Pomoce dydaktyczne (PDF)

GŁOWOCISOWATE (Cephalotaxaceae)
WYSTĘPOWANIE: Japonia, Chiny, Korea, pn.
Indie. Rodzinę reprezentuje 1 rodzaj z 8 gatunkami.
Rosną w dolnym piętrze lasów górskich.
MORFOLOGIA: zimozielone, niewielkie drzewa
(do 15 m wys.) lub krzewy z gałęziami ułożonymi
naprzeciwlegle lub po kilka w okółkach. Żywiczne.
Pędy roczne i dwuletnie zielone. Igły na krótkich
ogonkach, z wyraźnie wystającym wąskim nerwem
na górnej stronie i zaostrzone, długość nawet do
9 cm, od spodu z szerokimi, białymi paskami
i b. wąskimi, zielonymi brzegami i nerwem; ułożone
dwustronnie prawie płasko albo podnoszące się do
góry.
KWIATY: zwykle dwupienne; męskie w główkowatych
skupieniach na krótkich nóżkach
w kątach igieł (na pędach zeszłorocznych), pyłek
bez powietrznych pęcherzyków; kwiaty żeńskie
małe (widoczne już w jesieni), mają po kilka lub
więcej zalążków na końcach szypułek. Nasiona
GORYCZKOWATE (Gentianaceae)
WYSTĘPOWANIE: głównie krainy o klimacie
umiarkowanym i subtropikalnym, szczególnie licznie
w górach. Rodzina obejmuje ponad 70 rodzajów
i około 1100 gatunków. Najliczniejszym rodzajem
jest goryczka (Gentiana) – 425 gat. We florze polskiej
występuje 26 gat., gł. w górach.
MORFOLOGIA: rośliny zielne, rzadziej krzewy,
niewielkie drzewa, a nawet bezzieleniowe roztocza
o zredukowanych liściach. Liście naprzeciwlegle
ułożone, całe i całobrzegie, często nasadami
zrośnięte. Dla goryczek charakterystyczne są modyfikacje
pędu w zależności od intensywności oświetlenia
oraz wydłużanie się pędu kwiatowego po
przekwitnięciu.
KWIATY: przeważnie promieniste (rzadko słabo
grzbieciste), obupłciowe, często duże i efektownie
zabarwione. Zebrane w 2- lub 1-ramienne wierzchotki.
Zrosłopłatkowe: rurkowaty kielich i korona
mają najczęściej po 5 łatek. Pręciki zaś, w liczbie
– 22 –
NASIONA
podobne do owoców typu pestkowca, ok. 2,5 cm
dł., zielonkawe lub z fioletowym odcieniem, osadzone
po 1-2 na szypułkach, dojrzewają w drugim
roku; duża pestka okryta jest miąższem.
UŻYTKOWANIE: ozdobne. W Japonii z nasion
głowocisa otrzymywano trującą woskopodobną
substancję, używaną m.in. do wyrobu świec, oraz
olej do produkcji farb i lakierów.
JK
równej łatkom, przyrośnięte są nitkami do rurki korony.
Słupek górny, o zalążni zwykle 1-komorowej.
OWOCE: torebki lub rzadko jagody.
UŻYTKOWANIE: lecznicze; goryczki – ze
względu na zawartość związków goryczowych,
przede wszystkim glikozydu gencjopikryny (największa
zawartość w korzeniu) pobudzają pracę
wątroby i żołądka.
CHRONIONE W POLSCE: goryczki (Gentiana
i Gentianella) – wszystkie gatunki, z wyjątkiem g.
trojeściowej (G. asclepiadea); niebielistka trwała
(Sweertia perennis).
JK