SpoÅeczny wymiar kryzysu â lekcja dla przyszÅoÅci - Polskie ...

More documents

Recommendations

Info

Część II PUNKTY ZWROTNE rantowane, a dochody coraz łatwiejsze do osiągania w drodze sprytnych inwestycji i zwyczajnie na kredyt, co uśpiło czujność bankierów i polityków, a także wielu firm i gospodarstw domowych. Kumulacja trudności i błędów, ignorancja wobec zaostrzających się wewnętrznych sprzeczności systemowych, a także gorączkowe poszukiwania remediów w warunkach rozprzestrzeniającego się kryzysu skłaniają do konstatacji, że w istocie gra toczy się o przyszłość kapitalizmu i kształt jego następnej „wersji”, ale także o demokrację i o pozycję cywilizacji euroatlantyckiej i jej dorobku 4 . Jak dotąd na zakrętach historii kapitalizm przejawiał, pod wpływem presji społecznej, dużą zdolność dostosowawczą, a jednocześnie był w stanie rewolucjonizować struktury społeczne; pytanie tylko, czy zawsze w korzystnym kierunku. Ostatnio bowiem doszło do daleko posuniętej atomizacji i rozwarstwienia społeczeństwa, obserwuje się też zjawisko pozbawienia właścicieli, za ich zgodą lub bez uświadomienia sobie tego przez nich, decyzji o dysponowaniu ich własnymi środkami. Zmieniły się rynki, motywacje i zachowania instytucji, w tym regulacyjnych (częstokroć w stronę deregulacji i pozostawienia biegu spraw rynkom). Nie widząc alternatywy dla globalnego kapitalizmu, Anatole Kaletsky przyznaje jednak, że „to, co się załamało 15 września 2008 r. (…) było całą filozofią polityczną i systemem ekonomicznym, sposobem myślenia o życiu na świecie”; pociesza się, że „zarówno w kapitalizmie, jak w demokracji nieodparta logika wydaje się przemawiać za autonaprawą, a nie autodestrukcją” (Kaletsky 2010, s. 1, 16, 20). Na razie wszakże proces destrukcji powstrzymały doraźnie rządy pieniędzmi podatników… Co jednak czyni ten kryzys innym niż poprzednie, poza rzecz jasna jego skalą i skalą środków zaradczych, podjętych przez wiele krajów? Czy w analizach przyczyn kryzysu – 4 Przestrzegał przed tym Hubert Vedrine (2007, s. 52). głównie bezpośrednich – nie zostały przeoczone ważne przemiany i tendencje, które były jego praprzyczyną? Zwłaszcza w sferze społecznej, w obszarze ludzkich zachowań oraz w zakresie motywacji członków społeczeństwa? Czy w rezultacie nie ślizgamy się niechcący po powierzchni zjawisk? Na trop pomogli mi wpaść autorzy, zajmujący się – każdy na swój sposób – rozważaniami wkraczającymi w przestrzeń zarezerwowaną dla futurologii: Herbert G. Wells i Alvin i Heidi Tofflerowie. Zajęli się oni (aczkolwiek pierwszy tylko na marginesie) kwestią ewolucji ludzkiej natury, zwłaszcza obszarem pragnień i ich spełniania przez homo oeconomicus. Tofflerowie rozwinęli mianowicie teorię podwójnej natury współczesnego człowieka: stał się on „prosumentem”, jednocząc w sobie często sprzeczne aspiracje konsumenta, a zarazem wytwórcy (bądź usługodawcy), i to nie tylko w znaczeniu pracownika, ale – co mniej dostrzegalne – coraz więcej wysiłku wkładającego w prace co prawda nieprzynoszące bezpośrednio dochodu (bo nie wynagradzane, ale pozwalające zaoszczędzić wydatku i pomnażające jego majątek i zamożność, np. malowanie samemu mieszkania, przypilnowanie dziecka hydraulika w zamian za naprawę kranu itp.), a także prace, które na niego jako konsumenta spychają dostawcy towarów i usług (np. samoobsługa w sklepie, nawet przy płaceniu za towar własnoręcznie załadowany na wózek, zawiezienie go do domu i rozładowanie). Na naszych oczach rozrasta się w ten sposób gospodarka bezpieniężna, której wartość kalkulacyjna dorównuje już prawie gospodarce opartej na pieniądzu (Toffler, Toffler 2006, s. 23, 25, 152–154, 158, 194–197). Z kolei Wells w pamiętniku ze swej podróży po Rosji Sowieckiej z 1920 r. (I wyd.) opisuje, jak – drażniąc się z towarzyszącymi mu komisarzami – prosił ich o wyjaśnienie, czy majster – przodownik pracy udający się w dniu wolnym od pracy na doglądanie budowy jego daczy przez brygadę budowlaną – jest proletariuszem czy pracodawcą, a może i wyzyskiwaczem (Wells 2008; s. 68–69)? 24
Kilka ostatnich dziesięcioleci przyniosło jeszcze jedną modyfikację tej dwoistej natury: rosnącej szybko klasie średniej nawet w biedniejszych państwach przybyła dodatkowo rola inwestora-minikapitalisty, czego konsekwencje wydają się daleko idące, a wewnętrzne sprzeczności, targające „prosumentem-inwestorem” – pomnożone. Dały o sobie niepostrzeżenie znać jako katalizator, jeśli nie ukryty czynnik sprawczy kryzysu. Jeden z najbardziej uznanych znawców kapitalizmu przełomu XX i XXI wieku, Robert Reich, ocenia, że głównym winowajcą nie była – skądinąd rozbuchana, ale nie bez „zewnętrznego” powodu – chciwość przedsiębiorców lub obojętność menedżerów, ale nasilająca się presja na przedsiębiorstwa czy banki ze strony konsumentów jak my, którzy szukają okazji, i ze strony inwestorów takich, jak my, którzy żądają większych dochodów (Reich 2007, s. 97, 103). Zjawisko to, występujące najwcześniej na coraz większą skalę w USA 5 , gdzie już w latach 90. ubiegłego stulecia większość gospodarstw domowych lokowała część kapitału w akcjach, miało niebagatelny wpływ na działania wielu podmiotów gospodarczych, nie tylko banków, tym bardziej że szybko rosła nie tylko liczba akcjonariuszy, ale zmieniało się niekorzystnie – o czym dalej – ich nastawienie do firm, których akcje nabyli. To w owych sprzecznościach potrójnej natury coraz większej liczby ludzi upatrywać należy praprzyczyny kryzysu. Drzemiący w nas inwestor domaga się niecierpliwie jak największych i jak najszybciej zysków z ulokowanego w papierach wartościowych kapitału, a wychodząc naprzeciw temu dążeniu i często na wpół uświadamianej presji sektor finansowy zaczął oferować swej klienteli niewiele odbiegające od sławetnych piramid finansowych instrumenty pochodne, wymyślone zrazu zupełnie w innym celu – zabezpieczenia się przed ryzykiem. Utrzymywanie się tych sprzeczności i akcepta- 5 O „narodach akcjonariuszy” pisano dużo wcześniej (por. Naisbitt i Aburdene 1990, s. 159–166). cja procesu ich podsycania, zwłaszcza dominacja postawy zachłannego inwestora, gwarantuje nawroty kryzysu. I nie chodzi tu o „zwykłą chciwość”, w jakimś stopniu leżącą w naturze ludzkiej i w rozsądnych granicach będącą stymulatorem kreatywności i produktywności, tym bardziej w warunkach kapitalizmu. Problem powstaje, gdy „chciwość pokonuje poczucie przyzwoitości, a dążenie do gromadzenia bogactwa nabiera cech nieznającej granic gorączki” (Rohatyn 2008). Podobnego zdania jest John Bogle, twórca wzorcowego funduszu Vanguard. Kryzys ujawnił mankamenty demokratycznego kapitalizmu, nade wszystko właśnie niepohamowaną chciwość, która ogarnęła system finansowy i mnóstwo przedsiębiorstw i która sięga głębiej niż pieniądze. Rzecz nie tylko w naszym uwielbieniu dla bogactwa i upadku etyki zawodu, ale w ostatecznym rozrachunku – w zagrożeniu deformacją naszej natury i wyznawanych wartości. Skutkuje to erozją podstaw kapitalizmu, mianowicie zaufania (okazywanego i doświadczanego) i zepchnięciem (niekiedy na własne życzenie i bez protestu) na drugi plan w systemie właścicieli biznesu. Na pogłębieniu się tych niekorzystnych zjawisk zaważyła patologiczna mutacja kapitalizmu: kapitalizm właścicieli został wyparty przez kapitalizm menedżerów. Dla przykładu, w USA indywidualna własność akcji skurczyła się z 92% do 26%, a wzrosła do 3/4 w ręku inwestorów instytucjonalnych. W ten sposób doszliśmy do nowej „społeczności agencyjnej” (agency society), w której finansowi pośrednicy zaczęli kontrolować biznes w Ameryce. Co gorsza, często przedkładając swój własny interes ponad interes tych, którzy im powierzyli swe pieniądze, i zapominając o tradycyjnych zasadach zaufania i odpowiedzialności przed właścicielami korporacji. Ci ostatni zaś – na domiar złego – zaślepieni chęcią szybkiego zysku zawierzyli swym agentom (Bogle 2009, s. 1–3, 127–129). Pośrednicy (menedżerowie) bez podbudowy etycznej nie tylko rychło nauczyli się manipulować swoim wynagrodzeniem, ale zdobyli PUNKTY ZWROTNE Część II Biuletyn PTE nr 2(56), luty 2012 25
Page 1 and 2: ISSN 1507-1383 ZARZĄD KRAJOWY POLS
Page 3 and 4: Spis treści Wstęp . . . . . . . .
Page 5 and 6: Wstęp Polskie Towarzystwo Ekonomic
Page 7 and 8: PIERWSZY KONGRES POLSKIEJ MYŚLI ST
Page 9 and 10: ozwiniętych. Przekłada się to ni
Page 11 and 12: 7 Albert Einstein powiedział: „I
Page 13 and 14: Pozytywna lub negatywna ocena dokum
Page 15 and 16: Wielki kryzys a drogi ewolucji syst
Page 17 and 18: kowego i powszechną recesję. Kryz
Page 19 and 20: oślinną (z uwzględnieniem rośli
Page 21 and 22: Na razie zadowala to, że sytuacja
Page 23 and 24: wanie) wpompowywania pieniędzy do
Page 25: the model) zmuszony był ogłosić
Page 29 and 30: strukturalnego kryzysu zadłużenio
Page 31 and 32: kapitalizm odzyska witalność, czy
Page 33 and 34: implikacjami społecznymi jego pocz
Page 35 and 36: Gray J. (2009), False Dawn. The Del
Page 37 and 38: Czy jest wyjście z sytuacji bez wy
Page 39 and 40: Globalne problemy społeczne Julian
Page 41 and 42: Punktem zwrotnym są organizacje po
Page 43 and 44: się społeczeństw w krajach wysok
Page 45 and 46: w cechach, jakości i rozmiarach sp
Page 47 and 48: ej niezmierzonym potencjale spektak
Page 49 and 50: larnym przejawem nieprawidłowości
Page 51 and 52: wizję świata pozbawionego realnyc
Page 53 and 54: 2011) 10 . Zwłaszcza, że już Hor
Page 55 and 56: zadaniem tak szaleńczym jakby to s
Page 57 and 58: w swoją mądrość i swoją omnipo
Page 59 and 60: IHS Global Insight, Lexington, Mass
Page 61 and 62: zasobów tworzących podstawy do in
Page 63 and 64: Stwierdzić jednak trzeba, że na t
Page 65 and 66: w bankach, utrata płynności sekto
Page 67 and 68: ich zarządzanie doprowadzało inst
Page 69 and 70: darczej w kraju o niższych podatka
Page 71 and 72: Wykres 4. Dochody i wydatki sektora
Page 73 and 74: Tabela 2. Deficyty budżetowe w wyb
Page 75 and 76: Podsumowanie Z przeprowadzonych roz
Page 77 and 78:
Jachimek K. (2004), Kierunki ewoluc
Page 79 and 80:
jako sternika globalnych finansów,
Page 81 and 82:
przywołać słynne dzieło O. Spen
Page 83 and 84:
go kręgu uczonych europejskich i a
Page 85 and 86:
cie, nawet jeśli przesadnie podkre
Page 87 and 88:
a Unia Europejska może użyć swyc
Page 89 and 90:
w dyskusji między sobą, lecz tak
Page 91 and 92:
Wierzbicki A.P. (2004), Knowledge c
Page 93 and 94:
wą rozprawą ze zbuntowaną młodz
Page 95 and 96:
maksimum 40% światowego produktu.
Page 97 and 98:
i handlowe z Koreą Południową,
Page 99 and 100:
Globalne problemy ekologiczne i ich
Page 101 and 102:
tów nowej generacji, a także ze w
Page 103 and 104:
194 kraje oraz Unię Europejską, k
Page 105 and 106:
mogą być coraz bardziej skompliko
Page 107 and 108:
na rzecz Ekorozwoju opracowanie pt.
Page 109 and 110:
ekosystemów jako określonej warto
Page 111 and 112:
Strojec D. (2007), El Nino, 24.06.2
Page 113 and 114:
Tytuł wskazuje, że błękitna eko
Page 115 and 116:
USA Scena globalna XX w. była zdom
Page 117 and 118:
Źródła tego sukcesu gospodarczeg
Page 119 and 120:
Chimerica ta będzie błogosławie
Page 121 and 122:
Szkolnictwo polskie w perspektywie
Page 123 and 124:
wagi na specjalistycznych rynkach p
Page 125 and 126:
studiowania). Można tylko przeciwd
Page 127 and 128:
Ewaluacja programów i instrumentó
Page 129 and 130:
strumentów i ich administratorów
Page 131 and 132:
dzenie wszystkich potencjalnych spo
Page 133 and 134:
Otwarta nauka Bożena Bednarek-Mich
Page 135 and 136:
dwbproject.org/ pozwala naukowcom g
Page 137 and 138:
zdjęć astronomicznych. Wszystkie
Page 139 and 140:
czy wreszcie system finansowania na
Page 141 and 142:
nej, technicznej oraz społecznej w
Page 143 and 144:
standardów została dostrzeżona n
Page 145 and 146:
mi tym razem przez Elsevier. W mome
Page 147 and 148:
do 1997 r. Urszula Płowiec była p
Page 149 and 150:
najbardziej aktualnych zagadnień r
Page 152:
Noblici zekonomii Christopher A. Pi
show all

SpoÅeczny wymiar kryzysu â lekcja dla przyszÅoÅci - Polskie ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

SpoÅeczny wymiar kryzysu â lekcja dla przyszÅoÅci - Polskie ...