Pomoce dydaktyczne (PDF)

MAKOWATE (Papaveraceae)
WYSTĘPOWANIE: gł. w umiarkowanej strefie
półkuli pn., niewiele gat. rośnie w pd. Afryce i w Australii.
Około 45 rodzajów i 700 gat. Najliczniejsze
rodzaje: kokorycz (Corydalis) – ok. 300 gat., mak
(Papaver) – ok. 100 gat. W Polsce 4 rodzaje i 16 gat.
Rosną w różnych siedliskach. Liczne endemity.
MORFOLOGIA: rośliny zielne, krzewy (Bocconia),
niewielkie drzewa (Bocconia arborea z gór
Meksyku), też pnącza (Adlumia). Liście skrętoległe
lub tylko górne naprzeciwległe albo okółkowe;
l. przykorzeniowe często tworzą rozetę. Rośliny
mają zwykle sok mleczny lub wodnisty, zawierający
alkaloidy.
KWIATY: pojedyncze lub zebrane w szczytowe
kwiatostany, obupłciowe, promieniste (a) (podrodzina
Papaveroideae), słabogrzbieciste (b) (Hypecooideae)
lub grzbieciste z ostrogą (c) (Fumarioideae).
Korona, jeżeli jest, 4-12- (rzadko 16-)
płatkowa; 2 okółki. Kielich 2-, 3-działkowy, szybko
MARTYNIOWATE (Martyniaceae)
WYSTĘPOWANIE: tropikalna i subtropikalna
Ameryka Pd. i Ameryka Środk. Rodzina obejmuje
5 rodzajów i około 15 gatunków. Najciekawsze
rodzaje to: Martynia, Proboscidea, Ibicella.
MORFOLOGIA: roczne albo trwałe, lepko
omszone rośliny zielne. Łodygi i liście nieco mięsiste.
Liście pojedyncze, całkowite, o blaszce często
pofalowanej i brzegu nieregularnie nierównym,
względnie klapowane. Ułożone naprzeciw- lub
naprzemianlegle, na końcach pędów.
KWIATY: obupłciowe, grzbieciste, czasem z 1 albo
2 podkwiatkami (często przy dojrzeniu mięśniejącymi).
Zebrane w szczytowe, groniaste
kwiatostany. Kielich 5-krotny, korona 5-łatowa,
nieco 2-wargowa, z rurką często rozdętą i skośną.
Pręciki wolne, zazwyczaj 4, 2-silne z 1 prątniczkiem,
albo 2 z 2 prątniczkami (Martynia). Słupek 1, górny,
z wrażliwymi na dotyk łatami znamienia. Zalążnia
1-komorowa, zrośnięta z 2 owocolistków.
– 36 –
a
c
b
odpadający. Pręciki liczne. Słupek 2-20-krotny, 1- lub
wielokomorowy, górny. Kwiaty od drobnych do
osiągających 20 cm średnicy (Romneya coulteri),
zwykle owadopylne.
OWOCE: torebki, orzeszki 1- lub 2-nasienne.
Nasiona z obfitym, zawierającym tłuszcze bielmem.
UŻYTKOWANIE: najważniejszy jest mak
lekarski (Papaver somniferum), pochodzący z Azji
Mniejszej. Z jego zestalonego soku (opium) uzyskuje
się kilka alkaloidów, m.in. morfinę. Nasiona
i wytłoczony z nich olej mają zastosowanie w przemyśle
spożywczym. Wiele makowatych to rośliny
dekoracyjne.
JK
OWOCE: torebki z charakterystycznymi, zdrewniałymi,
długimi, zagiętymi, ostro zakończonymi
hakami. Dzięki tym wyrostkom owoce wraz z nasionami
roznoszone są przez zwierzęta (na okrywie
włosowej) – epizoochoria.
UŻYTKOWANIE: suche owoce wykorzystywane
są w celach zdobniczych. Młode owoce niektórych
gatunków są spożywane marynowane. JK