Monografia ChŚPWiK

Wodociągi i kanalizacja
Wieża wodna na terenie huty cynku w Lipinach.
Wieża wodna w Chropaczowie…
50
125 mm). Zastosowano urządzenia firmy Bopp & Reuther z Mannheim. Sieć wodociągowa
powstała w latach 1895–1896, a w roku 1896 doprowadzono ją nawet do odległych
kolonii Eisenbahn Colonie (obecnie ul. Kolejowa) i Martinsschacht (przewody
o przekroju 50 mm). 13 maja 1896 r. zarząd gminy wydał rozporządzenie o warunkach
korzystania z wody (Wasserzinsordnung). Wszyscy mieszkańcy mogli bezpłatnie czerpać
wodę z pomp publicznych zabudowanych przy głównych ulicach Lipin. Z kolei
woda doprowadzona do poszczególnych domów mieszkalnych była już płatna i kosztowała
odbiorcę 10 fenigów za 1 metr³. Odpowiednio drożej płacili za nią właściciele
wszelkiego rodzaju warsztatów i zakładów zużywający większe jej ilości.
W lutym 1899 r. gmina pobrała z sieci ogółem 200,714 m³ wody, a w sierpniu tego
roku 245,355 m³. W tym samym roku wodociąg rozbudowywano, doprowadzając
instalację do poszczególnych domów. Ogółem w roku budżetowym 1898 (1 IV
1898–31 III 1899) gmina Lipiny uiściła tytułem opłat za wodę 5599,45 marek, gmina
Chropaczów 1894,75 marek, a obszar dworski Chropaczów 998,58 marek. W latach
następnych zużycie wody rosło (w kwietniu 1902 r. wyniosło 322,967 m³). W roku
budżetowym 1901 Lipiny zapłaciły za wodę 6086,24 marek, Chropaczów 1374,66
marek, a tamtejszy obszar dworski 710,74 marek.
Gmina wprowadziła w 1906 r. opłatę za korzystanie z pomp ulicznych ― wynosiła
ona 1,25 marek rocznie od izby mieszkalnej (w przypadku, gdy budynek był oddalony
od wodociągu ponad 30 metrów, opłata wynosiła 0,75 marek). Opłatę uiszczali
właściciele domów, którzy ściągali ją od swoich lokatorów.
Na tych samych warunkach, co gmina Lipiny zawarła umowę spółka Schlesische
Aktien-Gesellschaft für Bergbau und Zinkhüttenbetrieb (właściciel wieży ciśnień
w Paśnikach, której pozwolenie na budowę datuje się na 4 maj 1891 r.). Do wieży
tej prowadziła odnoga wodociągu o przekroju 65 mm, która zakończona była
w pomocniczym zbiorniku o pojemności 6,5 m³ (umieszczonym pod zbiornikiem
głównym). Wieża służyła głównie potrzebom pobliskiej kopalni węgla Mathilde
Grube Ostfeld, a niejako przy okazji zapewniała odpowiednie ciśnienie w domach
mieszkalnych w Piaśnikach. Jej zbiornik (z wodą kopalnianą) położony był na wysokości
308 m n.p.m. Gmina zezwoliła temu koncernowi na pobór wody ze swojej
sieci 29 sierpnia 1900 r. Nową instalację wykonała firma J. Schubert (właściciel inż.
Ernst Sattler) z Królewskiej Huty.
Zakłady przemysłowe spółki Schlesische A-G (w tym kopalnia Matylda) zaopatrywane
były w wodę również z kopalni Karsten Centrum w Bytomiu. Był to wodociąg
szczytowy. Zakłady posiadały w tym celu wybudowane przez siebie własne wieże
ciśnień: przy obecnej ul. Chorzowskiej, drugą na końcu Amtsstrasse (obecnej ul.
Sądowej) i trzecią w Piaśnikach (opisana wyżej). W 1930 r. planowano połączenie
sieci gminnej z tym źródłem jednak zrezygnowano z tego, ponieważ Bytom leżał
po drugiej stronie granicy państwowej.
W 1932 r. gmina Lipiny pobrała 291 202 m³ wody, zaś 1 metr³ kosztował odbiorcę 25
gr. Swego rodzaju formą pomocy socjalnej świadczonej przez gminę było to, że pokrywała
ona opłaty za wodę zużytą przez bezrobotnych mieszkańców. W tym czasie
dozorcą lipińskich gminnych wodociągów był Józef Czarnynoga. W listopadzie
1935 r. odłączono część zakładów Silesia od sieci gminnej i włączono bezpośrednio
do sieci Państwowych Zakładów Wodociągowych (zaopatrywanych już wówczas
z uruchomionego w 1931 r. ujęcia w Maczkach).
4c. Rozwój sieci wodociągowej na Zgodzie
Jeżeli chodzi o Zgodę, magistrat Bytomia zdecydował w latach 90. XIX w. o doprowadzeniu
tam wody z wodociągu Zawada-Zabrze, a więc z tego samego źródła
co Lipiny. Odgałęzienie wodociągu rozpoczynało się w wieży ciśnień w Chebziu
i prowadziło do Friedenshütte (Nowego Bytomia), a stąd miano wybudować nitkę
do Zgody. Aby przyspieszyć te działania, mieszkańcy tej dzielnicy wystosowali 28
maja 1892 r. petycję do bytomskich władz, w której skarżyli się na notoryczny brak
wody w wysychających studniach.
Ponieważ starania o budowę trwały kilka lat, w 1895 r. tymczasowo dowożono
wodę do Zgody koleją wąskotorową (podstawiano na bocznicy huty cysternę,
z której wszyscy mieszkańcy mogli czerpać wodę dla swych potrzeb). Magistrat
bytomski zawarł 7/19 listopada 1895 r. umowę z fiskusem górniczym. W tym samym
roku ukończono budowę wodociągu do Nowego Bytomia. Wodociąg do Zgody
(przekrój 150 mm) powstał ostatecznie w roku 1896. Wykonawcą prac był inż.
Max Grünwald z Bytomia. Od samego początku dały się we znaki szkody górnicze
powodujące częste pęknięcia rur. Aby zwiększyć ciśnienie wody w 1899 r. na Rozamundzie
zbudowano zbiornik wodny, zastąpiony później wieżą ciśnień.
5. Wodociąg powiatu katowickiego (szyb Rozalia w Dąbrówce Wielkiej)
Oprócz wodociągów fiskalnych (państwowych) funkcjonowały na Górnym Śląsku także
inne, samorządowe lub prywatne. Należał do nich wodociąg będący własnością powiatu
katowickiego, uruchomiony 1 stycznia 1896 r. Wodę czerpano tutaj z nieczynnej
od 1893 r. kopalni kruszców Rozalia (Rosaliengrube) położonej w Dąbrówce Wielkiej
(obecnie na terenie Piekar Śląskich). Obsługiwał on głównie gminy wchodzące w skład
powiatu katowickiego oraz miasta Katowice i Mysłowice i kilka gmin powiatu bytomskiego.
Do tych ostatnich zaliczały się m.in. Wielkie Hajduki (Bismarckhütte) i Świętochłowice,
które podłączono do tego wodociągu w 1901 r. Otrzymywały one dotąd
wodę z szybu Adolf w Reptach, lecz w niedostatecznych ilościach. Nowy wodociąg
prowadził ze zbiornika w Bytkowie (koło obecnej siedziby telewizji) przez Agnieszkę,
Dąb, Załęże do Hajduk i Świętochłowic. Przekrój przewodów wynosił 200 mm.
5a. Wodociągi w Hajdukach i Świętochłowicach
W Hajdukach Wielkich występował w lecie stały brak wody, mimo przyłączenia
gminy do sieci państwowego wodociągu. Eksploatacja górnicza podobnie jak
w Królewskiej Hucie wysuszyła studnie. W 1901 r. Hajduki i Świętochłowice połączono
z wodociągiem powiatu katowickiego.
Brak wody stał się przyczyną wezwania skierowanego w czerwcu 1904 r. do „obywateli
i gospodyń domowych gminy Bismarckhütte” przez naczelnika gminy. Wzywał
on do wcześniejszego gromadzenia w naczyniach wody na sobotę. Wtedy bowiem
jej najbardziej brakowało.
23 lipca 1904 r. na wspólnym zebraniu przedstawicieli gmin uchwalono utworzenie
Związku Zaopatrzenia w Wodę Wielkie Hajduki-Świętochłowice (Wasserversorgungsverband
Bismarckhütte-Schwientochlowitz). Miał się on zająć zaopatrzeniem
gmin w wodę dla celów pitnych i gospodarczych oraz dla drobnego przemysłu. Na
zakupionej w 1905 r. parceli w Górnych Hajdukach (obecnie teren Świętochłowic
przy ul. Katowickiej) wybudowano w latach 1908–1909 wieżę ciśnień o wysokości
40 m ze zbiornikiem o pojemności 500 m³. Doprowadzono do niej dwa wodociągi:
fiskalny z szybu Adolf przez Piaśniki (skąd pobierano większość zużywanej wody)
oraz powiatowy katowicki z kopalni Rozalia przez Załęże. Projekt wieży był autorstwa
dyrektora wodociągów w Wałbrzychu R. Lummerta. Obok zbudowano warsztat
i domek wodomistrza. Koszt budowy wieży (150 000 marek) pokryły wspólnie
obie gminy (Hajduki ― 93 000 marek i Świętochłowice ― 57 000 marek).
Od wieży w Hajdukach poprowadzono w 1910 r. wodociąg o przekroju 200 mm do
Schulstrasse (obecnie ul. Szkolna) w Świętochłowicach. W roku 1914 planowano
budowę wodociągów w zachodniej części gminy.
6. Nowy wodociąg z szybu Adolf w Reptach (do Królewskiej Huty przez Chropaczów)
Ponieważ istniejące wodociągi z szybu Adolf i z Zawady w latach 90. XIX wieku
przestały pokrywać wciąż wzrastające zapotrzebowanie na wodę w okręgu przemysłowym
Górnego Śląska, zdecydowano o poprowadzeniu z szybu Adolf do Kró-
w Chorzowie i Świętochłowicach
51
Pompa „systemu szwajcarskiego do wydobywania
wody” jaka zainstalowana była w szybie Rozalia.
Budowa wieży wodnej w Hajdukach, obecnie
znajduje się ona w granicach Świętochłowic.
Ścianę o grubości od 0,51 do 0,89 m wykonano
z klińców z cegły półklinkierowej
i przy zastosowaniu elementów żelbetowych.
Średnica u podstawy 13,9 m.
Pod charakterystyczna kopułą ozdobioną
lukarnami ulokowano kulisty zbiornik
systemu „Klonne” o średnicy 10,5 m wykonany
z blachy o grubości 13 mm.