Monografia ChŚPWiK

Gospodarowanie ściekami w zlewni
Rawy. Plan ogólny. z ekspertyzy
wydanej w Katowicach w 1911 r.
Wodociągi i kanalizacja
32
Regulacja Rawy w okresie międzywojennym
25 sierpnia 1922 r., na walnym zebraniu przedstawicieli udziałowców, po przejęciu
suwerenności nad tą częścią Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą Polską Związek
na posiedzeniu swego wznowił swoją działalność.
Nazwa Związku w okresie międzywojenny pisana była również jako Związek Regulacji
Rawy lub Związek do regulacji Rawy. W niniejszym opracowaniu pozostaniemy
przy najczęściej używanej nazwie Związek Rawy .
W 1925 r. nastąpiło przyłączenie gmin: Dąb, Załęże, Bogucice, Brynów i Ligota do
Katowic, wskutek czego to miasto stało się największym udziałowcem Związku.
Wydział Związku na posiedzeniu w dniu 17 sierpnia 1925 r. wybrał na przewodniczącego
Prezydenta Miasta Katowice dr. Alfonsa Górnika. Odtąd też, po uzyskaniu
odpowiednich kredytów, datuje się energiczniejsze prowadzenie prac. 17 kwietnia
1926 zastępcą przewodniczącego Związku został Starosta dr Wilhelm Seidler. 14
maja 1926 r. powołano na podstawie rozpisanego konkursu na kierownika inż. Józefa
Oksza-Grabowskiego, który wraz z powołanym przez siebie personelem technicznym
przystąpił do wykonywania robót. Pierwszą łopatę ziemi wyrzucono na
Szabelni przy ujściu Rawy do Brynicy w dniu 13 lipca 1926 r.
Po ustąpieniu dr. Górnika ze stanowiska Prezydenta Miasta Katowice, a zatem i ze
stanowiska przewodniczącego Związku, Wydział Związkowy obrał 25 października
1928 r. nowego Prezydenta Miasta Katowice, dr. Adama Kocura, nowym przewodniczącym
Związku.
Inż. Józef Oksza-Grabowski, uzasadniał potrzebę regulacji koniecznością uzyskania
większej prędkości przepływu wód w Rawie, stawiając jako główny cel wyeliminowanie
osiadania i zamulania koryta rzeki przez prowadzoną dużą ilość zawiesin.
Odnośnie spadków pisał: Jak wykazuje skrócony przekrój podłużny (…) rzeka Rawa
dysponuje spadkiem zupełnie dostatecznym, a w górnym biegu nawet bardzo dobrym,
jednakże ponieważ woda zawiera bardzo dużą ilość zawiesin i to ciężkich, należało
przez odpowiednie umocnienie kinety koryta, osiągnąć taką chyżość przepływu, by
nie dopuścić do osiadania zawiesiny i co za tym idzie do zamulania koryta. Zabezpieczenie
przed ujemnymi skutkami eksploatacji górniczej polegało wówczas jedynie
na wyborze odpowiedniego wariantu umocnień koryta. Eksploatacja górnicza nie
miała wpływu na projektowanie rzędnych niwelety dna rzeki. Umocnienia koryta
rzeki zostały zaprojektowane w zależności od usytuowania w dwóch podstawowych
rodzajach rozwiązań konstrukcyjnych:
1. Skarpowych ― zastosowanych w miejscach pozwalających na lokalizację skarp.
W tej kategorii ponadto wyróżnić można umocnienia lżejsze, z wykorzystaniem
bali drewnianych (do dziś zachowały się fragmenty tych umocnień w osuszonym
starorzeczu na wysokości około km 1 + 064 biegu Rawy), oraz wykonane w całości
z kamienia lub betonu.
2. Bulwarowych, z zastosowaniem murów oporowych ― na terenach zabudowanych
o niewystarczającej ilości miejsca dla rozwinięcia skarp. Zwiększone koszty
realizacyjne tego rozwiązania były kompensowane obniżonymi nakładami na wykup
terenu.
Do wykonania umocnień pierwotnie wykorzystywano beton, jednak w późniejszej
realizacji, wobec agresywnego środowiska, a w konsekwencji zagrożenia korozją
betonu, do budowy wykorzystywano kamień. Kamień sprowadzano z Beskidów
(piaskowiec), a później, w celu obniżenia kosztów z Chrzanowa (dolomit). Roboty
regulacyjne rozpoczęto w dniu 13 lipca 1926 r. w Szabelni przy ujściu Rawy do Brynicy.
Uwieńczono w ten sposób starania czynione od wielu lat przez prezydenta i radę
miasta Katowic. Na rozpoczęcie realizacji w 1926 r. miały wpływ poza względami
sanitarnymi, jak pisze Wł. Nałęcz-Gostomski w „Dziejach i rozwoju wielkich Katowic
(...)”, konieczność zatrudnienia bezrobotnych i uzyskanie rządowych kredytów w wysokości
2 mln zł., w tym otrzymanie pierwszej raty na 1926 r. w wysokości 500 tys. zł.
Do października 1926 r. wykonano 2 z 12 projektowanych sekcji, tj. 1730 m na odcinku
Mysłowice-Roździeń. Wł. Nałęcz-Gostomski pisał: łożysko rzeczne względnie kanałowe
wyłożono podług najnowożytniejszych wzorów technicznych różnemi metodami odcinkowo
a to: częściowo brusami sosnowymi w łożysku najniższem, częściowo płytami
cementowemi wzgl. betonem, skarpy zaś wału ochronnego są również częściami murowane
cegłą i kamieniem w betonie, częściowo zaś są pokryte darniną umocowaną na
siatce. Również zostały wykończone przedwstępne roboty dla sekcji 4-tej w Bogucicach
i sekcji 10-tej w Świętochłowicach, dla których to sekcji w miarę spodziewanego przypływu
kredytu mają być przygotowane potrzebne materiały w porze zimowej w ten sposób,
aby módz z wczesną wiosną roboty regulacyjne w tych sekcjach rozpocząć. Jeżeli nadal
w tempie obecnem tj. bez przerwy roboty wykonywane będą, spodziewać się należy, że
regulacja strumyka Rawy w przeciągu 3–4 lat ukończoną zostanie a temsamem niedomagania
okoliczne spowodowane częstemi wylewami strumyka, niemożność zabudowania
odłogiem leżących gruntów oraz przesycenie powietrza szkodliwemi wyziewami,
ostatecznie usunięte będą. Do całokształtu robót technicznych należy jednak jeszcze
doliczyć bezwzględną konieczność zasklepienia strumyka na obszarze miejskim, jak
również założenie kilku zakładów oczyszczających, które to roboty wymagać będą poważnych
kredytów z budżetu miejskiego spodziewanych.
Projekt regulacji zakładał dwa rodzaje umocnień: skarpy i mury oporowe. To ostatnie
rozwiązanie było stosowane dla odcinków o niewystarczającym miejscu dla
budowy skarp z uwagi na zabudowę na brzegu lub wymagających dużych robót
ziemnych z uwagi na głębokość projektowanego dna. Pozornie droższe rozwiązanie
związane ze stosowaniem murów oporowych w końcowym rozliczeniu było
konkurencyjne z uwagi na koszt robót ziemnych i wykupy gruntów. Jako materiał
stosowano w pierwszej fazie płyty betonowe, a następnie kamień (piaskowiec z Beskidów
i dolomit z Chrzanowa), jako bardziej odporny na wpływy atmosferyczne
i zanieczyszczenie chemiczne. Roboty regulacyjne zostały rozpoczęte 13.07.1926 r.
przy ujściu Rawy do Brynicy.
Według dokonanego zestawienia przez inż. Józefa Oksza-Grabowskiego w opracowaniu
„Związek Rawa. 25 lat działalności” w latach 1926–1938 wykonano:
1. „Rawę w jej głównym biegu od ujścia do rzeki Brynicy pod Szabelnią aż do oczyszczalni
na Klimzowcu, na długości 13 338 m, za wyjątkiem odcinka w hucie Recke
i między hałdami na Roździeniu, gdzie samo koryto już wykonano, a należy je tylko
ograniczyć murami oporowymi, względnie skarpami.
2. Rawę w jej górnym biegu od oczyszczalni na Klimzowcu w ujścia Czarnego Rowu,
na długości 2 062 m.
3. Dopływy na łącznej długości 9 754 m, na co składają się:
a. Leśny Potok od ujścia aż do skrzyżowania z linią kolejową Szopienice–Katowice,
na długości 350 m.
w Chorzowie i Świętochłowicach
33
Rawa w okolicach dzisiejszego biurowca Banku
Śląskiego (ul. Chorzowska 50) w Katowicach
w latach międzywojennych. Z opisów wynika,
że podobnie wyglądała w Chorzowie.
Rawa w okolicach marketu Castorama
w Chorzowie. Koniec XX w.
Rawa w Hajdukach w latach międzywojennych
podczas prac regulacyjnych.
Rozlewiska Rawy Hajdukach, poczatek XIX w.