczyszczane, więc można sobie wyobrazić,
jak wyglądały cieki wodne będące odbiornikami ścieków. Kolejnym więc
problemem było oczyszczenie tych ścieków.
4. Problem Rawy
Głównym odbiornikiem odprowadzającym ścieki z terenu obecnego Chorzowa
i Świętochłowic była Rawa. Na terenie Królewskiej Huty uchodziły do niej Czarny
Rów i Kanał Sueski. Rawa wpada do Brynicy między Szopienicami i Mysłowicami.
Do 1875 r. rzeka ta była bardzo czysta i obfitowała w ryby.
Rawa niosła tylko wody swoich źródeł i dopływów oraz pochodzące z opadów atmosferycznych.
Ścieki stanowiły minimalne domieszki. Kopalnia Król odprowadzała
swoje ścieki i wody poprzez Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną (Haupt-
Schlüssel-Erb-Stollen) do Kanału Kłodnickiego i Odry. Sztolnia ta pokonywała dział
wodny dorzeczy Wisły i Odry. Ścieki odprowadzane z kopalni do tego kanału miały
poprawić jego spławność. Jednak okazało się, że jakość wód kopalnianych systematycznie
się pogarsza. Tworzący się w nich kwas siarkowy zagrażał maszynom
huty w Gliwicach, która używała tej wody dla celów przemysłowych oraz czystości
Kłodnicy i Odry. Postanowiono więc ścieki te skierować w przeciwną stronę, do
Rawy. Od tego czasu rozpoczęło się zanieczyszczanie tej rzeki. Gminy, szpitale czy
rzeźnie dołożyły do tego swoje własne zanieczyszczenia.
w Chorzowie i Świętochłowicach
63
Rysunek z początku XX w.
Sposób montażu muszli klozetowej.